Đánh giá sự ô nhiễm kim loại nặng trong thuốc đông dược và nghiên cứu đánh giá gốc và phân bố kim loại nặng trong một số cây thuốc

Chircmg
1: TONG QUAN TAI LIEU
1.1.
Tinh hinh
bao che,
sir
dung
du'9'c
lieu
v^
nhiem doc kim loai nang trong
du-oc
lieu
6'
Viet Nam hien nay
Theo Tir
di^n Ti^ng
Viet (nam
1996),
dugc lieu la nhung nguyen lieu
dk
ch^
b\in
thuoc ph6ng va
chira
benh. Theo
djnh
nghTa nay, nuoc ta hien nay da thong ka dugc
3.830 loai thuoc 296 dugc lieu. Moi nam Viet nam co khoang
gin
50.000

t§n
dugc lieu
dugc khai thac, thu hoach tu khoang 300 loai cay thudc khac nhau. Nhu vay con
khoang 3.500 loai khac chua dugc san xuat, cac lang ngha trong thuoc dang mai mot
dan vi
toe
do do thi hoa qua nhanh, mot so cay thuoc quy dang bi dua vao danh sach
sap
tuyet chung. Diau do cho thay, ty
le
thuoc do cac lang ngha trong dugc va thu hai
cha bian rat nho so voi ty le thuoc khong ro nguon goc, co tha la do thu hai
tran
rung
hoSc
nhap
lau
tu Trung Quoc. [6].
\
f
\
Nhung kim
loai
nang thuong dugc thay lang cho vao thuoc nam la chu sa, than
sa, nhan mon co
chiia
chi, thuy ngan, asen
nan
khi vao co tha gay ra tinh trang ngg doc
rat

nSng na
nhu dau bung, ta, tan mau, viam gan nhiam doc va trieu chung khac.
[ 18]
TS Pham Due, Giam doc Trung tam chong doc Benh vien Bach Mai (Ha Noi),
cho biat hang
nSm
trung tam tiap nhan rat nhiau truong hgp ngg doc dong dugc, trong
do khong it benh nhan da tu vong do doc chat tu vi thuoc gay
nan.
Co vi thuoc
chira
dong kinh
hoSc
vian thuoc
"ta"
cua thay lang khi dem xet nghiem, kat qua cho thay
trong do co chua
dan
3 kim loai nang asen, thuy ngan, chi [20]. Vi vay, chat lugng
thuoc dong dugc bi tha noi se gay nguy hiam khon lu6ng toi nguai benh.
Nhung nam gan day 6 mian Bac nuoc ta hinh thanh mot so lang ngha trong va
cha
bian
thuoc Dong y, nhung quy trinh cha bian van theo kinh nghiem, chua co mot
quy trinh chuan nao
ciia
Bg Y
Ta va
cha
bian

thuoc Dong dugc. Cac lang ngha trong
nhiau loai cay nhung chua toi dugc nguai tiau dung tai dia phuang do, ma chu
yau
thu6ng xuat di
nhiJng
noi khac
da
dugc gia cao c6n
6
khu vuc quanh do lai dung thuoc
cua Trung Quoc nguon goc khong ro rang da
chiJa
benh cho nguai dan.
va
mat
chit
lugng, cac
kiam
nghiem van c6n rat it va so sai Trong cac nguyan
lieu lam thu6c Dong y doi khi co mot so chat co chua As, Hg rat cao (co khi toi 300-
500
Ian
tieu
chuin
cho phep). Qua trinh so cha, theo kinh nghiem truyan mieng nhung
m5i ngir6ri
l^m
mot
kieu,
kinh nghiem thi chi cho biat dung chat gi

da
bao quan va so
cha nhung nguoi
tian
hanh lai dung lugng co tha qua nhiau gay ra ham lugng Ion cac
dugc lieu va tung phuang phap bao cha, san
xuk
va tr6ng trgt mang tinh cong nghiep,
hudrng
toi mot
nan
y hgc co truyan phat trian, phat huy dugc hat nhung
tiam
nang v6n
CO
phong phu cua nguon dugc lieu nuoc nha, nhung kinh nghiem quy bau cua cha ong
ta
da
lai da dugc kiem chung hieu qua qua nhiau
thori
ky.
Xu huong dieu tri bang y hgc co truyan
tran
tha gioi ngay cang tang nhung nhiau
nguori benh
lo
lang vi chat lugng
ciia
cac vi thu6c nay. Nguyan nhan chinh dan
dan

sir
kem chat lugng
ciia
thuoc la bao quan khong diing quy
each.
Theo tiau chuan dugc
dian
quy djnh cac loai dugc lieu chi
cin
co do km
<I5%,
nhu vay sau khi rua sach, say nhe a
60*^C
trong khoang 12-24 gio,
hiit
chan khong,
dong goi kin vao bao bi thi se bao quan dugc lau.
nh
1:
Bach
thuge,
bach truat, duong quy sau khi dugc ngam, lam
mam,
thai phian,
xong sinh
Tuy nhien, hien nay da so co so buon ban, san xuat dong dugc van c6n su dung cac
each
bao quan bang mot so chat co tha gay doc nhu sau:
* Xong luu huynh: nhieu nha thuoc chong moi mgt, am moc cho dong dugc bang each
xong luu huynh.

Miii
luu huynh lam cho ta co cam giac nhuc dau, chong mat.
nau
ngg
doc lau
ngiiy
co the dan den ung thu. lac dung cua
luu hu>nh
la diet sau bg. nam moc
va cung lam cho dong dugc co the chat dco. mem mai khong kho cung va lam dugc
lieu
trang sang, dep hon.
* Danh bong bang chi : tam that la dugc lieu thuang dugc danh bong bang
chi
cho dep
va ban vori ^ia
cao
h^m
loai
thu6n^.
Nhunu
khi sac thuoc uong chi se khuech tan vao
MO
DAU
Hien nay, cung vai su phat
triln
cua khoa hgc cong nghe,
nhi§u
thanh tuu khoa
hgc hien dai dugc van dung trong y hgc, gop

phin
nang cao chit lugng phong benh.
chCra
benh, phuc hoi chuc nang, nhieu loai tan dugc dugc dua vao
di^u
tri voi chit
lugng cao nhung xu huong
ciia
the gioi van ua thich su dung cac phuong phap y hgc
truyen thdng, dac biet la y hgc co truyen phuong Dong. Trong
di^u
tri benh, ben canh
thuoc tay y dugc dung de dieu tri cac can benh cap tinh thi thudc dong y ngoai viec
dieu tri cac can benh man tinh con dugc de cao vai tro trong viec
chiJa
benh tir
g6c.
Do
fir
,
tinh dac
thii
cua thuoc dong y la chuyan
bian
benh cham
nan
nguoi benh phai uong
thuoc trong thai gian dai. Vi vay,
nau
chat lugng thuoc khong dugc kiam soat t6t co

tha dan toi nhung anh huong nghiem trgng doi voi co tha.
Mot trong cac
yau
to gay anh huong co hai
dan
co tha nguoi khi su dung thudc
dong dugc trong thoi gian dai la ham lugng kim loai nang
tran miic
cho phep. Khi vao
CO
the, lugng
lo'n
kim loai nang tich tu trong cac mo,
o
cac co quan: gan, than, nao
Co the cung co co cha tu dao thai, nhung toe do tich tu
\(m
hon gap nhieu
Ian.
Vi vay,
kim loai nang co the gay ngg doc cap tinh, tu vong nhanh nhu nhiam doc cap tinh
asen,
chi nhung
chu
yau
do su tich luy dan kim loai nang trong co tha gay doc man
tinh, nhieu
can
benh nguy hiem xuat hien, dac biet la benh ung thu.
Voi nguoi benh, khi benh c6n nhe thuang tu tim thuoc va diau tri

o
cac thay
lang, sau do moi
dan
cac nha thuoc dong y; phan nhiau trong so nay la dong y gia
truyen va qua nhiau loai thuoc khac nhau
nan
rat kh6 danh gia su nhiam doc do thuoc,
neu
CO.
Gan day, cac xet nghiem tren hai benh nhan. mot la phu
nCr
trung nien bi ung
thu
ta
bao day va mot nam trung nien bi ung thu biu cho
tha\
ham lugng asen trong
toe
va nuoc tieu rat cao co
lian
quan den viec su dung nhiau thang thuoc bac co chua
asen trong thai gian dai. O Viet Nam, asen v6 co thu6ng dugc bo tham vao trong cac
thang thuoc bac hay thuoc nam nham
diau
tri suyen va thuoc bo. Benh nhan khi su
dung cac loai thuoc co
chiia
asen nay thuang an ngon, ngu duoc. len can \a benh
suyen giam.

Ban
canh
vice
them asen vao thuoc dong y
da
dieu tri benh \'a gay
ngu\
hiem
cho
bcMih
nhan thi ban than thudc dong dugc
o
Viet Nam hien nay
dau
khong ro nguon
g6c va chat lugng.
Huioc dirge
thu mua
ciia
dan
tu
trong hoac thu hai tren
rung,
loan
bg qua trinh san xuat dong dugc nhu trong, cham soc, thu hai, che bien chu \eu thuc
hien bang phuang phap thu cong,
kcMii
theo kinh nghiem thuc te tru>en mieng chu
khong theo mot tieu
chu^n

nao. Mat khac, dugc lieu do tu thuang nhap lau tir Trung
Quoc tran
Ian
khong tha kiam soat dugc.
Ban
canh cau hoi
\l
chit lugng cong tac
quan ly hanh ngha y dugc hgc c6 truyan tu nhan, du luan con dat cau hoi. phai chang
chat lugng Dong dugc hien nay dang bi tha n6i ?
Tai Hoi nghi phat trian Dong dugc va cac chinh sach lian quan, GS.TS Pham
Thanh Ky, Pho
Chii
tich Hoi Dugc lieu Viet Nam, chi ra ba lo h6ng co ban trong chinh
sach quan ly. Do la viec tiau chuin chit lugng dong dugc
dan
nay van thiau quy djnh
va
gioi han kim loai nang, quy dinh
\t
t6n du thuoc bao ve thuc vat va hoa chat kich
thich tang truong. Tuy nhian, muc dp anh huong
ciia
kim loai nang doc hai ton
luu
trong Dong dugc
dan
nguoi benh nhu the nao. chua co nghian cuu cu tha, trong
khi
vice kiam

tra,
vice
phat hien thuong
xuyan
cac loai chat doc dac biet la kim
loai
nang
trong thuoc dong dugc c6n rat kho khan.
De gop phan giai qu\ct
hue xiic va
an toan kim loai nang trong Dong dugc hien
dang dugc su dung rgng
rSi
duai dang thuoc bo hoac thuoc
diau
tri. trong de tai nay
chiing
toi
tien
hanh cac nghian cuu
na\
nham xay dung qui trinh phan tich, danh gia
muc
d()
6 nhiem cac kim loai nang trong mot so loai thuoc dong dugc dang luu hanh
tren thi truong Viet Nam hien
na>.
hang
c^c
phuang phap phan tich nhanh, hien dai

dong gop vao
vice kiem
soat chat lucmg thuoc dong dugc, hien dang dugc
sir
dung
rgng rai
diroi
dang thuoc ho hoac thuoc dieu
tri.
Ben canh do viec danh gia su phat tan
kini loai
nang vao thuoc uong sau khi
sac
se la co so
da
xa\
dung
tieu
chuan ham
lugng kim loai nang trong thuoc dong dugc. Cac ket qua danh gia nguon goc
ciia
6
nhiem
kim
Uxii
nang se dugc tien hanh tren doi tuong dat trong
o
nhiau vung khac
nhau va
Ian

truyen 6 nhiem tu dat vao cac bg phan cua cay dung lam thuoc nhu re.
than, la, qua, hat va danh gia
Ian truxin
du lugng kim loai nang theo thoi gian
da
xa\
dung khuyen cao vc lugng kim loai nang co mat trong thuoc dong dugc diing
lam
nguyen lieu dua tren dieu kien tho nhuong, trong, cham soc va thu hai, bao quan tu do
CO
bien phap kiam soat chat lugng thuoc mot
each
hieu qua.
Chircyng
1: TONG QUAN TAI LIEU
I.l.
Tinh hinh
b^o
che,
sir
dung duoc lieu
v^
nhiem doc kim loai nang trong
du-oc
lieu
6 Vift
Nam hien nay
Theo Tir dien Tieng Viet (nam
1996),
dugc lieu la

nhiing
nguyen lieu
d^
ch6 bi^n
thuoc phong va chira benh. Theo dinh nghTa nay, nuoc ta hien nay da
th6ng
ke dugc
3.830 loai thuoc 296 dugc lieu. Moi nam Viet nam co khoang gin 50.000
tin
dugc lieu
dugc khai thac, thu hoach tir khoang 300 loai cay
thu6c
khac nhau. Nhu vay con
khoang 3.500
loai
khac chua dugc san xuat, cac
lang
ngha trong thuoc dang mai mot
dan vi toe do do thi hoa qua nhanh, mot so cay thuoc quy dang bi dua vao danh sach
sap
tuyet chiing. Diau do cho thay, ty le thuoc do cac lang ngha trong dugc va thu hai
cha bian rat nho so voi ty le thuoc khong ro nguon goc, co tha la do thu hai
tran
rung
hoac nhap lau tu Trung Quoc. [6].
Nhung kim loai nang thuong dugc thay lang cho vao thuoc nam la chu sa, than
sa, nhan mon co chiia chi, thuy ngan, asen nen khi vao co tha gay ra tinh trang ngg doc
rat nang nc nhu dau bung, ta, tan mau, viam gan nhiem doc va trieu chiing khac.
[ 18]
TS Pham Due, Giam doc Trung tam chong doc Benh vien Bach Mai (Ha Ngi),

cho biat hang nam trung tam tiap nhan rat nhiau truong hgp ngg doc dong dugc, trong
d6 khong it benh nhan da tu vong do doc chat tu vi thuoc gay
nan.
Co vi thuoc chiia
dong kinh hoac vian thuoc "ta" cua thay lang khi dem xet nghiem, kat qua cho thay
trong do co chiia
dan
3 kim loai nang asen,
thiiy
ngan, chi [20]. Vi vay, chat lugng
thuoc dong dugc bi tha noi se gay nguy hiam khon
lu67ig
toi nguoi benh.
Nhung nam gan day 6 mien Bac nude ta hinh thanh mot so lang nghe trdng va
che bian thudc Ddng y, nhung quy trinh cha bien van theo kinh nghiem, chua cd mot
quy trinh chuan nao cua Bg Y
Ta va
cha bien thudc Ddng dugc. Cac lang ngha trdng
nhieu loai cay nhung chua toi dugc nguoi
tiau
diing tai dia phuong do. ma chu
yau
thucyng
xuat di nhung noi khac de dugc gia cao
cdn o
khu vuc quanh do lai diing thudc
ciia
Trung
Qude
ngudn gdc khdng ro rang

da
chua benh cho ngudi dan.
va mat
chat lugng, cac kiem nghiem van cdn rat it va so sai Trong cac
ngu\en
lieu
lam
thudc Ddng y ddi khi cd mot sd chat co chua As, Hg rat cao (cd khi tdi 300-
500 Ian tiau chuan cho phep). Qua trinh so che, theo kinh nghiem truyan mieng nhung
mdi
W2x\b\
lam mot kieu, kinh nghiem thi chi cho biet dung chat gi
da
bao quan va so
che
nhirnu
nguoi
tian
hanh lai diing lugng cd tha qua nhieu
ga\
ra ham lugng
Ion
cac
chat bao quan trong cac vi thudc thanh
phim,
gay ngg doc trong nhiau trudng hop dan
tdi tu vong. Mot dugc lieu tir khi trdng
dan
khi thu hai tit ca mgi khau so cha
dau

vi
pham an toan thuc phim.
[18].
Sii
nhiam ban vao thudc Ddng y
chii
yeu la d khau cha bian va trdng trot nhung
chiing ta lai khdng quan ly dugc ca 2 khau quan trgng dd trong viec hinh thanh mot vi
thudc. Vi vay dan
dan
nhung vi du
va
ngg doc thudc Ddng y, gay
nan
tam ly coi
thuong tac dung chiia benh
ciia
cac vi thudc Ddng y.
Trong cha bian ddng dugc, khau thu hai va cha bian cay dugc lieu hien nay
van
rat
da
nhiam ban, nhat la nhiem bin cac kim loai nang. Cay thudc thu hai
va
dugc
cat
rua bang nude giang khoan chua rat nhiau kim
loai
nang trong dd cd nhiau sat va asen.j
Sau khi rua, cay thudc dugc phoi khd tu nhian sau dd dem say voi diam sinh

da
bao
quan lam vi thudc thanh pham. Cd mot sd vi khac, thuong la cac cay lay
cii
thi sau khi
rua dugc ngam bang nude giang va ngam trong cac chau
thiing
sat vai ngay cho mem
ra va sau dd mdi thai rdi phoi khd. Sau dd cac thay lang mua chiing
\e
nha,
trude
khi
cat thanh thang thudc cho ngudi benh ho thuong sao vang chiing
lan
trong
nhiJng
chao
Ion,
tiiy
vao tac dung va
dirac
tinh
ciia
tung vi thudc ma chon chat sao
ciing.
Qua trinh
che
bian
theo kinh nghiem nhu vay khian cac vi thudc thanh pham lan rat nhiau chat

ban trong dd cd ham lugng kim loai nang khdng nho
[21
J.
Mot sd kim loai can thiat
voi
CO
the con ngudi, sd khac thi khdng nhung khi ham lugng
ciia
chiing qua
Ion
rat de
gay ngg ddc cho co the khi chung dugc tich tu qua lau do thudc Ddng y thuong cd tac
dung rat cham va phai udng deu dan trong thoi gian dai mdi khdi benh. Dieu dd khien
lugng kim loai tich tu trong co tha la rat Ion
nau
thudc chua nhiau kim loai
nSng.
Qua
trinh dao thai kim loai nang
ciia
co tha con ngudi cham hon rat nhiau so voi qua trinh
tich
tu chiing trong co tha. Vi vay
nau
khdng kiam soat dugc chat lugng thudc thi rat
de gay nen nhung trudng hgp ngg ddc kim loai cap tinh hoac man tinh gay
nhiJng
hau
qua
daniz

tiec. Vi vav, can cd
nhmm nuhien
cuu danh
uia
ham
luona
kim loai nang cho
phep trong cac vi thudc khac nhau
giiip
ngudi benh
yan
tam hon khi su dung thuoc
Ddng y.
Ben canh nhung thieu sdt va han cha
ciia
trong viec quan ly thi cung cd nhung
thanh tuu to
Ion,
xirng
tam voi mot
viing
dat cd ngudn dugc lieu phong
phii
va khi hau.
thd
nhuong
phii htrp
voi nhieu loai dugc lieu. Nhiau thuong hieu thudc Viet Nam da
noi tiang trong khu vuc cung nhu
trcMi

the gioi nhu: artichaux Da Lat,
qua
Tra My, sam
Nggc
1
inh, hdi lang Son Cung voi viec dd phai cd nhung chinh sach
da
quan ly va
sir dunu
ngudn dugc lieu phong phu cua qude gia cho
phii
hgp va huu ich. Cung
nen
CO
nhuni:
nghien cuu xac dinh nhung
tiau
chuan chat lugng phu hgp vdi tung
loai
dugc lieu va tung phuang phap bao cha, san xuit va trdng trgt mang tinh cong nghiep,
huong tdi mot
nan
y hgc cd truyan phat trian, phat huy dugc hat
nhijng
tiam nang vdn
cd phong
phii ciia
ngudn dugc lieu nude nha, nhung kinh nghiem quy bau
ciia
cha dng

ta
da
lai da dugc kiam chung hieu qua qua nhiau thoi ky.
Xu huong
diau
tri bang y hgc cd truyan
tran
tha gioi ngay cang tang nhung nhiau
ngudi benh lo lang vi chat lugng
ciia
cac vi thudc nay. Nguyan nhan chinh dan
dan
sir
kem chat lugng
ciia
thudc la bao quan khdng diing quy each.
Theo tiau chuan dugc dian quy dinh cac loai dugc lieu chi can cd do im
<15%,
nhu vay sau khi rua sach, say nhe d
60'^^C
trong khoang 12-24 gid,
hiit
chan khdng,
ddng gdi kin vao bao bi thi se bao quan dugc lau.
I linh
1:
Bach thuge, bach truat, duong quy sau khi dugc ngam, lam mem. thai phian,
xdng sinh
Tuy nhien, hien nay da sd co sd budn ban, san xuat ddng dugc van cdn su dung cac
each

bao quan bang mot sd chat cd tha gay ddc nhu sau:
* Xdng luu huynh: nhieu nha thudc chdng mdi mgt, am mdc cho ddng dugc bang each
xdng luu huynh.
Miii
luu huynh lam cho ta cd cam giac nhuc dau, chdng mat.
nau
ngg
ddc lau
ngay
cd tha dan
dan
ung thu. Tac dung cua luu hu\nh la diet sau bg. nam mdc
va cung lam cho ddng dugc cd the chat deo,
mam
mai khdng khd cirng va lam dugc
lieu trang sang, dep hon.
* Danh bdng bang chi : tam thit la dugc lieu thuong dugc danh bdng bang chi cho dep
va
ban vdi gia cao hon loai thuong. Nhung khi sac thudc udng chi se khuech tan vao
trong nuoc thuoc va co
th^
gay nhilm doc. Tre em khi nhiem doc chi co
th^
cham Ion.
tri tue kem phat trien. Doi vai nguai Ion, chi gay tang
huy8t
ap, suy tim. Khi ton du
chi trong co the dat 0,5-0.6ppm thi chirc nang cua than bit
diu
bj rdi loan va

tai
0,8ppm se gay ra thieu mau do
thi^u
hut hemoglobin.
*
Ouet
sulfua kem len be mat dugc lieu: vi du nhuc thung dung, vi thudc nay co the
chat mem deo, do am cao nen de bj
m6c,
nhung khi dugc quet bing sulfua kem thi de
lau nam cung khong bi moc. Ngg doc kem
c§p
tinh co the gay chet
nguofi
vai trieu
chirng nhu non, tieu chay, mo hoi lanh, mach dap khe,
ch^t
sau 10-48 gid.
* Nhiam ddc
thiiy
ngan: thuong xuat hien khi cha bian khdng diing quy each cac
dupe
lieu nhu chu sa. Cac hgp chat cua thuy ngan chua gdc
metyl
rat ban. K hi vao co the
nd dugc hda tan trong mo, tham qua mang
ta
bao, nao tuy, anh huong tdi he than
kinl
trung uong. Do vay, khi nhiam ngudi benh de bi kich thich. cau gat,

xiic
ddng va ro
loan tieu hda, rdi loan than kinh. chan tay run. Thiiy ngan lam gay nhiem sac tha
v;
ngan can su phan chia
ta
bao.
* Diing
luc
hda khd hoac nhdm phdt pho: theo
tian sT
Nguyen Viet Than, DH Dugc
H;
Ngi,
vien thudc mau \am
luc
ma ngudi dan dung bao quan ddng dugc cd cdng
tlun
hda hgc la
A\\\
gyi
la nhdm
photphua,
gSp
hoi
nude
se tao thanh pholphin (PH3), mo
chat
cue
ddc vdi ngudi.

*
l)()c Id
do nam mdc: thdng ke cho tha\
li
le dugc lieu bi mdc mgt
15-20*^o,
ti le kho
lugng
dirge
lieu bi mdc
12-28**o.
Nam mdc tiet ra cac ddc td dac biet la cac aflatoxin
Ddc td nay dan den ton thuong gan. ung thu gan.
NhOng
loai ddc td trong nam
nhi
Iren
khdng
hi
d\c\
a
nhiet dd cao
(160-170
C). do dd trong trudng hgp nau chin thi d6(
td
allatoxin
\an
idn
tai ma khdng bi phan huy. Theo thdng
ka ciia

Vien Dugc
lieu
30%
dugc pham dang dugc luu hanh chua nam mdc, nhat la aflatoxin.
* Chat lugng dugc lieu kem: qua qua trinh cha bien, cac loai hoat chat cua dugc lieu
do cdn ha\ mat la bao nhieu chung ta chua xac dinh dugc.
* Ngudi benh tu
>
su dung: khdng qua huong dan
ciia
y, bac sT, ddng y khdng phai v6
hai,
vi the can dugc chan doan chinh xac benh rdi mdi diing thudc. Ngudi gia, tre em.
phu nu
CO
thai can than trgng. Nhiau trudng hgp
tir
vong hoac dugc dua
dan
cip
ciru
trong
tinh
trang
ngu\
kich nhu
bu\
tim,
suy gan, su\ than, nhiem
triing

huylt
nguyen
nhan la do ngg ddc thudc ddng y.
Kim loai la mot nhom ddc td dac biet thuong ton tai d trang thai ben \ung trong
mdi trudng, song dang thuc hoa hgc cua chung cd the bi thay ddi bdi cac
yau Id
ly.
hoa, sinh hgc hoac bdi cac hoat ddng
ciia
con ngudi, do dd ddc tinh
ciia
chiing cung bj
thay doi theo.
6
day chiing tdi chi
da
cap tdi nhung kim loai chinh ma
sir
cd mat bit
thuong hay ham lugng qua
Ion ciia
chiing trong thudc ddng y cd tha gay ra ndi lo ling
cho ngudi su dung.
Trong thuc ta, kim loai ddc cd tha xam nhap vao co tha theo hai con duong: dudng
ho hap va
tiau
hda, trong dd nhiam ddc dudng tiau hda mang tinh chit chung hon vi da
sd cac chat ddc ma chiing ta cd tha bi nhiam la rat phd bian va thuong tdn tai vdi ham
lugng khac nhau trong cac loai thudc ddng y, cung nhu trong nude dung da tudi.
Nghian

cii'u
ddc td la phai xac lap cho dugc mdi quan he
giira liau
lugng va tac
dung.
Diau
nay cho phep chiing ta du doan dugc tac dung gay ddc trong khoang thai
gian hap thu chat ddc dai ngin khac nhau. Van
da
lai cang quan trgng hon
nau
da sd
kim loai tdn tai trong thudc ddng y d ham lugng thap va udng thudc trong thoi gian
dai.
Bang
1:
Nguong
gidi han mgt sd kim loai nang vdi co tha
Kim loai
Nguang giai han
(mg/kg) cho
CO
the/ngay
Cu
0,05-0,5
Pb
0,05
Zn
0,3-1,0
Cd

0.0067-0,0083
Fe
0.2-0,6
Mn
0,1
Tdm lai, chucmg trinh hanh ddng
''Dugc
lieu sach va mdi
trudng"
can trian khai
nhanh cung nhu tang cudng cac bien phap kiem tra, thanh tra cua cac co quan huu
quan ddi vdi cac co sd budn ban, cha bien ddng dugc
da
tranh nhung trudng hgp ngg
ddc dang tiac cho ngudi su dung.
1.2.
C^c
phuong
ph^p
phan huy mau xac djnh
luong
vet kim loai nang trong mau
dat
v^
mau thuc vat.
* •
1.2.1.
Ciic phuong pinip
phan huy mau xac dinh
hnrng

vet kim loai nang trong
mau dat, tram tich.
Pham Luan va cac cong
su
[6] da
xir
ly mau dat bang phuang phap
\xa\
de xac dinh
cac kim loai Cd, Co, Cr, Cu, Fe, Mn. Ni, Pb, Zn Mau phai dugc nghien thanh bgt.
trgn
d(^u,
can
l^y
5,000
gam mau vao binh
Kcndan.
tam uat bang nuoc cat. them 60ml
cuong
thuy va 5-8ml
H2S0498°b.
kic
d§u.
cam vao binh bang pheu
Igc
nho. dun nhe
cho mau phan huy
d^n
khi nao dugc dung dich trong khdng mau (khoang 8-9 gio).
I

Chuyan het mau sang cdc lam bay hoi het axit
dan
cdn mudi am,
da
ngudi va dinh
miic
thanh 50ml bang dung dich
HCl
1%,
lie dau
va
Igc
bd can silicat. J
Mgt sd tac gia khac da
sir
dung dung dich nude cudng thiiy (HF: HCl: HNO3 theo
ty le tha tich 1:3:
1)
da xu ly mau dat va tram tich da xac dinh ham lugng tdng cac ion
kim loai
fCd,
Co, Cr, Cu, Mn, Ni. Pb va Zn) trong cac mau dd bang ky thuat ICP-MS.
[43]
1
Cac tac gia Mustafa Soylaka va cong su da su dung phuong phap ddng
kat tiia
vol,
erbium hydroxit 0,05 M trong NaOH
da
xac dinh lugng

vat
Cu, Mn, Co, Cr, Fe, Pb
trong
nude
tu nhian,
kat
qua cho tha> hieu suat pha mau dat 95
%.
[50] |
J. Sastreva mgt sd tac gia khac da xac dinh Cd, Cu, Pb, Zn trong mau mdi trudng.
cac
tac gia da su dung cac axit dac nhu
HNO3,
HF,
H2SO4 da
xir ly mau dat va
tram
tich, ket qua cho thay qua trinh xu
1>
mau dat
kat
qua tdt. [39]
Jian-Min
/HOlJa
va
cac
cong
sir
cung da Ia\ mau dat d
Dabaoshan,

Guangdong
Iniii*:
(,)udc
va tien hanh
iii:hicn
cuu cac
phucrng
phap xac dinh ham lugng tdng
ca(
knii loai
nang (Cu, Pb. /n,
C^d)
trong dat de danh gia muc do d nhiem kim loai nang
(
khu
\uc
na\
I4()| !
I
ressierelal da nghien cuu va phat trien qu\
irinh chiet
rut cac dang
lian
ket
ciia kirn
loai trong mau dat va tram tich. ddng thoi dng cung dua ra phuong phap xac dinh
ham
lugng tdng de xac dinh tat ca cac dang
ciia
kim loai. Tac gia

da sir
dung cac
axit manh
nhu
III.
ll:0:,
HNO3,
HCIO4
de xu
1\
mau va thu dugc
kat
qua tdt.[35] j
1.2.2.
(dc phutrnii
phap phan huy mau xac dinh luong vet kim loai nang
tron^
mau thuc vai
M.C.C.Mamani va cac cong
sir
[49] xu li mau dugc lieu de phan tich Pb va Cd
theo
hai
plunrng phap khd \a
irdt
cho ket qua tdt. Vdi phuong phap xu li khd, khoang
Ig
man
duoc lieu
dugc cho vao chen

sir,
nung o 500 C trong vdng 2,5h. Sau dd
dera
hoa tro bang 5ml
IK 1
6M. dem dun bay hoi hat axit, hoa can bing 5ml HCl 2M.
Lo^
man \a dinh muc bang nude. Vdi phuong phap
udt,
vdi
Ig
mau tham vao
lOmL
UNO;
dac va
1ml H>CX>
rdi dun trong 2h d
120^C.
Gidi han phat hien cua phuong phi
la
0,12
va
0,010
mg kg vdi Pb \a Cd. Ket qua dugc ap dung da phan tich chi va
cadi
trong 4
loai Ihpcricum
pcrt'oratum.
Mikania guaco, Mikania glomerata va
Peami

boldus.
GS.
Pham Luan [8] da xu li mau thuc vat bang phuang phap khd
dl
xac dinh cac
:im loai Na,
K,Ca,
Mg, Cd, Co, Cr, Cu, Fe, Mn, Ni, Pb, Zn. Can 5g
mlu
da
nghian
nin
vao trong chen thach anh, dem
s4y
khd tu tu cho
din
khi
mlu
khd den, rdi dem
:Ung
3
gidr
dau a nhiet do
450°C,
sau dd nang len
550°C,
cho
din
khi
hit

than den,
ugc
mau tro hoa trang. Hoa tan tro thu dugc trong
12-15ml
dung dich HCl 1: 1 va
i,5mL
HNO3 dac, dun nhe cho tan het, dudi axit du
din
cdn mudi km va dinh
miic
:5mL bang dung dich HCl 2%. Tac gia cho rang
each
nay thich hgp
dl
xac dinh cac
jm
loai kiem, kiem tho va Fe, Mn, Ni.
Maria R Gomez, va cac cdng
sy
[47 ] da xac dinh kim loai nang trong
mlu
ugc
thao bang phuang phap AAS va
ICP-
AAS cho
kit
qua tot . Can khoang 0,5g
lau
da dugc nghian nhd
tran

can phan tich cd do chinh xac ± 0,0001 gam cho vao
inh Kendal, tham vao mau 10ml HNO3 dac, 1ml
H2O2
30%. Dun
each
cat trong
2h,
au dd cd can. Hda tan can bang 5ml HCl 1: 1,
Igc
vao binh djnh
miic
50ml va dinh
nic
dan
vach bang nude cat.
Phd
mau wot trong binh Kendal
vo'i HNOj
va
H2SO^^
Can khoang 0,5g mau da
ugc nghian nhdn tren can phan tich cd do chinh xac ± 0,0001 gam, tham 9 ml HNO3
Se,
3ml
H2SO4
dac, dun trong 3h. Sau dd cho mau bay hoi
dan
khd, hoa can bang 5ml
>
\

f
ICI
1:
1,
Igc vao
binh dinh
miic
50ml va dinh
miic dan
vach bang nude cat.
Joao Carlos Cypriano
va
cdng su [41] da xu ly mau thuc vat bang sieu am
da
han tich Cu
va
Pb. Mau thuc vat dugc cho vao siau am
ciing
hdn hgp axit HCl va
I2O2
theo ti le 1:1 (v/v). Phuong phap cho hieu suat chiat hai kim loai xap xi 100%.
Can khoang 0,5 gam mau da dugc nghien nhd
tran
can phan tich cd do chinh xac
0,0001 gam, cho
vao
binh Teflon, hoa tan mau bang 5ml HNO3 dac, 5ml HCIO4,
ml
HF trong
Id

vi sdng trong vdng 20-25
phiit.
Khi binh phan huy mau da ngudi
dan
nhiet do phdng, md
nap
binh, dung dich
mi
' ' '
iSu
tan hat, trong sudt, cd mau vang nhat. Cd can dung dich
dan
khd, hoa tan can
ing 5ml
1
ICI
I: I,
Igc vao binh dinh
miic
50ml va dinh
miic dan
vach bang nude cat.
3.
Phuong phap khdi pho plasma cao tan cam ung (ICP-MS) xac djnh luong vet
im loai nang
ICP-MS
la
mgt ky thuat phan tich hien dai nhit hien nay
da
phan tich dong thai

\\
va siau
vat cac
chat vd co (nguyan td) dua
tran sir
ghi do phd theo sd khdi (m/z)
ia
nguyan tu cac nguyan td can phan tich.
ICP (Inductively Coupled Plasma) dung
da
chi nggn lua plasma tao thanh bang
ddng dien cd tan sd cao (co MHz) dugc cung cap bang mgt may phat Radio
Frequency.
Power (RFP). Nggn
lira
plasma cd nhiet do rat cao cd tac dung chuyan cac nguyan to
trong mau can phan tich thanh dang ion.
MS (Mass Spectrometry) la phep ghi phd theo sd khdi hay chinh xac hon la theo
t\
sd
giiia
sd khdi va dien tich (m/z).
Peter Heiland va Helmut D. Koster [51] ung dung phuong phap ICP-MS
da
x^c
dinh lugng
vat
30 nguyan td Cu, Pb, Zn, Cd trong mau
nude
tiau

ciia tra
em va
ngudi trudng thanh.
Marcos
Perez-Ldpez
va cdng su [45] phan tich Pb, Cd, Zn va As cd trong thit mot
sd loai chim hoang da d vung Galicia (Tay Bic Tay Ban Nha) bang phuong phap ICP-
MS.
Ket qua cho thay ham lugng Zn trong khoang
1.47
-2,98ppm, ham lugng As trong
khoang 1,21
dan
6.8Xppm. Ham lugng Pb va Cd trong dd tuong ddi cao, cd mau
lan
tdi tren
18ppm
Pb, va ham lugng Cd cao nhat thu dugc
lan toi
39ppm.
lac
gia
Mohamed
Maanan [48]. trucmg dai hgc Nates. Phap da su dung phuong
phap
l(M^-MS
dc phan tich Hg va Pd trong cac ddng vat than mem d
viing
bian.
Kel

qua cho thay ham lugng Pb la 9,6 mg.kg va ham lugng Hg la 0,6 mg.kg .
Simone Griesel va cdng
sir
[57] da su dung phuong phap ICP-MS
da
xac dinh ham
lugng
ciia
23 nguyen td kim loai (Be,
Al,
K, Ca, Ti, V, Cr, Mn, Fe, Co, Ni, Cu, Zn, As.
Sc,
Kb, Sr, Mo, Pd, Cd, Sn, Pt, Pb) trong mau
ciia
hai cau d
viing bian
Wadden,
Dire
va dao Danish. Ket qua chi ra ring ham
lucrng
mgt sd nguyan td nhu As, Cr, Mn, Mo.
Se,
V trong mau hai cau cao hon so vdi trong mau ngudi. Mot sd nguyan td nhu Al.
Mn. ( u. va Pt khac nhau dang ke trong mau hai cau o hai viing dia li khac nhau.
SL'
khac
biet
nay co the do anh
huonu
cua

nuudn
thuc an.
Wenling
Hu.
Fei Zheng and Bin
llu
[58] tach va xac dinh ham lugng
ciia
As(lII).
As(V),
Cr{IlI). Cr(VI) trong nude tu nhian su dung ky thuat sol-gel va ICP-MS.
Gion
han phat hien cua phuong phap la 0,7 va
ISng.l
' voi As(V) va Cr(VI), 3,4 va
74ng.l' vdi
As(lll)
and
Cr(lin.
Do lech chuin la 3,1; 4,0; 2,8 va
3,9*^.0
(C= 1 ng.ml ') tucmg
ung voi As(V),
As(lII),
Cr(VI) va Cr(III). Vdi
nude
may
v2
nude
hd

hieu
suat thu
hdi
dat dugc tu 94
dan
105%.
ll)c-Sook
Lim,
Jin-Soo
Lee, Hyo-Taek Chon va Mantred Sager
[38]
da danh
gi*;
su d nhiem
cac
kim
loai
nang d vung md vang bac Songcheon, Han Qude.
Cac
mat
dit,
nude,
thuc vat xung quanh khu mo dugc thu thap. xu li sau dd dem xac
dinl"
0
lam
lugng kim loai nang
bSng
ICP-AES va ICP-MS. Ham lugng As va Hg trong
ddt

rdng cao han
rk
nhieu so vai giai han cho phep,
kit
qua cao nhit len tai 626mg
Vs/kg va 4,9mg Hg/kg . Ham lugng cao
nhk
trong cay trdng la 33 mg As/kg va
1,8
mg Pb/kg (trong
cii
hanh), 0,87mg Cd/kg va 226mg
Zn/kg
(trong re rau
dilp),
6,3 mg Cu/kg (trong la cay vimg).
Dilu
nay dugc giai thich do cay trdng dugc trdng
ren viing
dk
bi d nhiem As va cac kim loai nang. Mat khac, ham lugng cao nhat cua
^s,
Cd va Zn dugc tim thay trong
nude
sudi- ngudn
nude
udng chu
ylu ciia
khu vuc
i^y-

lan
lugt
la:
0,71
mg/L,
0,19
mg/L va 5,4 mg/L, cao han rk
nhilu
so vai gidi han
ho phep
ciia
Han Quoc.
A.T. Townsend va 1. Snape [32] da
tiln
hanh xac dinh ham lugng Pb trong cac
nau
tram tich a
ciia
sdng thudc nam Australia bang phuang phap ICP-MS. Cac mau
ram tich a Brown Bay ham lugng Pb trong khoang
18-215 mg.kg
', cdn d vung
Jroken
Hill va Mt
Isa
Australian ham lugng Pb
lin
lugt tu 35,5
din
36 va tu

16,0 din
6,1
mg.kg
. Cdn d khu vuc Wilkes Station ham lugng Pb dugc xac dinh trong
hoang
13-40
mg.kg '.
Sd lugng cac cdng trinh nghien
ciiu
su dung phuang phap ICP-MS de xac dinh
dng thai lugng
vat
va siau
vat
cac kim loai trong nhieu loai ddi tugng khac nhau cho
lay
phuong phap
nay
rat thich hgp
da
phan tich cac kim loai nang trong thudc ddng y.
Tuy nhian, tdng quan cac cdng trinh nghian
ciiu
cho thay, vdi thiat bi ICP-MS
hdng cd budng va cham phan
ling
thi khi phan tich
nan
mau cd
ham

lugng
clo Idn
se
d su triing ddng vi
ArCl
vdi ddng vi
^'"^As nan
kat qua phan tich thuong cao hon gia tri
urc Vi vay, khdng
nan
diing axit HCl de xu ly mau
nau
phan tich bang phuang phap
:p-MS.
Cdn thiiy ngan, do ham lugng trong mau kha nho
va
do dac tinh
da
bay hoi
en cd su hap thu
vao
thanh binh va cham dan
dan
kat qua phep do khdng lap lai. Sai
f
• r r
T
3
nay cd the han cha
nau

su dung phuong phap ngi chuan vdi Au.
A.
Phan
tich
thdng ke da bien xac djnh nguon goc va
su
phan bd kim loai nang
Vdi tap sd lieu nhieu chiau nhu khi phan tich
ham
lugng
11
kim loai trong lugng
m mau thi lugng thdng tin thu dugc lai rat han cha, nhiau khi trai ngugc nhau
nau chi
sm
xet tren khia canh d nhiem hay khdng. Ndi each khac, viec giam kich thudc tap sd
• \
f
y y
'
h\
thuc nghiem de thu dugc thdng tin it chicu tu tap sd lieu da chieu la can thiet. Cac
nrong phap thuong dugc
sir
dung nhat hien nay la
phuo'ng
phap phan tich thanh phan
linh (PCA) va phuang phap phan tich nhdm
(CA).
11

1.4.1.
Khai
niem phumigphap
PCA va CA
•
PCA (principal component analysis) la cdng cu huu hieu cho phep giam sd bier
trong tap sd lieu nham dat dugc
biau
dian hai chiau
tir
tap sd lieu da chiau. Muc
dich
ciia
PCA la nham tim ra gia trj phuong sai
Idn
nhat vdi sd thanh phar
chinh (PC) it nhat. Bang PCA tu tap sd
lieu
phdn
tdeh cii
tha
Igc
ra dugc thdng
tin
cii
dch vc mdi quan he
giUa
cdc bian va tom dugc ham an cd chua cac bien
nay.
Ndi each khac PCA la thuat toan da bian bang each quay cac true sd lieu chiia

cac bian tdi uu. Khi dd, mot tap hgp cac bian lien quan vdi nhau ban dau dugc
chuyer
thanh tap
hcrp
cac bian khdng lien quan va dugc sip
xap
theo thu tu giam do bian
thier
hay phuang sai. Nhung bian khdng lian quan nay la
sir kat
hgp
tuyan
tinh cac bien bar
dau. Dua tren phu(mg sai do mdi bian mdi gay ra cd tha loai bd bdt cac bian phia
cuoi
day
ma chi mat it nhat thdng tin ve cac sd lieu thuc ban dau. Bang each nay se
giaiti
dugc kich thudc cua tap sd lieu trong khi van cd the giu nguyen thdng tin.
Vice
quay
cac true
tdn tai trong tap sd lieu ban dau
dan cac
vi tri mdi trong
khdng gian dugc dinh nghTa boi cac bien ban dau. Qua trinh nay cd
tan
ggi la
^'vanmcix
rotatt()n^\

Cac
bien mdi
tao thanh dugc ggi la cac
bian
ao (latent variables) hay cac
thanh phan chinh
(IH')
trong dd bien ao thu nhat cd chua phuong sai
Idn
nhat.
Bian
ac
ihu
hai (PC2) chua do lech Idn thu hai va vudng gdc vdi bian ao thu nhat.
I rue
thu ba
(PC3) chira tdng bien thicn
Ion
nhat khdng dugc giai thich boi bien ao thir nhat va
thi;
hai \a cd tinh chat
\udng
gdc vdi true thir nhat va thir hai.
Trong thuat toan PCA, cd
the
cd nhiau PC vi cd nhieu bien trong tap sd lieu. Sc
PC tdi da
banu
sd bien.
Viae diinii

PCA cd tha tdm
luoc
duoc cau
triic ddnu phuonL
sai vdi tap sd lieu cd kich thudc nhd hon.
• Phan tich nhom (CA) la
k\
thuat phan tich da bien nham phan loai sd lieu thanh
cac nhdm nho hon cd tinh chat gidng nhau ( cdn ggi la cac cum) (cluster).
Hai loai phan tich nhom thuong dugc su dung la nhdm theo bac (hierarchica
clustering) va nhom k-
irungbinh
(k-mean clustering).
- Nhom
theo
bac nham tim ra cac nhom trong tap sd lieu bang
each
tao ra ca}
phan nhom (cluster tree).
Ihco phuiTiig
phap
na\,
tap sd
lieu Ion
dugc chia thanh cac
tap sd
livii
nho hon nua cho
den
khi mdi tap sd lieu nhd chi cdn mgt phan tir. Cay phar

nhdm com nhieu bac
\vou\i
do nhom o mot
mire
duoc ndi vdi vdi nhdm ben
each c
tnuc
cao han. Dieu dd cho phep quyet dinh muc hoac thang chia nao
ciia
nhdm la
phii
hgp hon.
f Viec chia nhdm la van de quan trgng
thudmg
dugc dung trong phan tich nhan
dang, phan tich hinh anh va cac ddi tugng khac trong
Imh
vuc khoa hgc va cdng nghe.
- Nhdm theo k-trung binh: cac phin tu trong tap sd lieu dugc tach vao k nhdm.
cac phan tu ciing nhdm dugc ket hgp vai nhau va cac nhdm khac nhau dugc tach ra
khdi nhau.
J.4.2.
Mgt
so thong ke da biin xac dinh ngudn gdc
chdt 6
nhiim.
Cac tac gia, Ta Thi Thao, Do
Quang
Trung, Chu Xuan
Anh[l3]

da nghien
ciiu
Dhuomg
phap phan tich thdng ke da bien danh gia ngudn gdc va su phan bd ham lugng
kim loai nang tai mgt sd bai thu gom va xu ly rac thai dien, dien tu. Thuy ngan xac
3inh
theo phuang phap CV-AAS su dung
chk
khu la
SnCl2
do tren may quang phd
lap
thu nguyen tu AAS-6800 ghep ndi he thdng
HVG-1,
den catdt rong
ciia
thuy ngan
/a
cuvet thach anh. Tdng ham lugng cac kim loai: Cr, Mn. Fe, Co, Ni, Cu, Zn, Cd, As,
^b
dugc xac dinh theo phuang phap ICP-MS tren
thilt
bi
ciia
hang Perkin- Elmer Elan
?000
ICP - MS. Bang phan tich thdng ke da bien cd the danh gia dugc ngudn goc phat
an kim loai gay d nhiem va su phan bd ham
lugng
cua chiing. Hai phuang phap thdng

ce
da bien PCA va
CA
cho ket qua kha
phii
hgp nhau va cd the bd sung cho nhau khi
lanh gia. Vdi 43 mau dat va tram tich
ciia
cdng ranh va ao hd lay tai hai bai thu gom
/a
xij-
ly rac thai dien, dien tu, bang
phuong
phap PCA va CA da xac dinh dugc Pb,
rd,
va Hg, Zn, As phat tan vao mdi
trudng chii
yeu do rac thai dien, dien
tii
va chi can
)han tich ham lugng Hg (hoac Cd) va As cd the danh gia dugc
miic
do gay d nhiem
:im
loai do cac ddi tugng nay. Cac nguyen td cdn lai Cu, Co. Fe, Cr. Mn, Ni cd mat
rong dat va tram tich chu yeu do ban than thanh phan
ciia
dat va d nhiem do tinh chat
ich tu lau dai trong mdi truong dat
Cung bang phuong phap PCA, cac tac gia [44] da phan tich 14 mau gelatin bd va

i
mau gelatin
Ign
theo phuong phap sac ky
Idng
cao ap dao pha. Sac dd phan tich mdi
;elatin gdm 20 pic
ciia
cac amino axit thu dugc. Phan tich PCA cho biat, tir 20 pic
da
ihan
biet su khac nhau chi can xet
6
pic
da
danh gia.
Phuang phap thdng ke da bien nhu phan tich nhdm, va phan tich thanh phan chinh
ung da dugc diing
da
phan loai va khang dinh ngudn gdc
ciia
rugu
tao
cua Phap va
irgu
tao viing Basque dua tren kat qua phan tich tdng ham lugng cac polyphenol bang
ludc
thu
Folin-
Ciocalteu

va cac thdng sd mau
sac
CIELab. [54]
13
Trong tai lieu [46] cac tac gia da diing phuong phap PCA
da
nghian
cinj
cac yeu
td anh huong chinh
dan
thanh phan cua nude thai dd thi. 65 mau nude thai dd thj dugc
lay trong 9 thang d 8 vung khac nhau tai Melbourne, Uc
da
phan tich 83 thdng sd hoa
hgc.
Nhd phuong phap thdng
ka
da bian, cac tac gia da khang dinh
Idi
sdng
ciia
cu
dar
dd thj, ngay trong tuan va thdi gian lay mau hay thdri tiat anh huong
Idn dan
mire do
6
nhiem
nude

sdng. [46]
Trong mgt cdng trinh khac. Gautam Samanta va cac cdng su da phan tich
han*.
lugng cua 10 nguyen td gdm As, Se, Hg, Zn, Pb, Ni, Cd, Mn, Cu, va Fe trong
toe
mdng tay va vay da cua cac benh nhan nhiam ddc asen. PCA dugc diing
da
giai thich
anh huong cua cac nguyan td trong tdc va mdng tay. Nghian ciru nay cung chi ra
rans
nhCrng
viing d nhiam asen thudc Tay Bengal, An Do can kiem soat ca ham lucmg cac
nguyen td ddc khac trong nude udng va thuc pham
da
danh gia d nhiam asen. [53]
Ngoai ra PCA con dugc dung trong mgt sd
ITnh
vuc khac nhu phd hdng ngoai
chuyen hda
POuried
danh gia
sir
thay ddi dac tinh hda hgc
giiJa
cac loai gd khac nhau
[421
^^^^^^ hr^.^ng
hda mau sac trong cdng nghe \u
1\
hinh

anh. [3]
Cac lac gia (
elinc
Siu lan
Lee,
Xiangdong Li, Wen/hong Shi, Sharon Chinh -
nga
dicung,
lain Thornton da nghien ciru
phmmg
phap phan tich da bien de danh gia
ngudn gdc, su lan lru\en
va
cac vi
iri
cd
ham
lugng kim loai tuong duong nhau cua
cac
kim loai trong mau dat o dd thi ngoai d
va
cdng vian d Hong Kong. PCA da
giiip
xac djnh cac kim loai cd anh huong
Idn dan
tap sd lieu la Cd, Cu, Zn, Ni, Co, Mn tir
dd cd
the
giam kich thudc tap sd lieu ma mat it nhat thdng tin
\'Q

tap sd lieu. CA
giiir
danh gia dugc muc do
lirong
ddng cua cac kim loai nang va chia cac nguyan td thanr
hai nhom chinh. Viec phan
tich
nhom giup xac dinh dugc mire do d nhiam va danh gia
ngudn gdc d nhiem. Vdi
kat
qua thu dugc cho thay d cac khu vuc dd thi cd mire
doc
nhiem
cao hon han so vdi viing ngoai d va khu vuc cdng vian la it d nhiam nhat.[34]
llakan.
Duran Karakas, Mithat Bakoglu da irng dung phuong phap phan tich
da
bien de danh gia ngudn gdc
cac
kim loai lugng
vat
trong mau nude
ba
mat. Khi phar
I
ich ham lugng cua
11
kim loai trong cac mau nude
ba
mat, cac tac gia da danh

gu
duiTc
muc dd d nhiem cua cac kim loai
ddnu
thdi xac dinh duoc
nuudn uav
d
nhietr
nude
la 4 ngudn chinh: son cdng nghiep. nude thai,
phircmg
tien giao thdng. va thanl"
14
phan
sEn
cd trong vd qua dat. Ddng thdri bang CA cac tac gia cung da danh gia dugc ti
le
cac ngudn gay d nhiem. [37]
I
Serife
Tokalioglu,
Senol Kartal
da su dung hai phuang phap phan tich da
biln
la
PCA
v^i
CA de thu nhd tap sd lieu phan tich, cd them thdng tin
vl
ngudn gdc su khac

nhau
ciia cac
nguyan td
va
danh gia mire do tuong ddng cua cac kim loai trong cac
mau bui d Thd NhT Ky.
Cac
tac gia
tran
da cac dinh dugc ngudn gdc
ciia
cac nguyan td
va phan chia cac kim loai phan tich thanh hai nhdm chinh la Mn , Pb (cd ngudn vd qua
dat va do cac phuong tien giao thdng) va Cu, Ni, Cd, Co, Cr, Zn (cd ngudn gdc tir cac
khu cdng nghiep) [56].
Tir cac nghian ciru tran, cho thay viec nghian
ciiu
irng dung phuong phap phan tich
hien dai cd tha
xac
dinh lugng siau
vat cac
kim loai nang trong ddng dugc va thudc sac
la rat can thiat. Tir tap sd lieu thu dugc
va
ham lugng kim loai nang trong cay thudc va
dat trdng cay thudc, neu su dung phuong phap phan tich thdng ke da bian cd tha
xac
dinh ngudn gdc va
sir

phan bd kim loai nang trong cac cay thudc cd the
xac
dinh
ngudn gdc
ciia
su Ian truyan kim loai nang
lan
cay thudc. Tir dd
giiip
chiing ta
kiam
soat dugc
ham
lugng kim loai nang khi diing
dan
thudc ddng dugc tranh bj ngg ddc
kim loai nang do diing thudc ddng dugc.
Chirong
2 - THUC NGHIEM
2.1.
Dung cu va hda chat
2.LL
Hod
chat
+
Tat ca cac hoa chat sir dung
dau
thudc loai tinh khiat phan tich (PA) hoac tinh
khiat thudc thir
(P.R.),

va
siau
tinh khiat (Merck) va dugc pha cha bang nude cat
hai
lan.
+
Nude sach cap thudc thir (nude siau sach): Nude cat dugc cho qua he trao
doi
ion va cd trd khang nho hon
18MQ.
+
Dung dich chuan gdc chira cac ion kim loai can phan tich
Cu*^,
Zn'",
Fe
*
Mn'\
Co^',
Ni^\
?b^\
Cd^*,
Cr(VI),
Hg'*,
As(V)ndng do moi loai dung dich la 100(
ppm trong mdi trudng HNO3 1% va cac dung dich chuan hdn hgp.
cac
dung dich chuan cd ndng do nhd hon dugc pha
loang
tir dung dich chuan gd
trong mdi trudng

HNO^
1%.
^
Cac loai axit dac, sieu
linh
khiet :
HNO^,
dac.
ILSO4
dac. HF dac.
-t
Ciic loai hoa chat ccr ban khac.
2.1.2.
Dung
cu,
thiet hi
+ Can phan tich dg chinh xac ±
10"
g, model AB 204 cua
hSng
MeUler Toledc
lhu\
ST.
+
Ld nung nhiet dg dat den
3000^'C,
model Controller
B170 ciia
hang
Naberthenn

Dire.
+
Cdc teflon cd nap. dung
tich
50 ml.
-I-
Tu sa\ nhiet do dat 220 C, model UM400 cua hang Memmerm,
Dire.
-*-
Cac dunu cu thi
nuhiem
co ban khac: Bep dien, binh dinh mire
thuv
tinh loai
^
dung tich 25, 50,
100ml,
micropipet Dung cu dugc ngam rua bang hdn hgp rira,
sai
do trang rua bang
LD
TA truoc khi su dung.
+ He
thdng khdi phd cao
tAn
cam
irng
ICP - MS (Model ELAN 9000 - Perkir
1-Imer)
va

cac
thiet bi phu trg (hinh 3).
16
Hinh 2: He thong may ICP-MS (ELAN 9000
DHKHTN DH
Quoc
Gia
Ha
Ndi)
Perkin Elmer- Khoa Hoa-
Truang
Hinh 4: He trang bi ICP-MS
I.
Bd tao sol khi
2.
Plasma
3.
He
lan"
kinh
4.
Van ngan
each
giua viing chan khdng cao
ciia
phd ke va viing ion
17
5.
Lang kinh ion
6. Bd phan giai khdi

7.
Detector
2.2.
Lay mau
v^
bao quan mau
2.2.1.
Mau duoc lieu va thang thuoc dong y:
Cac mau dugc lieu va cac thang thudc ddng y dugc thu mua tai mot sd co sd dong
y d khu vuc Lan Ong (Hoan Kiam). Phd Tran
Phii
va khu Chg Ha Ddng (Ha Ndi). Cac
CO sd nay nhap dugc lieu tir nhiau ngudn khac nhau, hau hat
dau
dugc thu mua
tirtu
thuang. Mdi mau sau khi lay
dau
dugc ghi kem theo cac thdng tin
va
khu vuc lay
mai
va loai mau. Ddng thdi thu thap tham hd so mau
\c
kha nang sir dung va ddi tugng su
dung thudc. Tuy nhien, hau
hat
cac loai mau nay khdng kiam soat dugc ngudn goc
nhap
va.

cac
mau dugc lay la
cac
loai cay thudc riang re hoac cac thang thudc ddng
\
(ba
thudc- hdn hgp
nhieu
loai dugc lieu theo don). Cac thang thudc ddng y dung lam mau
phan tich dugc lay theo bai thudc dang dugc sir dung tai cac co sd ddng y. Cac mat
nghien ciru dugc tong hgp
(T
bang 2.
Banu 2: Bang thdng tin lay mau
STT
I
2
3
4
5
6
7
8
9
Ki
hieu mau
IlN.Ol
I1N.02
HN.03
1IN.04

UN.05
HN.06
UN.07
HN.08
UN.09
Ten dugc lieu
Sinh dia
Thien mdn ddng
Dinh lang
Hoai son
Hiing
chanh
Mach ddng
Dinh lang
Kinh
giai
Cau
k\
tu
Phan sir dung
Cu
Cu
Cu
Cu
L^
Cu
Than, La
Than. La
Qua
Ngay lay mau

1/3/2008
1/3/2008
1/3/2008
15/2/2008
10/3/2008
12/1/2008
1/4/2008
1/4/2008
15/1/2008
18
STT
10
II
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28

29
30
31
32
Ki hieu mau
HN.IO
HN.ll
HN.12
HN.13
HN.I4
HN.21
HN.22
IIN.23
HN.24
HN.25
llD.Ol
HD.02
HD.03
HD.04
HD.05
1ID.06
HD.07
HD.08
HD.09
HD.IO
HD.ll
HD.21
HD.22
Ten dugc lieu
Hanh nhan

Tran bi
Bach qua
Ma hoang
Thdng thao
Chua ho cd dam
Chua mat sua
Tri tieu duong
Chua cam
Chua suy sinh
due
Nghe
Huyen sam
Dinh lang
Bach qua
Thdng thao
YdT
Bac ha
Bd cdng anh
Sii
quan tu
Kinh giai
Nhan tran
Chua mun nhgt
Chua bi tieu
Phan su dung
Hat
Qua
Qua
Than
Than

Thang thudc
Thang thudc
Thang thudc
rhang thudc
1
hang thudc
Cu
Cu
Re,
cii
Qua
Than
Hat
La
Than, la
Qua, hat
Than, la
Than, la
Thang thudc
Thang thudc
Ngay lay mau
15/1/2008
15/1/2008
1/4/2008
1/4/2008
1/4/2008
10/1/2008
10/1/2008
12/1/2008
12/1/2008

12/1/2008
1/3/2008
1/3/2008
12/5/2008
1/4/2008
12/5/2008
12/5/2008
12/5/2008
12/5/2008
12/5/2008
11/3/2008
11/3/2008
11/3/2008
11/3/2008
1
1
19
STT
33
34
35
Ki hieu mau
HD.23
HD.24
HD.25
Ten dugc lieu
Chiia cam
Chira mat
sira
Chua suy sinh due

Phan su dung Ngay lay
mau
Thang thudc
11/3/2008
Thang thudc
Thang thudc
11/3/2008
11/3/2008
Dudi day la thanh phan mgt sd bai thudc da dugc chiing tdi sir dung
da
phan
tich
Mau
HN.21
Bai thuoc chira ho cd dom:
Ban ha
'Iran bi
Thd phuc linh
Chi thuc
:12g
:12g
: 16g
: 12g
Triic
nhu
Cam thao day
Sinh
khuong
:12g
:8g

:4g
Mau HN.22. Bai thudc chua mat
sun
Viroiig
bat luu hanh :
Idg
Hach dinh huoiig
Bach
cutrim
tam
4g
('g
Ihien
hoa phan
Lau Id
Xuyen
scrn
giap
24g
16g
lOg
Man
H^.23.
Bai
Ihudc chfia tiOu
duong
Hoang ky
Tran bi
Dang sam
Cam thao

1
loang cam
Dai hoang
:30
:9g
: 12
;9g
:9g
:6g
Bach truat
sai
hd
Duong quy
Thang ma
Mdc thdng
9g
lOg
9g
12g
12g
Man
MN.24.
Hai
tluioc
chua cam
Kinh moi :6g
Phong phong :6g
20
Sai hd :6g Tian hd :8g
Cat

canh
:4g Hanh nhan :12g
Chi xac :6g Thanh bi :6g
Tran bi :6g Phuc
linh
:6g
Sinh khuong :2 lat
Mau HN25. Bai thuoc chua suy sinh due
Thuc
dja :15g
Nhuc thung dung :12g
Son
thii
nhuc
: 15g
Tao nhan (sao)
: 12g
Toa duong :12g Thd ty
tii"
:12g
Son dugc
: 15g
La dam duong hoac :30g
Thian mdn :9g Phuc linh
:l2g
Ba kich nhuc :12g Ldc nhung :6g
Cau ky
:15g
Bach nhan sam :12g
Cam thao :9g

Tat
ca
tan
bdt, trgn mat lam
hoan
9g.
Ngay
udng 3 lan, mdi lan mgt
vian
Miu HD21. Bai thuoc chua mun nhot
Thd phuc
I in
Xich thuge
Ke:
Ciic
hoa
Lien
kieu
ih:
:12g
:12g
:12g
:8g
: 12g
Kinh gidi
Cat canh
Ngan hoa
Bd cdng anh
:8g
:16g

:12g
:12g
M3u
HI).22. Bai thudc chua bi tieu
Thuc dia :6g Son dugc
: 12g
Sinh Dia :6g Phuc linh
Son thu nhuc :10g Trach ta
Mlu
dan bi :10g Cau ky tu
Ciic
Hoa :6g Duomg quy
Bach
thuge
:10g
lOg
lOg
lOg
lOg
IV15u
HD.23.
Bai thuoc chua cam
Kinh gidi
Sai hd
cat
canh
Chi
xac
Iran bi
Khuong hoat

:6g
:6g
:4g
:6g
:6g
Phdng phong
Tien hd
Lian kieu
1hanh
bi
Phuc linh
:6
lat
Bac ha
:6g
:8g
:8g
:6g
:6g
:3g
Mau
III).24.
Bai (hudc chua mat sua
Vuong bat luu hanh :
Idg
Hoang ky
^ lOg
Ihdng
thao
YdT

6g Duong
qu\
Og
20g
Xu\en son
giap :
lOg
M3u
lll).25. Bai thudc chua su\ sinh
due
Thuc dia
Son dugc
San
thii
Tliuc
phu tu
I ,dc
giac giao
Ky
tir
:15g
:15g
:12g
:10g
:IOg
:12g
Do trong
Bach truat
Thd t\ tir
Nhuc que

b
Duong qu\
DiTTi
sam
:l2g
:12g
2g
I2^
;I5
•>->
Bach linh
Cam thao
Ldc nhung
15g
3g
3g
Dang sam
:12g
Dam duong hoac:5g
Chi chu:
+
Mau
CO
ki hieu bat dau bang HN la mau lay tai Ha noi, HD la
mdu Idy
tai Ha
Dong
' ' /
+ Cdc bdi thuoc
chU'a

benh
duac
lay theo cdc dan thuoc dang
dugc
su dung a cdc
CO
sa dongy
dugc
nghien
cuu.
2.2.2. Mau dat trdng cay thuoc:
- Dia diem lay mdu
:
Mau dat dugc lay d 2 dia diam.
Dia diem
A:
manh vudn hinh chu' nhat, trdng cay Nguu tat. Dia lian ; Tam that ;
Bach chi ; Nghe ; Ha
thii
d; Phuc linh ; Thdng thao ; Cam thao; Long nao tai thdn
Thiet
lYii,
xa Binh
Minh,
huyen Khoai Chau, tinh Hung Yen.
Dia diem B : vudn thudc tai Hgp
tac
xa cay thudc dan tdc-
16
Chiia Bdc,

Ha
Ndi
(rdng
cac
loai coy Diep
ca.
Mo tam the ;
La Idt
;
La
don do ;
La
dinh lang ; cay co
thom
; Rau
ma
; Xich ddng ; Cd xudc.
- Cdch lay mdu :
Mau dat dugc lay theo TCVN
5297-1995.
Mdi diem tren dia diam A dugc
lay
2
Ian: lan 1 lay dat
tran ba
mat, diing xeng inox dao dat
tran ba
mat, lay
tran
manh vudn

khoang
15
mau. Mdi vi tri
lay
khoang 0.2 kg dat mdi loai, cho vao mgt
tiii nilon
cd
mieng kin (da dugc trang bang EDTA sau dd hong khd tu nhian). Mdi
tiii
la\
khoang
200g dat. Ghi rd thdi gian- ngay gid lay mau, vi tri
va
sd
thu*
tu cua mau. Cung tai
nliiTng
diem dd diing xeng inox
dao
sau khoang 30 cm so vdi lop dat be mat (khoang
sau cua
ra
cay thudc). Ciing lay mau nhu lay dat
tran ba
mat, danh dau vi tri thu tu
mau
va
thdi gian lay mau. Mau dat lay d dia
didm
B la mau dat be mat. each

la\
mau
luong tu nhu dia diem
A.So
dd lay mau tai 2 dia diem dugc the hien o cac hinh: 5, 6.
Sau khi thu dugc mau dat tuoi, dem
va
phoi khd tu nhien trong vdng khoang 2-3
ngay, nhat
cac rac
thai trong dat rdi dem
nghicMi
nho bang cdi sir (da dugc ngam axit
1:1
mgt ngay, trang
nude
cat 2 Ian roi dem
sa\
khd trong
tii
say). Sau khi nghien nho
cho vao
tiii
nilon sach cd mieng kin
da
bao quan diing lam mau phan tich.[5J
23