Quang Yen town history, situation and orientation for sustainable development

1
I HC QUC GIA HÀ NI
VIN VIT NAM HC VÀ KHOA HC PHÁT TRIN




PHẠM THỊ THU HÀ




ĐÔ THỊ QUẢNG YÊN - LỊCH SỬ HÌNH THÀNH,
THỰC TRẠNG VÀ ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN
Chuyên ngành: Việt Nam học
Mã số: 60 31 60


LUẬN VĂN THẠC SĨ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC
GS.TS Nguyễn Quang Ngọc




HÀ NỘI - 2012

2
MỞ ĐẦU

1 Tính cấp thiết của đề tài
Th xã Qung Yên ngày nay (c là huy, tnh Qung Ninh) 
tng có vai trò là trung tâm ca mt vùng lãnh th biên i rng ln  ông Bc T
qut có truyn th- lch s i. Thi phong ki
 n t Qung Yên - là mt trong s ít nh c ca Qung
Ninh, nh c n, Móng Cái - Vn Ninh. Trong khi Vân n,
Móng Cái - V - bn cng phc v nhu ci hàng
hóa thì Qung Yên v     i, va là th ph ca mt vùng.
Trong mt thi gian dài, Qung Yên tng là trung tâm chính tr ca mt
rng ln t Mn sông Bng.
Vi mt b dày truyn thng và vai trò quan trng trong lch s y,
t mt thi gian dài k t sau gii phóng, do s dch chuyn trung
tâm chính tr - - xã hi ca tnh Qung Ninh mà trong sut mt thi gian
dài, Qung Yên - h lu m trong bc tranh phát trin kinh t
xã hi ca tnh Qung Ninh nói riêng và vùng kinh t tr m phía Bc nói
chung. huyvi ht nhân là th trn
Qung Yên   ng  ng vi ti  hoà
nhp v nh hng phát tri, kinh t, xã hi H
Long và thành ph Hi Phòng. Vi nhng li th v v trí a lý, qu t, qu không
gian, qu ng sinh thái, du lch, các tuyu mi ca quc
 nhân lhuy
chng nhiu ti phát trin nhanh và bn vng, có th liên kt không
gian kinh t vi các thành ph H Long, H to thành trc kinh t ng
lc ven bin Hi Phòng -Yên H- H Long ca vùng kinh t trm Bc B.
Ngày 25/11/2011, Chính ph  ngh quyt s 100/NQ-CP v vic
thành lp th xã Qu huy.  Quc
nh vi chlà  trung tâm min Tây tnh Qua bàn
quan trng v quc phòng - an ninh cc T quc.

3

Tuy nhiên, hin nay th xã Qung Yên mi ch  c khu ca
công cu hóa. Vic nghiên cu ngun gc, chcác tim
c trng phát trin c Qung Yên u ht sc cn thi có th
góp phng cho phát trin bn vng th xã hin ti và 
Xut phát t yêu cu ca thc tin, k tha thành tu nghiên cu ca các nhà
khoa hc lch s, quy hoch lãnh tha lí, kinh
t,mnh dn ch tài: “Đô thị Quảng Yên - lịch sử hình thành,
thực trạng và định hướng phát triển” cho lua mình.
2. Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài
t Qung Yên gn lin vi chin thng Bng lch s c
ghi li trong nhiu công trình nghiên cu, tiêu biu là cun “Chiến thắng Bạch
Đằng 938 và 1288” (i Doãn, Nguyn Quang Ngc, 1988).
Cun bin hai chin thng trên sông Bng trong lch s
Vit Nam: ch           
Nghiên c vai trò, v trí trng yu ct ca sông Bch
ng i vi c.
Thi Pháp thuc, Quc Pháp xây dng thành m chc
u nghiên cu v t này, có th k n “Notice
sur la province de Quang Yen” a chí tnh Qung Yên) trình bày v v trí, gii
hu kin t nhiên  xã hi; tình hình chính tr, giáo dc, y t, giao thông, kinh
t ca Qung Yên; ho La Métallurgie du Zinc au Tonkin : Uzine à Zinc de
Quang-Yen” vit v lch s i, trang thit b nhà máy, các sn phm ca
nhà máy nu km Qung Yên (Bc K) t 
Mt s công trình nghiên cu v t Qung Yên t sau gii phóng cho
ti hin ti bao gm:
- Văn hoá Yên Hưng - lịch sử hình thành và phát triển 
biên, NXB Chính tr Quc gia 2008)
- Văn hoá Yên Hưng – di tích văn bia, câu đối, đại tự  biên,
NXB Chính tr Quc gia 2008)

4
- Đô thị Quảng Yên – truyền thống và định hướng phát triển (Vin Vit Nam
hc và Khoa hc phát trin, NXB Th gii 2011).
Các nghiên cu ca tác gi  v
hóa huy p hp và h thu v  lch
sc tm bo tn vi ca
 hiên cu v lch s hình thành
các làng xã ca huyn l Qung Yên.
CuĐô thị Quảng Yên – truyền thống và định hướng phát triểnm 27
bài nghiên cu ca các nhà khoa hc thuc nhic chuyên môn khác nhau,
trong hi tho khoa hc “Đô thị Quảng Yên – truyền thống và định hướng phát
triển” do y ban Nhân dân tnh Qung Ninh, Hi khoa hc lch s Vit Nam, Vin
Vit Nam hc và Khoa hc phát tring t chc. Các bài vi
sâu các v v lch s iu kin và ngun lc t nhiên,
kinh t, xã hi cho phát tri. Tuy nhiên Hi tho lc t chc vi mc
 nip trn l Qung Yên và phc v cho vic công nhn
th trn Qu loi IV. Các bài vit, vì y nên ni dung tp
trung xoay quanh v th trn Qung Qung Yên, thuc th xã
Qung Yên) ch  i là bc tranh tng th v huy    th xã
Qung Yên ngày nay. Bên c   n th m din ra hi tho, th trn
Quc quy hoch m ra gi
nâng cp thành th   ng quy hoch t   n nay th xã
Qung Yên - vi v trí và vai trò ni bt ca mình - lc thành l
toàn b huyn Yêu này i phi có mng nhìn mi trong vic
nghiên cu  Qung Yên truyn thng  hin t
Các tác phm, bài vit k u tng khía cnh v lch s
hóa, kinh t Qung Yên trong tng thm lch s 
mt công trình nghiên cu nào tht c th và h th nêu bc vai
trò, v  th phát trin c Qung Yên t truyn thn

5
hin tVì vy, trong luúng tôi mun nghiên cu
tht c th và có h thng lch s hình thành và phát trin ca th xã Qung Yên,
 n lc và thc trng phát tri   ca nó, t    nh
ng phát tri   xut mt s gii pháp nhm phát trin bn vng  
Qung Yên.
3. Mục đích, ý nghĩa và nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn
Tip thu và phát trin nhng thành tu nghiên ci vit thc hin
 tài nghiên c Qung Yên nhm tìm hi ngun gc hình thành
vai trò ca Qung Yên trong lch s trí, vai trò quan trng ca
Qung Yên trong phát trin kinh t xã hi c bin và tam giác
kinh t phía bc Hà Ni  Hi Phòng  Qung th xut ng
và các gi phát trin bn vng th trn Qung Yên trong bi cnh bii
toàn cu.
4. Giới hạn nghiên cứu của luận văn
- V ng nghiên cu: nghiên cu quá trình hình thành, ngun lc và
thc trng phát trin c Qung Yên hin nay, t 
t s gii pháp cho phát tri Qung Yên mt cách bn vng.
- V phm vi nghiên cu: a gii hành chính th xã Qung Yên hin nay
vi nhng mi quan h mt thii v t nhiên, kinh t, xã hi. Bên c
 Qung Yên trong mi quan h vi khu vc Bc B.
5. Nguồn tư liệu
Nguu th nht, là các công trình, tài liu vit v Qung Yên trong
thi kì phong kin, gm các b chính s Đại Việt sử kí toàn thư, Đại Nam thực
lụcDư địa chí ca Nguyn Trãi, Đại Nam nhất thống chí (tỉnh
Quảng Yên), Đồng Khánh địa dư chí lược (tỉnh Quảng Yên)  vào các công
trình này, chúng tôi có th phác hc lch s n ca
Qung Yên trong thi kì phong kin.

6

Nguu th hai, là các ghi chép ca thc dân Pháp v Qu
Notice sur la province de Quang Yen a chí tnh Qung Yên ) trình bày
v v trí, gii hu kin t nhiên  xã hi; tình hình chính tr, giáo dc, y t,
giao thông, kinh t ca Qung Yên; La Métallurgie du Zinc au Tonkin vit v nhà
máy km Qung Yên (1921); cùng mt s tài liu khác nói v cng  Qung Yên 
Hi Phòng; các b Qung Yên thi kì Pháp thu   u này hin
 tn Quc gia. u quan tr chúng tôi
tìm hiu v  Qung Yên thi kì thuc Pháp.
Nguu th ba, là các ch c, h
thn quy phm pháp lut ca y ban nhân dân tnh Qung Ninh có liên
n các v phát tri th, kinh t, xã hi. Bên cn,
báo cáo ca huytài liu thng kê c
(Niên giám thống kê huyện Yên Hưng). Các tài liu này rt quan tr chúng tôi
tìm hic v thc trng c    ng trong

Nguu th u thu thn dã ti
m c tài liu ch vit, tài liu truyn ming và tài liu vt cht.
V tài liu ch vit, hin nay  th xã Qun c nhich c
c c, kt hp vi nhng tài lii
t, gia ph ca các dòng h và bo tn khá tt. Có
mu thun ln dã, c s
 c  xã Qung Yên  i
    p và nghiên cu v        i t  a
V tài liu vt cht, thì ch yu da trên các hin vcác công trình
kin, chùa, miu, nhà th h, di tích cách mng, nhà t c các công
  chúng tôi tìm hiu v th xã Qung Yên truyn th
n ti. V tài liu truyn ming, có các truyn thuyt dân gian, các làu
dân ca, các cách thc làm ngh th công truyn thngp trong quá

7

n dã tc b sung làm cho nghiên cu ca
c toàn di
Tt c các tài lic so sánh, kim chng bng c
khoa hc và kim chng trên thc tng thi có s tham vn ca các chuyên gia
c  y. M
u bng vn sâu ta bàn nghiên cu và khai thác
các thông tin th ci trên mng Internet.
6. Phương pháp nghiên cứu
i v ng ng nghiên cu ch o là khu
vc hc. ô th Qung Yên c xem xét t không gian xã hi - 
ng dng nhng  ca khu vc h có nhng nhn thc mang
tính tng hp và toàn din v m trong sut chiu dài phát trin.
-   n dã: Các ho ng chính trong khi ti  
pháp này bao gm: quan sát, mô tu tra, ghi chép, chp nh, quay phim ti các
m nghiên cu; gp gi vi chính quyn lí‎
n lí‎ chuyên ngành  i hi
tho, t
- ng kê: nhng tài liu thng kê ca t
n nhing, xã hi, là nhng tài liu mang
    khai thác t nhiu ngu  y ban nhân dân tnh
Qung Ninh, y ban nhân dân th xã Qu) và
các S Du l li
x  t ng kt luc tin cao.
- ng hp: Tng quan tài lic cho phép tip
cn vi nhng kt qu nghiên cu trong quá kh, cp nht nhng v trong tnh
Qung Ninh và khu vc. Vic phân loi, phân nhóm và phân tích các d liu s giúp
cho vic phát hin nhng v trng tâm và nhng khía cnh cc tip cn
ca v.  nhng tài lic và nhng kt qu phân tích,

8

vic tng hp s nh hình mt tài liu toàn din và khái quát v ch  nghiên
cu.
7. Những đóng góp chủ yếu của luận văn
- Làm rõ lch s hình thành, phát trin và vai trò c Qung Yên trong
bi cnh khu vc, t truyn thn hin ti.
- Phân tích thc trng phát tri ca Qung Yên; thc hi
theo các tiêu chí c.
- S dng các kt qu phân tích thc tr  xut ng và
mt s gii pháp nhm phát trin bn v Qu
8. Kết cấu nội dung luận văn
Ngoài phn m u, kt lun, tài liu tham kho và ph lc, ni dung ca
luc b cc g
 a lí và lch s  Qung Yên
 Thc tr Qung Yên
 ng và mt s gii pháp phát trin bn v Qung
Yên


9
Chương 1
ĐỊA LÍ VÀ LỊCH SỬ HÌNH THÀNH ĐÔ THỊ QUẢNG YÊN
1.1. Địa lí đô thị Quảng Yên
1.1.1 Vị trí địa lí, điều kiện tự nhiên
Qung Yên là th xã ven bin nm  a tnh Qung Ninh, có
din tích t nhiên 314,2km
2
. V trí to  t 20
0
n 21
0

  c và
106
0
n 106
0
     c giáp thành ph Uông Bí và
huyn Hoành Bo Cát Hi và ca Nam Tri
thành ph H Long. Phía tây giáp huyn Thy Nguyên ca thành ph Hi Phòng.
Th xã Qung Yên g c
ni th bao gng Qung Yên, Yên Giang, C
Thành, Hà An, Tân An, Nam Hoà, Yên Hi, Phong Cc, Phong Hi. Khu vc ngoi
th gm các xã Tin An, Sông Khoai, Hip Hoà, Hoàng Tân, Cm La, Liên Hoà,
Liên V, Tin Phong.
a hình ch yu ca th xã Qung bng và bãi bi ven bin có
xen li núi thp ca nhu chy ra bin. Toàn b
Qung Yên gm trn v phía mt na delta bi tích ca sông Bng
mà na kia thuc v Hi Phòng. a hình th xã Qung Yên c chia
làm hai vùng có din tích gc vi sông
Chanh làm ranh gii.
Vùng Hà Bắc a hình ch yi núi bát úp, vi núi thc
phân b  phía bc huyn (tp trung  ng t
phn cng Sông Khoai, Cng Hòa, Tin An, Tân An và Hoàng Tân) vi
din tích khong 6.100ha. Toàn b i núi  c phát tri
bt, sn kn sét có tui Trias. Hii núi   khai thác
làm vt liu xây dc bi Hoàng Tân.


10
Tuy nhiên, vùng Hà Bng khong bng nh hp phân b
 ng n An. Các khong

bng  c cu to bn cát-bc thành to vào Holoxen mun
[8]. Hic s d trng lúa. Mc bit  vùng Hà Bc là s có
mt ca mt b ph ng bng cao 8-12 mét phân b  khu v  
ng Tin An và lân cn. ng bng này còn gi c trng thái khá bng phng
cc cu to bi cát màu vàng. i sánh vi các thành t trên
lãnh th Vit Nam, có th xp nó vào tui Pleistocen mun, phn mun (Q
1
3-2
).
Hin nay, b mc s dt  và trng b
Vùng Hà Nam ng bng thc bp bi phù sa
ca h thng sông Thái Bình mang ra. Có th a hình vùng này thành 2 loi:
ng bng thĐồng bằng thấp trong đê phân b ch
yng b  cao t n 2,0 mét
so vi mc bin. Trên b mt ca nó còn có nhng khu vc th
ng b ngu. Hia hình  c s dng làm
t , tri ven
bin  khu Hà Nam nói riêng và c th xã Qung Yên nói chung có din tích khong
12.300 ha (chim 37,1% din tích t nhiên ca th xãc phân b  các khu vc
ven bin và ca sông, tp trung nhim Nhà Mm Soài, dc phía
bc b kênh Cái Tráp, Yên Giang, phía tây-nam sông Ht thuc các ng Hoàng
Tân, Tin An. Các bãi bi ven bic cu to ch yu bi bùn và b chia ct bi
các lch triu. Hin nay, các bãi bc s dng nuôi trng hi sn và
rng ngp m m th xã Qung Yên phát trin kinh t c
trong thi gian vi.
i núi có 6100 ha, chim 15,3% din tích Qung Yên, phân b  khu
vc phía Bc th xã, tp trung  t phn 
ng Sông Khoai, Cng Hoà, Tân An, Tit bao gm
ch y t feralit nâu vàng, xám vàng
m tích sa thch, phin tht có tng dày trung bình t 60-

11
80cm, thành phi t tht nh ti tru PH t n 4,5%, hin ch
yt rt tr.
ng bng có gn 14.800ha, chim 44,6% dim ch yu
t phù sa c   hu hng trong
th p trung  khu vt có thành phn
n      ng mùn trung bình. Mt s m n  t
 ngng mùn thp. Hin
c s dng ch y trhc thc phm, trng lúa cho hai v.
Th xã Qung Yên có b bin chi nhiu ca sông, bãi
triu, v ca nhiu loi hi sn cho giá tr kinh t  
Qung Yên có th ng lch Long V, Cát Bà
t bãi bi  ca sông, ven bin gm các lot mt cát có gn 12.300ha,
chim 37,1% din tích, phân b  khu vc ven bin và ca sông. Phn lt hin
c s d nuôi trng thu sn, phn còn lt rng ngp mn có sú vt và
t hoang hoá.
Th xã Quu ca vùng ven bin min Bc Vit
Nam, khí hu nhinh. Nhi 
23-34
0
 nhit theo mùa trung bình 6-7
0
 nhit ngày khá ln, trung
bình 9-11
0
C. S gi nng di dào, trung bình 1700-1800 gi ngày nng tp
trung nhin tháng 12, tháng có s gi nng cao nht là tháng 2 và
 1500-1600mm, cao nht có th n
éo dài t n tháng 10, tp trung 88% t

c , s - m không khí trung
t vào tháng 3 và tháng 4, lên ti 86%, xung
thp nht 70% vào tháng 10, tháng 11. Khí hu  Qung Yên phân làm hai mùa rõ
rt, mùa hè nóng nh và khô. Mùa hè t n
tháng 10, thi tit nng nóng, nhi cao nht vào tháng 7, trung bình là 28-29
0
C,
cao nht có th lên ti 38
0
i mnh, t trung bình 2-
 m l 

12
c thi nhit và mnh, mn 6 ngày, t gió lên ti cp
5, cp 7, cp 8 làm thi tit lnh, nhi thp nht vào tháng 1,
tháng 12 có th xung ti 3
0
C. Bão là mt hing thi tic bit trong vùng.
ng b u xut hin vào tháng 6 (có khi vào tháng 5) và kt thúc vào
tháng 10 (có khi tháng 11).
Sông ngòi  Qung Yên khá dày, hu ht chy theo ng tây bc  
nam r ra bin qua các ca sông. Ln nht là sông Bng do sông Giá và
c hp thành, dòng chính dài kho ra bin  ca Nam Triu.
Sông Chanh là ma sông B ra bin  ca lch th xã. Ngoài
ra còn mt s sông nh    t, sông Bn Giang, sông
pu ngn, dic nh. Ch
 tha các sông này chng mnh theo mùa và ph thuc rt nhiu
vào ch  thy va h thng sông Hng -  thng
sông này mang ra vùng bin Hi Phòng - Qung Yên khong 10-11 t m
3

c và
khong 4,0 triu tn phù sa. Tuy nhiên, do nm gn bic sông hu ht là
mn - l thun li cho nuôi trng hi sn và bt li cho sn xut nông nghip.
Nguc ngm khá phong phú, mc ngng nm   sâu 5-6m,
khu vc Hà Nam và ven bic b ngm mn, ít s dc, khu vc Hà Bc
c ng   khai thác và s dng cho sinh hot. H Yên Lp có dung tích
ng xuyên 127,5 triu m
3
cung cc qua 28,4km kênh chính dc ti
hu hng trong th xã, ch yu cho sn xut và sinh hot c
Tài nguyên khoáng sn  Qung Yên ch có mt s m nh g
b ch y  ng Hoàng Tân, tr ng trên 1 triu m
3
t sét có 
n An, Cng Hoà, tr ng tng
cng khong trên 1 triu m
3
. Cát si xây dng phân b ch yu ri rác ven sông
trong th xã, tr ng vài triu m
3
t va nh nm trong khu v
Chng Minh Thành, tr ng khong 20 - 30 vn tn.
Tài nguyên rng  Qung Yên chim din tích không ln, phân b tp trung
 khu v i núi cao phía bc giáp Hoành B. Din tích rng hin có 6300ha,

13
chim 18,7% din tích toàn th ng t nhiên có 2800ha phn ln là
rng th sinh; rng tr  ng sn xut có 2700ha và rng
phòng h ven bin 800ha.
1.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội



  xã Qung Yên tí 31/12/2010  139.596 


(dân s i). M dân s i/km
2
và
phân b u. Tng Yên, Cng Hoà, Hip Hoà, Tin An,
Cm La, Phong Hi m trên 700i/km
2
.
c li,  
Liên V m dân s i/km
2
c bin Phong
m dân s i/km
2
u dân s  t l dân
s ni th, t l dân s ngoi th gim. T l  
Toàn th     t nông nghi   ng
nông nghip. Hiu khu vc tr
sut cao, vùng rau màu tp trung có giá tr ln phc v cho ch bin và xut khu.
c coi là vùng nông nghim bng. Vi
gia súc gia cm ch yi hình thc h i còn rt ít, do
v. Song song v ô nhing do cht
thc tp trung và x l‎t.
Vi nh v bin, din tích bãi triu r
thác g    yu  dng qung canh nên tim n n
nuôi trng thy sn công nghip còn rt ln. Nuôi trng và ch bin thu sn có

ti thành ngành kinh t n, phát tring sn xut hàng
c biu kin tích nuôi thâm canh và bán thâm canh nhm
nâng cao giá tr và hiu qu kinh t trên mt  din tích.
Qung Yên còn có nhi u kin thun l  phát trin các khu công
nghip, các cm công nghip vi v trí thun li gn các cng bin quc t và lin

14
k thành ph H Long, ngun nhân lc ti di dào và qu t xây dng còn
ln.
Qung Yên có các ngun tài nguyên du lch t 
ng, tng di tích lch s p quc gia, cp tnh có giá tr
o ra sc hp dn l i vi khách du lch. V tài nguyên du lch t
nhiên, Qung Yên có nhiu cnh quan thiên nhiên hp d Yên
Lp, hai cây lim Ging Rng, rng nim Bác Ho Hoàng Tân vi
t s ng cng thông nha trng trên t,
có bãi bin tri dài t o. Mt s tài nguyên du lch nhân
 k c Bc, mi
Trung Bc xp hng qu Qung Yên có lch s hình thành
và phát tri li nha m c trung
i, hòa cùng vi nhng nét kin trúc hi Qung Yên,
bn Ng bên b sông Chanh, các công s, dinh th ci Pháp (dinh Tun ph,
B chánh, Án sát Qung Yên, dinh Tng, các nhà cth xã
Qung Yên còn có nhiu l hi truyn thng, phong tc tng,
sinh hot hi hè c Sông Ht m
hi Bch ng, l hi Tiên Công, l hi xung (l H n) n
tài nguyên to ln, không nh           c,
qung bá truyn thch s cc.
Nhìn chung, các tài nguyên du lch ca huy  các v trí
thun li, d tip cn và khai thác cho phát trin du lch. Các ngun tài nguyên du
l ng ln vi m tp trung cao. Th xã u kin thun

l to ra mt s sn phm du l ng bin, tham quan
ngh i trí, pic nic cui tuc bit là du l
Ngoài ra, do li th v mt v i thành ph Hi Phòng và
thành ph H nh H Long - di sn thiên nhiên th gii, các tài
nguyên du lch ca Qung Yên hoàn toàn có th m

15
dng hp dn trong các tour du lch ca c tnh Qu
tnh: Hi Phòng - Qung Ninh.
Qung Yên có h th    ng vi các lo  ng b,
ng sng tha bàn huyn có hai quc l 

18A,


 10; h thng b trong th c nâng cp,
chnh trang ngày mt thun li. Th xã có mt tuyng st Kép - H 
a bàn, liên thông vi mng st quc gia, ch yu là ch hàng nông
sn phc v nhu cu ca nhân dân trong tng thy ca th c
bit thun l

3 










 nh H Long
      iáp sông Chanh, sông Cái Tráp và ca Nam
Triu; phía Tây giáp sông Bc coi là ngun lc thun
l phát trin kinh ti cho toàn th xã.
1.2. Lịch sử hình thành đô thị Quảng Yên
1.2.1. Thời kì trƣớc năm 1802
Ti di ch kho c Hoàng Tân, nói r khu di ch Tràng Kênh -
Hoàng Tân thuc huy- Quo c y
nhiu hin vt chng t khu v i công c ng
bng ci nguyên thy thi kim khí cách ngày nay 2.500 -

Các nhà kho c còn tìm thy  khu vc Tràng Kênh - Hoàng Tân mt s
ng ln các hin vt bng ra bin
th   i cày ng, ki  i
câu Chng t   Ninh H

Các xã ng ca QuKhoai, Cng Hòa, Uông Bí, Mo
Khê hi c tht, nên y‎ kin
cho rng, có th mt Qung Yên tng là mt trong nhng khu vc hành chính
ca Qun Giao Ch th.

16
t Quu chin thi trong lch s, m
ra mt k nguyên mi cho nc lp cà trn B938
- mt tra quân dân Vit Nam do Ngô Quyn o vi quân Nam
Hán trên sông Bng. Ngô Quyn go cc vát
nhn, bt st c y sông B ng  nhng ch him yu gn ca bin to
thành mt tra ngm, hai bên b có quân mai pht th trn ht sc
ch ng và li hi, th hin mt quyng quân gic ca ch ng

Ngô Quyn và quân dân ta. c chia quân dân Vit Nam,
quá na quân Nam Hán b cht i, hoàng t Nam Hán là Hong Thao 
Ngô Quyn git cht trng trong lch s Vit Nam, 
du cho vic chm dBc thuc, ni li quc thng cho dân tc.
Hai ting Bch s. Trong tâm thi Vit
Nam, B m hi t ca sc sng dân tci ngi
ca ca Phnh:
Vũ trụ kỳ quan Dương Cốc nhật,
Giang san vương khí Bạch Đằng thâu.
Tm dch:
(Kỳ quan của Vũ trụ là Mặt trời lên tại Dương Cốc,
Khí thiêng của núi sông tụ lại ở Bạch Đằng).
Theo Đại Việt sử kí toàn thư bn khc 
Lê, Qung Yên thuc trn Trii Lí‎ Thái T n Thiên th 14
i trn TriVào thi vua Lý Anh Tông, s
ng hành dinh  tr  thc thi s mnh thiêng
liêng trn gi vùng cc quan trng nht và m rng ra toàn b các
vùng bio ca qui Vit. p
 i hàng hóa vc Tro Oa, L Lc, Xiêm
La [4,tr.336].  bng Hc Hoàng Tân cách Qung Yên chng 8 km v
o c tìm thy nhiu di tích ca các bn hàng hoá quan trng
trong h thn vào các thi Trn - Lê.

17
Thi Trn, Qung Yên là p thang mc ca An n Liu [4,
tr.14], lt him ni ting vi chin thng Bng ly l
4 vn quân và 600 chin thuyn c quc Nguyên -  tiêu
dit và bt sng toàn b. Chin thu mt mc son quan trng
trong lch s Vi p tan tham vi Vit ca quân Nguyên
Mông và góp phn chn vó ngc ca chúng trên th gii.

c vua Tri thành l An Bang. Vua Trn Thánh
Tông (1258-ng ng t ph tr An Bang.
i Thun Thiên (1428), Quc gi là Yên Bang (An
Bang) thu  o. Vua Lê Thánh Tông (1460-1497) không phi mt, mà
nhiu ln qua li tr s An Bang và nhn thđất giầu, dân thịnh, chính là
nhờ uy đức của nhà vuai l An Bang làm tha tuyên An Bang.
T i vua Lê Th Tông (1573-1577) vì kiêng húy tên vua Lê Anh
Tông nên mi An Bang thành Yên Qung. Th xã Qung Yên ngày nay thuc
Yên Qung, trn Yên Qung có mt ph (Hn (Chi Phong, Yên
  , Th        n Ninh,
n). 

, Nguyn Trãi  ghi nh




n buôn bán, ln l

[21,tr.226].
- Kinh Môn trn H vào Yên
Qung, di trn l n xã Vu Thanh, huyn Kim Thanh, ph Kinh Môn.
1.2.2. Thời kì nhà Nguyễn (1802-1883)
Nng thi vi s i cu Nguyn, vua Gia Long tr
Kinh Môn l vào tr   ; vn ly mt ph H   n Yên
Qung; di trn l t xã Vu Thanh, huyn Kim Thanh, ph   n gò
Qunh Lâu, huy    n l Yên Qung, m ra mt du mc mi
trong lch s  Qung Y Quc hình
thành trên pht hai xã Qunh Lâu và Yên Giang, dn dn m rng ra các khu
vc lân cn. i tên trn Yên Qung thành trn Qung

18
Yên và vn gi trn l Qung Yên t lch s ng chng kin quá
a danh t An Bang thành An Qung, ri Yên Qung và Qung Yên,
c t a danh và v trí, cha nó tr
triu Lý, Trn hn không có s i
 [37,tr.52].
 cng c b máy cai trng th 7 (1826) nhà Nguy
xây dng ti trn Qung Yên mt p trên mt qu i thp,
ngay trung tâm trc xây b c th 19 (1866) thì
c xây kiên c bng gch. Theo sách Đại Nam nhất thống chí nhà Nguyễn (th
k 19) thì thành Qung Yên có chu vi 696m, cao 2,8m, m ba ca là ca tin, ca t
và ca hu. Hin nay, thành Qung Yên vn còn du vt là mt s  ng
thành xây bng gch, i qua th u vt thành c
còn rõ nht, trong s các di tích thành c c bin  Qu
Xích Th (Hoành B), thành Ngc Vn)
Trong cuc ci cách hành chính các tnh  phía bc, tháng 10 
(1831), vua Minh Mnh cho t Qung Tr tr ra chia ht quan. , trn
Qung Yên i thành tnh Qung Yên. Tnh Qung Yên thng tr 1 ph là Hi
n là Hoa Phong, Hoành Bn,
Tiên Yên    t Mùi (1835), triu Nguy     
châu, các huyn thuc tnh Qung Yên. Ba huy
B và hai châu Tiên Yên và Vt th tri huyn và th tri
    t th li m     t Mùi (1835), vua
chun cho b Li nh l thi hành: huyn l t  xã Qunh Lâu;
huyn l t  xã Yên Khoái; huyn l Hoành B t  xã Trí Xuyên;
châu l t  xã Hi Lãng; châu l Vt  xã Vn
tháng 5, Bính Thân (1836), triu Nguyt thêm ph nh thuc Qung Yên.
Rút huyn Hoành B t làm ph nh, kiêm lý Hoành B,
thng ht Tiên Yên. Còn 4 huy  n Ninh, Vân

19
n vn là ph Hn, thng h
Vn Ninh .
u Tut (1838)nh các th ph, th huyn 
, nhng ph huyn nào gn lin vi tnh thành thì gi là th ph, th
huyn.  tnh Qung Yên có ph Hi Ninh, huy ph, th huyn.
y, sau khi Gia Long sáng nghip triu Nguyn, trong sut th k 19,
t trn Yên Qung, trn Qun tnh Qung Yên nói chung và huyn Yên
 máy t chc hành chính ca triu Nguyc thit lp, chia
a pht quan chia chc, t chc hong v hành chính, kinh t và c
duy trì vic giáo d các ph, huyn, tng, xã. Mn cui th k b
  ca ngo    i các tnh trong c c b máy hành
chính ca tnh Qung Yên nói chung và huyc
c hoàn thin, nht là sau ci cách hành chính ca Minh Mnh (1831), hong
ng Yên và huyn trong xu th chung ca
c th k 19.y, k t c khi thc dân Pháp xâm
c, th xã Quc la ch t th ph cho toàn b min Yên Qung
rng ln. i vic xác lp trung tâm chính tr, nh 
ng, giáo dc xây dng Qung Yên tr
thành trung tâm ca khu vc rng ln.
1.2.3. Thời kì thuộc Pháp (1883-1955)
Thi thu hóa ph thuc vào chính sách thua
nhm ch yu phc v mc tiêu quân s và khai thác tài nguyên thiên nhiên. Trên
 t m hành chính nh  sc hình
thành. Quc la ch Pháp xây d 
thun tin cho nhu cu khai thác than và giao thông thy ca Pháp. Trong
sut thi kì này, Qup tc duy trì và phát trit trung
tâm kinh t, chính tr n gia th k XX.

20
T tháng 3/1883, sau khi chic thành tnh Qung Yên, thc dân Pháp
ng trn bt, dinh tng, s mt thám, nhà tù, kho bc,
   Rng và các khu ph: ph    Tr  o,
Nguyn Du, Hoàng Hoa Thám ngày nay), ph Tin Môn (ph Ngô Quyn, Phm
 Khê Chanh (ph Trt
ra ngoài thành tnh Qung Yên, thành th xã tnh l Qung Yên  p trung b
máy cai tr c  Bc ca thc dân Pháp. Qung Yên tr thành th xã tnh
l ca tnh Qung Yên.
Ngày 20-7-1945, quân cách mng  chi   u và huyn Yên
m th xã Qung Yên, gii phóng hoàn toàn tnh l Qung Yên và
huyng Yên là tnh l u tiên trong c c giành chính quyn
trong Cách mng Tháng Tám. Ngày 24-8-1945, chính quyn cách mc thành
lp  Qung Yên, vn ly th xã Qung Yên làm tnh l. Di s o cng
Cng sn Ving b và nhân dân Qung Yên t tay vào
xây dc và phát trin kinh t. Do Qung Yên chim gi v
trí quan trng  c, nm gn hai trng b chính, án ng vùng ca
ng thy t vùng bic, nên khi Pháp quay
tr li min Bp tc tit này. Ngày 28
947, th xã Qung Yên b Pháp chi
chim khu vc Hà Nam và toàn b  [1,tr.67].
V n, 1945-1955 là thi gian kinh t Qung Yên tr thành mt b phn
ca nn kinh t vùng tm chim ca thc dân Pháp. Qung Yên là vùng huyt mch
 n khu vc này thành ca ngõ ca các hong kinh
t gia Hòn Gai và Hi Phòng. Các ca bin Nam Triu, Lch Huyn tr nên nhn
nhp bn t c tin xung khu vc tm chim ca
Pháp  ng bng sông Hng 18 qua Qung Yên ng huyt
mch kinh t ni Hòn Gai vi Hà N m rng và phát trin ho
nghic dân Pháp quynh cho m rng thêm ch Rng. T 
các hoi, dch v trong khu vc phát tri 

21
bn các ho ng nông nghip, tiu th công nghi  p ca a
 vn hong trong khuôn kh ca nn kinh t thua.
n này, Qung Yên là mt phn ca h thng kinh t vùng tm chim.
Các hong kinh t  n trong phm vi chii
nn chính tr c. Mô hình hong kinh t c Pháp xây d
c 1945  Vit Nam. Tuy vy, nhân dân Qung Yên vn vng tin vào s
o cng, ca Bác H, ra su tranh góp phn vào nhng chin thng
ca quân dân ta trong cuc kháng chin chng th   c bit là chin
thn Biên Ph lch s. Do nm trong khu vc tp kt ci Pháp 
min Bc khi rút vào min Nam, theo hin ngày 25
tháng 5 i cùng mi rút khi Qung Yên.
1.2.4. Thời kì từ 1955 đến 2011
Ngay sau khi Pháp rút khi Qung Yênng Qung
bao gm Qung Yên và khu Hc lp [2,tr.12]. Qung Yên vn tip tc
gi vai trò là th xã trung tâm ca tnh Qung Yên trong khu Hng Qung thuc h
thc Vit Nam Dân ch Cng hòa.
Quc hi khoá II k hp th VII ngày 30-10-1963 phê chun vic hp nht
khu Hng Qung và tnh Hi Ninh thành tnh Qung Ninh. Tnh l là th xã Hòn
Gai. Ngày 2-7-1964, Hng Chính ph ra Quynh s i th xã Qung
Yên thành th trn Qung Yên và sát nhp vào huy trn Qung
Yên tr thành huyn l ca huy n nay.
 hành chính cp huyn ca tnh, là huyn
ven bin nm  phía Tây Nam ca tnh Qung Ninh. Huy     hành
chính trc thuc (1 th trn và 18 xã); tng din tích t nhiên 31.420,2ha. Ngày 28-
4-1997, U ban nhân dân tnh Qunh s 1041 v vic duyt
quy hoch chi tit xây dng và s d trn Qung Yên huyn
  n 1955-2010. Quy        ,
kinh ta huyn. Là trung tâm công nghip nh dch v 

22
mch s, danh thng ca c vùng và c c. Là ca ngõ phía
tây nam ca tnh Qung Ninh, có v trí quc phòng quan tr2006,
Chính ph có Ngh nh s u cha gii hành chính th trn Qung Yên.
Phu ch Quc m r tây t ngã ba ch Rc
n bn Rng, bc  nam t n sông Chanh, tng din tích t
nhiên 627,8ha, s i.
Trong nh    vi s phát trin chung ca tnh, huyn Yên
 mnh ca m mc phát trin nhanh trên tt c
c. Qua quá trình ph u, th trn Qu    trung tâm ca
huyc B Xây dng công nhn là  loi IV   ht
nhân ca huy ti Quynh s -BXD ngày 25/01/2011.
1.2.5. Thời kì hiện nay
 ng yêu cu phát trin kinh t - xã hm bo an ninh - quc phòng
c   i k y mnh công nghip hoá, hi   ng
nguyn vng ca nhân dân và phù hp vc cng b và các
cp chính quyn huy 25/11/2011 Chính ph ban hành Ngh
quyt s 100/NQ-CP v vic thành lp th xã Qung Yên d toàn huyn
Yê  Vic thành lp th xã Qung Yên phù hp vi chi c phát trin
m ca c n hing chung Quy
hoch tng th phát trin h th Vin
u chnh Quy hoch tng th phát trin kinh t - xã hi tnh
Quch phát trin h
th tnh Qung Ninh.
Th xã Qung Yên hin nay có din tích t nhiên là 31.420,2 ha, dân s
139.596 nhân khu và c ng. a gii hành chính th
xã: Phía Bc giáp thành ph Uông Bí và huyn Hoành B; Phía Nam giáp huyn
Cát Hi và ca Nam Triu, thành ph H  H
Long và Vnh H Long; Phía Tây giáp huyn Thy Nguyên, thành ph Hi Phòng.

23
Các tuya gii hành chính vn gi nguyên và tuân th theo b h  a
gic lp theo Ch th 364/CT ngày 06/11/1991 ca Ch tch Hi
ng B ng (nay là Th ng Chính ph).
Vic thành lp th xã Qung Ninh  u m  ng thành quan
trng yêu cu phát trin kinh t - xã hi ca tnh Qung Ninh nói chung và
huym to ra cng kinh t cho khu vc phía
Tây ca tnh, giúp phát trii gia các khu vc trong tc
  hóa ca tnh, tp trung phát trin công nghip, du lch, y t o, góp
phnh Qun tr thành tnh công nghing hii
ng thi, phát huy v u mi giao thông quan trng, x
tm vóc m trung tâm min Tây tnh Qua bàn quan trng v
quc phòng - an ninh cc T quc.
Có th khnh rng, tri qua quá trình hình thành và phát trin lâu dài,
Qung Yên vn luôn gi c vai trò quan trng v kinh t, v th trng yu v
chính tr - xã hi không ch vi tnh Qung Yên, khu Hng Qunh
Qung Ninh hin nay mà còn có vai trò, v trí quan trng trong quá trình phát trin
khu vc kinh t trm Bc B.
1.3. Tiểu kết chương 1
a lum v a lí t nhiên
 xã hi, lch s hình thành và phát trin ca th xã Qung Yên. Trên
 nghiên cc nhng kt luây:
1. u kin, ngun lc v t nhiên và kinh t, xã hi thun l
i cho Qung Yên mt li th phát trin mnh m c ht,
v trí nm trong tuyn hành lang kinh t ven bin Hi Phòng  Qung Ninh to
cho th xã Qung Yên nhng thun li trong công vic khai thác th mnh, tim
n có. V a lí thun ln m i hp tác liên kt
không gian kinh t     cùng phát trin vi thành ph H Long và Hi
i phát trin các khu cm công nghi mi, du lch và dch v;

24
i phát trin cng bin tu m ca cho di hành lang ven
bin Hi Phòng  Qung Ninh ca vùng kinh t trm Bc B. Qung Yên có
ba mt giáp bin nên thun li cho vic phát trin khu công nghip cng bin, khu
du lch và nuôi trng thy sn.
a hình Qung và phc tp, nhiu sông rch xen ln
i núi, nhiu khu vc cnh quan thiên nhiên hp dn s to cho Qung Yên có mt
 phong phú vc tQung Yên li s hu tài nguyên du
lch phong phú vi vc sc gm h thng các di tích lch s 
danh thng, phong tc tp quán, l hi, làng ngh ng lc to l phát
trin ngành du l
Bên ch i nhp và liên kt trong phát trin ca tnh Qung
Ninh s tu kin cho th u kin trong phát trin kinh t i ngo
sc cc ti  n du lch và các dch v
cng bin. Thêm  hình thành mt s hành lang kinh t Côn Minh  Lào
Cai  Hà Ni  Hi Phòng  H Long, hành lang kinh t Móng Cái  H Long  Hi
Phòng s ng mnh m n kinh t xã hi ca th xã Qung Yên. Mt s d án
a bàn Qung   du l
Long, khu công nghip tng hp, khu kinh t cng bin  i du lch, khu
kho chu s to ra cc din phát trin mng thi ti cho th
xã phát tring công nghip hóa, hii hóa.
2. Tuy nhiên,  hóa, Qugp mt s khó
c. Th nha hình th chia ct mnh bi h thng
sông lch ca Qung Yên s gây tr ngi cho xây dng kt cu h tng. Th hai,
Qung xuyên phi chu ng ca bão lc, nn trùng
vi thi gian tring thì tình hình càng tr nên nguy him, có th gây úng ngp
và phá hy h thn, các công trình thy li, công trình dân dng và các
công trình khác. Th ba, quy mô kinh t th xã còn nh bé, s chuyn du
kinh t còn chm, h thng h tt còn thiu thn. Th rong quá trình

phát trin công nghip hóa, hii hóa, vic xây dng các khu công nghip, khu

25
, xây d h t s dt nông nghii dân mt
t d n th  ng, thiu vic làm. Vic chuyi ngành ngh  o
nhân lc không kp thi s làm cho lng phi nông nghip thiu v s
ng, yu v chng.
3. Vi v trí là quan c t quc, Qung Yên sc hình
thành và phát trin trong lch s dc và gi c ca dân tc.  Qung
Yên va là quan i che chn, bo v  phía sau, v
  trin khai các chi
n gi các vùng bio.
Trong mt thi gian rt dài, Qung Yên luôn là trung tâm chính tr quân s,
kinh tcc rng ln (t Móng Cái tu, Thy
Nguyên). Tuy nhiên trong quá trình lch s, Qung
 i qua quá nhim, khi là trn l, tnh l, là th xã sm ut,
b lu m trong bi cnh kinh t - chính tr chung ca tnh và
n nay, vic tái lp và nâng cp th xã Qu huyn
 u mt mc son quan trng, m ra mt trang mi cho lch s
i tip truyn thng phát trin v vang trong quá kh 
Qung Yên s có nhc phát trin mi xng tm vi v th 
chic phát trin chung ca vùng kinh t trm Bc B và cc.