Vận dụng hệ thống câu hỏi tích cực hóa hoạt động chiếm lĩnh tác phẩm văn chương cho học sinh trung học phổ thông trong dạy học bài thơ Vội Vàng của Xuân Diệu

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC





TRẦN THỊ TRANG NHUNG





VẬN DỤNG HỆ THỐNG CÂU HỎI TÍCH CỰC HOÁ HOẠT ĐỘNG
CHIẾM LĨNH TÁC PHẨM VĂN CHƢƠNG CHO HỌC SINH
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TRONG DẠY HỌC
BÀI THƠ “VỘI VÀNG” CỦA XUÂN DIỆU




LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM NGỮ VĂN



Chuyên ngành: Lý luận và phƣơng pháp dạy học
(Bộ môn Ngữ văn)
Mã số: 60 14 10

Người hướng dẫn khoa học: GS. TS. NGUYỄN THANH HÙNG












HÀ NỘI – 2010




DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU VIẾT TẮT



NXB : Nhà xuất bản

GS : Giáo sư

SGK : Sách giáo khoa

TPVC : Tác phẩm văn chương

THPT : Trung học phổ thông

TS : Tiến sĩ

MỤC LỤC

Trang
MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài
1
2. Lịch sử vấn đề
7
3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
11
4. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
12
5. Đóng góp mới của luận văn
12
6. Phương pháp nghiên cứu
13
7. Cấu trúc của luận văn
13
Chƣơng 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC VẬN
DỤNG HỆ THỐNG CÂU HỎI TÍCH CỰC HOÁ HOẠT ĐỘNG
CHIẾM LĨNH TÁC PHẨM VĂN CHƢƠNG CHO HỌC SINH
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG



14
1.1. Câu hỏi và sử dụng câu hỏi trong dạy học tác phẩm văn chương
ở trường trung học phổ thông

14
1.1.1. Câu hỏi
14
1.1.2. Sử dụng câu hỏi trong dạy học tác phẩm văn chương ở trường
phổ thông

14
1.1.3. Sự sa sút về hứng thú học tập môn Văn do cách sử dụng câu
hỏi của giáo viên trong giờ dạy tác phẩm văn chương

16
1.1.4. Sự non kém về năng lực, kỹ năng của học sinh do cách đặt câu
hỏi của giáo viên trong giờ học

17
1.2. Hệ thống câu hỏi tích cực hoá hoạt động chiếm lĩnh tác phẩm
văn chương trong dạy học

19
1.2.1. Quan niệm về câu hỏi tích cực hoá
19
1.2.2. Những tiền đề lí luận của việc đề xuất hệ thống câu hỏi tích cực
hoá hoạt động chiếm lĩnh tác phẩm văn chương trong dạy học

21
1.2.3.Đề xuất hệ thống câu hỏi tích cực hoá
38
Chƣơng 2: CÁCH THỨC VẬN DỤNG CÂU HỎI HƢỚNG DẪN
HỌC SINH LÀM VIỆC CHỦ ĐỘNG, TÍCH CỰC, SÁNG TẠO
ĐỂ CHIẾM LĨNH GIÁ TRỊ NỘI DUNG TƢ TƢỞNG VÀ HÌNH

THỨC NGHỆ THUẬT CỦA BÀI THƠ „„VỘI VÀNG”



41
2.1. Định hướng, cách tổ chức dạy học và biện pháp hướng dẫn học
sinh tiếp cận tác phẩm ‘‘Vội vàng ”

41
2.1.1.Định hướng tiếp cận
41
2.1.2. Cách tổ chức dạy học và biện pháp hướng dẫn học sinh tiếp cận
tác phẩm ‘‘Vội vàng”

46
2.2. Định hướng, cách tổ chức dạy học và biện pháp hướng dẫn học
sinh phân tích tác phẩm ‘‘Vội vàng ”

53
2.2.1. Định hướng phân tích
53
2.2.2. Cách tổ chức dạy học và biện pháp hướng dẫn học sinh phân
tích tác phẩm ‘‘Vội vàng”

59
2.3. Định hướng, cách tổ chức dạy học và biện pháp hướng dẫn học
sinh cắt nghĩa tác phẩm ‘‘Vội vàng ”

64
2.3.1. Định hướng cắt nghĩa

64
2.3.2.Cách tổ chức dạy học và biện pháp hướng dẫn học sinh cắt
nghĩa tác phẩm ‘‘Vội vàng”

67
2.4. Định hướng, cách tổ chức dạy học và biện pháp hướng dẫn học
sinh bình giá tác phẩm ‘‘Vội vàng ”

71
2.4.1. Định hướng bình giá
71
2.4.2. Cách tổ chức và biện pháp hướng dẫn học sinh bình giá tác
phẩm ‘‘Vội vàng”

73
Chƣơng 3: THIẾT KẾ THỂ NGHIỆM DẠY HỌC BÀI THƠ
„„vỘI VÀNG” THEO HƢỚNG VẬN DỤNG CÂU HỎI TÍCH
CỰC HOÁ HOẠT ĐỘNG CHIẾM LĨNH TÁC PHẨM VĂN
CHƢƠNG



78
3.1. Mục đích thiết kế
78
3.2.Nội dung thiết kế
78
3.3. Đối tượng và địa bàn thể nghiệm thiết kế
78
3.4. Thiết kế bài dạy.

78
3.5. Giải thích thiết kế
105
3.5.1. Điểm mới về nội dung
105
3.5.2. Điểm mới về phương pháp
105
3.6. Hướng dẫn thực hiện thiết kế
105
3.7. Đánh giá thiết kế
106
3.7.1. Tự đánh giá
106
3.7.2. Tổ nhóm chuyên môn đánh giá
106
KẾT LUẬN
108
TÀI LIỆU THAM KHẢO
110
PHỤ LỤC





1
MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
1.1.Tình hình sử dụng câu hỏi trong giờ dạy văn hiện nay
Câu hỏi có vai trò quan trọng trong tiến trình dạy học của giáo viên nhưng

thực tế hiệu quả của việc sử dụng các câu hỏi này còn nhiều hạn chế. Bằng
kinh nghiệm nghề nghiệp và hiểu biết khoa học về câu hỏi trong dạy học Ngữ
văn, một số giáo sư đều có chung một nhận định rằng có câu hỏi tốt, biết nêu
câu hỏi đúng lúc, biết xây dựng câu hỏi một cách hệ thống là điểm yếu của
sách giáo khoa Ngữ văn và đại đa số giáo viên từ trước đến nay. Khi đánh giá
lại sách giáo khoa do mình biên soạn, giáo sư Lê Trí Viễn cũng đã tâm sự
„„Kinh nghiệm của tôi, khiến cho tôi có chỗ chưa hài lòng về hệ thống câu hỏi
hướng dẫn sách giáo khoa” [23,tr.41] Phó giáo sư Đỗ Bình Trị, chủ tịch Hội
đồng bộ môn Ngữ văn của Bộ giáo dục và đào tạo (2000 - 2005) nói về chất
lượng sư phạm của sách giáo khoa cho biết: „„Đáng lưu ý hơn cả là vấn đề hệ
thống thao tác, tiếp cận tác phẩm và hệ thống câu hỏi, bài tập các câu hỏi
hầu hết đều là những câu hỏi tái hiện, tức là sơ đẳng nhất trong bảy cấp độ
câu hỏi dành cho học sinh” [23,tr.42]. Trong bài đăng trên báo Văn nghệ
ngày 12-2-1998, đề cập đến vấn đề cấp thiết của việc dạy học môn Ngữ văn,
GS. TS Trần Đình Sử cũng không quên nhấn mạnh: „„Hiện nay nội dung cách
đọc cũng đã được chú ý qua một số câu hỏi gợi ý hướng dẫn học bài, nhưng
chưa thành hệ thống, chưa có câu hỏi kiểm tra sự hiểu biết của học
sinh”[23,tr.42]. PGS. TS Nguyễn Viết Chữ đã khẳng định : „„Một thông số có
thể tin cậy được là 70% số câu hỏi hướng dẫn chung chung, đại khái đôi khi
còn quá dài, quá khó, là kết quả của cách dạy miêu tả, tái hiện, nội dung
thường qua khó, quá lớn hoặc quá dễ, quá đơn giản. Thậm chí có những câu
hỏi như một đề tập làm văn thực sự, phải làm hàng nửa ngày cũng không thoả
mãn. Nội dung của phần lớn câu hỏi này nghiêng về phía khai thác nội dung

2
ý nghĩa văn học, đưa nội dung phản ánh thành mục tiêu số một của văn
học”[11,tr.38].
Nội dung của phần lớn các câu hỏi nghiêng về khai thác nội dung ý
nghĩa văn học, đưa nội dung phản ánh thành mục tiêu số một của giờ học
khiến học sinh cảm thấy mệt mỏi, tiết học vừa căng thẳng vừa đơn điệu. Có

nhiều giờ dạy câu hỏi được giáo viên sử dụng đã làm cho bài học trở nên nhạt
nhẽo, lãng phí thời gian, dấu ấn mờ nhạt trong trí não học sinh. Ví dụ: câu hỏi
không dựa trên nền kiến thức cũ, làm học sinh lúng túng và thường phản ứng
bằng cách đoán mò. Câu hỏi không định hướng làm học sinh khó xác định hoặc
xác định sai yêu cầu. Dạng câu hỏi này thực tế dẫn tới người giải quyết vấn đề
lại chính là giáo viên. Câu hỏi quá đơn giản, không có giá trị phát huy trí lực
của học sinh. Giờ học đưa ra quá nhiều câu hỏi làm cho bài giảng nát vụn, mất
tính hệ thống, kiến thức cốt lõi ít được nghiên cứu, phân tích, chưa kích thích
được học sinh làm việc một cách thực sự để tự mình chiếm lĩnh tác phẩm.
Nội dung câu hỏi, hình thức câu hỏi, diễn đạt trình bày câu hỏi bằng văn
bản ( viết, nói) và mô hình cấu trúc câu hỏi đã phong phú và đa dạng vô cùng
nhưng vấn đề quan trọng hơn rất nhiều vẫn là làm sao sắp xếp xây dựng câu
hỏi cho thành hệ thống chặt chẽ, hợp lí nhằm tích cực hoá hoạt động chiếm
lĩnh tác phẩm văn chương của học sinh để đạt đến những yêu cầu về kiến
thức, kỹ năng, thái độ của bài học.
1.2. Định hướng đổi mới phương pháp dạy học
Những thay đổi không ngừng của xã hội theo xu thế toàn cầu hoá và sự
phát triển của khoa học kỹ thuật và công nghệ thông tin là những thách thức
lớn cho giáo dục trong việc phát triển nguồn nhân lực có tri thức cao, thông
minh và sáng tạo. Đổi mới qui trình, chương trình đào tạo và phương pháp
dạy học đang là những vấn đề thời sự của tất cả hệ thống giáo dục. Rất nhiều
phương pháp và kỹ thuật dạy học mới được thử nghiệm và chuyển giao nhằm
xây dựng một xã hội học tập, hình thành năng lực tự học, học thường xuyên,

3
học suốt đời, theo phương châm “Học để biết, học để làm, học để chung
sống, học để tự khẳng định mình ” (Unesco,1998).
Định hướng đổi mới phương pháp dạy và học đã được xác định trong nghị
quyết của Đảng, được thể chế hoá trong luật giáo dục, được cụ thể hoá trong
các chỉ thị của bộ Giáo dục và Đào tạo.

Nghị quyết số 02- NQ/HNTƯ (khoá VIII) của Đảng về Định hướng chiến
lược phát triển giáo dục đào tạo trong thời kì công nghiệp hoá, hiện đại hoá và
nhiệm vụ đến năm 2000 đã cho thấy một tư tưởng đổi mới đúng đắn:“Đổi
mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một
chiều, rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo của người học”.
Luật giáo dục năm 2005, khoản 2 điều 28 cũng đã ghi: “Phương pháp
giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực tự giác, chủ động, sáng tạo
của học sinh, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng
phương pháp tự học, khả năng làm việc theo nhóm, đem lại niềm hứng thú
trong học tập cho học sinh”.
Quan điểm dạy học hiện đại đã chi phối một cách toàn diện tất cả các
khâu, các phương diện của quá trình dạy học. Có thể khẳng định cốt lõi của
đổi mới dạy và học là hướng tới phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo
của người học, chống lại thói quen học tập thụ động của học sinh. Chuyển từ
cách dạy truyền thụ một chiều sang dạy và học tích cực. Trong cách dạy và
học này, giáo viên trở thành người thiết kế, tổ chức, hướng dẫn các hoạt động
học tập nhằm giúp học sinh phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng
tạo, rèn luyện thói quen và khả năng tự học, tinh thần hợp tác, kĩ năng vận
dụng kiến thức vào những tình huống khác nhau trong học tập và trong thực
tiễn; tạo niềm tin, niềm vui, hứng thú trong học tập. Làm cho học là quá trình
kiến tạo, học sinh tìm tòi, khám phá, chiếm lĩnh nội dung học tập, chủ động
đạt các mục tiêu kiến thức, kĩ năng, thái độ theo yêu cầu của chương trình, có
khả năng ứng dụng những điều đã học vào thực tế cuộc sống. Phương pháp

4
dạy học mới không chỉ nhằm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh
trong quá trình học tập mà còn thực hiện phương châm dạy học để thầy và trò
cùng được học và tiếp tục phát triển. Điều này đòi hỏi giáo viên phải không
ngừng tìm kiếm, thay đổi các phương pháp, kỹ thuật dạy học để thực hiện tốt
nhiệm vụ giảng dạy. Sử dụng hệ thống câu hỏi để kích thích quá trình làm

việc một cách chủ động, tích cực của học sinh trong quá trình chiếm lĩnh tác
phẩm trở nên vô cùng cần thiết để thúc đẩy quá trình dạy học nhằm đạt đến
những mục tiêu dạy học đặt ra.
1.3. Sự thay đổi về yêu cầu của giờ dạy học tác phẩm văn chương
Trong giờ giảng văn truyền thống, yêu cầu giáo viên phải khám phá bài
văn thật sâu sắc, tự mình rung cảm thật sự để rồi truyền thụ tới học sinh sao
cho hấp dẫn, để các em có thể đồng cảm, ghi nhớ và biết làm theo khuôn mẫu
cảm thụ, phân tích của thầy.
Phương pháp dạy học tác phẩm văn chương mới đổi khác về mục đích, về
con đường đạt đến mục đích, do đó cũng đổi khác về cơ chế hoạt động dạy
học cùng hàng loạt vấn đề về tiến trình tổ chức giờ dạy, phương pháp tiếp cận
tác phẩm ở học sinh „„Mục đích giờ dạy tác phẩm văn theo phương pháp mới
không phải là giáo viên truyền thụ lời giảng của mình. Mục đích cao nhất là
dưới sự hướng dẫn của thầy, học sinh chủ động cảm nhận, khám phá, chiếm
lĩnh tác phẩm, do đó tạo được sự tự phát triển về trí tuệ, tâm hồn, nhân cách
và năng lực. Vì vậy, mọi phương pháp, biện pháp, hình thức hoạt động của
thầy và trò đều nhằm làm sao thúc đẩy được sự hoạt động trí tuệ của bản
thân từng học sinh” [43,tr.281].
Sự hoạt động phải được tiến hành bằng một hệ thống những thao tác,
những biện pháp làm cho hoạt động được vật chất hoá. Giờ dạy học tác phẩm
là một quy trình được thiết kế bằng một hệ thống thao tác, hệ thống việc làm
để học sinh thực sự có những hoạt động trí tuệ theo con đường cảm xúc hoá
phù hợp với quy luật cảm thụ văn chương. “Chống áp đặt trong cảm thụ

5
nghệ thuật, khắc phục bệnh xã hội học dung tục, phát huy vai trò tích cực,
chủ động của học sinh trong tiếp nhận thẩm mĩ của ngành nghệ thuật ngôn từ
là vấn đề bức xúc đang đặt ra”[11,tr.32].
Có thể khẳng định giờ dạy TPVC trong nhà trường phổ thông hiện nay đòi
hỏi giáo viên không chỉ cung cấp kiến thức mà còn phải hình thành và rèn

luyện kĩ năng cho học sinh, chú trọng phát huy vai trò chủ động, tích cực,
sáng tạo của các em trong quá trình học tập. Hệ thống câu hỏi tích cực hoá
hoạt động chiếm lĩnh TPVC cho học sinh sẽ góp phần quan trọng trong việc
thực hiện yêu cầu đổi mới dạy học Ngữ văn hiện nay.
1.4. Vai trò, ý nghĩa của hệ thống câu hỏi tích cực hoá hoạt động chiếm
lĩnh tác phẩm văn chương của học sinh trung học phổ thông
Câu hỏi không phải là một vấn đề mới trong lịch sử nghiên cứu khoa học
cũng như khi đi vào lí giải các hiện tượng đời sống. Câu hỏi là sự mở đầu cho
con đường nghiên cứu khoa học. Câu hỏi đánh thức sự tư duy của con người.
Nói như Rubinxten: „„Tư duy con người chỉ bắt đầu từ một vấn đề trong một
câu hỏi, từ một sự ngạc nhiên hay thắc mắc, từ một mâu thuẫn” [43, tr.201].
Đặt ra các câu hỏi cho học sinh trong những giờ lên lớp là một công việc
rất quen thuộc đối với giáo viên. Tuy nhiên thực tế giảng dạy cho thấy để đưa
ra các câu hỏi có chất lượng, kích thích tư duy, phát huy tính tích cực, chủ
động, sáng tạo của học sinh không phải là chuyện dễ dàng. Đề cập đến những
vấn đề khó nhất trong dạy học Ngữ văn có lẽ ai cũng thừa nhận rằng xây dựng
được những câu hỏi có chất lượng trong một hệ thống nào đấy là vô cùng khó
khăn và phức tạp.
Những câu hỏi trong dạy học tác phẩm văn chương gắn liền với mối liên
hệ giữa con người được phản ánh trong tác phẩm và thái độ hiện sinh của tác
giả với tư cách là người phản ánh. Đồng thời câu hỏi ấy không chỉ nhằm vào
tác phẩm mà còn được nuôi dưỡng trong mối quan hệ giao tiếp sống động, là
cách thức thúc đẩy con đường dạy học một cách hiệu quả. Mặt khác câu hỏi

6
còn là phương tiện nội dung gây hiệu ứng tìm tòi phát hiện chiều sâu và công
năng của tri thức. Việc chuyển đổi nội dung kiến thức bài học thành hệ thống
câu hỏi tích cực hoá hoạt động chiếm lĩnh tác phẩm văn chương có tác dụng
phát huy trí lực, sự chủ động, sáng tạo của học sinh. Đồng thời khơi dậy
sự tò mò tìm hiểu thế giới tự nhiên và xã hội, từ đó khích thích học sinh làm

việc nhiều hơn, có hiệu quả hơn, góp phần nâng cao kiến thức, kỹ năng, thái
độ cho học sinh. Học sinh chủ động khám phá kiến thức dưới sự hướng dẫn
của giáo viên, thực sự trở thành chủ thể của quá trình nhận thức.
Hệ thống câu hỏi tích cực hoá hoạt động chiếm lĩnh tác phẩm văn chương
còn giúp học sinh hình thành và rèn luyện phương pháp tự tìm hiểu, tự khám
phá và cảm nhận về một tác phẩm văn học. Nó còn giúp giáo viên xây dựng
phương án dạy học tối ưu, thích hợp với hoàn cảnh và đối tượng dạy học.
Đổi mới phương pháp dạy học văn trong nhà trường theo định hướng coi
học sinh là “Chủ thể sáng tạo” phải là sự thay đổi toàn diện và đồng bộ trong
đó có sự thay đổi của hệ thống câu hỏi trong giờ dạy tác phẩm văn chương.
Hệ thống câu hỏi một mặt phải hấp dẫn, phong phú, kích thích trí tuệ và sự
làm việc hiệu quả, tích cực, sáng tạo của mỗi học sinh, mặt khác phải đảm
bảo tính hệ thống, tạo nên những kỹ năng cần thiết trong việc hình thành và
rèn luyện kỹ năng tự tiếp nhận và “Năng lực sử dụng Tiếng Việt, tiếp nhận
văn học, cảm thụ thẩm mĩ; phương pháp học tập, tư duy, đặc biệt là phương
pháp tự học; năng lực ứng dụng những điều đã học vào cuộc sống” [3,tr.5].
1.5.Hiệu quả thực tế của việc dạy học bài thơ ‘‘Vội vàng”
Bài thơ „„Vội vàng” của Xuân Diệu đã được nghiên cứu dưới nhiều góc
độ khác nhau. Trên thực tế nhiều giáo viên đã rất công phu khi xây dựng các
phương án giảng dạy tác phẩm này. Tuy nhiên trong các giờ dạy cũng như
một số thiết kế bài giảng số lượng câu hỏi tái hiện, không có giá trị phát huy
trí lực, chưa kích thích được hứng thú của học sinh còn nhiều. Qua việc quan
sát một số giờ dạy tác phẩm này của giáo viên ở trường THPT Vĩnh Bảo,

7
THPT Nguyễn Khuyến và THPT Nguyễn Bỉnh Khiêm huyện Vĩnh Bảo thành
phố Hải Phòng chúng tôi nhận thấy nhiều giáo viên còn lúng túng trong việc
sử dụng câu hỏi, học sinh chưa tích cực tham gia xây dựng bài, vai trò chủ thể
hoạt động học tập của học sinh chưa thực sự được phát huy. Giờ học còn đơn
điệu, thiên về thuyết trình của giáo viên. Do vậy, việc vận dụng những câu hỏi

có tác động đến sự làm việc chủ động, tích cực, sáng tạo của học sinh để
chiếm lĩnh giá trị nội dung và hình thức nghệ thuật của tác phẩm, để quá trình
dạy học của giáo viên thực sự trở thành quá trình tự nhận thức của học sinh là
một việc làm vô cùng cần thiết.
Xuất phát từ những lí do trên và từ thực tế giảng dạy của người viết, chúng
tôi chọn đề tài: ‘‘Vận dụng hệ thống câu hỏi tích cực hóa hoạt động chiếm
lĩnh tác phẩm văn chương cho học sinh trung học phổ thông trong dạy học
bài thơ ‘‘Vội vàng” của Xuân Diệu.” nhằm góp thêm tiếng nói về vấn đề đổi
mới phương pháp giảng dạy môn Ngữ Văn nói chung và việc giảng dạy tác
phẩm „„Vội vàng” của Xuân Diệu nói riêng.
2. Lịch sử vấn đề
Sử dụng câu hỏi trong giờ học không phải là một vấn đề quá mới mẻ.
Nhưng làm thế nào để sử dụng nó một cách hiệu quả trong giờ Văn lại là vấn
đề mang tính thời sự hiện nay. Trong giờ dạy tác phẩm văn chương, hệ thống
câu hỏi không chỉ có ý nghĩa khoa học nghiên cứu giúp học sinh chiếm lĩnh
chiều sâu tác phẩm mà còn có ý nghĩa phương pháp giúp giáo viên thực thi
vai trò dẫn dắt, điều khiển của mình. Đã có rất nhiều công trình khoa học
nghiên cứu dưới góc độ phương pháp luận về câu hỏi trong dạy học.
Trước công nguyên Xôcrat ( 429 - 399) người Hy Lạp đã dùng câu hỏi để
kích thích tính tích cực, tự thân vận động của học sinh. Kỹ thuật đặt câu hỏi
của Xôcrat dựa trên việc thực hiện các cuộc đối thoại sâu sắc và có tính
nguyên tắc. Theo Xôcrat, nguồn gốc của nhận thức là tự nhận thức. Ông
quan niệm không có người học theo kiểu „„ăn sẵn”, nhận khối tri thức vào

8
đầu mình như nước rót bình. Bằng nhiều câu hỏi khác nhau người dạy đưa
người học vào tình huống có vấn đề, tạo ra được nhu cầu học tập, dưới sự
hướng dẫn của thầy giáo thông qua các câu hỏi mà người học có được tri thức
mới. Đây là tiền đề của phương pháp dạy học đối thoại, dạy học nêu vấn đề sau
này.

„„Hệ thống câu hỏi phát triển tư duy người học” Benjamin Bloom(1956)
quan niệm „„Câu hỏi phải rèn cho học sinh khả năng tư duy logic, từ tái hện
cụ thể về đối tượng đến khái quát nâng cao vấn đề”. Ông đề xuất một thang 6
mức câu hỏi (6 loại câu hỏi) tương ứng với sáu mức chất lượng lĩnh kiến
thức: biết, hiểu, áp dụng, phân tích, tổng hợp, đánh giá. Muốn phát huy tính
tích cực học tập của học sinh, cần phát triển loại câu hỏi ở các mức từ 3 đến 6
(áp dụng, phân tích, tổng hợp, đánh giá)
Ở Việt Nam, vấn đề câu hỏi đã được nhiều nhà nghiên cứu đề cập tới.
Trước hết phải kể đến cuốn giáo trình phương pháp dạy học Văn tập I do giáo
sư Phan Trọng Luận chủ biên, cảm thụ văn học, giảng dạy văn học của
giáo sư Phan Trọng Luận. Trong các công trình nghiên cứu của mình, tác giả
đã phân loại thành câu hỏi tái hiện và câu hỏi sáng tạo, nhấn mạnh đặc điểm
của câu hỏi sáng tạo, câu hỏi nêu vấn đề trong dạy học tác phẩm văn chương.
Tác giả phê phán loại câu hỏi trong hoạt động tái hiện thường vụn vặt, rời rạc
và đưa ra những yêu cầu có tính nguyên tắc sau khi xây dựng câu hỏi:
Câu hỏi nói chung nhất thiết phải vạch ra được (hoặc định hướng) mối liên
hệ hữu cơ giữa những ý thức cụ thể với những vấn đề tổng hợp của bài văn.
Câu hỏi phải mang tính hệ thống liên tục.
Câu hỏi phải sát hợp với tác phẩm và khêu gợi hứng thú của bản thân học
sinh.
Câu hỏi phải có tính chất rõ ràng, phải có màu sắc văn học, có khả năng
khêu gợi tình cảm, xúc động thẩm mĩ của học sinh.

9
Câu hỏi phải vừa sức học sinh, thích hợp với khuôn khổ một giờ học trên
lớp, vừa có khả năng gợi vấn đề suy nghĩ, tìm tòi, sáng tạo của học sinh.
Câu hỏi không tuỳ tiện, vừa được xây dựng thành một hệ thống lôgíc, vừa
có tính toán giúp học sinh từng bước đi sâu vào tác phẩm như một chỉnh thể.
Câu hỏi nói chung căn cứ vào đặc điểm nội dung và nghệ thuật của bài
văn.

GS.TS Nguyễn Thanh Hùng trong cuốn “Giáo trình phương pháp dạy học
Ngữ văn ở trung học cơ sở” đã đề cập đến phương pháp nêu câu hỏi trong dạy
học Ngữ văn. Giáo sư khẳng định: “ Đáng xếp phương pháp nêu câu hỏi
trong dạy học Ngữ văn vào phương pháp dạy học hiện đại, vì chẳng những nó
phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh mà còn thực hiện phương châm
dạy học để thầy trò cùng đựợc học và tiếp tục phát triển”[23,tr.43].
PGS.TS Nguyễn Viết Chữ trong cuốn “Phương pháp dạy học tác phẩm
văn chương trong nhà trường” phần “Tìm hiểu tác phẩm văn chương qua hệ
thống câu hỏi” cho rằng “Sự tuỳ tiện đặt câu hỏi trong giờ dạy văn đến nay
chưa thể khắc phục được nếu câu hỏi không phù hợp với việc phát huy chủ
thể cảm thụ nghệ thuật là học sinh và thầy giáo (vì cả thầy và trò đều là
người đọc) thì sự không ăn khớp ấy có tác hại đáng kể, thậm chí có khi không
gây được cảm xúc và ấn tượng mạnh như được lây lan trong phương pháp
diễn giảng trước đây”[11, tr.39]. Tác giả đưa ra những cơ sở lí luận và thực
tiễn cho việc đặt câu hỏi trong quá trình dạy học tác phẩm văn chương. Phó
giáo sư tiến hành xây dựng hệ thống câu hỏi trong dạy học tác phẩm văn
chương theo các tiêu chí:
Câu hỏi theo mức độ từ khó đến dễ.
Câu hỏi kích thích sự cảm thụ.
Câu hỏi có “diện” và có “điểm”.
Câu hỏi phải giúp cho người đọc phát hiện được hết chi tiết nghệ thuật có
giá trị và toàn bộ cấu trúc tác phẩm.

10
Tác giả cũng đề xuất hệ thống câu hỏi cảm thụ trong dạy học tác phẩm văn
chương và vận dụng cách thức đặt câu hỏi cho những thể loại văn học tiêu biểu.
Trong cuốn „„Để dạy và học tốt tác phẩm văn chương” (phần trung đại)
trường phổ thông, PGS.TS Nguyễn Thị Thanh Hương đã khẳng định „„Trong
giờ dạy tác phẩm văn chương giữa giáo viên và học sinh phải trao đổi đàm
luận nhằm tạo bầu không khí văn chương và phát huy khả năng tiếp nhận

sáng tạo ở học sinh. Việc đặt câu hỏi trong một giờ văn do đó là biện pháp
không thể thiếu nhằm tạo ra sự băn khoăn, buộc học sinh phải tìm kiếm cách
giải quyết”[33, tr.40].
Tiến sĩ Nguyễn Thị Hồng Năm trong bài viết „„Thiết kế câu hỏi dạy học
văn - một thử thách với giáo viên”(tạp chí Giáo dục số 147 - 2006) đã khẳng
định: „„Quan điểm giáo dục hiện đại nhấn mạnh vai trò của người học với tư
cách là người tham gia một cách chủ động, trực tiếp vào quá trình dạy học để
tìm kiếm kiến thức mới dưới sự hướng dẫn của giáo viên”[49,tr.16]. Một
trong những cách cơ bản là giáo viên thiết kế tình huống, nêu những câu hỏi,
những vấn đề cho học sinh giải quyết qua đó vừa lĩnh hội kiến thức vừa rèn
luyện tư duy. Mức độ phát triển tư duy của học sinh, một phần phụ thuộc vào
câu hỏi của giáo viên. Thông qua các thao thao tác trong giờ học kiến thức
được học sinh thu nhận bằng con đường tích cực: học bằng cách khám phá và
học bằng cách làm.
Nguyễn Quang Cương trong luận án tiến sĩ „„Hệ thống câu hỏi trong
sách giáo khoa văn học bậc phổ thông trung học”- Đại học sư phạm Hà Nội
2000 đã nhấn mạnh „„Hệ thống câu hỏi và bài tập văn học sẽ đóng một vai trò
rất to lớn trong việc hình thành và rèn luyện kĩ năng tự tiếp nhận, tự phân
tích và đánh giá tác phẩm văn học - một kĩ năng hết sức cần thiết cho học
sinh cả khi còn ngồi trên ghế nhà trường cũng như khi đã bước vào
đời”[7,tr.20]. Trong công trình của mình, tác giả đã nghiên cứu về hệ thống
câu hỏi trong SGK văn học và việc vận dụng chúng theo tinh thần đổi mới

11
dạy học, hệ thống bài tập văn học và việc hình thành năng lực tiếp nhận
TPVC của học sinh
Qua những công trình trên, các nhà nghiên cứu đã khẳng định vai trò vô
cùng quan trọng của hệ thống câu hỏi trong giờ dạy văn, nó có ý nghĩa với cả
học sinh và giáo viên, cả việc học bài ở nhà và quá trình dạy học trên lớp. Câu
hỏi có ý nghĩa với nhiều phương pháp dạy học văn trong nhà trường phổ

thông, đặc biệt là nhằm phát huy tính tích cực của học sinh trong quá trình
học tập. Các tác giả cũng đề cập đến những mặt hạn chế cần khắc phục của
một số dạng câu hỏi. Tuy nhiên, việc xây dựng hệ thống những câu hỏi hướng
dẫn học sinh làm việc chủ động, tích cực để chiếm lĩnh giá trị nội dung và
hình thức nghệ thuật của tác phẩm văn chương cho học sinh trung học phổ
thông chưa được đề cập đến một cách cụ thể.
Một số giáo án, thiết kế bài giảng tác phẩm „„Vội vàng” trong chương
trình sách giáo khoa Ngữ Văn 11 đã đưa ra thiết kế nhiều câu hỏi phục vụ
việc giảng dạy của giáo viên, nhưng còn nhiều câu hỏi tái hiện, chưa xây
dựng được hệ thống câu hỏi tích cực hoá hoạt động của học sinh.
3. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Tính tích cực,chủ động của học sinh trong hoạt động chiếm lĩnh tác phẩm
văn chương.
Hệ thống câu hỏi hướng dẫn học sinh làm việc chủ động, tích cực để chiếm
lĩnh giá trị nội dung và hình thức nghệ thuật của tác phẩm văn chương.
Bài thơ „„Vội vàng” của Xuân Diệu.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Trong dạy học tác phẩm văn chương ở nhà trường phổ thông, vấn đề câu
hỏi được nghiên cứu ở những góc độ khác nhau. Trong khuôn khổ luận văn
của mình, chúng tôi tập trung nghiên cứu loại câu hỏi có tác động đến sự làm

12
việc tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh trong hoạt động chiếm lĩnh tác
phẩm văn chương.
Cách thức vận dụng hệ thống câu hỏi này trong hoạt động chiếm lĩnh tác
phẩm văn chương.
Cách vận dụng hệ thống câu hỏi hướng dẫn học sinh làm việc chủ động,
tích cực để chiếm lĩnh giá trị nội dung và hình thức nghệ thuật bài thơ „„Vội
vàng” của Xuân Diệu trong chương trình Ngữ văn lớp 11.

4. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
4.1. Mục đích nghiên cứu
Đề xuất hệ thống câu hỏi tích cực hoá hoạt động chiếm lĩnh tác phẩm văn
chương cho học sinh trung học phổ thông, góp phần xây dựng và hoàn thiện
hệ thống câu hỏi trong giờ học tác phẩm văn chương nhằm góp phần đổi mới
phương pháp dạy học văn ở nhà trường trung học phổ thông.
Vận dụng vào giảng dạy bài thơ „„Vội vàng” của Xuân Diệu trong chương
trình Ngữ văn trung học phổ thông.
4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Hệ thống câu hỏi có tác động đến sự làm việc tích cực, sáng tạo, có hiệu
quả của học sinh nhằm chủ động chiếm lĩnh giá trị nội dung và hình thức
nghệ thuật của tác phẩm.
Bài thơ „„Vội vàng‟‟ của Xuân Diệu.
5. Đóng góp mới của luận văn
Xây dựng cơ sở lí luận và thực tiễn của việc vận dụng hệ thống câu hỏi
nhằm tích cực hoá hoạt động chiếm lĩnh tác phẩm văn chương cho học sinh
THPT.
Giúp giáo viên nhận thức sâu sắc hơn về vai trò của hệ thống câu hỏi
hướng dẫn học sinh làm việc chủ động, tích cực để chiếm lĩnh giá trị nội dung
và hình thức nghệ thuật của tác phẩm văn chương.

13
Vận dụng hệ thống câu hỏi này trong dạy học bài thơ „„Vội vàng” của Xuân
Diệu.

6. Phƣơng pháp nghiên cứu
Để nghiên cứu các vấn đề trên chúng tôi sử dụng các phương pháp sau:
- Phương pháp tổng hợp, khái quát hoá lí luận: Tổng hợp những công trình
nghiên cứu, những bài viết của những nhà lí luận, những nhà nghiên cứu về
phương pháp và luận văn của các bạn đồng nghiệp về hệ thống câu hỏi trong

dạy học tác phẩm văn chương ở nhà trường và về bài thơ „„Vội vàng” của
Xuân Diệu.
- Phương pháp thực nghiệm sư phạm: khảo sát, điều tra thực tiến giảng dạy
của giáo viên để có cách nhìn nhận rõ ràng hơn về vai trò, vị trí quan trọng
của hệ thống câu hỏi tích cực hoá hoạt động chiếm lĩnh văn chương và tiến
hành thể nghiệm hệ thống này trong dạy học bài thơ „„Vội vàng” của Xuân
Diệu.
7. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết kuận, tài liệu tham khảo, phụ lục, nội dung chính
của luận vă được trình bày trong 3 chương
Chương 1 Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc vận dụng hệ thống câu hỏi
tích cực hoá hoạt động chiếm lĩnh tác phẩm văn chương cho học sinh trung
học phổ thông
Chương 2: Cách thức vận dụng câu hỏi hướng dẫn học sinh làm việc chủ
động, tích cực, sáng tạo để chiếm lĩnh giá trị nội dung tư tưởng và hình thức
nghệ thuật của bài thơ „„Vội vàng ”
Chương 3: Thiết kế thể nghiệm dạy học bài thơ „„Vội vàng” theo hướng
vận dụng câu hỏi tích cực hoá hoạt động chiếm lĩnh TPVC

14
Chƣơng 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC VẬN DỤNG
HỆ THỐNG CÂU HỎI TÍCH CỰC HOÁ HOẠT ĐỘNG CHIẾM LĨNH
TÁC PHẨM VĂN CHƢƠNG CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ
THÔNG
1.1. Câu hỏi và sử dụng câu hỏi trong dạy học tác phẩm văn chƣơng ở
trƣờng trung học phổ thông
1.1.1. Câu hỏi
Từ trước đến nay đã tồn tại nhiều quan niệm khác nhau về câu hỏi:
Theo Aristotle „„Câu hỏi là một mệnh đề trong đó chứa đựng cả cái đã biết
và cả cái chưa biết”

Theo từ điển Triết học: Câu hỏi là mệnh đề ghi nhận những yếu tố không
biết rõ và cần làm sáng tỏ của một tình hình, hoặc cụm từ nghi vấn trong ngôn
ngữ tự nhiên.
Theo từ điển Tiếng Việt của Hoàng Phê „„hỏi” tức là:
- Nói ra điều mình muốn người ta cho mình biết với yêu cầu được trả lời.
- Nói ra điều mình đòi hỏi hoặc mong muốn ở người ta với yêu cầu được đáp
ứng.
Những định nghĩa trên đều thống nhất với nhau ở những điểm sau:
- Hướng vào đối tượng nhận xét.
- Sự đặt ra yêu cầu, nhiệm vụ bằng lời.
- Đòi hỏi sự giải quyết đáp lại, trả lời.
1.1.2. Sử dụng câu hỏi trong dạy học tác phẩm văn chương ở trường phổ
thông
Câu hỏi có vai trò vô cùng quan trọng trong dạy học nói chung và dạy học
tác phẩm văn chương nói riêng. Nó có tác dụng trong việc thu hút sự chú ý
của người đối thoại, lôi cuốn họ tham gia vào đề tài mình đang nói, đang trình
bày, đang diễn giảng. Mặt khác câu hỏi có tầm quan trọng đặc biệt trong hoạt

15
động nhận thức thế giới của con người và trong dạy học bởi tương quan giữa
cái đã biết và cái chưa biết thúc đẩy việc mở rộng hiểu biết của con người.
Trong dạy học tác phẩm văn chương ở trường phổ thông, hỏi là một hành
động thường gặp vì nó có tác dụng tích cực trong việc truyền đạt kiến thức
cho học sinh, khuyến khích học sinh tham gia vào bài giảng. Thực chất nêu
câu hỏi là vận dụng phương pháp đối thoại trong dạy học ngữ văn. Nêu câu
hỏi là cách tốt nhất để biết những điều đã biết và cả những điều chưa biết ở
học sinh và về học sinh. Đối với giáo viên câu hỏi được coi là một „„kĩ thuật
dạy học” nhằm tổ chức quá trình lĩnh hội kiến thức, quá trình tương tác giữa
giáo viên và học sinh, giúp học sinh tiếp nhận những kiến thức mới, kĩ năng
kĩ xảo mới.

Hệ thống câu hỏi của giáo viên trong giờ học Ngữ văn có vai trò rất quan
trọng khi mà phương pháp thuyết trình dần bị thay thế bởi các phương pháp
mới như: đàm thoại, gợi mở, nêu vấn đề Tuy nhiên sử dụng câu hỏi như thế
nào để phát huy được vai trò của nó trong dạy học tác phẩm văn chương là
một vấn đề đang được đặt ra cần phải giải quyết kịp thời. Chúng tôi cho rằng
trong giờ dạy học tác phẩm văn chương, câu hỏi được sử dụng trước hết phải
phù hợp đặc trưng của giờ dạy tác phẩm văn chương, với tiến trình dạy học
luôn bị chi phối bởi thời gian, bên cạnh đó nó phải thích hợp với học sinh, với
phương pháp dạy học của giáo viên. Câu hỏi phải gắn với quá trình khám phá
tác phẩm, làm rõ nội dung và giá trị nghệ thuật trong sáng tác của người nghệ
sĩ. Mặt khác, câu hỏi cần đảm bảo yêu cầu đổi mới giờ học tác phẩm hiện nay,
chú trọng sự mới lạ, khích thích quá trình làm việc với tác phẩm một cách chủ
động, tích cực, sáng tạo từ phía học sinh. Không nên quan niệm rằng một giờ
học tốt theo tinh thần đổi mới là phải có nhiều câu hỏi. Nhiều câu hỏi quá
nhất là câu hỏi nhận biết và câu hỏi tái hiện, giải thích khiến lớp học có vẻ sôi
nổi nhưng không kích thích được học sinh đào sâu suy nghĩ, ngược lại nếu sử
dụng câu hỏi tổng hợp, đánh giá quá nhiều khiến học sinh làm việc vất vả,

16
căng thẳng dễ thủ tiêu tâm thế học tập. Sử dụng câu hỏi trong giờ dạy học tác
phẩm văn chương như thế nào cho hiệu quả đòi hỏi giáo viên không ngừng
tìm tòi và sáng tạo.
1.1.3. Sự sa sút về hứng thú học tập môn Văn do cách sử dụng câu hỏi của
giáo viên trong giờ dạy tác phẩm văn chương
Về bản chất, Văn là một môn học rất dễ lôi cuốn và hấp dẫn nhưng có một
thực tế đáng buồn đó là sự sa sút về hứng thú học tập môn học này hiện nay ở
học sinh phổ thông. Theo điều tra của viện khoa học giáo dục năm 2007 trên
khoảng 4000 học sinh trung học cơ sở và trung học phổ thông ở các địa
phương có tính đại diện cho các vùng miền trong toàn quốc, số học sinh
không có hứng thú với việc học tập môn Ngữ văn chiếm tới 47,6 %, số học

sinh hứng thú với môn học chỉ chiếm 13, 8%, số còn lại 40,6 % cảm thấy bình
thường, không yêu, không thích [19,tr.66].
Có nhiều nguyên nhân khác để giải thích cho việc sa sút về hứng thú học
tập môn Ngữ văn của học sinh hiện nay. Tuy nhiên, không thể phủ định rằng
nguyên nhân chính là do phương pháp dạy học bộ môn này của giáo viên còn
nhiều hạn chế cần khắc phục. Trong đó có việc sử dụng câu hỏi của giáo viên
trong giờ học. Phần lớn các câu hỏi hướng dẫn chung chung, hoặc quá dài,
quá lớn, quá khó, hay quá dễ. Nhiều câu hỏi chỉ chú ý đến nội dung mà chưa
chú ý nhiều đến hình thức và việc kích thích hứng thú học tập của học sinh.
Những câu hỏi chưa tạo ra được những lệnh làm việc cụ thể nên nhiều học
sinh không xác định được mình nên làm gì để có thể tìm ra được câu trả lời.
Trên lớp nhiều giáo viên vẫn có thói quen thuyết trình, ít chú ý đến vai trò chủ
thể của học sinh, hậu quả là các em tỏ ra thụ động, lười suy nghĩ, không có
hứng thú học tập. Nhiều giáo viên vận dụng phương pháp mới nhưng còn
lúng túng, có những giờ học giáo viên sử dụng khá nhiều câu hỏi nhưng vẫn
không tạo ra được say mê, hưng phấn học tập của học sinh bởi những câu hỏi
được sử dụng còn đơn điệu, chưa hấp dẫn, ít sáng tạo, những câu hỏi đòi hỏi

17
sự khám phá sâu sắc tác phẩm chưa nhiều, chưa giải phóng được tiềm năng
sáng tạo của học sinh. Tỉ lệ các câu hỏi tích cực hoá hoạt động của học sinh
còn ít. Nhiều câu hỏi chưa tạo cơ hội để học sinh thể hiện quan điểm, suy nghĩ
của cá nhân mình, khiến các em tỏ ra thờ ơ với giờ học
Khảo sát, tìm hiểu thực tế học sinh lớp 11 ở 3 trường THPT trên địa bàn
huyện Vĩnh Bảo, thành phố Hải Phòng là THPT Vĩnh Bảo, THPT Nguyễn
Khuyến và THPT Nguyễn Bỉnh Khiêm đã cho chúng tôi những kết luận ban
đầu. Mỗi trường, chúng tôi chọn 100 học sinh để trả lời phiếu thăm dò, kết
quả:
- 34 % học sinh cho rằng câu hỏi của giáo viên tập trung vào nội dung tác
phẩm.

- 24 % học sinh cho rằng câu hỏi của giáo viên chưa hấp dẫn, sáng tạo.
- 40 % học sinh cho rằng câu hỏi của giáo viên chưa có tác dụng thúc đẩy sự
làm việc chủ động, tích cực và sáng tạo ở học sinh.
- 2 % học sinh không hiểu câu hỏi của giáo viên.
Thực tế này một lần nữa khẳng định cần có sự thay đổi trong cách đặt câu
hỏi của giáo viên trong giờ học, tăng cường các câu hỏi tác động vào quá
trình khám phá nội dung và nghệ thuật của tác phẩm của học sinh, thêm nhiều
câu hỏi có tính sáng tạo để giải phóng năng lực của học sinh, tạo ra sự hứng
thú, say mê học tập của học sinh.
1.1.4. Sự non kém về năng lực, kỹ năng của học sinh do cách đặt câu hỏi
của giáo viên trong giờ học
Sự phát triển kì diệu của công nghệ thông tin, của giáo dục hiện đại đang
đặt ra thử thách cho giáo dục Việt Nam trong quá trình hội nhập với khu vực
và trên thế giới. Một trong những nhiệm vụ quan trọng của giáo dục Việt
Nam hiện nay là vấn đề đào tạo con người. Ngày nay người học không chỉ
học các kiến thức môn học mà còn thành thạo các kĩ năng môn học, biết
chuyển hoá những gì đã học thành năng lực giải quyết các vấn đề nảy sinh

18
trong thực tiễn đời sống. Thế nhưng một thực tế đáng báo động là kĩ năng làm
văn hiện nay của học sinh phổ thông đang còn ở mức thấp, năng lực tiếp nhận
tác phẩm và khả năng vận dụng ngôn ngữ trong diễn đạt ở một bộ phận học
sinh còn yếu. Nhiều học sinh thiếu mạnh dạn, không dám hoặc không có khả
năng tranh luận, đối thoại. Kỹ năng giao tiếp của một bộ phận không nhỏ học
sinh trong cuộc sống còn hạn chế. Có nhiều nguyên nhân tạo nên điều này,
một trong những nguyên nhân đó là trong giờ học các em chưa có điều kiện
rèn luyện, cơ hội thể hiện khả năng của mình do tỉ lệ các câu hỏi tích cực hoá
hoạt động chiếm lĩnh tác phẩm văn chương còn ít, nhiều giáo viên sử dụng
câu hỏi như một cách dẫn dắt bài học đơn thuần, chất lượng câu hỏi chưa
cao hậu quả của một lối dạy mà hơn 50 năm trước đây giáo sư Đặng Thai

Mai đã lên án, đó là lối dạy „„thôi miên”, lối học „„vểnh tai cho người ta
ngoáy”. Tư tưởng sư phạm hiện đại đã khẳng định mục đích và bản chất của
quá trình dạy học: học là công việc cá nhân, là hoạt động của bản thân người
học. Kết quả học tập không thu nhận bằng con đường truyền mớm mà thông
qua hoạt động của từng cá nhân. Văn hoá là kết quả hoạt động từ cá nhân,
bằng cá nhân. Dạy như thế nào còn quan trọng hơn dạy cái gì?. Mục đích cuối
cùng của dạy học là dạy cách học. Học là để học suốt đời. Đó cũng là chiến
lược giáo dục của mọi nhà trường hiện đại. Cần thực sự có một sự đổi mới
triệt để về chiến lược dạy học trong nhà trường nói chung, trong dạy học văn
nói riêng nhằm hướng vào học sinh, giúp học sinh tham gia khám phá chiếm
lĩnh tác phẩm để tăng cường việc vận dụng những kiến thức có ý nghĩa và ích
dụng cho cuộc sống của các em. Công việc của giáo viên là hướng dẫn tổ
chức học sinh thực sự hoạt động trên lớp để khám phá tác phẩm từ đó phát
hiện và phát triển con người mình. Giáo án của thầy không thể là bản đề
cương nội dung thuyết giảng về cái hay, cái đẹp của tác phẩm mà thầy tâm
đắc mà là một bản thiết kế công việc làm của học sinh để từ hình tượng tác
giả và tác phẩm tạo dựng được một hình ảnh bạn đọc trong từng học sinh.

19
Tuy nhiên đây là một công cuộc cực kì khó khăn mà người giáo viên sẽ là
người tiên phong thể nghiệm và thực thi cuộc đổi mới phương pháp trong
nhà trường của chúng ta.
1.2. Hệ thống câu hỏi tích cực hoá hoạt động chiếm lĩnh tác phẩm văn
chƣơng trong dạy học
1.2.1. Quan niệm về câu hỏi tích cực hoá
* Khái niệm tích cực:
Theo từ điển tiếng việt của Hoàng Phê, tích cực mang những nét nghĩa:
- Có ý nghĩa, có tác dụng khẳng định, thúc đẩy sự phát triển.
- Tỏ ra chủ động, có những hoạt động nhằm tạo ra sự biến đổi theo hướng
phát triển.

- Đem hết khả năng và tâm trí vào việc làm.
Vận dụng vào dạy học, sự tích cực thể hiện ở thái độ chủ động, hăng hái,
nhiệt tình của học sinh trong việc học tập, và thông qua các hoạt động ấy mà
tạo ra sự biến đổi theo hướng phát triển. Có thể nói, tích cực hoá là một tập
hợp các hoạt động nhằm làm chuyển biến vị trí của người học từ thụ động
sang chủ động, từ đối tượng tiếp nhận tri thức sang chủ thể tìm kiếm tri thức
để nâng cao hiệu quả học tập. Khi các em chiếm lĩnh được tác phẩm văn
chương cũng là lúc hoàn tất sự chuyển hoá bên trong học sinh „„từ bước nhận
thức hình tượng sang giai đoạn tự nhận thức một cách tự giác, tích cực về lí
tưởng, tình cảm, thẩm mỹ” [39,tr.109].
* Câu hỏi tích cực hoá:
Những câu hỏi tích cực hoá hoạt động chiếm lĩnh tác phẩm văn chương của
học sinh là những câu hỏi có tác dụng thúc đẩy quá trình làm việc với tác
phẩm của học sinh một cách tự giác, chủ động, tích cực, sáng tạo để chiếm
lĩnh giá trị nội dung tư tưởng và hình thức nghệ thuật của tác phẩm văn
chương. Tích cực được biểu hiện ở bên ngoài bằng thái độ, hành động với
công việc, ở bên trong thể hiện bằng những vận động tư duy, trí nhớ, những

20
chấn động của các cung bậc tình cảm, cảm xúc. Quá trình làm việc của học
sinh trong giờ dạy tác phẩm văn chương không phải chỉ thể hiện ở số lượt
phát biểu của các em, ở những biểu hiện bên ngoài mà quan trọng hơn, nó thể
hiện ở sự trăn trở thực sự của tư duy, cảm xúc, thúc đẩy học sinh khao khát
tìm hiểu, vận dụng kinh nghiệm đã biết của bản thân để lí giải vấn đề đặt ra
trong tác phẩm, tác động đến việc hình thành kĩ năng, thái độ của học sinh.
* Vai trò của hệ thống câu hỏi tích cực hoá:
Câu hỏi tích cực hoá hoạt động chiếm lĩnh tác phẩm văn chương sẽ định
hướng cho học sinh những việc làm cụ thể trong quá trình tìm hiểu tác phẩm.
Một thực trạng còn tồn tại trong giờ dạy tác phẩm văn chương hiện nay là có
nhiều câu hỏi hướng dẫn chung chung, đại khái, chú trọng nhiều vào khai thác

nội dung, chưa thực sự quan tâm đến việc rèn luyện kĩ năng cho học sinh vì
vậy các em chưa phát huy được hết trí lực của mình. Nhiều học sinh chưa tự
giác suy nghĩ, tìm hiểu tác phẩm do những câu hỏi đưa ra chưa định hướng cụ
thể việc làm. Câu hỏi phải có tác dụng vật chất hoá hoạt động của học sinh, để
học sinh thật sự có được sự hoạt động trí tuệ từ tiếp cận, phân tích, cắt nghĩa
đến bình giá phù hợp với quy luật cảm thụ văn chương.
Mặt khác hệ thống câu hỏi này góp phần khẳng định vị trí chủ thể tiếp nhận
của bản thân học sinh. Với những câu hỏi tác động đến quá trình làm việc với tác
phẩm của học sinh, người học sẽ chuyển từ vị trí thụ động sang chủ động, từ đối
tượng tiếp nhận tri thức sang chủ thể tìm kiếm tri thức để nâng cao hiệu quả học
tập. Qua quá trình làm việc chủ động, tích cực đó, học sinh tự mình làm chủ
được tác phẩm văn chương, hiểu được các giá trị nội dung và nghệ thuật của tác
phẩm, hình thành các kỹ năng và thái độ theo yêu cầu của giờ học. Bên cạnh đó,
hình thành ở học sinh ý thức và trách nhiệm trong học tập, biết học mọi lúc, mọi
nơi, tiến tới biết tự học, tự đánh giá, có nhu cầu và hứng thú học tập suốt đời.
Thông qua hệ thống câu hỏi, giúp học sinh hình thành và rèn luyện khả
năng làm việc và suy nghĩ độc lập, biết đối thoại về những vấn đề đặt ra trong