Một số vấn đề về đời sống văn hóa tinh thần cư dân khu vực phố cổ Hà Nội trước năm 1945

2

đại học quốc gia hà nội
viện việt nam học và khoa học phát triển





hoàng thị hà ph-ơng




một số vấn đề về đời sống văn hóa tinh thần
c- dân khu vực phố cổ hà nội tr-ớc năm 1945


Chuyên ngành: Việt Nam học
Mã số: 60 31 60



luận văn thạc sỹ




Ng-ời h-ớng dẫn khoa học:
PGS.TS. Vũ VĂN QUÂN

Hà Nội - 2011
4
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
 song


- 







c 

- 

           




- 





5


 






  

 
Một số vấn đề về đời sống văn hoá của cư dân phố cổ Hà Nội trước năm
1945
 


 
2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
2.1. Mục đích nghiên cứu

- - 
- 
- 
-  
-  
6

2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu


- 



- -  
i,
 
-  

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
- Khái niệm văn hóa, đời sống văn hóa:




              

 
             




7




 [60]






  


 [59, tr.25]
3.2. Phạm vi và giới hạn nghiên cứu




 ,  
 

 
 - -QH
m vi
phía Bắc là phố Hàng Đậu; phía Tây là phố Phùng Hưng;
phía Nam là các phố Hàng Bông, Hàng Gai, Cầu Gỗ và Hàng Thùng; phía
8
Đông là đường Trần Quang Khải và đường Trần Nhật Duật. 







4. Nguồn tư liệu và phương pháp nghiên cứu
4.1. Nguồn sử liệu




- 
 
4.2. Phương pháp nghiên cứu
      -  





 
5. Đóng góp của luận văn
- 

9

nh
    
       

- 



 
6. Bố cục luận văn



 
    




10
Chương 1
VÀI NÉT VỀ KHU VỰC PHỐ CỔ HÀ NỘI TRƯỚC NĂM 1945
VÀ TÌNH HÌNH NGUỒN TƯ LIỆU NGHIÊN CỨU

1.1. Vài nét về khu vực phố cổ Hà Nội

rộng mà bằng phẳng, vùng đất cao mà
sáng sủa, cư dân không khổ thấp trũng tối tăm, muôn vật hết sức tươi tốt
phồn thịnh. Xem khắp nước Việt quan yếu của bốn phương, đúng là nơi
thượng đô kinh sư mãi muôn đời[40, tr. 24].
 
0
87  106
0
00 kinh

0

 21
0





 



troKhu phố buôn bán này gần giống một hình tam giác có
đáy đi qua bờ hồ Hoàn Kiếm và hai cạnh dựa vào sông Hồng và toà Hoàng
Thành[20, tr.79]
1.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển của khu vực phố cổ Hà Nội
trước năm 1945
   
- 
11

 nh



 

Q
70 BXD/KT-
              



             






* Khu phố cổ Hà Nội từ thế kỷ X đến thế kỷ XIV




- 

        
             
12


 
- 

 


- 
  

 


                


- hai



               
- 
      u       

* Khu phố cổ Hà Nội từ thế kỷ XV đến thế kỷ XIX
              
 
13

hu 
T
Dư địa chí Hoàng Việt địa chí 

-            

-            

 .
D   

           
             

() 

            
, k
 
T
 , 
    
 

* Khu phố cổ Hà Nội từ thế kỷ XIX đến năm 1945
 

14



  

  



 


xung quanh.






 


Long         Kinh thành xưa có phường Giang
Khẩu – sau là Hà Khẩu, tiếp giáp bờ sông Nhị, liền với cái ngòi sông Nhị
chảy vào sông Tô, hàng năm bị nước xói, không thể giữ cho không lở được.
Đời Lê Trung Hưng, mới đạc suốt dọc bến phường Hà Khẩu để cho Hoa kiều
trú ngụ [15, tr.55]


15
     
- 
 

hu p
.   c g
, 
 . 
.
 
        “Dù không phải là kinh thành
nữa, Kẻ Chợ (tức Hà Nội) vẫn là một thành phố đứng đầu đầu trong cả
nước về nghệ thuật, về công nghiệp, về thương nghiệp, về sự phong phú, về
dân số, về lịch thiệp và về văn hoá…Tóm lại, đây chính là trái tim của dân
tộc” [20, tr.138]
1.1.2. Đặc điểm cư dân khu vực phố cổ Hà Nội trước năm 1945
 

 
 
một quần cư chen chúc dày đặc những người là người”
dân cư ở đây rất dày đặc [18, tr.121]
 Tất cả
những đồ vật được bán trong thành phố này đếu có một thành phố dành riêng
cho thứ hàng hoá đó. Và những đường phố này lại được chia ra cho một, hay
hai nhiều làng mạc, mà chỉ có những dân làng đó mới được quyền ưu tiên mở
cửa hiệu ở đó, hoàn toàn theo cách thức của những công ty hoặc phường hội
khác nhau trong các thành phố Châu Âu [20, tr.74], 
16

 Đại Nam
nhất thống chí Thành thị (Thăng Long – Hà Nội) là nơi tụ
họp công thương, có lẫn cả người nước Thanh, tập tục thích xa hoa…nhà
ngói như bát úp, tụ họp các mặt hàng, nhân vật phồn thịnh
             


* Thợ thủ công – thương nhân người Việt
 



 

                

- 










17
- 



. N


Tất cả những đợt di dân này thường là di dân liên tục, hàng loạt, có
cơ sở kinh tế được cố kết bởi tinh thần nghề nghiệp và cộng đồng quê cũ,
được củng cố qua nhiều thế hệ, nên có phần bền vững…”

 

          “Những
thương nhân và thợ thủ công đủ mọi loại đến từ các vùng nông thon phụ cận
đi tới các phố phường: người bán tơ lụa đi vào phố Hàng Đào, thợ làm nồi
chảo, cuốc xẻng đi vào phố Hàng Đồng, thợ làm nón đi vào phố Hàng Nón,
nói tóm lại mỗi một loại người đi vào một con phố dành riêng cho ngành
nghề của họ, và thành phố đã chuyển thành một chợ phiên rộng mênh mông,
trong đó người ta đi lại, la cà, trò chuyện, mặc cả; ồn ào một đám dân chúng
đông gấp hai số dân thường ngày, mà số này cũng đã đông như kiến rồi…

(P.Borde) 
 
- 
 - 
 

18



 


 

* Thương nhân Hoa Kiều

 





 

Long  

 







19
Từ khi Nhà vua mở nước cho người
ngoại quốc, hàng loạt Hoa Kiều đã muốn được Đức Hoàng đế gia ân, đường
sá và chợ quán đầy ắp khách thương… Thành phố Thăng Long là thành phố
đầu tiên của An Nam, từ lâu người ta đã buôn bán nhiều đồ vật quý giá của
Quảng Đông, tàu thuyền đem đến đây tất cả mọi thứ hàng hoá

b 

 
Rất nhiều phố
bị người Trung Quốc độc quyền chiếm cứ, những con phố hình thành một khu
phố đặc biệt ở giữa thành phố của người Anh nam. Một trong những con phố
đó có tên là phố Quảng Đông; những người Trung Hoa này thực ra đến từ
hầu hết mọi nơi ở Quảng Đông và Quảng Tây” (Paul Bourde [18, tr. 521];

- 

Phần lớn những
phố Hoa Kiều được lát ở khoảng đường bằng những tảng đá cẩm thạch lớn,
nguyên thô. Như vậy, đường phố có thể đi lại được trong những ngày mưa”
[18, tr. 493]sống trong khu phố đẹp nhất của Hà Nội. Họ là chủ nhân
của những cửa hiệu có đầy đủ hàng hoá nhất [18, tr.618]

.
N


      
20
            
  có năng lực cho những thương vụ lớn và tầm nhìn xa
trông rộng trong tính toán. Họ ham mê lợi nhuận, tiết kiệm, bền bỉ, có khả
năng hy sinh hết thảy cho lòng khát khao làm giàu
1.1.3. Bộ mặt đời sống kinh tế khu phố cổ Hà Nội
* Kinh tế thủ công nghiệp


C
Theo ký sự của Út Ỏn, một trí thức người Thái ở
Mai Châu, Sơn La đến kinh đô vào khoảng năm 1720, ta có thể thấy các loại
mặt hàng bày bán ở các phố phường Thăng Long như: “vải vóc, gấm nhiễu
bán ở hàng Bát Bảo (tức Hàng Đào), bát đĩa, chum vai, gương mũ áo, túi
khăn, nồi chảo, chài lưới, Hàng Thiếc như bình rượu, cơi trầu, gươm giáo, đồ
vàng bạc, chiêmg to, chũm choẹ”.       
“Trong các phường chế tạo đủ các thứ gươm giáo, đồ binh khí, mâm đài,
kiệu, ghế, lụa, trừu, lọng, tàn… Không thứ gì là không có” [18, tr.121]
, m








 

21
 



   m


hai.
- 


 
 
        

             


   



              

             

      

22

              
             






* Kinh tế thương nghiê
̣
p

 , 





.  








.




















 , 







 , 













  , 



 . 




 , , 






























. 















 ( )  . 



 





, 
























,  . 


, 









 (




) , 

.
 , sau






















23








 . 


,

















.
 , 













.  , 




















 : , 

, , 

, 
: 




, .  








 .










- 


, 






.
















 , 

















 . 




 “Thăng Long- Hà Nội h ội tụ và tỏa sáng” 
“Da
̉
i đất hấp dâ
̃
n va
̀
ly
́
tươ
̉
ng cho hoa
̣
t đô
̣
ng cu
̉
a ca
́
c nga

̀
nh nghề thu
̉
công
dân gian cô
̉
truyền”.

 
     


          






24
- Oa (Gia----xi-
     




g
 thứ nhất kinh Kỳ, thứ nhì
phố Hiến”.


 
 
ua- 


 
 

             

              
th



 “Đặc biệt là ngày
mồng một và ngày rằm âm lịch là những ngày phiên chợ, nhân dân các làng
cận đem hàng hóa đổ về đông không thể tưởng tượng được. “ Nhiều phố vẫn
25
rộng rãi quang đãng mà khu ấy cũng chật ních người, đôi khi len lách vào
trong đám đông chỉ bước dần được chừng trăm bước trong nửa giờ cũng đã
thấy sung sướng lắm rồi”
 






              

              
“Mặc dù không phải là kinh thành nữa, Kẻ
Chợ vẫn là một thành phố đứng đầu cả nước về nghệ thuật, công nghiệp,
thương nghiệp”
1.2. Tình hình nguồn tư liệu khu vực phố cổ Hà Nội trước năm 1945
1.2.1. Nguồn tư liệu văn hiến về khu vực phố cổ Hà Nội
               
u 

1.2.1.1. Thần tích
* Định nghĩa
“Cuốn sách hoặc tập giấy ghi chép về sự tích của vị thần
được thờ ở ngôi đền hoặc vùng nào đó. Thần tích ghi rõ xuất xứ, những phép
biến hoá, công lao hành trạng của thần, sắc phong của các đời vua cùng
những nghi thức cúng bái và tập tục kiêng kị” [20, tr. 1096]
26




               



y


           

* Thần tích Thăng Long – Hà Nội



 
 

 
- 





4
0
18.
27
- 
 .
-  

 
















             





 