Lý thuyết lịch sự trong ngôn ngữ Nghiên cứu khảo sát và đề xuất một mô hình các chiến thuật giao tiếp mới

TRirÓTVG DAI HOC
QUÓC
GIA
HA
NÓI
TRLTÓ^ÍG
DAI HOC
NGOAI
NGCT
ea
DÉ TAI NGHIÉN
Círu KHOA
HOC
CAP DAI HOC QUÓC GIA
Ly
Thuyét
Lich su trong ngon
ngu
:
Nghién cuu
kháo sát va
dé
xuát mot
mo hinh các chién thuat giao tiép mói
MÁ SÓ :
QN.08.13
CHUYÉN NGHÁNH
: LY LUÁN NGÓN NGÜ
CHÜ
NHIÉM
DÉ

TAI
TS.
TRINH
DlTC THÁI
- KHOA NGÓN
NGÜ
VÁ
VAN
HOÁ
PIL\P
Ha Nói - 6/2009
MUC LUC
• «
Trang
Lói
mo*
dau
2
ChiroTig
I : Các
thánh
tu-
dat
diro^c
trong
nghién cúii
vé
h'
thuyét lich
su*

/. Nguyén
lí hap tac
cúa Grice 6
//. Các cong trinh nghién
ciru
cúa Leech 8
///. Mó
hinh
lich su cüa
Brown
vd Levinson 9
IV. Mó
hinh lich su
cúa C.Kerbrat-Orecchioni
11
ChiroTig
II : Các quan diém tranh luán vé mó hinh giao tiép
hién có va dé xuát mot mó hinh giao tiép
mói
/. Dgt
van
dé
17
//. Các chién thuát giao tiép vd góc do tinh cám : Thoá hiép
hay dói dáu
17
///. Mó
hinh
các chién thuát giao tiép cúa
Li-Hua

Zheng 20
IV. Quan diém cúa chúng tói 21
V. Mó hinh mói vé chién thuát giao tiép
lien
quan
den
thé
dien 23
VI Khái niem khóng lich su cúa C. Kerbrat-Orecchioni 29
Chu'O'ng
III : Mac cá trong buón bán hay tro chai thé dien
/. Các két qud phdn tích
van
dé mgc cá trong buón bán 37
//. Mol vái dói chiéu so sánh vé viéc mgc cá trong buón bán
giüa ngicói
Pháp vd
ngic&i
Viét 70
Két luán chung
'^
Tai
liéu
tham kháo
^-
Lói
nói dáu
Lí thuyét lich su trong ngón ngü (La théorie de la politesse linguistique) lá
mot
ITnh vire

nghién
cúru
tuang dói
mód
trong ngánh ngón ngü. Trong nhüng
nám 70 cúa thé ki XX, các nhá ngón ngü bit dáu quan tám
toa ITnh vire
hánh
dóng ngón ngü tuang
tac
(Les interactions verbales), vá dac biét quan tám tói
van
dé lich su trong giao tiép. Brown vá Levinson nghién
cúu
vé
ITnh vire
lich
su trong ngón ngü vá dé xuit mót mó hinh giao tiép dugc coi nhu lá :
«khung
lí thuyét hgp lí nhit vá có súc ánh
huómg \án
nhát vé các nghién
cúu trong cúng
ITnh vire
hién tai = le cadre théorique le plus cohérent et
puissant et
a>ant
en conséquence inspiré le plus les recherches
recentes
dans

cedomaine.»
(Kerbrat-Orecchioni 1992 : 167)
Leech
dé xuit nguyén lí lich su {Principie of
Politeness).
Sau dó tai Pháp, các
nghién cúu cúa Kerbrat-Orecchioni da góp phán cái thién mó hinh cúa Brown
vá Levinson.
Có thé tóm tit các lí thuyét lich su trong ngón ngü nhu sau : Trong quá trinh
giao tiép. nguai ta thuc hién háng
loat
các hánh dóng ngón ngü có tinh de doa
thé dién cúa dói
tac.
Nguyén tic lich su dói hói chúng ta khóng thuc hién các
hánh dóng dó hoác tim cách giám nhe
tinh
de doa bing các phuang tién ngón
n^ü
khác nhau. Khóng de doa thé dién cúa dói
tac
lá mót nguyén tac tói cao
trong giao tiép.
Chúng tói thiy ring các nghién cúu vé mó hinh các chién thuát giao tiép da
dat dugc nhüng thánh tuu to
lóm
trong viéc giái thích các hién tugng ngón
nsü.
Nhuno
các nghién cúu náy có cách nhin khá xuói chiéu trong cách úng

xú cúa các thánh vién giao tiép. Các mó hinh tao cho chúng ta cám giác trong
giao tiép các thánh vién tham thoai
luón
quan tám
bao
vé thé dién cúa dói
tac
dé luón dugc coi lá lich su. Nhung
tren
thuc té các cuóc giao tiép có
tinh
dói
diu
(conflictuelle) van
luón
ton
tai : tú các xung dót trong dói thuang nhu
kháu chién vi mit gá mit
Ign tai
nóng thón, hay các cuóc tranh luán dé tranh
cu tóng thóng nhu cuóc
dói
dáu giüa Barack Obama vá John.
Me
Cam vúa
xáy ra. Trong các cuóc giao tiép dó, nguyén tac chung lá
lám
sao ha tháp thé
dién cúa dói thü. Các chién thuát giao tiép hoán
toan

trái
ngurofc vóí
các chién
thuát
tron?
mó hinh
Hch
su.
Trong
nhCimg
cuóc giao tiép khác nhau chúng ta tháy yéu cáu vé múc do lich
su cüng khác nhau. Néu chúng ta khóng nám bát
dugc
múc do lich su dó thi
thu-ong
bi coi lá khóng biét cách giao tiép : hoac lá bát lich su hoac lá quá kiéu
cách. Trong cúng mót hoán cánh giao tiép, cúng mót dang giao tiép, moi cong
dóns
neón
nsú
dói hói múc dó lich su khác nhau. Tú dó mói có các nhan xét
nhu nguói Dúc quá thó, nguai Nhát quá kiéu cách
v.v.
Vay chúng tói cho ráng can phái tim ra mót mó hinh các chién thuát giao tiép
lien quan den thé dien mot cách hoán chinh
hon,
có khá náng giái thích dugc
tát cá các bien tugng ngón
ngir
lien quan

den
thé dien.
Nghién
cú-u
cüa chúng tói xuát phát tú các cáu hói nghién cúu sau :
1.
Các nghién
cúru
vé
I
i thuyét lich
sir
da dgt
dugc nhimg
thánh
tiru gi
?
2.
Nhicng
thánh
ticu
dó da cho phép chúng ta giái thích dugc các hién
tugfig
ngón
ngic lien
quan
den
thé dien chua ?
3.
Có thé

hinh
thánh mót mó hinh các chién thuát giao tiép dáy dú
hon
dé có
thé giai thích dugc các hién tugng ngón ngü lien quan
den
thé
dien
hay
khóng?
Chúng tói cho ráng :
7.
Các nghién
cini
vé lí thuyét lich su da dgt dugc các thánh
tini
dóng ké vd
ngdy cdng hoán thién hon,
2.
Các thánh
tiru
dó có thé chua cho phép chúng ta giái thích dugc các hién
tugng ngón ngü
lien
quan
den
thé dién.
3.
Viéc
hinh

thánh vd dé xuát mót mó hinh các chién thuát giao tiép dáy dú
han
oiái
thích dugc các hién tugng ngón ngü
lien
quan
den
thé
dién.
Vói
cóng trinh nghién cúu náy chúng tói
mong muón
dat
du'O'c
các muc
to
tiéu sau
- Nghién cúu kháo sát các thánh tuu da dat dugc trong
lính
vuc lich su, tu
r
f
t
* \
trang bi cho minh mót ca sa lí thuyét chác
chán
vá dáy dú nhám tao ra khá
náng dánh giá vá phé phán ; vá cuói cúng lá dé xuát mót mó hinh các chién
thuát giao tiép mói
lien

quan
den
thé dién.
Dé dat dugc các muc tiéu
dó,
chúng tói su dung các
phu'ong
pháp nghién
cúai
sau :
-
Nshién
cúu lí thuyét ca bán.
- Nghién cúu miéu tá các hién tugng ngón
ngü
trong viéc phán tích các dú
liéu.
Ket quá nghién cúu cüa chúng tói sé du'O'c trinh hay theo trinh
tu*
sau :
Chirang
I : Trinh báy các két quá nghién cúu kháo sát các thánh tuu da dat
dugc.
Chumig
II:
Trinh báy các quan diém tranh luán vé các mó hinh giao tiép hién
có vá dé xuát mót mó hinh giao tiép mói.
Chumtg
III:
Áp dung mó hinh mói trong viéc giái thích các bien tugng ngón

ngú lien quan
den
thé dien trong giao tiép mác cá cúa nguai Viét
Nam,
vá dé
xuát cho các nghién cúu tiép theo.
ChuoTig
I
Các thánh
tu-u
dat
duoc
trong
nghién
cúu
vé
ly
thuyét
lich
su
* \
L Nguyén
lí hop
tac
cúa GRICE
Trong bái
bao
nám 1979, Grice da dua ra giá thuyét ráng trong giao tiép, các
thánh vién tham thoai úng xú mót cách hgp
tac,

má óng ggi lá nguyén lí hgp
tac.
Nguyén lí náy bao góm bón nguyén tac :
1)
Nguyén
tac
vé sé
lumig
bao góm hai quy tac :
- Phán tham gia cúa ban phái có dú thóng tin dugc yéu cáu
- Phán tham gia cúa ban khóng dua quá nhiéu thóng tin so vái yéu cáu
2) Nguyén
tac
ve
chai lircntg
bao góm quy tac ca bán
- Phán tham gia cúa ban phái chán thuc
Vá hai quy tac dac thü
-
KhónR khan?
dinh diéu gi má ban tin lá sai
'
Khóng kháng dinh nhung gi ban chua có dú bang chúng
3) Nguyén
tac
quan he bao góm mót quy tac
diiy
nhát
- Hay nói dúng
lúe

4) Nguyén
tac
ve cách
thivc
góm có mot quy tac
ca
bán
- Hay ro ráng
Vá bón quy tac dac thü :
- Tránh nói tói
ngbla
- Tránh nói máp ma
- Nói ngán nggn
- Nói có phuang pháp
Sau khi néu ra
bón
nguyén
tac
tren,
Grice viét thém :
«Tát nhién con rát nhiéu các loai quy
tac
khác (tham
mi.
xa
hói.
dao dúc)
nhu lá : Hay lich su - má các thánh vién tham thoai có thé nhan tháy trong
giao tiép báng lai vá chúng khóng lien quan den giao tiép
- II

y a
bien
sur
toutes sortes
d^autres
regles
(esthétiques,
sociales ou morales) du genre :
soyez poli, que les participants
obser\ent normalement
dans les échanges
parles,
et qui peuvent donner des implications non conversationnelles.»
(trad.
f^se
1979 : 62)
Các nguyén
tac
náy, theo
tac
giá, nhin chung khóng có giá tri gi vá muc dích
cuói cúng trong giao tiép lá tinh hiéu quá tói da trong trao dói thóng tin. Grice
cho ráng các mó hinh giao tiép khóng nén dé cap
den van
dé tinh cám vá xa
hói.
Theo óng, lich su lá bien tugng ngoai vi khi má nó khóng
huóng
tói
tinh

hiéu quá cúa van bán, má chi
lien
quan
den
viéc quán lí quan he.
Vé
van
dé náy, Kerhrat-Orecchioni kháng dinh :
«Tát nhién
van
dé vé lich su khóng thuóc binh dién thóng tin
can
chuyén tai
má a binh dién quan he
can
diéu chinh
= II
est évident que la problématique
de la politesse se localise non point au niveau du contenu informationnel
qu'il
s'agit
de transmettre, mais au niveau de la relation interpersonnelle,
qu'il
s'agit
de réguler.» (Kerbrat-Orecchioni, 1992 :
159)
Chúng tói cho ráng khóng thé miéu tá
dáy
dú nhüng gi dién ra trong giao tiép
khi khóng tinh tói các nguyén lí lich su vi :

«Các nguyén lí náy tao ra nhüng áp
krc
cüng manh nhu các nguyén lí ngón
ngü. nhu các quy
tac
cúa Grice dói vái quá trinh tao
lap
vá dién giái các
phát ngón. Trong giao tiép ngón ngü, lich su lá hién tugng mang
tinh
ngón
ngü r5 nét =
ees
principes exercent des pressions tres fortes - au méme titre
que les regles plus
spécifiquement
linguistiques, et que les
máximes
conversationnelles de Grice - sur les opérations de production et
interprétation des énoncés
échanges.
Dans les interactions verbales
effectives, la politesse est
done
un phénoméne linguistiquement pertinent.»
(Kerbrat-Orecchioni, 1992 : 160)
Mót
ITnh
vuc nghién cúu
dan

hinh thánh vói muc dích xáy dung mol mó hinh
chung
lien
quan
den van
dé lich su trong giao tiép, lám ca so dé tién hánh trien
khai dóng loat các nghién cúu mó tá chi tiét, nhám quan sát các quy tac náy
hoat dóng thé nao trong giao tiép, hay nói dúng han trong các hoat dóng giao
tiép khác nhau trong các xa hói khác nhau.
11.
Các cong trinh
nghíén cú-u
cüa Leech
Leech (1983 : 132 1 qq.) cho ráng các hoat dóng giao tiép phái tuán theo mót
nguyén tac ca bán : «Hay lich su», dó chính lá nguyén tac lich su «PP»
{Principie of Politeness). Nguyén tac náy khóng
lien
quan
den
khái niem thé
dien má lien quan den khái niem cái mát vá cái dugc (coüt et bénéfice).
Nguyén tac náy bao góm các quy
tac
:
1)
Q
^0'
tac té nhi (dánh cho các hdnh dóng dp dgt
vdyéu
cdu)

- Giám thiéu thiet hai cúa dói
tac
-
Táne
tói da cái lai cho dói
tac
2) O uy tac quáng dgi (ddnh cho các hdnh dóng áp dgt
vdyéu
cdu)
'
Giám thiéu cái
Igi
vé minh
- Tán2 tói da thiét hai vé minh
3) O uy
tac tan
thu&ng (dánh cho các hdnh dóng dién cám vd khdng dinh)
- Giám thiéu diéu khóng vui cúa nguói khác
- Táne tói da niém
\aii
cho nguai khác
4) O uy
tac
khiém
ton
(ddnh cho các hánh dóng kháng dinh)
- Giám thiéu niém vui cüa minh
- Táns tói da diéu
khóns
vui cúa minh

5) O uy
tac
dóng thuán (ddnh cho các hdnh dóng kháng dinh)
- Giám thiéu su bát dóng giüa minh vá nguoi khác
- Táng tói da su dóng thuán giüa minh vá nguoi khác
6) O uy
tac
thién cám (ddnh cho các hdnh dóng kháng dinh)
- Giám thiéu su bát thién cám giüa minh vá nguoi khác
- Táns tói da su thién cám giüa minh vá ngucá khác
Chúng ta tháy ráng các quy
tac
khác nhau náy rát dác thü, dugc áp dung riéng
cho tüng loai hinh hánh dóng ngón ngü.
8
Theo
tac
giá náy, múc dó lich su phu thuóc váo :
- Bán chát cúa hánh dóng ngón ngú
- Cách tao hinh hánh dóng ngón ngu
- Vá cuói cúng lá bán chát mói quan he giü nguói nói (L) vá nguói nghe (A)
Nhin chung vé ca bán, mó hinh náy khóng quá xa so vái mó hinh cúa Brown
vá Levinson.
IIL
Mo
hinh
lich
su'
cüa Brown
vá

Levinson
• •
Các nghién cúu cúa Brown vá Levinson dua
tren
khái niem thé dien vá
lánh
thó do E. Goffman dua ra. Theo
tac
giá náy, mgi tiép xúc
vód
nguói khác déu
lá nhung nguy ca tiém táng cüa các xung dgt. Nhung quy uóc nghi
lé,
nhung
quy
tac
lich su dugc sú dung dé
bao
vé thé dién cúa dói
tac.
Thé dién dugc
Goffman dinh
nghla
nhu sau :
«Giá tri tích
circ
mang tinh xa hói má mói nguói dói hói qua mót loat các
hánh dóng má nguói khác cho ráng nó dugc cháp nhan trong quá trinh tiép
xúc riéng biét
=

la valeur sociale positive
qu'une
personne revendique
effectivement á travers la
ligne
d'action
que les aulres supposent
qu'elle
a
adoptée au cours
d'un
contact particulier.» (1974 : 9)
Nám 1973, Goffman phát
trien
khái niém
lanh
thó. Xuát phát tú
kliái
niém
lánh thó khóng gian dugc án dinh trong mót hoán cánh giao tiép,
tac
giá da dé
cap
den
các khái niem khóng nhát thiét mang
tinh
khóng gian : khóng gian cá
nhán, vi
tri,
khóng gian

can
thiét,
lugt
lai, lanh
thó
có dugc. thóng tin có dugc,
nhung
ITnh
vuc riéng tu trong giao tiép. Tát cá các dang lanh thó náy déu «có
mót nét chung lá : su thay doi cúa chúng do xa hói quyét dinh
=
un trait
commun :
leur
variabilité socialement déterminée» (1973 : 54)
Brown vá Levinson dua ra dinh dé ráng thé dién dugc tao nén bai hai mát có
tinh
ho trg vá gán két chat che vód nhau :
- thé dien ám tinh (nhung sa húu lanh thó theo
nghia
róng nhát cúa nó : lánh
thó
cathé,
khóng gian vá thai
gian,
các vat dung, các hiéu biét, các bí mát )
- vá thé dien ducmg tinh (thé dién cá nhán, tóng thé các hinh ánh tót dep má
các thánh vién tham thoai muón xáy dung vá áp dat trong quá trinh giao tiép)
^ '
r

^
,
Trong mót cuóc giao tiép có hai dói
tac
tham gia sé có bón mát thé dién xuát
bien. Trong suót quá trinh giao tiép, các dói
tac
thuc bien háng loat các hánh
dóng ngón ngú hay ngoái ngón ngú. Tuy vay, phán
lón
các hánh dóng dién
neón - tham chi
toan
bó - tao nén các mói de doa tiém táne dói vói mót hoác
nhiéu thé dien,
dan
tói khái niém hánh dóng có tinh de doa thé dién Face
Threatening Acts
(==
FTA).
Duái góc dó náy, các hánh dóng ngón ngú dugc chia ra lám bón loai :
1.
Các hánh dóng de doa thé dién ám
tinh
cúa nguai thuc bien
(vi
du : táng
quá, lai búa v.v.)
2.
Các hánh dóng de doa thé dien duang

tinh
cúa nguói thuc hién (vi du : thú
nhan. tu phé binh v.v.)
3.
Các hánh dóng de doa thé dien ám tinh cúa nguói chiu
tac
dóng
(vi
du :
tbinh
cáu, cáu hói riéng tu v.v.)
4.
Các hánh dóng de doa thé dien ducmg
tínli
cúa nguai thuc bien (vi du : bác
bó,
phé binh v.v.)
Tát nhién mót hánh dóng có thé dóng thai nám trong nhiéu loai (nhung nhin
chung, vói mót giá tri trong yéu), vi thé mói cá nhán déu luón mong muón giú
thé dién cúa chính minh (muón giú thé dien =face
want)
: mót mát cá nhán dó
muón
bao
ve thé dién cúa minh, mát khác anh ta muón dugc nguai khác thúa
nhán vá yéu quy. Phuang tién dé giái quyét máu thuán nói tai náy lá các dói
tac
phái biét tu
bao
vé thé dién cúa minh, dóng thai tránh dung cham den thé

dien nguai khác. E. Goffman ggi dó lá cóng viéc giú thé
dién
face
work
(1914:
15).
Theo Brown vá Levinson, các dói
tac
phái sú dung các chién thuát lich su
khác nhau dé dat muc dích.
O
Mó hinh cúa Brown vá Levinson tao thánh, cho
den
hién nay, mót khung lí
thuyét dóng bó nhát trong
ITnh
vuc lich su trong ngón ngú, tuy nhién diéu dó
khóng có nghTa lá khóng
con
gi
can
thay dói, hoán thién.
IV,
Mo hinh lich
sir
cüa
C-
Kerbrat-Orecchioni
Dé súa chua cách nhin hoán
toan

tiéu cuc cúa lí thuyét cúa Brown vá
Levinson lá chi tháy có duy nhát các hánh dóng de doa thé dién (FTAs),
C.Kerbrat-Orecchioni thém váo khái niém FFA bén canh khái niém FTA :
«Nhung lich su khóng chi bó hep trong viéc lám giám nhe tinh de doa cúa
các hánh
dóns
neón
neü
: lich su có thé biéu hién mót cách tích cuc han
báng cách
san
sinh ra các hánh dóng
nguofc
lai vói de doa
"anti-menagants",
nhu hánh dóng chúc, hánh dóng khen. Các hánh dóng lám táng giá tri thé
dién náy da khóng
dugc
Brown vá Levinson tinh
den.
Chúng tói dé nghi goi
chúng lá "Face Flattering Actes" (ou FFA). Tóng thé các hánh dóng ngón
naü có thé chia ra lám hai nhóm
lóm
tuy theo chúng có
tac
dóng tích cuc
hay tiéu cuc
lén
các mát thé dién

=
Mais la politesse ne se réduit pas á
l'adoucissement
des actes
mena9ants
: elle peut consister, plus positivement,
en la production d'actes
"anti-menaíants",
comme les
voeux
ou les
compliments. Ces actes valorisants pour les faces, que n'envisagent pas
Brown et Levinson, nous proposons de les appeler "Face Flattering Actes"
(ou FFA) -
l'ensemble
des actes de langage se répartissent
alors
en deux
grandes familles,
selon
qu'ils ont sur les faces des effets essentiellement
négatifs ou au contraire positifs.» (1997 : 132)
Chính
tren
co sá náy, Kerbrat-Orecchioni diéu chinh lai mó hinh cúa Brown
vá Levinson báng cách tách biét ba truc sau :
1.
Các hánh dóng ngón ngü de doa thé dién (FTAs) vá các hánh dóng
ngón ngü táng giá tri thé dién (FFAs)
2.

Các nguyén
tac
chi phói cách úng xú má
nguóa
nói sú dung huóng
ten
bán thán (principes L-orientés), hay trái lai, hucmg tói dói
tac
(principes A-orientés)
11
3.
Nguyén tac lien quan
tói
lich su ám
tinh
hay lich su
duong tinh
:
- Lich su ám tinh {politesse négative) góm hai binh dién vi nó có thé
mang tinh tránh né «abstentionniste» (dó lá các nghi thúc tránh né cüa
Goffman nhám khóng thuc hién các hánh dóng de doa FTA da dinh
san),
hay có tinh bú
trú
«compensatoire», súa chüa,
(vire
dáy
«redressive» : báng cách vó hiéu hoá
tinh
de doa cúa hánh dóng ngón

ngü báng các phuang tién ngón ngü khác nhau)
- Lich su duong
tinh
politesse positive, trái lai, có
tinh san
sinh
«productionniste» lá chú yéu (các FFAs,
dugc
táng
cuómg).
Kerbrat-Orecchioni, (1992 : 184), giói thiéu mó hinh lich su cúa chính minh.
Mó hinh dó dugc tó chúc theo ba truc vói các nguyén tac huóng tói nguói tiép
nhán
A-orientés
hay nguói
san
sinh L-orientés. Chúng tói có thé giói thiéu tóm
tát nhu sau :
I) Các nguyén
tac
huóng tói nguói tiép nhán (Principe A-orientés) : déu thuán
Igi
cho nguói tiép nhán A
(1) Lich su ám tinh (Politesse négative) :
Tránh hay lám giám các su de doa dói
ven
thé dién cúa
ngicói
tiép nhán A
a) Thé dién ám tinh cúa A

b) Thé dién
duoTig
tinh cúa A
(2) Lich su ducmg
tinh
(Politesse positive)
San
sinh các hdnh dóng náng cao các thé dién cúa
ngitói
tiép nhán
a) Thé dién ám tinh cúa A
b) Thé dién duong tinh cúa A
II) Các nguyén
tac
huóng
tói
nguói
san
sinh (Principe L-orientés) : Khóng chi
có các yéu cáu thuán
Igi
cho nguói
san
sinh L má con cá các quy tac bát
Igi
cho L (nhu yéu cáu : Hay khiém
ton).
Do vay
can
thiét phái thiet lap trong

muc náy mót su phán biét phu trg :
12
r
A) Các nguyén tac thuán
Igi
cho nguai
san
sinh L
(1)
Góc dó tiéu cuc
Thu xép lám sao dé khóng mát nhiéu thé dién cúa
minh
a) thé dién ám tinh
b) thé dién duang tinh
(2) Góc dó tích cuc : khóng có nguyén
tac
tuang úng
B) Các nguyén
tac
bát
Igi
cho
nguód san
sinh L :
(1) Góc do tiéu cuc
Tránh hoác giám nhe các hdnh dóng tu náng cao thé dién (anti-menaces)
a) thé dién ám tinh
b) thé dien duang tinh
(2) Góc dó tích cuc
San

sinh các hánh hong tu de dog thé dién
a) thé dién ám tinh
b) thé dien duong
tinh
Trong phán
trinh
báy náy, theo
tac
giá. nám nguyén tac chung tao nén he
thóng lich su (systéme de la politesse). Có thé nói dáy lá nhung kién thúc tóng
hgp rút ra tú các mó hinh cúa Brovvn vá Levinson vá cúa Leech.
Các nguyén
tac
huóng tói nguói tiép nhan (les principes A-orienté) thé hién
phép lich su theo nghTa chát che : vói hai binh dién ám
tinh
vá duong
tinh,
vói
yéu cáu khóng lám
ton
hai thé dien hoac táng cuóng thé dién cho nguói khác.
Phán trinh báy náy cüng thé bien ráng các nguyén
tac
II bao góm các nguyén
tac
thuán
Igi
cho nguai
san

sinh L (des principes «favorables á L») (má
tac giá
cho lá các nguyén
tac
vé phám giá (dignité) vá tu vé (autodéfense) ; nguói san
sinh tu
bao
vé thé dién ám
tinh
vá duang
tinh
cúa
minh,
vá các nguyén tac bal
Igi
cho nguoi
san
sinh L (défavorables á
L),
(theo
tac
giá dáy lá các nguyén tac
tu lám dau (masochistes), các nguyén
tac
náy máu thuán vói các nguyén tac
13
tren vá dugc diéu chinh tuy theo tinh huóng giao tiép, quan he giúa các cá
nhán, vá quan he xa hói).
Quy
tac

khiém ton bao hám các nguyén tac II-B-(l) vá II-(2)-b, theo dó phái
tránh hoac giám thiéu các hánh dóng táng cuóng thé dién duong
tinh
cúa
chinh minh, nói cách khác, khóng dugc tu ca nggi minh.
Tiép theo,
tac
giá giói thiéu các hinh thúc biéu hién cúa Hch su trong ngón
ngu. Mót báng các phuang thúc lám diu (des adoucisseurs) rát da dang vá dáy
dú dugc
tac
giá trinh báy. Dó chính lá các
phuong
thúc
bao
vé thé dién {face
work)
: các phuang thúc thay thé vá các phuong thúc di kém.
ch su rát da dang :
tri
cúa hánh dóng
Các yéu tó quyét dinh thánh cóng cúa các phuang thúc
1
bán chát cúa dia diém giao tiép vá loai hmh giao
tiép,
vi
trong cáu
truc
hói thoai, loai hinh quan he giúa nguoi nói vá nguói nghe v.v.
Trong mó hinh cúa Brown vá Levinson, tinh lich su cúa mót phát ngón tuy

thuóc váo ba >'éu tó :
- Múc dó nghiém trong cúa hánh dóng mang
tinh
de doa (FTA)
-
Khoáng
cách xa hói (D)
giüa
các thánh vién tham thoai (les intcractants)
- Quan he quyén
luc
giüa hg (P)
Theo các
tac
giá náy,
tinh
lich su phái dugc táng cuóng dóng thói theo D, P vá
múc dó cúa FTA. Viéc bú trú cho FTA báng các hoat dóng súa chüa tuong
úng vé nguyén
tac
vói tinh nghiém trgng cúa de doa (balance principie).
Múc dó nghiém trgng, bán thán nó, cüng phu thuóc váo các yéu tó khác nhau
nhu :
- Bán chát cúa hánh dóng,
- Vá cá nói dung riéng cúa nó (mót só menh
lenh
có thé
tro
nén Hch su khi
chúng dugc thuc bien vi quyén

Igi
cüa nguói nhán L2),
- Bán chát cúa hgp dóng giao tiép (he thóng quyén
Igi
vá nghTa vu) gán két
giüa nguói
san
sinh vá nguói nhán.
14
- Cuói cüng lá giá thiét vé
tinh
chát có y dó hay khóng cúa hánh dóng dugc
thuc hién.
Mót diém cuói cüng cúa mó hinh náy lá các quy
tac
hgp thánh hé thóng lich su
có thé dói nghich vói nhau. Bát buóc phái lich su, có
nghía
lá
bao
vé thé dién
cúa nguói khác liéu có di ngugc lai mong muón cúa nguói phát ngón ?
Duói
cách nhin náy, giao tiép lá noi dói dáu cúa các chú thé. Khóng chi quyén
Igi
cúa hg thuang trái ngugc, má bán thán ho cüng bi chi phói bói các luc dáy trái
chiéu vá các menh lenh trái ngugc. Có cá su dói nghich ngay trong hé thóng
các
qu>'
tac

lich su : giüa quy
tac
náy vói quy tac khác. Trong các truóng hgp
nhu vay, các chú thé giao tiép bi chi phói bói quy
tac
dúp (double bind) bói vi
hg phái tuán theo mót
lúe
hai nguyén
tac,
néu tuán theo nguyén
tac
náy thi lai
lám trái vói
ngu>én tac
khác vá ngugc lai. Theo
tac
giá, các nguyén
tac
náy
thát may cüng dú mém déo dé dé nguói ta có thé tim dugc giái pháp thoá hiép
cho các máu thuán.
Sau khi ca nggi các thánh
tiju
dat dugc trong mó hinh lich su cúa Brown vá
Levinson \ói nguyén lí
bao
vé thé dién, Kerbrat-Orecchioni khuyén
cao
ráng

mó hinh
ná\'
\an con nhung khiém khuyét vá diém yéu. Theo
tac
giá, lich su
trong ngón ngü có thé dugc miéu tá có hiéu quá báng nhüng gi Brown vá
Levinson miéu tá, nhung tát nhién, hoat dóng giao tiép khóng chi bi chi phói
du\
nhát bói
van
dé lich su, mác dú Goffman vá các
tac
giá khác tao cho
chúng ta cám giác nhu vay.
Chúng tói hoán toan dong y vói khuyén
cao
cúa Kerbrat-Orecchioni, xin dugc
trinh
báy các quan diém tranh luán trong chuong tiép theo.
15
Chirong
II
Các quan diém tranh luán
vé các mo hinh giao
tiép
hién có
vá dé xuát mot mó hinh giao
tiép mói
16
I. Dat van dé

Sau khi da nghién cúu kháo sát các mó hinh các chién thuát giao tiép trong
li
thuyét lich su, chúng tói tháy có máy
van
dé dugc dat ra :
- Tai sao trong cuóc sóng luón
ton
tai các cuóc giao tiép khóng lich su, tham
chi bát lich su, trong dó nguói ta khóng ngán ngai de doa hay lám
ton
hai
den
thé dién cúa dói phuong ?
- Lám thé
nao
dé giái
tbich
dugc su ton tai cúa chúng ?
- Các yéu tó
nao
quyét dinh mót giao tiép lich su vá khóng lich su ?
- Có
can
thiét phái dua ra mót mó hinh các giao tiép mói dé có thé giái thich
dáy dú hon các hoat dóng
lien
quan
den
thé dién ?
r

II.
Các
chién
thuát giao
tiép vá
góc do
tinh
cám : thoá hiép hay doi
dáu
Theo Kerbrat-Orecchioni (1992 :
149-150),
có hai quan diém trái ngugc nhau
vé hoat dóng cúa giao tiép cúa con nguói :
- Dói vói nhüng nguói
lac
quan \é giao tiép {optimistes de la
communication),
su hái hoá lá nguyén
tac
: dói thoai lá mót quá trinh có
tinh
hgp
tac
lám nén
táng nhám tién tói mót su thóa hiép, tham chi lá su hgp nhát giüa các thánh
vién tham thoai, moi nguói tim cách dóng góp phán minh cho viéc xáy dung
mót ngói nhá chung.
- Doi vói nhüng nguói bi quan vé giao tiép {pessimistes de la
communication),
thi trái lai, su dói dáu luón thóng tri : mgi dói thoai déu lá mót dang áu

dá,
mót
trán chién
lien me
dé áp dat lói nói vá quyén luc : duói góc dó náy, nói truóc
hét lá giánh phán cho minh, lám
ton
giá
tri
cúa minh, dé cho minh lá có lí vá
nguói khác phái theo lí cúa minh.
lam
cho dói
tac
im miéng, chiéu hét có, lám
mát thé dién v.v.
Theo chúng tói, nguyén
tac
lich su hoán
toan
khác vói nguyén
tac
hgp
tac.
Khi
nguói ta cháp nhán giao tiép lá nguói ta phái ít nhiéu hgp
tac
vi :
17
«dáy khóng phái lá nguyén tac dao dúc má lá diéu kién diéu chinh quyét dinh

su
ton
tai cúa giao tiép
=
ce n'est pas
d'un
principe moral [ ]
qu'il
s'agit
ici,
mais
d'une
"condition régulatrice" dont dépend fondamentalement la viabilité
de
Téchange.»
(Kerbrat-Orecchioni : 1986 : 197)
Nhu vay, chúng tói muón dát su hgp
tac
dói lap vói su khóng hgp
tac,
su
khóng hgp
tac
sé ngán
can
mót giao tiép xuát hién hay cham dút nó. Vá, mót
giao tiép thoá hiép (Consensuelle) dói lap vói mót giao tiép dói dáu
(Conflictuelle). Trong mót cuóc giao tiép, su thoá hiép hay dói dáu có thé
thóng tri nhung luón có su hgp
tac.

Chúng ta sé có sa dó sau dáy ;
Các chién
lugc
giao tiép
Hgp
tac
Khóng hgp tac
Thoá hiép Dói dáu Khóng co
giao tiep
Viéc hgp
tac
có thé bi de doa bói su dói dáu quá múc (hoác su thóa hiép quá
múc).
Theo Kerbrat-Orecchioni
(1992
: 148) : «mót mát quá dói dáu
dan
tói
cái chét cúa giao tiép tham chi cúa nguói tham thoai,
nlumg
mát
kliác
su thoá
hiép quá múc chi dan tói im
láng
= d'un cóté,
Texcés
de conflit peut entraíner
la mort de
Tinteraction,

voire des intcractants ; mais de
Tautre,
Texcés
de
consensus ne méne luí aussi
qu'au silence»
vá dói thoai luón phái giü dugc
binh dién dói lap. Moeschler (1985 : 153) kháng dinh ráng :
«khi tát cá mgi nguói déu dóng y, cháng con gi dé nói ; chi khi
nao
có bát
dong thi trao dói mói dién ra = quand tout le monde est
d'accord,
il
n"y
a
plus den á se
diré
; quand il y a désaccord, la discussion est possible.»
Néu nguói ta khóng thé khóng hgp
tac
khi tham gia giao tiép nguói ta hoán
toan
có thé khóng lich su :
18
«Có nhiéu khi các quy tac lich su khóng dugc áp dung
= II
y a
done
bien

des cas oú se trouve suspendu
Lexercice
des regles de la politesse.»
(Kerbrat-Orecchioni 1992 : 155)
Vá Windisch kháng dinh ráng :
«các lói cham chgc, cái cg, kháu chién, tranh luán, lói nói bát dóng cüng lá
các hién tugng xa hói vá ngón ngü hién hüu khóng khác gi các cuóc dói
thoai hoá hgp hay hoá binh nhát = les empoignades verbales, les
engueulades, la guerre verbale, la polémique, les désaccords verbaux sont
des phénoménes sociaux et langagiers tout aussi
réels
que les dialogues les
plus harmonieux et paisibles.» (1987 : 18)
Các diém
tren
cho chúng ta tháy,
tren
thuc té, trao dói có thé dién ra duói hinh
thúc hoá binh, thoá hiép, hoá háo hay trái lai, hiéu chién, dói dáu, láng nhuc.
Nhu váy theo chúng tói, tát cá các cuóc giao tiép có thé sáp xép giüa hai cuc
hoá binh vá dói dáu. Ó cuc hoá binh, chúng ta có các loai hinh giao tiép nhu
tám tinh khi dó mgi chién thuát déu nhám náng cao thé dién. Ó cuc dói dáu,
có các loai hinh nhu chúi rúa, tranh luán vói muc dích lám mát thé dién cúa
doi phuang vá tu dánh bóng hinh ánh cúa minh khóng
can
quan tám
den
thé
dién nguói khác vá khóng
can

lám giám tinh de doa cúa hánh dóng má minh
thuc hién.
Giüa hai cuc náy lá các giao tiép má su thoá hiép vá dói dáu cúng
ton
tai
vói
các liéu
luanes
khác nhau. Nói cách khác, múc dó dói dáu thay dói theo nhiéu
yeu
to.
Chúng tói có quan diém lá các thánh vién tham thoai khóng gáp nhau dé xáy
dung hoá binh hay gáy chién má các giao tiép xa hói có thé dugc coi lá mót su
thoá thuán, trong dó các thánh vién tham thoai sé lám thay dói liéu
lugng
tuy
theo mót só yéu tó khác nhau. Trong quá trinh dó, sác thái hoá binh hay dói
19
dáu chiém
ITnh.
Tát cá nhüng diéu dó
dan
chúng tói
den
mót mó hinh các
chién thuát giao tiép mói cúa Li-Hua Zeng .
III.
MÓ hinh các chién thuat giao
tiép
cúa Li-Hua Zheng

Tac
giá dua ra mó hinh náy trong quá tinh phán tích các tinh huóng giao tiép
khác nhau trong cóng dóng nguói Hoa tai París. Mó hinh náy,
láy
khái niém
thé dien lám trung tám, bao góm các hánh dóng xa hói co bán do
ngirói
phát
ngón thuc hién vá có thé sáp xép theo bón góc dó :
1)
Giánh láy thé dién
«Gagner
de la face»
Nguói phát ngón tu náng cao giá tri xa hói cúa minh truóc cóng chúng hoác
dói
tac.
hay nói cách khác lá tu tim uy tin xá hói. Viéc cháp nhán yéu tó náy
trong các hánh dóng giao tiép xuát phát tu ca só ly luán : tát cá nhüng nguói
nói thay cho viéc cha dgi mót cách bi dóng dói
tac bao
vé thé dién cúa minh,
anh ta có thé tu minh chú dóng
tac
dóng lám thay dói hinh ánh vá cám nhán vé
minh. tao ra mót hinh ánh có
Igi
báng các phuang tién ngón ngü khác nhau.
2) Cho íh i dién «Donner de la
face»
Hánh dóng cho thé dién nhám táng cuóng giá tri thé dién xa hói cho dói

tac
nhám lám cho nguói ta vui vé vá cái thién quan hé hay vó hiéu hoá mói de dga
thé dién
dói tac
do hánh dóng cúa minh gáy ra.
3)Báoxé
thé dién cúa chính
minh «Proteger
sa propre face»
Hánh dóng cúa nguói phát ngón hoác lá
bao
vé thé dién cúa chính minh truóc
mgi de doa tú dói
tac,
hay tú chính các hánh dóng cúa minh hoác lá cúu vót
thé dién cúa minh khi thé dién có thé bi mát.
4) Bao
vé thé dién cúa dói
tac «Proteger
la face du partenaire»
Hánh dóng cúa nguói phát ngón
bao
vé thé dién cúa dói
tac
truóc tát cá các
mói de doa do minh gáy ra, hay do chính dÓi
tac
gáy ra, tham chi con do các
Xem Li-Hua Zeng. 1998 : 56,
20

thánh vién tham thoai khác gáy ra, trong dó có cá viéc cúu thé dién cho dói
tac
khi nó bi mát.
Trong mó hinh náy, hánh vi giánh láy thé dién dugc
tac
giá coi lá quan trgng
nhát vi theo
tac
giá dó lá nén táng trong dói sóng xa hói. Dó chính lá diém
khác biét so vói hé thóng lich su cúa Kerbrat-Orecchioni : L có thé giánh láy
thé dién cho minh «gagner de la face».
Theo
tac
giá,
«Các cá nhán vói bán tinh coi trgng cái tói truóc hét
nghi
tói minh. Anh ta
sé
can
nhác cái dugc vá cái mát truóc khi hánh dóng. Anh ta hánh dóng vi
cái dugc vá cái mát cúa chính minh chú khóng phái cúa nguói khác néu
anh ta tó ra hgp
tac
chính bói vi su hgp
tac
dó có
Igi
cho anh ta = Les
individus. plutót égocentriques, pensent d'abord á eux-mémes. Un actant
pese les coúts et les

profits
avant d'agir.
II
s'agit
de ses propres coúts et
profits
personnels et non pas de ceux des autres
S"il
se montre coopératif
c'est parce que cette coopération est avantageuse pour
lui.»
(Zheng.
1998:155)
Vá
tac oiá
tu dát minh váo nhóm nguói bi quan vé giao tiép (pessimistes de la
communication), dói vói hg moi dói thoai chi lá mót kiéu trán mac vi quyén
luc.
IV. Quan diém cüa chúng toi
Theo chúng tói, cách nhin thé giói nhu váy lá quá bi quan (trop pessimiste).
Chúng tói dóng y lá con nguói có bán chát lá
ích
ki, ho
nghi
truóc hét
den
minh vá
can
nhác cái dugc vá cái mát cúa chính minh truóc khi hánh dóng.
Nhung néu tát cá các thánh vién tham thoai chi nghT

den
thé dién cúa minh vá
chi hánh dóng dé táng giá tri cúa minh thi chi con các cuóc giao tiép dói dáu,
tham chi khóng có giao tiép vá chi con lai lá chién tranh.
21
Vi váy các nguyén tac lich su da dugc tao ra nhám tránh hoác lám giám tinh
cáng thing trong các giao tiép. Nhung néu các thánh vién tham thoai chi hánh
dóng theo các nguyén
tac
lich su thi chi
ton
tai các giao tiép thoá hiép.
Tren
thuc té su dói dáu vá thoá hiép cüng
ton
tai trong dói sóng háng ngáy,
tham chi ngay trong mót cuóc giao tiép. Các thánh vién tham thoai déu phái
chiu các áp luc trái ngugc vá các menh
lénh
dói
láp
: mong muón cá nhán vá
các nguyén
tac
xa hói vé lich su. Dó chính lá nhüng quy
tac
kép manh nhát (la
plus forte double contrainte), dó cüng chính lá nguyén nhán cúa các tinh
huóng khó xú (dilemmes) má các thánh vién tham thoai phái vugt qua trong
qua trinh giao tiép. Vá máu thuán

can
bán nhát chính lá :
« máu thuan dói láp hai yéu tó dói nghich tú thai nguyén thuy : Cái tói vá
nguói khác. Cáu hói lón nhát dugc dát ra lá : lám sao két hgp dugc viéc tu
bao
vé minh vói
sir ton
trgng nguói khác ? =
celui
qui oppose ces deux
emites
primitives et primitivement antagonistes : VEgo et VAlter, et la
grande question est la suivante : comment concilier la préservation de
soi
et
le respect
d'autrui
•?»
(Kerbrat-Orecchioni, 1992 : 279)
Su máu thuán giüa cái tói vói nguói khác có thé dugc coi nhu su dói láp giüa
cá nhán vá xá hói. Lich su lá mót nhu cáu xá hói (nécessité sociale). Néu nhu
con nguói có khuynh huóng tu nhién
nghi
vé minh thi Hch su dúng dé phuc
qu>én
Igi
nguói khác vá dé can báng giao tiép. Các quy
tac
lich su lám cho
giao tiép có thé dién ra. Lich su cho phép giám su cáng tháng, các máu thuán

luón có khá náng xuát hién khi có mát nguói khác.
Khi các thánh vién tham thoai dúng truóc máu thuán giüa cái tói vá nguói
khác,
thái dó cúa hg sé ra sao ?
Khá náng thü nhát : hg có thé hoán
toan
dep cái tói truóc nguói khác vá sú
dung các quy
tac
lich su, hay
trái
lai hánh dóng vi quyén
Igi
cúa minh má
khóng quan tám
den
quyén
Igi
cúa nguói khác báng cách bó qua các quy tac
lich su.
Khá náng thú hai : Tim các giái pháp thoá hiép trong su máu thuán.
22
Thirc
té lá các giao tiép thoá hiép hay dói dáu luón cüng ton tai trong
cupe
f
* /
sóng háng ngáy, vá vói quan diém néu
tren,
chúng tói muón dua ra mót mó

hinh mói vé các chién thuat giao tiép
lien
quan
den
thé dién má theo chúng tói
sé hoán chinh
hon.
Trong mó hinh náy có các chién thuat khác nhau dé táng
cuóng vá
bao
vé mot hay nhiéu thé dién cúa nguói náy hay nguói khác, dóng
thói có cá các chién thuát de doa hay lám
ton
hai
den
thé dién nguói khác hay
cúa chinh minh.
V. Mó hinh mói vé các chién thuat giao tiép
lien
quan
den
thé dien
Các
chién
thuat lien
quan den
nguoi nói
L
Nhúng
chién thuat

lien quan
den
nguói
nghe^
Có lai cho
•
L
Bát tai
cho L
Có tai cho
A
Bat lai
cho A
Ljch su*
Tránh hoac lám giám bót các
mói de doa thé dien
cua
chính minh
{bao
vé thé dién
cúa chinh
minh).
Tránh hoac lám giám nhe
các hánh dong
tir
náng cao
thé dién cúa chính minh {lugt
khiém
ton
= lai de

rnodestie).
Thuc hién các hánh dóng
tir
de doa thé dién cúa chính
minh {tu lám dau
masochisme).
Tránh hoác lám giám nhe
các các mói de doa thé dién
cúa^
{bao
vé thé dién cúa A).
Thuc hién các hánh dóng
náng cao thé dien cúa
J
{Cho
A thé
dién).
Bat ljch
SLT
Thuc hién các hánh dóng
náng cao thé dién cúa
minh {giánh thé dién cho
minh).
Tránh hoac lám giám nhe
các hánh dóng náng cao
thé dien cho
A.
{khóng cho
A
thé

dién)
Thirc
hién các hánh dong
de doa thé dién cúa
A
{Lám lón hai den thé dién
cúa A).
~
J
Vói mó hinh
náy,
chúnh toi muón
du-a
ra mót
só
van
dé
mói
nhirsau
:
1.
Truóc hét, các chién thuat giao tiép khóng chi bi ánh huóng bói các nguyén
tac lich su, mót só chién thuat vugt ra ngoái khuón kho cúa he thóng các
nguyén tac dó, chúng thé bien mát trái hay
con
goi lá mát tiéu cuc cúa giao
tiép
(l'aspect
négatif de la communication) : bát lich su. Các chién thuat náy
thuóng bi trung phat (sanctionnées), hay

luu
y (marquées) trong moi xa hói.
Vay mót cáu hói dat ra lá nghién cúu
van
dé náy vói muc dích gi ?
Tren
thuc té, các chién thuát bát lich su thuóng duoc sú dung trong mót só loai
hinh giao tiép vá tham chi
con tro
thánh nguyén tac ca bán cúa các loai hinh
náy. Vi du, trong mót cuóc tranh luán chính tri
tren
truyén hinh giúa các úng
cú vién tóng thóng, mót úng cú vién sé bi coi lá khóng binh thuóng néu nhu
anh ta khen
nggi
dói
thú,
vá
sé dugc
coi lá sáng giá khi biét cách ha tháp hay
lám mát thé dien cúa dói
pbuooig.
Mót nguói bán háng sé bi coi lá kém khi
khóng biét khen nggi (tham chi
con
nói quá) vé mát háng minh dang bán.
Theo chúng tói. mó hinh náy sé cho phép chúng ta nghién cúu dáy dú han
thuc té giao tiép trong cuóc sóng duói góc nhin thé dién. Mó hinh náy có khác
vói các mó hinh cúa ly thuyét Hch su. Chúng cho chúng ta mót cái nhin quá

lac quan vé giao tiép vá khóng quan tám den mat trái cúa giao tiép vá các
chién thuat dói dáu. Các chién thuát náy cüng
ton
tai
tren
thuc té nhu các chién
thuát thoá hiép cúa ly thuyét lich '^^s.
2.
Trong mó hinh
ná>,
chúng tói dua ra các chién thuát trái ngugc nhau ; các
chién thuát nám
tron?
khuón khó cúa lich su vá các chién thuát bát lich su. Vá
ngay cá trong khuón khó lich su cüng có các chién thuat trái
ngugc,
dó lá các
chién thuát có
Igi
vá bát
Igi
cho nguói phát ngón. Chúng tói
nghi
ráng nhüng
chién thuát có
Igi
cho nguói phát ngón chi dugc xép trong khuón khó lich su
khi nguói phát ngón tu lám mát thé dién
tro
nén phién phúc (génant) cho

nguói nghe. Nhung néu nguói phát ngón tu
bao
vé thé dien thi anh ta di ngugc
lai vói
luat
khiém
ton
vá vi vay sé bi coi lá bát lich su.
24