Sự cộng tác của các nhân vật hội thoại trong việc nâng đề của lời thành đề tài diễn ngôn.PDF

Sl/CÓNG
TÀC CUA CÀC NHÀN VÀT
HÒI THOAI
TRONG
VIÉC
•
•
• • • •
NÀNG DE CÙA
LÒI
THÀNH DE
TÀI DIÉN
NGÒN
Cini Thaiih
Tdm
Bg mòn
Ngòn ngiì
va
Ca
so vàn boa
Vièt Nani
Truinig
Dai hgc ngoai
ngiTr
-
DHQG
Hi Nói
Diy li
mot
trong eie kbia
canb

cùa vice phàn
ti'ch
sy cóng tàc bòi
thi^iù
dd
bìnb
thành
de
tài dién ngòn. Trong bài vièt
niiy
tói chi dd
ciip
etè'n hai yè'u lo
tbude ve
nhàn
vài
hói
Ihoai va
nhùng
càn cu
xic djnh sy cóng tic cùa càe nhàn
vài
hói Ihoai
tretng
vice
nàng
de cùa
Idi
thành
dd tài dién ngòn.

1.
Hufng thii
va
.su
cóng tàc de hinh thành de tài dién
ngón
Dd tài dién ngòn
kbòng
pài chi do
mot
nhàn
viìt
bòi Ihoai quyét dinh dù
eló
là ngudi etira
ra dd cùa
Idi.
Pbài ce') sy cóng tàc giùa eie nhàn
vài
giao
lié'p
trong
vài
hói
Ihóai
A, B, C
Ibi
bg
sé cdng tàc vói nhau ehuyén dd cùa
Idi

dd thành dd tài dién ngdn. Trong
tbyc
tè, cùng ed nhfmg
cuòe
thoai trong dò
hoilc vi
phép
Ijch
sy
boàc vi
vj thè xà bòi cùa
ngiròi
dàn
nbàp de
tài
qua
manb
nèn
mac diu kbòng
bimg
thù
nhimg
B, C v.v vàn pbài chip nhàn dd cùa
Idi
do A
dira
ra.
Nhùng cuòe trò ehuyén "àn
Iheo,
nói

Ico"
thiròng
nhat nhèo, mién
cirémg,
rdi rac. Giùa ban bè
cùng
co nhihig
cuòe bòi thoai trong dò
liiy co
nhicu
Iham
Ihoai
nhimg
càe tham thoai này dai bg
phàn do
mot
ngudi nói ra. Vf du ed nhfmg cuòe thoai giùa eie eò gài
trimg
etò
mot co
nói rat
nhiéu vd
Idi
tòt, cài bay, ve qua tàng cùa
ngiri^i
yéu v.v , con
ngvtai
kia bau
tibu
kbòng dóng

góp gì vào nói dung etó.
Qing
eò nhfmg cuòe thoai giùa
mot
eò gài nhà giàu, eò tièn,
gieM
tbiéu
bó quàn ào dùng
mot
cùa mình,
con
eò kia nhà nghèo boàc trình dò vàn boi cao hem chi nghe
va tbinb
tboàng dém thém
mot
vài
Idi che?
pbài phép".
Dirdi day
là
mot
etoan
lhe)ai Ibirimg
gap
ó
chi em phu nù.
Al.
Hóm
nay
lén Idp

trdng
mèi
mdi thè, 6m à?
Bl.
Tói di day
ve,
rdi
liù
nau cam.
Ma
sao
chiing liim
dugc gì rnà'y
ma
età
12
gid dém rói.
An
com
xong, dgn dep, rira
bai,
lau
nhà, tàm giàt. Cài khoàn nude non
miiem
età xàch nude qua
nhà thi pbài
thùc
khuya,
giàl
xong do ra

dirèmg.
Limi va
mò hói ma òng chdng thì bàt chéo chàn
xem
video.
Lòn eà ruòt
!
A2.
Dàn òng
ma
B2.
Òi, òng iy thì
làm
dugc cài gì. Hóm qua thì òng ay di
làm.
Ma
ed d nhà thì cùng
chàng làm dugc gì
A3.
Hir
B3.
Di làm lai
con
vd muòn nùa chir.
Le
ra 2h
ibi
xong
nhimg
bau

nhu
hóm mio cùng
pbài 3, 4b sàng mdi vd. Kbié'p! Chàn làm!
A4.
Lai
con
thè mìa
cit
à?
B4.
Diu chi eó thè! Lai
con
(tièp
theo
là 4, 5
lui.ft
liti kc
khó
cùa B).
A5.
Tbòi so
trìti ci, ning
ma
chiù!
à,
làu
nay
co
gap cài Cùc kbòng?
115

Trong
cuòe
bòi thoai
niiy
A, B
vira
là ban, vùa là giào vién cùng tmdng, A là nam, B là
nù. De cùa
Idi
cùa A là trang thài sire khoè cùa B, B eó phàn bòi tieh cyc dói vói
de
cùa
Idi
dd
bang mot
tham
thoiii
rdi ngay trong
kri.ti
lèi hói dàp, B ehuyén ngay sang dd cùa Idi vd nhùng
cài xiu cùa ehóng.
Gic luetl
liti san cùa B etcu xoay quanb dd dò.
Rò
ràng là
de
cùa lèti
niiy
khóng
gay

dugc bimg thù
cho
A. Do ehi phdi cùa quy tic
luàn
phién càe
lugt
Idi,
B kbòng the làm
mot
bài thuyèt trình
lién
tue
ve
ehóng mình
ma
pbài
tàcb
nò
ra thành
mot
sd lugt
Idi.
Sau
mot
lugt
Idi,
B ngùng y djnh
nhuimg
Idi cho A. Cùng dudi ip
lye

cùa qui
tàc
luàn phién
luitt Idi va
qui tàc tòn trgng
thè
dién A phài bòi dap
bang mot eàu
bòi
"thè co à?". Càu bòi này khóng eó tàc dung khuyèn kbfch B nói thèm nùa vd
cbòng
mình
ma
nò
chi là kidu
nbàc
lai didu B vùa nói xong. Nói eich
khae,
eie lugt
Idi
bòi dip cùa A tò ra ring A
lành
dam dói vói dd cùa liti do ehfnh B
nèu
ra. Sau kbi càm thay ring de cho B ndi mdt
so
lugt
Idi
nào dò
va

mình dà
chiù
nghe etè'n
mot
dò nào
dò
didu mình kbòng mudn nghe là
ebùng
tò
mình dà dù tòn trgng thd dién cùa B, A an ùi B
mot
eàu rdi chù dóng dàn nbàp
mot de
tài mdi
(d day
xuat hién
mot
diéu bèi sire thù vi: Quy
tàc
lòn trgng the dién tuy thuòe vào sd
lugng,
lugt
Idi
nói
va
nghe cùa ngudi hói thoai nhu thè nào). Già djnh ed ngudi thù ba
xuà't
hién giùa ebùng
vi bòi A, B
bang

eàu hòi "Càe ban
dimg
ndi vói nhau
ve
ehuyén gì diy? ". Trong trudng hgp
này chàn chàn A sé
Irà
Idi:
"à, B dang ké khd ay
ma"
con
nèu là B thì sé
Irà
Idi:
"Mình dang ndi
cho A vd nhùng
"due
tfnh" cùa dng chdng nhà mình". Trong ci hai eàu
tra Idi
này ddu khdng ed
dai
tu
ngdi thù nhat sd nhiéu "ebùng mình". Ndi
càcb
kbàc,
ciu tra Idi
ebùng lo A vi B khdng
cdng tàc vói nhau trong viéc hinh
thìinh
de tài dien ngón

va
cuòe thoai eó
rat
nbidu tham thoai
nbung dd cùa B
khcri
ra vàn dìmg d mire
de
cùa liti. Truimg
hi.tp
này
fi
xày ra trong bòi thoai
thuèmg
ngày giùa ban bè.
Vi
ring ban bè là binh
di'ing
ve'ti nhau
ve
vi thè xà bòi
va qua thàn
quen dèn mire phép
lieh
su khóng
con
là eàu
Ihùe
nghièm nhat mìa (mac diu quy tàc tòn trgng
thè dién vàn phàt huy

làc
dung). Do etó bg eó the gal ho ngay
de tiù
hg kbòng
thich.
2.
V;ù trò cùa eie nhàn
vai
bòi thoai ddi vói viéc dàn nbàp
de
tài dién ngdn
Chùng la dà bièi trong
mot
cuòe bòi thoai ft nhat phài eò hai, eó kbi ba, bò'n nhàn
vài
tham
già
bòi thoai.
Va
trong
cueic
bòi thoai thudng eó ngòi chù, ngói khàeh nèu nhu dò là cuòe
bòi thoai dién ra
ò
nhà bay do
mot nguìti
dimg ra mdi.
Le
nghi Trung Quòe
va

Vièt
Niun
xua rit
chù y dèn hai ngòi này. "Phàn ngòi chù khàeh" là
mot
ngù bay gap trong
tmyén
eó Viét Nam.
Hién nay kbi kbàch
viio
nhà bay
viio
phòng
Ibi
chù nhà boàc nhfmg sinh vién
lini
trù trong
pbòng dò
là ngòi chù. Ngói chu yèn hi
Ihiic
hién
càe
nghi
ihùc
de
khàeh
kbòi
lùng
tùng ngugng
ngap (tuy nhién phài phàn

bici
ngói chù khàeh trong bòi thoai vói vai dàn
nhiip de
tài dién
ngón).
Co
thè qui
irete
nhàn
vài
bòi ihoai dàn nbàp
de lai
dién ngòn là ngudi nói chù yè'u
(NNCY), nhàn
vài
dò cho NNCY
Irong
vice hinh
thiinh
dd tài dién
ngeìn
là ngudi nói tbu yéu
(NNTY), càe nhàn
vài
bòi thoai kbàc
con
lai là nbfmg ngudi nói bìnb thudng. Lay
mot
vf du
cho sy phàn ehia càe vai giae)

lièp
Irong vice
hinh Ihiinh de tiu
dién ngón:
Al
(khàeh)-Òng
Bìnboi!
Bl
(chù nhà) - Ai day? Òng Xuyèn day
li?
Dgi tói
liy
ehia khoà dà.
CI (va chù nhà) - Gì
ma cham
chap thè. Mài
ma chira
lay dugc cài
ehia
khoà.
A2 - Ong dang
limi iii
day'.'
B2 - Dang ve. Cd
vice
gì
day?
116
A3 - A, di
cheti

iy
ma.
Xem xe nò
chiìa
xong chini, chini xong
viio
òng cheti
mot
ty.
B3 - Thè
Hai
dang
liim
bay d nhà lén
day?
DI
- Em dang làm. Cd anh Xuyèn sang anh, em theo di dd bièt nhà.
B4 -
U,
ngdi
day
dd tói di dun lai
phich
nuóc pha am
che
mói udng cho nò sudng.
A4 - Cài xe cùa mình
tbàng
du phdng dàm me vào
di't

xe tài.
B5 - Thd ed nàng khdng?
A5 - Cùng so so thdi.
B6 - Thd sàp xong
ehira?
A6 - Chic
hcU
hóm nùa
Ibi
xong. Cho cài bgn du phòng ebay thì làm gì chàng
bòng
xe.
Hòm
tmdc
thàng
Ha
dàm mdt
li'ìn
rdi
bay
gid lai dèn tbàng du phòng.
Tói bào vói dng Nga dàm thè cho no càn.
D2 - A, bdm qua lai cài xe dò dàm
e^
càu bj
bel
nhè ra rdi.
B7 - Didu
bànb
kidu này làm gì nò chà dàm.

Ngòi chù
tbuimg
là NNCY,
dàc
biét là trong nhùng cuòe bòi thoai do chù mdi kbàch dèn.
Ngói chù phài khéo
léo
dàn nbàp nhùng dd tài sao cho kbàch cùa mình eó thd tham
già
vào.
Hién nay trong
càp buoi
gap gd nhiéu
nguèti
nhu tiée
cuòi
chàng ban, kbàch ehia thành timg
nhòm, ngòi chù kbòng
thè
eó mat dóng thdi trong tit eà càe nhòm, òng ta (boàc bà ta) thudng
nhd
mot
ngudi ban nào dò thay mình "tièp kbàch" dàn
nhàp de
tài. Chùng ta eó thè tbiy dugc
nghé thuit din nhip
de
lai dién ngòn cùa eie nù chù nhàn Irong eie budi tièp tàn cùa hg dugc
mièu tà trong
eie

tàc phàm Phàp, Nga ed dién. NNCY eó thè là vai chù
ma
cùng eó thè là vai
khàeh. De tài tai nan xe eó nhu b vi du
irèn
là
de:)
vai kbàch nèu ra, càe tham thoai sau hoàn toàn
trién khai vd dd tài
dò.
Vai chù chi bòi
Iy
do viéc dèn
thàm
cùa khàeh chù khóng
dira
ra
mot de
tài dién ngón nào eà.
Ben
canb
di')
cùng phài nói thèm ràng ngudi dàn nbàp
de
tài là ngudi nói
thù nbit mi cùng eó the nhiém vu
niiy
roi vào nguèti nói thù hai, thù ba, vf du:
Al
- Ngge oi! Sao

tròng
mo màng thè?
Bl
- Kbié'p! Tir
lue
anh iy vd tròng eù thàn thd.
CI
(Ngge) - Khdng. Te't
dimg
nghe.
A2 - Nghe cài gì day? Biù bòi
ihoiii
cùa ban à?
B2 - Cài anh hòm nay etén là anh
xày dimg
à?
C2 - Khóng.
Mot
anh giao
Ihóng,
mot
anh xày
dimg.
B3 -
LT,
giao
tbòng
là cbòng su pham ròi.
A3 - Anh nào là giao tbòng?
De

tài dién ngòn là hòi
ve
ngành hgc cùa ban trai cùa C
va
do B dua ra chù khong phài do
ngucti nói dàu tièn A.
Su phàn biét ngòi chù - kbach, NNCY
va
NNTY rit ein kbi xic dinh sy cóng tic giùa eie
nbin vit hói thoai trong viéc ning dd tài cùa
Idi
lén thành dd tài dién ngdn.
3.
Nhùng càn eù de xàc dinh su cdng tàc cùa NNCY
va
NNTY ddi vdi viéc bìnb thành dd
tài dién ngdn
NNCY
va
NNTY phài cóng làc
veli
nhau trong vice bìnb thành
de
tài dién
ngejn
eò nghia
là dd tài cùa lèti
ma
NNCY nèu ra phài dugc bòi dàp
bang mot

boàc
mot so
tham thoai cùa
17
NNTY tò ra ngucti này eó quan tàm etè'n
de
tài cùa lèti
dò,
etè cùa lèti dà
gay
ra cho anh la
mot
bimg thù nào dò. Càe hành vi hòi dàp này khà da dang
va
phu
ihuóc
vào
hiinh
vi ngón ngù
ma
NNCY dà dùng de din nhàp de cùa lèti.
Già dinh cuòe Ihoai < l>
dièn licii nhir
sau:
Al
-
Hemi
nay lén
\^'^^.
Bl - Tói di day

ve,
idi
lai
niìii
citm.
Ma
sau chàng
liim
dugc gì mà'y ma dà 12 gid rói. Àn
cetm xemg dgn dep,
rira
bàt, lau nhà, làm giàt. Cài khoàn nude non, mudn dd xàch nude qua nhà
Ibi
phài thùc khuya, giàl xong etó ra dirèmg. Làm
va
md hdi
ma
dng cbòng
bài
chéo chàn lén
xem
video.
Lòn eà
rugl !
A2 - Thè
lào
ay khóng phài
Ioai "ihira
bà
cem

day"
à?
B2 -
Bay
gid
"e'mg
day" chù
limi
gì eó
chiiyèn "Ihira
bà". (lièp
tue
ké
mòl
vài tal xiu cùa
chdng).
A3 -
Tbói
ban tbòng
ciiin,
dàn òng nào chà
Ihc.
B3 - Oi gièti (ti, dàn óng
Ihì
ha
bay
Inai dàn òng
Trong cuòe
Ihoiu
già dinh này thài etó cùa A etói vói dd cùa lèti do B dua

MI
kbàc hàn
viti
A trong < 1 > (Tói khóng
co
y nói
ve
làm Iy cùa sy himg
Ihù niiy
- Iy do làm
Iy
vàn boa).
.Su
bimg Ihù này the hién irong nhùng Iham Ihoai cùa A. Mac dàu nhfmg Iham Ihoai
niiy
khèmg
dóng góp nói
ve
nhfmg
li^il
xàu cùa ehóng B
nhimg
co làc dung kheti ggi de B lièp
lue
ndi.
Niii
mgl càch
kbàc, A
va
B dà cóng làc veti nhau nang

de
cùa lèti cùa B thành
de lai
dién ngón.
Chùng ta cùng dà biét càu
Irùc
ba
doiin
cùa cuòe thoai. Tièn trinb cùa
mot de
tài dién ngòn cùng
theo ciu Ime ba
doiin ma
tói quan
nièin
là: Pha khe'ti dàu. pha tridn khai
va
pha kèi thùc.
Pha khdi dàu dugc
ino
ncn biti
indi
boàc mgl sd tham thoai dàn nhàp cùa NNCY va tham
thoai cùa NNTY. Nói
mgi
càch kbàc,
eac
càp Ihoai
gòni
tham ihoai dàn

nhà|i
va
Iham
Ihoai hdi
dàp d pha khiti dàu là càn
cu
chù
ycii de
nhàn bièi su cóng làc giùa
càe
nhàn
vài
hói
Ihoiù
Irong
vice nàng
de
cùa lèti
ihành de lai
dièn ngón. Càp Ihoai b pha khiti
dati
se dugc ggi là càp Ihoai
dàn nbàp.
Luitt
lèti cùa NNCY
co Ihè
chi gèim
co
tham thoai dàn nhàp etè cùa lèti
ma

cùng ed the
ebùa mot
boàc
mot
sèi
iham
lhe)ai hòi
dnyi Iriróc
dò. Vf
eiii:
Lan: - à, Tuà'n!
- Ban vào
day.
- Làu làm hóm nay
miti
nhìn
Ihiì'y
ban.
- Duo vùa
lòi
sae> iàn làu thè.
Tuiin: - Dàu
ma
- Mình
ve qiiè
mày
huni.
'
-
Le tu

hóm thù hai
idi nhimg
hàn qua chiing ghé thàm ban
diroc.
Luitt
lèti cùa Lan
dirgc li'nh
co ba tham
ihoiii
"à Tuà'n" là tham Ihoai chilo, "ban
viio
etày"
là
Iham
thoai
meti.
Tham ihoai dàn nhàp
eie lai
gèim
co
mgl
hiinh
vi phu
Ihuòc
"làu làm tbiy
ban"
va
hành vi chù
bui'mg
"duo vùa rdi suo

Iàn
làu thè". Con
linti
lèti cùa Tuà'n là mòl
ihiun
thoai Irong etó
co
mòl hành vi phàn hdi
lièu
cyc (bàc ho)
va
hành vi chù hue'mg là hành vi giài
thich
"mình di vd què ngay
dirgc"
(thuòe hiinh vi phàn dàn nhàp). Tài nhién cùng eó nhiéu
truèmg hgp, dàc biét trong hói thoai
Ihirètng
ngày giùa
biin
bà,
lintl
lèti cùa NNCY chi
co iham
118
thoai din nhàp,
vi
du:
A: - Này,
- Cd phài tmdng mình ha diém mìa kbòng?

B - U, ha diém mìa
- Tbiy hg bào thè nbung kbòng bièt eó phài khóng?
Lugt
Idi
cùa A eó hai tham thoai "này" là hành vi bó ggi tbu
bùi
sy chù y va tham thoai
din nhàp dd cùa
Idi
"ed phài truèmg mình ha didm mìa khdng?". Luett
Idi
cùa B gòm hai tham
thoai,
mot
tham thoai hòi dàp che) tham thoai
beSi
cùa A
va mot
tham thoai nghi vàn eò tfnh chit
tài
din nip
(qua
vi
du này eó thd
liim
rò thém
mot
didu:
hìinh
vi tài dàn nbàp kbòng nbil thiet

dugc thyc hién bòi NNCY
ma
eó the dugc
Ihyc
hién biti NNTY nèu nhu dd
gay
dugc bùng thù.
Nhu vày hành vi dàn nhàp
va lai
dàn nhàp eó the do càe nhàn
vàt
giao tièp kbàc nhau thyc
hién).
Tham thoai eò nghi vàn "khóng bièt eó phài khe')ng" chùng tò là de tài "truèmg mình ha
didm" dugc ngudi này quan tàm
va
mudn tièp lue
Irièn
khai nò.
Nhùng diéu
Irèn day
eó the khié'n chùng la nghi ràng eap
tboiu
din nhàp dd tài dién ngòn
chi
ein hai tham
thoiu
là dù. Thyc ra, nhu chùng ta dà bièt hòi
thoiù
là

lucmg
tic. Klaus Foppa
dà viét: " bòi
tboiù
là nhfmg sy kién tuong tàc". Didu dò eó nghia là kbòng eò cài gì xày ra
ma
co
thè chi gàn tuyét dòi cho
meìt
nhàn
vili.
Trai
lai,
lèti
cho ràng bit eù vàn dung nào do
mot
ngudi thyc hién sé
gay
ra nhfmg
bièu
qua
deli
ve'ti nguèti (hoac nhùng ngucti) kia vi nguge lai. Vi
vày, chùng ta kbòng thd lay ricng mgl phàt ngón A nói ra
liim
don vi phàn tfeh
ma
vàn giù dugc
tfnh tuong tic trong bòi thoai.
Co

nghia là,
mot
càp thoai din
nbiip
thành cóng boàc thit bai
phài gòm ft nbit ba tham thoai:
Al
cùa NNCY, Bl cùa NNTY
va
A2 cùa NNCY.
Nói
mot
càch
long
quàt càn eù dd xàc djnh su còng tàc dd
hinh
thành nèn dd tài dièn
ngòn là eap thoai dàn nhàp ba tham thoai nàm trong pha dàn nbàp. Chi sau kbi eap thoai này
hoàn thành
chùe
nàng cùa nò thì cuòe hói thoai miti di vào càe dd tài dièn ngón tbyc sy.
Tdi lièu tham
klido
1.
Dò Hùu
Chiù.
Dai
einmg
ngón ngù hgc, T.2. H., NXB GD,
1993.

2.
Nguyèn Dire Làn. Logic - ngù nghia - cu phàp H., NXB DH
va
THCN, 1987.
3.
Bublitz (W)
.Suportive
Fellow - Speakers and Cooparative
conversations
Amsterdam
Philadclphie: John Benjamins. 1988.
4.
Foppa
(klaus).
Aboul the
epsychology
e)r dialogue
- even
Ihoiigh
Psychologisls are
noi
interrested in it. Conccpts of dialogue
considercd
from the perspeetive of different disciplines,
edda Welgand, 1994.
19