Nguyên tắc và phương pháp điều trị giun sán

Nguyên tắc và phương pháp điều trị giun sán
Hiện nay bệnh do giun sán ký sinh xảy ra khá phổ biến tại nước ta
nhưng nhà nước và ngành y tế chưa xem xét đầu tư một cách thích
hợp để tổ chức thực hiện các biện pháp phòng chống. Ngoài bệnh giun
sán thường gặp, còn có một số bệnh ký sinh trùng mới nổi gây lo lắng
cho người dân. Chính vì vậy Tổ chức Y tế Thế giới đã gọi bệnh ký sinh
trùng nói chung và bệnh do giun sán nói riêng là bệnh bị lãng quên.
Trên thực tế, để điều trị bệnh giun sán có hiệu quả cần tuân thủ các
nguyên tắc và phương pháp quy định.

Nguyên tắc điều trị bệnh giun sán
Muốn điều trị bệnh giun sán có hiệu quả, cần bảo đảm các nguyên tắc
cơ bản như chọn lựa thuốc, tập trung thuốc có nồng độ cao; dùng
thuốc tẩy sau thuốc điều trị, xử lý giun sán được tẩy ra và thực hiện
các biện pháp vệ sinh sau khi tẩy giun sán; đồng thời phải điều trị tẩy
giun sán định kỳ theo yêu cầu.
Việc chọn lựa thuốc phải bảo đảm loại thuốc được sử dụng có tác dụng
hiệu quả đối với nhiều loại giun sán vì ở nước ta tình hình nhiễm nhiều
loại giun sán phối hợp chiếm tỷ lệ cao. Một người thường có thể bị
nhiễm từ 2 đến 3 loại giun sán.
Khi điều trị, cần tập trung dùng thuốc với nồng độ cao để có tác dụng
mạnh đến các loại giun sán. Muốn thực hiện được vấn đề này, cần cho
bệnh nhân uống thuốc vào lúc đói nhưng không đói quá vì dễ gây nên
ngộ độc thuốc. Nên dùng thuốc nhuận trường hoặc thuốc tẩyđể tẩy
sạch chất nhầy bao phủ trên cơ thể các loại giun sán, giúp cho thuốc
ngấm được nhiều vào giun sán nhằm nâng cao hiệu quả điều trị. Phải
chọn loại thuốc có độc tính thấp nhưng có hiệu quả cao.
Sau khi uống thuốc điều trị giun sán, nên dùng thuốc tẩy để tống
nhanh các loại giun sán ra khỏi cơ thể, tránh sự nhiễm độc do độc tố
của giun sán bị chết hoặc bị vữa nát, đồng thời phòng ngừa được khả
năng giun sán có thể phục hồi sống trở lại. Khi chọn lựa thuốc điều trị,

nên chọn những loại thuốc được bào chế đã có thêm cả thuốc nhuận
trường phối hợp.
Sau khi tẩy giun sán ra khỏi cơ thể, phải xử lý chúng để tránh gây ô
nhiễm môi trường vì giun sán thường chứa đựng một lượng trứng rất
lớn.
Cũng ngay sau khi tẩy giun, cần áp dụng các biện pháp vệ sinh cá
nhân, vệ sinh ăn uống và vệ sinh môi trường sống để phòng chống sự
tái nhiễm. Ở nước ta, môi trường ngoại cảnh thường bị ô nhiễm nặng
nề với các mầm bệnh giun sán và đây là cơ sở tạo điều kiện thuận lợi
cho sự tái nhiễm giun sán trở lại.
Sau đợt điều trị giun sán, nên có kế hoạch điều trị định kỳ tối thiểu từ 6
tháng đến 12 tháng một lần để phòng chống tái nhiễm và tránh các
biến chứng có thể xảy ra. Việc điều trị giun sán định kỳ được xem là
một giải pháp bổ sung cho chương trình phòng chống suy dinh dưỡng ở
những vùng có bệnh giun sán lưu hành. Ở Tanzania, các nhà khoa học
đã nghiên cứu và ghi nhận tỷ lệ tăng trọng lượng cơ thể của nhóm trẻ
em được điều trị giun sán định kỳ lớn hơn 9% so với nhóm trẻ em đối
chứng không được điều trị giun sán.
Phương pháp điều trị bệnh giun sán
Khi điều trị bệnh giun sán, tùy theo tình hình thực tế và điều kiện khả
năng cho phép của mỗi địa phương; có thể sử dụng phương pháp điều
trị hàng loạt hoặc điều trị chọn lọc.
Điều trị hàng loạt
Điều trị hàng loạt có chu kỳ cho tập thể là phương pháp điều trị cho
toàn bộ dân cư sống trong khu vực. Đây là một trong những biện pháp
can thiệp rất có hiệu quả trong công tác phòng chống các bệnh giun
sán truyền qua đất. Phương pháp điều trị hàng loạt mặc dù được công
nhận là một trong những biện pháp có hiệu quả nhất trong công tác
phòng chống các bệnh giun sán truyền qua đất nhưng việc đầu tư tài
chính đối với phương pháp này khá tốn kém.

Mục đích của việc điều trị hàng loạt không phải để tẩy hết giun sán ra
khỏi cơ thể con người mà chỉ để giảm cường độ nhiễm bệnh và giảm
tần số lan truyền bệnh. Khi áp dụng phương pháp điều trị hàng loạt,
cần đặc biệt chú ý tốc độ tái nhiễm. Nên nghiên cứu cách thức sử dụng
thuốc, tần số, khoảng cách để chọn lựa biện pháp tốt nhất nhằm
giảm tỷ lệ nhiễm và giảm tốc độ tái nhiễm.
Thuốc được sử dụng trong điều trị hàng loạt phải là loại thuốc ít độc, an
toàn, có thể sử dụng rộng rãi trong nhân dân, không gây biến chứng.
Hiện nay các loại thuốc điều trị an toàn, hiệu quả cao đối với nhiều loại
giun sán là albendazole, mebendazole. Các nhà khoa học và y học
khuyến cáo nên dùng thuốc điều trị tẩy giun mỗi năm khoảng 3 lần,
cách nhau 4 tháng. Nếu thực hiện trong 3 năm liền liên tục sẽ có tỷ lệ
tái nhiễm thấp nhất.
Điều trị chọn lọc
Điều trị chọn lọc là phương pháp can thiệp chỉ sử dụng để điều trị cho
một nhóm người ở trong một khu vực nhất định. Mục đích của phương
pháp này nhằm xây dựng biện pháp điều trị chon lọc đối với các đối
tượng bị nhiễm giun sán nặng như trẻ em là đối tượng có nguy cơ bị
nhiễm giun sán cao nhất, cường độ nhiễm nặng nhất, ý thức vệ sinh
kém nhất nên trẻ em là nguyên nhân gây ô nhiễm mầm bệnh giun
sán thải ra ngoại cảnh nhiều nhất, mạnh nhất và cũng chính là đối
tượng bị tái nhiễm nhanh nhất. Qua kết quả nghiên cứu, các nhà khoa
học nhận thấy rằng chỉ cần tập trung điều trị cho đối tượng trẻ em dưới
16 tuổi, một đối tượng chiếm khoảng 50% dân số, cũng làm giảm được
tỷ lệ nhiễm, cường độ nhiễm giun sán trong cả cộng đồng. Cũng đã có
quan niệm cho rằng nếu chọn lọc những người có cường độ nhiễm
nặng nhất và tập trung điều trị cho đối tượng này cũng sẽ mang lại
hiệu quả tương tự.
Phương pháp điều trị chọn lọc cũng có thể đạt được hiệu quả tương
đương với phương pháp điều trị hàng loạt nhưng đầu tư về mặt tài

chính ít tốn kém hơn, tiết kiệm được thời gian, công sức, nhân lực và
đặc biệt có thể tiết kiệm được khoảng 50% kinh phí. Các nhà y học
thường khuyến cáo áp dụng phương pháp điều trị chọn lọc đối với một
số bệnh giun truyền qua đất, chúng có đặc điểm là loại giun dễ bị mắc
Giun bò dưới da (ảnh internet)
nhất, tỷ lệ nhiễm cao, cường độ nhiễm nặng và thậm chí có thể áp
dụng đối với một số loại bệnh ký sinh trùng khác.
Một số thuốc chủ yếu điều trị giun sán
Thuốc điều trị giun sán chủ yếu nói chung có nhiều loại, trong đó cần
phân biệt thuốc điều trị giun và thuốc điều trị sán.
- Thuốc điều trị giun gồm có các loại như thuốc piperazin (diethylen
diamin) với tên biệt dược là piperal, piperazin citrat, piperol, antepar ;
thuốc levamisol với tên biệt dược là levaris, decaris, solaskil ; thuốc
mebendazole với tên biệt dược là vermox, fugacar, soltric ; thuốc
albendazole với tên biệt dược là zentel, zenben, alzental ; thuốc
pyrantel với tên biệt dược là combantrin, antiminth, panatel ; thuốc
thiabendazole (mitezol); thuốc diethylcarbamazin với tên biệt dược là
DEC, banocid, notezin ;
Trong phương pháp điều trị chọn lọc đối với các loại giun truyền qua
đất như giun đũa, giun tóc và giun móc trên đối tượng trẻ em, đặc biệt
là học sinh tiểu học; Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến cáo nên sử
dụng hai loại thuốc bảo đảm an toàn, có hiệu quả, ít tác dụng phụ là
mebendazole và albendazole dùng liều duy nhất.
- Thuốc điều trị sán gồm có các loại như thuốc niclosamid với tên biệt
dược là yomesal, niclocide, tamox ; thuốc praziquantel với tên biệt
dược là pratez, bilcitrid, cesol