Cầu ngói Thanh Toàn

Học Phần: Lịch sử kiến trúc việt nam
1. Giới thiệu đối tượng nghiên cứu
1.1 Địa điểm
Cầu ngói Thanh Toàn là chiếc cầu vồng bằng gỗ bắc qua một con mương làng
Thanh Toàn, thuộc xã Thuỷ Thanh, huyện Hương Thuỷ, tỉnh Thừa Thiên - Huế,
cách thành phố Huế khoảng 8 km. Hệ thống giao thông khá thuận tiện. Vị trí của
làng khá đặc biệt, gần như nằm giữa một cánh đồng. Tách biệt với các làng khác
xung quanh bằng những cánh đồng nhỏ. Có thể đến Cầu Ngói từ 3 hướng: Từ quốc
lộ 1A: (đoạn Đồng Thanh Lam- qua Lợi Nông - đến Cầu Ngói), Từ đường 49: qua
Dạ Lê – qua Vân Thê – đến Cầu Ngói, Từ Đường Bà Triệu - qua đường Trường
Chinh - qua cầu Kiểm Huệ - đường Hoàng Quốc Việt- Lang Xá - đến Cầu Ngói.
1.2 Niên đại, lịch sử hình thành và phát triển
Vào thế kỷ 16, trong số những di dân từ Thanh Hoá theo chúa Nguyễn Hoàng
vào Thuận Hoá, có 12 vị tộc trưởng đã dừng chân lập nghiệp ở đây tạo nên 12 họ
khai canh của làng Thanh Toàn.
Cầu ngói Thanh Toàn được xây vào năm 1776, do một người cháu gái thuộc
thế hệ thứ sáu của họ Trần là bà Trần Thị Ðạo đã cúng tiền cho làng xây dựng, để
dân làng qua lại được thuận tiện và là nơi cho lữ khách cùng người tha phương tạm
dừng chân lỡ bước.
Cầu Ngói Thanh Toàn
Học Phần: Lịch sử kiến trúc việt nam
Bà Trần Thị Ðạo là vợ một vị
quan cao cấp dưới triều vua Lê
Hiển Tông nhưng không có con.
Để cầu tự, bà dùng tiền của mình
để làm phúc cho dân làng, cho xứ.
Bà được dân làng tôn sùng, thờ
phụng. Năm 1776, vua Lê Hiển
Tông đã ban sắc khen ngợi bà
Trần Thị Ðạo và miễn cho làng
nhiều loại sưu dịch để họ nhớ đến

công ơn và noi theo tấm gương tốt
của bà. Trong tờ sắc, có đoạn viết
rằng: "Bà Trần Thị Ðạo sinh quán
tại làng Thanh Toàn...là người có đức hạnh. Cuộc sống của bà làm cho người
người ngưỡng mộ mọi mặt. Bà là người đáng khen ngợi hơn ai hết. Bà đã làm cho
làng được ban những ân huệ mà người ta sẽ ghi nhớ mãi..." Năm 1925, vua Khải
Ðịnh cũng ban sắc phong trần cho bà là Dực Bảo Trung Hưng Linh phò và lệnh cho
dân lập bàn thờ ngay trên cầu để thờ cúng bà.
1.3 Mục đích xây dựng và chức năng sử dụng
Cầu được xây dựng để dân
làng qua lại được thuận tiện và là
nơi cho lữ khách cùng người tha
phương tạm dừng chân lỡ bước.
Cầu còn là nơi thờ phụng người
chủ xây dựng nên cây cầu.
Cầu Ngói Thanh Toàn
Học Phần: Lịch sử kiến trúc việt nam
1.4 Đặc điểm kiến trúc
1.4.1 Cách thức tổ chức mặt bằng, mặt đứng
Cầu ngói Thanh Toàn được xây dựng theo lối "thượng gia hạ kiều" (trên nhà,
dưới cầu). Cầu dài 43 thước mộc (18,75m), rộng 14 thước mộc (5,82m), chia làm 7
gian, hai bên thân cầu có hai dãy bục gỗ và lan can để ngồi tựa lưng. Cầu dài chừng
20 m.
Trên cầu có mái che, lợp ngói lưu ly. Cầu đã được trùng tu, sửa chữa vào các năm
1847, 1906, 1956, 1971. Qua các lần tu sửa, chất liệu gốc của cầu ngói đã có thay
đổi như trụ cầu bằng gỗ lim được thay bằng gạch và xi măng, kích thước thu hẹp
chiều dài còn 16,85m và rộng là 4,63m .
Cầu Ngói Thanh Toàn
Kiến trúc cầu ngói thanh toàn
Học Phần: Lịch sử kiến trúc việt nam

1.4.2 hệ kết cấu và Cách thức sử dụng vật liệu
Cầu nằm trên một hệ thống trụ đỡ có sáu hàng, mỗi hàng có ba trụ bằng đá, tất
cả đều có chung một khối mộng để chống lún. Hai đầu là hai mố cầu, có bảy hệ
thống thoát nước. Nối liền các đầu mố cầu là hệ thống trụ đỡ có các thanh bê tông
chạy dọc từ hai đầu vào giữa, dốc dần lên đến gần gian giữa thì nằm ngang tạo sự
gãy khúc cả mặt cầu lẫn mái cầu, đồng thời nâng cổng giữa lên cao để tạo cho độ
cong khỏe, đẹp và cho ghe thuyền qua lại dễ dàng.
Trên cầu, các hệ thống trụ cầu có dầm gỗ bắc ngang để
trên đó dựng cột làm khung nhà. Mỗi vi có bốn hàng cột ở
giữa hai cột cái là lòng cầu để làm lối đi lại, và từ hai bên cột
cái trở ra cột hiên thì được nâng cao làm chỗ hóng mát, bên
ngoài có lan can chấn song kiểu con tiện, bình hoa để ngồi khỏi ngã. Chỉ có phần
sườn cầu làm bàn thờ thì bịt kín, còn đều để cho thông thoáng. Các hệ thống xà
thượng, xà hạ đều là hệ thống xà kép, xà trên nằm trên đầu cột, xà dưới thì đi xuyên
qua mộng cột.
1.4.3 Trang trí, màu sắc
Các bộ phận kiến trúc bằng gỗ
không chạm khắc, trang trí mà chỉ
gồm hai loại tiết diện tròn và vuông
Cầu Ngói Thanh Toàn
Học Phần: Lịch sử kiến trúc việt nam
để tạo vẻ đẹp. Trên mái, trước đây lợp ngói ống, nay đã được thay thế bằng ngói
liệt.
Về trang trí mái, trước đó chỉ có con giao, sau này thay bằng con rồng ở hai
đầu và đôi phượng chầu mặt trời ở giữa. “thợ kép” đã phải dụng công tô đắp lẫn
khảm sành sứ các họa tiết như hoa lá,
con dơi, hoặc hoành phi cùng đối liễn
chữ Hán…nhại mấy motif trang trí
truyền thống.
Sàn lát ván, phía trên lợp ngói

ống tráng men xanh lục. Hai bên cầu
có hai dãy bục gỗ dành cho khách bộ
hành tạm nghỉ chân hoặc dân sở tại ra
ngồi hóng mát. Phần lớn cấu kiện của
công trình đều dùng các loại danh
mộc, với nhiều chi tiết được chạm trổ
tinh xảo và sơn son. Trên cầu còn lưu
lại bao thơ phú, câu đối chữ Hán do
các bậc tao nhân mặc khách “vang
bóng một thời” cảm tác. “Tế xuyên mâu bửu phiệt
Thanh thủy thắng hồng lâu”
1.5 Ý nghĩa văn hóa
1.5.1 Những truyền thuyết về sự ra đời của cầu ngói Thanh Toàn
Tương truyền, khi Nguyễn Hoàng vào trấn thủ đất Thuận Hóa có mang theo 12
người xứ Thanh vào đây lập nghiệp và lập nên làng Thanh Toàn. Đến thế kỷ 18, khi
quân Chúa Trịnh chiếm lấy Phú Xuân, một viên quan có người vợ là Trần Thi Đạo
bỏ tiền bạc ra xây cầu để làm phúc, nối liền đôi bờ rạch. Về sau, cứ đến rằm tháng
tám hàng năm thì làm đám giỗ bà. Lễ được rước từ đình ra cầu rồi trở lại đình. Đến
Cầu Ngói Thanh Toàn
Hoa văn trang trí trên cầu ngói thanh toàn