Xây dựng nhân cách con người Việt nam trong điều kiện hiện nay

DAI
HOC
QUOC
GIÀ
HA NOI
TRUÒNG
DAI HOC
KHOA
HOC XÀ
HÓI
VA
NIIÀN
VÀN
Pham Mau
ì'uyén
xÀY
DUNG
NHÀN CACH CON
NGUÒI
VIÈT
NAM
yC^
TRONG
DIEU KIEN HIEN
NAY
tiàààiiàààààiiààiémiiààiMK ^OMOHu tÙA^tfMÙMbÉMÉÙiiitt
Clmycti
limolili:
cnù
NCJHTA
DUY

VÀT
BIÈN
CHÙNG
VA CHÙ NGHlA
DUY VÀT
LICH
SU'.
• •
Ma
é^o:
5.0102
IAIAN
VAN
ÌIIAC (SY KliOA
HOC
TQICT
HOC
Ngiiòi huóng
dàn khoa hoc
FTS.
Nguyén Vàn
Phùc
C'r-,i
HC""'Jijo: :,!.^
;!A NÓI
TRUfiSTA^^JHCMG•nf).^HiJV)ì:N
vé
Uà nói 1999
MUC LUC
Trang

A.
Phan
mò'dau
1
B.
Phàn
nói dung
»
5
Chumig
1,
Mot so vàn de
ly
luàn ve nhàn càch 5
LI.
Khài
niem nhàn càch 5
1.2.
Nhuìig
nhàn tó ca
bàn
qui dinh su hình thành
va
phàt trién li
nhàn càch
Chuong
2: Nhàn càch con nguòi Vici nam trong boi cành cùa su 25
nghiep doi mot dàt
nude
2.1.

Nhutig
tàc dòng cùa su nghiep dói mói dàt nuóc dói vói nhàn 25
càch con nguòi Viét Nam hién nay.
2.2.
Hién trang
va
huóng phàt trién nhàn càch con nguòi Viét Nam 34
hién nay.
Chirong
3. Mot so giài phàp co tinh dinh
hu&ng dói
vói
vice
xày 45
dung nhàn cach con nguòi Viét nam trong diéu kien
hién nay.
3.1.
Hoàn thién ca
che
thi truòng theo
djnh
huóng xà bòi chù
nghìa
45
vói
tinh
càch là giài phàp xày dung nhàn càch
3.2. Quàn triét nguyén tàc con nguòi trong xày dung
va thirc
hién 48

càc
chfnh
sàch xà boi
3.3.
D^y
manh dàn chù
boa
xà bòi , gan
lién
vói giù nghiém ky 51
cuang xà
bòi.
3.4.
D^y
manh giào
due
nhàn càch 55
C.
Ket
luàn
62
D.
Danh muc tài
liéu
tham khào
A. PHAN MÒ DAU
l.Tinh càp thiét cùa de tài.
Vói tinh càch là tóng hoà
nhung phà'm chàì
xà bòi cùa con nguòi, nhàn

càch dac trung cho tmh nguòi. Su phàt trién nhàn càch là muc dich tói hàu cùa
con nguòi
(loài
nguòì), là
chi
bào quan trong
nhà't
dành
dà'u
su phàt trién cùa
xà hòi
va
con nguòi. Chùng ta tién hành còng
nghiep
hoà , hién dai hoà
dà't
nuóc,
xét dén cùng, cung là nhàm tao ra
nhiJng
diéu kien
tòt nhàì
cho su phàt
trién, su hoàn thién con nguòi, nhàn càch. Dóng thòi , su phàt trién , su hoàn
thién con nguòi lai là dòng
lue cùa
còng nghiep hoà, hién dai hoà . Vàn kièn
Hòi nghj Trung uang V dà khang dinh :
"nguón lue
quy bau nhat, co vai trò
quyét dinh

nhaì
là nguón lue con nguòi Viét Nam ; là
sue
manh noi sinh cùa
chinh
bàn thàn dàn toc Viét Nam" [12 , 93].
De
co duac
sue
manh nói sinh ay,
chùng ta phài xày
dung dirac
nhùng con nguòi ,
nhung
nhàn càch dàp ùng
duac càc yéu càu cùa giai doan càch mang hién nay. Han the, su nghiep hién
dai hoà a nuóc ta mói duac bàt
dàu,
Chùng ta dang
ò
trong buóc chuyèn
tir
xà
hòi truyén thóng sang xà hòi hién dai. Su dung dò giua càc già tri truyén thóng
va
hién dai, dàn toc
va
quóe
té
, su bàt càp cùa nhung nàng lue nhàn càch

trong màu nhàn càch truyén thóng
triróc
nhung yéu càu cùa xà bòi hién dai
khién cho viec
tich ciré
chù dòng xày dung nhàn càch mói trò thành vàn
de
càp thiét cà
ve
mat ly luàn
làn thirc
tién.
2.
Tinh
hình nghién
cuu
de tài.
Vàn
de
con ngUòi nói chung va vàn
de
nhàn càch nói riéng,
tir làu
dà
thu hùt su chù y cùa giói nghién cùu màexit. Nhung nghién
eùu
truóc thòi dói
mói,
mae dù dat duac nhiéu thành
tim

nhung khòng trành khòi
tinh ehà't
giào
diéu.Tfnh
chat do thè hién nói bàt a
che
nhàn manh qua
mùc
tinh qui dinh euà
che
do
so
hu'u xa boi chù nghìa
(so
huu nhà nuóc
va so hu'u
tap thè) dói vói su
hình thành
va
phàt trién nhàn càch. Ngày nay chùng ta chuyèn sang ca
che
thi
truòng , thìra nhàn nhiéu thành phàn kinh
té
. Su hình thành
va
phàt trién nhàn
càch, do vày, mang tinh
chat
khàc vói giai doan truóc dói mói. Su ma cùa giao

luu,
bòi nhàp quóc
té
cùng vói
qua
trình hién dai hoà xà bòi mang
tinh
toàn
càu
khién cho vàn
de
xày
dimg
nhàn càch cÀn phài duac nghién cùu
day
dù
va
gàn lién vói
bòi
cành kinh té - xà bòi mói.
Nhung nghién cùu gàn
day
ò nuóc ta dà
va
dang duac tién hành theo
huóng do. Nhàn càch nói riéng
va
con nguòi nói chung duac nhìn nhàn trong
quan
he

bien chùng vói nhùng diéu kièn cùa su
nghiep
còng nghiep hoà, hién
dai hoà dàt nuóc theo dinh
hiróng
xà bòi chù nghìa . Lién quan dén huóng
nghién cùu này co nhùng còng trình, nhung tàc già sau:
Duang Phù Hiép, "Su hình thành
va
phàt trién nhàn càch con nguòi
Viét Nam trong diéu kien chuyèn
lù
nén kinh té bao
cà'p
sang nén kinh té thi
truòng" , Triét hoc
so
4/1992
;
Le
Hun
Tàng,
" De
thuc hién ly tuòng cao dep:
Tàt
cà
xuàt
phàt
tu
con nguòi

va vi
con nguòi", Triét hoc
so
1/1990
; "Vai trò
cùa con nguòi trong su
nghiéfJ
còng
nghiep
hoà, hién dai hoà" (nghién cùu xà
bòi hoc), Nhà xuàt bàn
Chinh
tri quóc
già ,
Ha Noi,
1996
; Nguyén Trong
Chu^n,
"Doi diéu suy
nghì ve
già trj
va
su bién dói càc già tri khi nuóc ta
chuyèn sang nén kinh té thi truòng", Triét hoc
so
1/1995
; Vién thóng tin khoa
hoc xà bòi , "Nhùng vàn
de
dao

óùc
trong diéu kién kinh té thi truòng", (tài
liéu dich),
Ha
Nói
1996
; Nguyén
Thè
Kiét, " Quan
he
giùa dao
due va
kinh té
trong viéc dinh huóng càc già tri dao
due
hién nay", Triét hoc
so
6/1996 ;
Nguyén Vàn Phùc,
"Ve sir
khàc
phue
nhùng tàc dòng tiéu
ciré
cùa còng
nghiep hoà, hién dai hoà dói vói sU phàt trién nhàn càch", Triét hoc sÓ
1/1998.
Le Due
Phùc, "Hình thành
va

phàt trién nhàn càch trong ca
che
thi
tRtòng",
Tap chi Còng san
so
6/1995 ;
Le
Thi, "Vai trò
già dinh
trong viéc xày
dimg
nhàn càch con nguòi Viét Nam" Nhà xuàt bàn phu
nù.
Ha Nói, 1997;
Doàn
Due
Hiéu, "Cà nhàn
va
su phàt trién cà nhàn
tiiróc
nhùng yéu càu
va
trong diéu kién hién nay à nuóc ta" Triét hoc so
3/1996.
Tuy nhién, trong khuòn kbó nghién eùu con nguòi nói chung nhu muc
tiéu
va
dòng lue cùa su phàt trién dàt nuóc, phuang dién nhàn càch chua co
duac nhung

\f
giài toàn dién
va
do dò chua co nhùng giài phàp xày dung ,
phàt trién
he
thÓng
va
dóng bò. Yéu càu
ày
dòi hòi còng tàc
15^
luàn phài xùc
tién nhiéu bau nùa, chuyèn
sàu hoii
nùa nhùng nghién cùu
ve
nhàn càch. Luàn
vàn này
co gang
góp
thèm
mot
so
suy nghì
ve
vàn
de
xày dung nhàn càch theo
huóng dò.

3.
Muc
dich va
nhiem vu cùa luàn vàn.
Muc dich cùa luàn vàn là
làm
ro bàn
chat
cùa nhàn càch
va
viéc xày
dung nò trong diéu kién hién nay ò nuóc ta.
De
dat duac muc dfch này, nhiém vu cùa luàn vàn là:
- Trình
bay
theo quan dièm
maexit,
khài niém nhàn càch, nhùng nhàn
tó ca bàn quy dinh su hình thành
va
phàt trién nhàn càch.
- Phàn tich nhùng nhàn tó tàc dòng dén su phàt trién nhàn càch con
nguòi Viét Nam hién nay.
-
De
xuàt
mot so
giài phàp eó
tinh

dinh huóng cho viéc xay
dimg
nhàn
càch trong diéu kién hién nay à nuóc ta.
4.
Ca
sa
\y luàn va phucfng
phàp nghién
cufu
.
- Ca
so
ly luàn cùa luàn vàn là chù
ngbla
duy vàt bién chùng
va
chù
nghìa duy vàt
lieh
su,
càc quan dièm cùa Dang cóng san Viét Nam
ve
con
nguòi , nhàn càch.
- Luàn vàn
su
dung càc
pbuong
phàp : logie,

Ijeh
su , phàn tich, tóng
bop,
dói chiéu, so sành
5. Cài
mói
cùa luàn vàn.
- Làm rò nhùng nhàn tó quy dinh su phàt trién nhàn càch con nguòi
Viét Nam trong diéu kién hién nay.
-
De
xuàt va phàn tich
mot so
giài phàp co tinh djnh huóng cho viéc
xày dung nhàn càch con nguòi Viét Nam hién nay.
6. Y nghìa cùa luàn vàn.
- Luàn vàn eó thè dùng làm tài liéu tham khào cho nghién cùu
va
giàng day
ve
vàn
de
con nguòi , nhàn càch.
- Luàn vàn cùng là nhùng gofi
f,
nhùng khuyén nghj dói vói su
nghiep
xày dung con nguòi ò nuóc ta hién nay.
7. Két càu cùa luàn vàn.
Ngoài phàn mò dàu, két luàn

va
danh muc tài liéu tham khào luàn vàn
góm 3 chuang 8 tiét.
B.
PHAN
NÓI
DUNG
CHUONG 1
MOT SÓ VÀN DE LY LUÀN VE NHÀN CÀCH
7.7. Khài niém nhàn càch.
Khài niém nhàn càch duac hai nhà
tàm \f
hoc nguòi
Due
là Dilthey va
Spranger néu ra làn dàu tién vào cuòi
thè
ky
XIX
dàu
thè
ky XX. Nhung tu
tuòng
ve
nhàn càch
thi
dà duac hình thành
tu
thòi
cÓ

dai. Chang han , Arixtòt,
nhà triét hoc Hi Lap co dai dà coi con nguòi là
mot
dóng vàt chinh trj. Diéu do
co nghìa là, trong mot chùng muc
nbàt
djnh, òng dà thày
dugc
tinh quy djnh
cùa nhùng nhàn tó xà hòi dói vói su hình thành nhàn càch.
Ngày nay, eó rat nhiéu quan niém khàc nhau
ve
nhàn càch. Trong triét
hoc
và
xà bòi hoc tu san hién dai nói
lén
hai khuynh hiróng ly giài nhàn càch.
Khuynh huóng tu nhién dóng nhàt nhàn càch vói càc
thuòe
tinh sinh vàt cùa
con nguòi . Nguge lai, khuynh hiróng xà bòi hoc lai nhìn nhàn nhàn càch nhu
là bàn chat tinh thàn cùa con nguòi trong su biét
làp
vói tón tai sinh vàt và tón
tai xà bòi cùa ho.
Tiéu bièu cho khynh huóng tu nhién là nhà phong
tue
hoc nói tiéng
K.Lòrentxa.

Theo òng, càc
loai
màu thuàn trong tón tai cùa con nguòi chi
duofc
\f
giài khi nào nguòi ta thùa nhàn ràng hành vi xà bòi cùa con nguòi bao
góm trong no
tàt
cà
nliùng
tinh quy
luàt
ma chùng ta biét
dugfc
nhò viéc
nghién cùu nhung hành vi cùa dòng vàt.
Nhùng nguòi theo
kbuynli
huóng xà bòi hoc xày dung hoc thuyét cùa
mình
ve
con nguòi
dira
trén quan dièm ly luàn cùa truòng phài xà bòi hoc E.
Duéchem ò Phàp. Ho giài thich hành vi cùa con nguòi chi
bang
nguyén nhàn
tu tuòng,
bang ^
thùc xà bòi ; dóng thòi phù nhàn mói lién

he
giùa hành vi
con nguòi vói diéu kién vàt
chat
cùa san xuàt và tài san xuàt cùa con nguòi .
Ve
mat ly luàn, ho dùng trén quan dièm duy tàm
de
xem xét mói lién
he
xà
bòi , làm cho mÓi lién
he
dò dói làp vói tÓ chùc sinh vàt cùa con nguòi , dÓi
làp vói mói quan bé vàt
chat
cùa con nguòi .
Quan dièm
màcxit
nhìn nhàn con nguòi nhu mot thuc thè sinh vàt - xà
bòi . Vói tinh càch là mot thuc thè sinh vàt , con nguòi ò bàc thang cao nhàt
cùa su tién hoà vàt
chat.
Nhimg
nhùng tó
chat
tu nhién cùa con nguòi cùng càc
chùc nàng cùa chùng chi dugc hoàn thién trong boat dòng mang tinh xà bòi
cùa con nguòi ,
tmóc

hét là trong
lao
dòng . Su tàc dòng qua lai giùa mat sinh
vàt và mat xà bòi trong su phàt trién cùa con nguòi bao góm mói lién bé giùa
con nguòi vói
thè
giói
ben
ngoài, cùng nhu vói càc diéu kién tón tai cùa nò
ve
mat tu nhién và xà bòi trong con nguòi khòng làn àt nhau cung khòng song
song tón tai,
ma
chùng làm ca sa tón tai cho nhau, xàm nhàp làn nhau, dóng
thòi in dàu àn lén toàn bg boat dòng
song
con nguòi . Càu
tmc
và chùc nàng
cùa ca thè nguòi , càc khi quan và tiém
lue
di truyén cùa nò, he thàn kinh
trung
uong
v.v là nhùng tién
de
sinh hgc, tàm - sinh ly cùa su tón tai cùa con
nguòi. Nói càch khàc, chùng là ca
so
cùa nhùng phàn ùng, phàn xa dàp lai

nhùng ànb buòng
tu ben
ngoài.
Tri tue
và khà nàng nhàn thùc kinh nghiém và
thóng tin cùa con nguòi dugc
tich luy
thòng qua boat dòng mang tinh xà bòi
cùa con nguòi , thòng qua giào
due
và dào tao v.v Do là
mot qua
trình sinh
hgc-
xa bòi phùc tap. Cam giàc và nhàn thùc cùa con nguòi gàn lién vói càc
qua
trình sinh
15^
- thàn kinh,
nhimg chat
liéu cho chùng
thi
con nguòi lai rùt ra
tu
càc mói quan bé
Ijch su
- cu thè cùa mình vói mòi
tmòng
xà bòi và tu nhién
xung quanh , thòng qua

qua
trình boat dòng thuc tién xà bòi cùa mình .
Vi
thè,
ve bdn chat, con
nguùi
là mot
thifc thè
xà hòi . Chi co trong xà bòi và nhò xà
bòi ma con nguòi eó lao dòng , ngòn ngù và y thùc .
Con nguòi sinh ra dà là mot cà
nhdn.
Khài niém cà nhàn dugc dùng
khi xét tói mot con nguòi riéng le trong quan he vói tàp thè, còng dóng, xa
bòi.
Theo càc tàc già cùa còng trình "Vàn
de
con nguòi trong su
nghiep
còng
nghiep
hoà hién dai hoà" (su chuyèn tài nói dung cùa chuang trình KX.07
duói dang sàch )
thi
: "con nguòi" khi dai dién cho "loài" là "cà thè" ; "con
nguòi" khi là thành vién cùa xà bòi là "cà nhàn" [45,
280} Vi
vày,
bà't
ky ai,

dù nguòi
lón,
tre em , nguòi bình thuòng, thàm chi ngUòi tàn
tàt,
khòng
co
khà
nàng
lình
bòi ngòn ngù và ky nàng thòng thuòng déu dugc ggi là cà nhàn.
Nhung cà
tinh chi
dugc hình thành trong
qua
trình sinh boat xà bòi . Trong
tinh toàn ven cùa càc dac
tiimg
sinh vàt và xà bòi ò
tCmg
cà nhàn,
thi
cà tinh
nói
lén nhu mot dac tinh riéng biét và thàm chi khòng lap lai. Tinh toàn ven
cùa mói cà nhàn thè hién ò nhùng
net
chung dac
tiung
cho loài nguòi nhu
mot

chinh thè. Dò là nhùng
thuòc
tinh phàt trién cùa con nguòi vói tu càch là két
qua cùa mot
qua
trình Ijch
su
cu thè trong
mot
hình
tbài
kinh té - xà bòi
nhà't
djnh và trong mot két càu giai càp bay mot két càu xà bòi dac thù. Nhùng
net
ké thùa di
tmyén
sinh vàt riéng cùa cà nhàn, cùng nhu nhùng diéu kièn xà bòi
dac thù, trong dò
tùng
nguòi riéng biét dugc phàt trién
ve
càc mat xà
bòi,
kinh
té,
sinh hgc và tinh thàn khi tién hành boat dòng vàt
chat
cùa mình.
Vàn

de
cà tinh - tinh dóc dào và tinh khòng lap lai cùa mòi con nguòi
CÓ
y nghìa quan trgng
ve
mat
thè
giói quan. Khòng phài ngàu nhién ma no lai
chiém
mot
trong nhùng vj tri trung tàm cùa cugc dàu tranh tu tuòng trong thòi
dai ngày nay. Càc nhà triét hgc phuang
Tày
tuyét dói hoà su khàc biét
ve
cà
tinh, tinh dgc dào và
tinli
khòng làp lai giùa nguòi này vói nguòi khàc , dóng
thòi hg gal bò mói lién he giùa su khàc biét dò vói su tién bò
Ijch
su - xà
bòi.
Triét hgc Mac -
Lenin
thùa nhàn tinh dgc dào và khòng lap lai cùa cà
tinh nhu là mot diéu kién tón tai và phàt trién cùa con nguaì. Song nò chóng
lai su tuyét dói hoà và càch xern xét phi
Ijch su
nhùng su khàc biét và dac

tnJng
cà tinh, cùng nhu chóng lai viéc phù nhàn càc mói quan he xà bòi
co
tinh vàt
chat
vón là ca
so
xà bòi khàch quan cùa su phàt trién cà tinh.
Nhùng dac dièm
ve
nàng khiéu cùa cà nhàn thuòng bòc
lo
ò tùng
nguòi
tu
thòi tha àu, chinh chùng qui dinh
sue hàp
dàn, tinh dòc dào và ve dep
riéng CÓ tinh cà nhàn cùa nhàn càch. Tuy nhién nhùng tién
de
, nàng khiéu
bàm
sinh chi tao nén
sue
hàp dàn và tinh dgc dào cùa mèi cà nhàn trén ca
so
càc quan he xà bòi
Ijch su
cu thè, càc hình thùc boat dóng và càc diéu kién
quan trgng khàc

de
cà nhàn tón tai và phàt trién . Mòi con nguòi
co
mot cà
tinh riéng, vùa co nhùng dac
tiirng
bièu hién tinh dòc dào và khòng lap lai cùa
nguòi dò, vùa co nhùng dac trung chùng tò quan bé
Ijch su
- cu thè cùa mòi
nguòi vói nhùng nguòi khàc.
Cà
tinlì
cùa con nguòi là mot hién tugng mang tinh hoàn chinh tóng
hgp
nhimg
no dóng thòi
co
tinh khàc biét, là hién tugng mang nhùng dac trung
di truyén sinh vàt, tàm ly và xà hòi . Song cà tinh khòng dóng nhàt vói nhàn
càch. Theo triét hgc Màc, mòi con nguòi
co
y thùc và co nàng
lue
boat dóng
dgc làp trong xà bòi déu dugc xem là mot nhàn càch. Khòng thè dóng y vói
quan dièm
elio
ràng nhàn càch ehi là cà tinh
boac

nhùng con nguòi dugc
lua
chgn nói bàt lén trong so nhiéu nguòi khàc do boat dóng và
so tmòng
xuàt sàc
cùa hg, do dia vj xà hòi boac
co ph^m chat
cà nhàn dac biét. Nhàn càch bao
hàm và là su thÓng nhàt giùa cà tinh và nhùng phàm
chat
dac
tiinig
cho còng
dóng và thòi dai.
Vi
vày,
ma
chùng ta chù
tmang
xày dung nhàn càch con
nguòi Viét Nam trong diéu kién hién nay.
Quan dièm triét hgc
ve
nhan càch khàc
ve
ca bàn vói nhùng quan dièm
khoa hgc cu thè. Triét hgc khòng han
che
nhan càch trong mat này bay mat
khàc

ma
xem nhàn càch nhu là mot chinh thè cà nhàn eó tinh
Ijch su -
cu thè.
No tham
già
vào boat dòng thuc tién, dóng vai trò chù thè cùa su phàt trién xà
hòi.
8
Con nguòi dugc hình thành nhu là mot nhàn càch trong tién trình sinh
thành cà thè, trong dò nhùng nhan tó sinh vàt di truyén, tàm - sinh ly và xa hòi
gàn bó chat che vói nhau. Trong su hình thành và phàt trién nhàn càch, càu tao
sinh vàt di truyén và tàm - sinh ly cùa cà nhàn là ca
so
sinh vàt, là diéu kién tu
nhién trén ca
so
dò hình thành nén nhùng dac dièm
Ijch su
- xà hòi cùa con
nguòi . Cho nén, con nguòi nhu là mot nhàn càch bao giò cùng là mot chinh
thè thóng nhàt, trong dò nhùng yéu tó xà bòi và tu nhién gàn bó chat che vói
nhau. Néu don thuàn chi là
mot
ca thè sinh vàt
thi
con nguòi chua thè là nhàn
càch. Tóng hoà nhung phàm chat xà hai co duac trong tién trình
hogt
dóng xà

hòi
tlìUc
tién làm cho con
ngUòi co
nhàn
cach.
Con nguòi là chù thè
ciia
boat dòng xà bòi , cùa
qua
trình
Ijch
su và
cùa nhàn thirc. Con nguòi chi dugc hình thành nhu mot nhàn càch khi vói diéu
kién xà bòi nhàt dinh, nò boat dòng thuc tién vói tu càch là chù thè phàt trién
xà bòi và là chù thè phàt trién cùa chinh nò. Trong
qua
trình ày, cà nhàn trao
dói boat dòng, nhàn dugc kinh nghiém xà bòi và kién thùc, hình thành càc
phàm chat xà bòi và tàm ly.
Su phàt trién cùa nhan càch là su hình thành nhùng phàm chat xà bòi
ma cà nhàn
càn
eó
de
thuc hién qua trình tài san xuàt xà bòi . Cà nhàn khòng
thè ké thùa càc phàm
chat
này nhu khi ké thùa càc dac dièm di tmyén sinh vàt
cùa mình,

ma
phài tiép thu chùng
bang
su nò lue bàn thàn,
bang
boat dòng
thuc tién tich
ciré
và thòng qua boat dòng xà bòi trong
qua
trình sinh
song
cà
nhàn. Trong qua trình này mói cà nhàn déu bièu hién vùa là khàch thè, vùa là
chù thè cùa sU phàt trién xà bòi và Ijch
su.
Su hình thành càc dac trung xà bòi cùa con nguòi và cùa su phàt trién
ciia
nò nhu là mot nhàn càch
dirgc
quyét dinh bòi tóng thè nhùng diéu kién
khàch quan
,
bàt nguón khòng phài
tu
</
chi cà nhàn,
tu
bàn
chat

true tiép cùa
no,
ma tu nhiing
diéu kién và quan bé lieh
su ,
qua dò cà nhàn tu bièu hién
mình thành
mot
cà nhàn xà bòi .
Dóng thòi ,
qua
trình dò khòng dién ra néu khòng co su tham
già
cùa
càc cà nhàn thòng qua boat dòng thuc tién, thóng qua lao dòng và boat dòng
xà bòi cùa hg , qua dò
ehmh
hg dóng vai trò chù thè cùa
qua
trình lieh
su
- xà
bòi .
Vi
vày, nhàn càch vùa là nguòi sàng tao vùa là san phàm cùa su phàt
trién xà bòi, vùa là chù thè, vùa là khàch thè cùa
qua
trình
Ijch
su.

Su phàn tich ve mat triét hgc
qua
trình phàt trién nhàn càch cho pbép
chi ra quan
he
bién chùng giùa diéu kién khàch quan và su tón tai chù quan
cùa nhàn càch, cùng nhu tinh xàc dinh dac
tnJng
cà nhàn con nguòi, vói tu
càch là chù thè cùa su phàt trién
lieh su
- xà bòi . Nhàn càch là chù thè cùa
qua
trình
Ijch su
và cùa càc quan bé xà bòi . Triét hgc Màc xem nhàn càch
nhu là mot con nguòi hoàn chinh, trong dò càc ca sa di truyén tàm -
sinli
ly
cùa cà nhàn két hgp vói càc yéu tó xà bòi , cu thè trong
qua
trình song cùa cà
nhàn. Nhùng yéu tó dò dugc thè hién trong phàm
chat
xà bòi dac thù cà nhàn
cùa con nguòi và phàm chat này lai qui djnh noi dung ca
bàn
cùa tu tuòng và
tinh
cam con nguòi, cùa hành dóng xà bòi và boat dòng thuc tién.

Bòi vày, tón tai cùa nhàn càch là tón tai xà bòi , là
mot
phàm
chat
xà
bòi dac thù cùa mot cà nhàn trong mot xà bòi Ijch su cu thè. Cùng gióng nhu
tinh qui djnh
ve
mat sinh vàt - xà hòi dói vói cà tinh con nguòi , phàm
chat
xà
boi dac thù dugc bièu hién
bang
khài niém nhàn càch là san phàm phàt trién
Ijch
su cùa mot xà bòi . Phàm chat dò là san phàm cùa càc quan he xà bòi
-
Ijch
su , cu thè nhat dinh
ma
trong dò con nguòi tién hành boat dòng thuc tién
và tao nén nàng
lue
và tri thùc cùa mình.
Tom
lai,
nhàn càch là khài niém chi dùng cho con nguòi ké
tu mot
giai
doan phàt trién nhat djnh. Khòng thè nói dén nhàn càch cùa mot dùa tré sa

sinh .
Nhàìì
càch hiéu hién
nnfc
do phàt trién ve mat xà
hai
cùa con
ngUùi,
là
10
tóng hoà
nhibìg
phàm chat xà hai cùa con
ngUòi
bién hién à
tiìng
cà nhàn cu
thè.
Su phàt trién cùa nhàn càch dàm bào cho con nguòi tham
già
vào dòi
song
xà bòi , thè hién tinh
tfch cuc
xà bòi cùa mình.
7.2.
Nhiing nhàn
tó co
bàn quy dinh su hình thành và phàt trién
nhàn càch.

Vói
tinh
càch là tóng hoà nhùng phàm
chat
xà bòi cùa con
ngiròi,
nhàn
càch eó quan he vói toàn bò nhùng diéu kién kinh
té
- xà bòi trong do nò hình
thành và phàt trién . Do vày su hình thành và phàt trién cùa nhàn càch bj quy
djnh bòi su tàc dòng qua lai cùa
mot
tóng thè nhiing nhàn tó true tiép và giàn
tiép.
Tuy nhién,
de
djnh hiróng cho su xày dung nhàn càch, eó thè và càn thiét
ehi ra nhùng nhàn tó ca bàn quy djnh su hình thành và phàt trién nò.
1.2.1.
SII
thòng nhàt
giira Igi
ich xà hòi và lai
ìch
cà nhàn nhu là ca
S(y
cùa su hình thành nhàn càch.
Nhu trén dà phàn tich, boat dòng là phuang thùc tmc tiép
de

hình
thành nhàn càch. Trong boat dòng , con nguòi thè hién nhùng quan bé mang
tinh xà bòi , qua dò bòc lo nhùng phàm
chat
xà bòi cùa nhàn càch. Nói cu thè
han, chinh trong boat dóng , xu hiróng , khi
chà't,
tinh càch, nàng lue, nghìa là
toàn bò nhùng yéu tó càu thành nhàn càch con nguòi dugc bình thành, Ón dinh
và phàt trién .
Muc dich cùa boat dòng chinh là nhàm thoà man nhu càu. Viéc thoà
man
nhu càu là diéu kién cho su phàt trién nhàn càch, dóng thòi su phàt trién
nhu càu , dac biét là nhu càu tinh thàn ( nhàn thùc, dao
due,
thàm my) là ehi
bào dành dàu su phàt trién nhàn càch. Tuy nhién
,
trong nhiéu truòng hgp
,
muc dich cùa boat dòng và do dò, két qua cùa boat dóng khòng true tiép làm
thoà
man
nhu càu cùa con nguòi. Xà bòi
càng
phàt trién
thi
diéu dò
càng
trò

nén phó bién. Trong truòng hgp nhu vày, boat dòng cùa con nguòi
trUe
tiép
huóng dén Igi ich,
tue
là huóng dén cài thoà man nhu càu.
Vi
vày , cùng nhU
11
nhu càu, và true tiép han nhu càu, lai ich chìnJt là dóng
lue
cùa
hogt
dóng
ngUciy
là
CO'
sa
cùa
su
hình thành nhàn càch,
Dói vói mòi con nguòi cu thè,
Igi
ich cà nhàn là dòng lue true tiép và
manh me nhàt thùc
day
anh ta boat dòng . C.Màe tùng nói ràng, khòng ai làm
cài gì cà néu nhu cài dò khòng gàn lién vói nhu càu và Igi ich cùa hg.
So
dì

nhu vày là
vi Igi
ich cà nhàn là cài con nguòi nhàn biét
de
dàng và truóc hét;
nò dàp ùng nhu càu thiét thàn
cùa
con nguòi vói tinh càch mot cà nhàn.
Nhung cà nhàn bao giò cùng boat dóng trong
mot
còng dóng,
mot
xà
bòi nhat djnh ( khi xà bòi bj phàn
chia
thành giai
càp thi
anh ta
con
là thành
vién cùa mot giai càp nhàt dinh).
Vi
vày, eó
Igi leh
cà nhàn thi cùng eó
Igi
ich
xà bòi . Su thuc hién lai ich cà nhàn eó quan bé vói
Igi
ich xà bòi . Nhùng

Igi
ich này khòng phài bao giò eiing phù hgp vói nhau. Trén thuc té eó nhùng
Igi
ich cà nhàn
ma
viéc thuc hién nò làm tón hai dén Igi
ich
cùa nguòi khàc, cùa
còng dóng, cùa xà bòi . Dò là nhùng
Igi
ich khòng chinh dàng. Viéc theo duói
nhùng
Igi ich
nhu vày làm cho con nguòi ngày càng xa ròi nhùng chuàn
muc,nhùng yéu càu cùa xà bòi ,
tue
là nhùng cài gàn két con nguòi vào tàp
thè,
vào còng dóng. Diéu dò dàn dèh su phàt trién mèo mò nhàn càch .
Mot
con nguòi
ma
chi biét dén
Igi
ich cà nhàn, tìm mgi càch thuc hién
Igi
ich cà
nhàn bàt
chàp
Igi ich cùa

ngiròi
khàc, cùa xà bòi , thi eó thè vàn phàt trién
ve
mat y chi và ly tri. Anh ta vàn khòn ngoan, vàn thào vàt, thàm chi vàn thành
dat trong cugc
song.
Nhimg
dò là mot nguòi ich ky, khòng thè co dugc
mot
euòc song tinh thàn phong phù, khòng biét dén
nhimg
già tri tinh thàn dich
thuc nhu y thùc còng dàn, su trung thuc, su dóng cam và quan tàm dén nguòi
khàc v.v
Trong nhùng xà bòi
ma
boat dóng cùa con nguòi
dira
trén ca
so che
dò
tu huu
thi
Igi ich cùa cà nhàn và xa hòi ,
Igi
ich cùa càc giai càp thuòng là màu
thuàn và dói làp làn nhau. Diéu dò khòng chi dàn dén nhùng mèo mò trong su
•12
phàt trién nhàn càch,
ma

cùng vói diéu dò, su phàt trién cùa nguòi này, giai
càp này lai càn trò su phàt trién cùa nguòi khàc, giai càp khàc. Chang han,
che
dò tu hùu trong khi tao ra nhùng diéu kién thuàn
Igi
cho su thuc hién
Igi
ich
cùa
giai càp chù nò, giai càp phong kién và giai càp tu san,
thi
dóng thòi dà
day
càc giai càp nò le, nòng dan, vò san vào tinh trang bj àp
bue
và bòc
lót
nàng né. Càc giai càp thóng tri càng eó diéu kién phàt trién bao nhiéu
thi
càc
giai càp bj trj càng mat di càc diéu kién phàt trién
bay
nhiéu.
Càch mang xà bòi chù nghìa eó nhiém vu giài
pbòng
nhàn loai khòi
che
dò tu hùu và xày dung mot xà bòi phàt trién trén ca
so
cùa

che
dò còng
hùu. Trén bình dién nhàn càch,
che
dò còng
hihj
và nhiing diéu kièn cùa chù
nghìa xà bòi ( chang han nén phàp
che
xà bòi chù nghìa, nén vàn hoà xà bòi
chù nghìa v.v )
sé
làm cho
Igi
fch cà nhàn thóng nhàt vói
Igi
ich xà hòi . Su
thuc
hién Igi
ich cà nhàn khòng ehi dàp ùng nhu càu phàt trién nhàn càch cùa
tìjng
cà nhàn ma
con
là phuang thùc phàt trién xà bòi . Dóng thòi su thuc hién
Igi
ich xà hòi cùng là phuang thùc
de
thuc hién
Igi
ich cà nhàn. Do vày, su

phàt trién nhàn càch cùa
mot
con nguòi cu thè
kliòng
ehi là su phàt trién cùa
bàn thàn anh ta,
ma con
là su phàt trién cùa anh ta vói tinh càch là
mot
thành
vién
cùa xà bòi .
Tuy nhién, trong giai doan dàu ( giai doan
qua
dò ) cùa su
nghiep
xày
dung chù nghìa xà bòi , sau nhùng sai làm và kbùng hoàng cùa thòi bao càp,
chùng ta chuyèn sang nén kinh té thj tmòng vói su tón tai cùa nhiéu thành
phàn kinh té . Nén kinh té thi truòng chang nhùng khòng dói làp
ma con
là
mot nhàn tó khàch quan càn thiét cùa viéc xày dung và phàt trién dàt nuóc
theo con duòng xà bòi chù nghìa. Do dò, nò cùng là ca
so
khàch quan cho su
hình thành nhàn càch con nguòi Viét nam hién nay. Tuy nhién, nén kinh té
nhiéu thành phàn vàn hành theo ca
che
thj truòng lai eó nliùng tàc dòng tiéu

13
cuc màu thuàn vói bàn
chat
cùa chù nghìa xà bòi [ xem 10, 26 ]. Nhùng tàc
dòng tiéu cuc ày bièu hién trén nhùng phuang dién sau :
Thu nhàt, chàp nhàn nhiéu thành phàn kinh té cùng tón tai và boat
dóng
thi
CÓ nghìa ràng chùng ta buóc phài chàp nhàn su bòc
lòt
ò
mot
chùng
mire
và
mot
pham vi nhàt djnh.
Thi?
hai,
Igi
ich cà nhàn và tu do canh tranh eó
xu huóng làm suy giàm mói lién he giùa cà nhàn vói còng dóng, tao ra nhùng
con nguòi eó tinh càch manh nhung kém phàt trién
ve
mat tinh thàn, thàm chi
vó cam.
Thù
ha, già trj thj truòng eó xu
thè
dóng hoà càc già trj xà bòi khàc.

Mgi quan
he
, mgi già tri déu dugc xàc làp và dành già thòng qua
làng
kinh
cùa già trj thj truòng v.v Tàt cà nhùng diéu dò làm cho su phàt trién nhàn
càch eó thè lai rai vào
tinh
trang nhu vùa phàn tich,
tue
là
tinh
trang mèo mò
nhan càch và dói lap nhàn càch trén bình dién xà bòi .
De
khàc phue tinh trang này, chùng ta thuc hién su diéu tiét cùa Nhà
nuóc dói vói nén kinh té
thj
truòng theo djnh huóng xà bòi chù nghìa ( chùng
tòi sé phàn tich sàu han su djnh huóng này ò chuang 3). Su diéu tiét cùa Nhà
nuóc theo dinh huóng xà bòi chù nghìa se tao ra mot ca che kich thich dàm
bào cho viéc thuc hién Igi ich
cùa
con nguòi nhu mot cà nhàn trò nén chinh
dàng. Nói càch khàc, nò tao nén su thóng nhàt giùa
Igi
ich xà bòi và
Igi
ich cà
nhàn. Nhò thè, viéc thuc hién

Igi
ich cà nhàn khòng làm tón hai dén
Igi
ich
cùa nguòi khàc, cùa xà bòi ,
ma
han
thè,
con
góp phàn làm tàng
ciròng Igi
ich
xà bòi . Tàc dòng tich cuc cùa nhùng
Igi
ich cà nhàn chinh dàng dói vói xà bòi
eó thè là true tiép, eó thè là giàn tiép. Chi it, thi su theo duói
Igi
ich cà nhàn
chinh dàng cùng eó nghìa là su tàng cuòng
Igi
ich cùa hg vói tinh càch
mot
thành vién cùa xà bòi . Viéc theo duói và thuc bién nhùng
Igi
ich cà nhàn
chinh dàng nhu vày dòi hòi ò con nguòi mot su phàt trién nhàt dinh
ve
nhàn
càch, dac biét là nhàn càch dao
due.

Chinh ò
day co
thè nói dén su thuc hién
lai ich cà nhàn chinh dàng nhu là dóng lue cùa su phàt trién nhàn càch. Bòi
vi
14
de
dàm bào tinh chinh dàng, hgp dao
due
cùa
Igi
ich cà nhàn, con nguòi phài
CÓ khà nàng xàc djnh, nghìa là phài biét dugc ràng boat dòng
vi Igi
ich cùa
mình eó quan
he
nhu
thè
nào vói Igi ich xà bòi , co phù hgp bay khòng phù
hgp vói
Igi
fch xà bòi
.
Dóng thòi, viéc thuc hién
Igi
ich dòi hòi nhùng nò lue
ve
mat tri tue trong viéc tìm kiém phuang thùc, phuang tién thuc bién v.v
Trong tmòng hgp này, chùng ta nói dén su phàt trién ly tri cùa nhàn càch.

Cùng vói khà nàng xàc dinh tinh chinh dàng bay khòng chinh dàng
cùa
Igi
ich cà nhàn, con nguòi phài eó mot khà nàng
lira
chgn
ma
trong nhiéu
truòng hgp là khà nàng quyét chgn. Nói cu thè, cà nhàn phài
lira
chgn giùa
mot
ben
là Igi ich chinh dàng, mot
ben
là
Igi
ich khòng chinh dàng. Ca
so
cùa
su
lira
chgn này eó nhién là tinh
càm
dao
due,
là
luang
tàm, là
tràch

nhiém và
y ehi cùa nhàn càch. Nhu vày, viéc theo duói và thuc bién nhùng
Igi
ich cà
nhàn chinh dàng tu nò dà già dinh mot su phàt trién nhàt djnh cà ly tri, y ehi
và
tinh
càm cùa nhàn càch. Dóng thòi, sU thoà
man Igi
ich lai tao ra nhiing
diéu kién mói
de
con nguòi tién hành
nhiing
boat dòng mói nhàm
mim
càu
Igi
ich chinh dàng cho bàn thàn.
Tu
su phàn tich trén cho thày, su thóng nhàt giùa
Igi
ich cà nhàn và
Igi
ich xà hòi chinh là nhàn tó ca
so
cùa su phàt trién nhàn càch. CÓ nhién,
Igi
ich
cà nhàn chi eó thè phù hgp mot càch triét

de
vói
Igi
ich xà bòi trong diéu kién
cùa chù nghìa còng san. Su dói làp , su khàc biét
Igi
ich giùa cà nhàn vói cà
nhàn, giùa cà nhàn vói xà bòi là san phàm tàt yéu cùa
che
dò tu hùu. Trong
diéu kién hién nay ò nuóc ta, vói viéc chàp nhàn nhiéu thành phàn kinh té , su
khàc biét và su dói làp ò
mot mire
dò nhàt djnh giùa càc
Igi
ich cùng là diéu
khòng trành khòi. Su dói làp, su khàc biét dò tàt dàn dén tinh tàt yéu cùa sU
diéu tiét lai ich bòi Nhà nuóc , cùa xa bòi . Su diéu tiét dò se dàn dén mot su
thóng nhat nhàt djnh,
mot
su thóng nhà't eó thè chàp nhàn dugc cà
tu
hai
phia,
phia xà hòi cùng nhu phia cà nhàn, dàm bào cho xà bòi nói chung và càc cà
15
nhàn nói riéng duy
tri
dugc su tón tai và ón djnh nhàt djnh. Su diéu tiét cùa xa
bòi vùa thòng qua phuang thùc

cuong bue tue
là thòng qua phàp luàt, vùa
thòng qua càc chuàn
mire
xà bòi dugc djnh huóng và giàm sàt
bang
du luàn
tue
là
bang
vàn hoà và dao
due.
Thòng qua su diéu tiét
Igi
fch
bang
phàp luàt và vàn hoà, dao
due
, con
nguòi nhàn thùc dugc nhùng giói han dugc phép bay khòng dugc pbép cho
boat dòng cùa mình. Dóng thòi hg cùng bièu dugc mói lién he
tàt
yéu giùa
Igi
ich xà bòi ( còng dóng, giai càp, tàng
lóp
v.v ) vói
Igi
ich cùa bàn thàn. Lua
chgn

và
huóng boat dòng cùa mình vào nhùng Igi ich cà nhàn chinh dàng
tue
là nhùng Igi ich thóng nhàt vói
Igi
ich xà bòi , boat dòng cùa cà nhàn khòng
ehi giói han trong khuòn kbó kiém
Igì
cho bàn thàn
ma con
hién dién nhu mot
boat dòng hùu ich dói vói xà bòi , mot hình thùc bièu hién cùa dòi
song
xà
bòi.
Chinh là thòng qua nhùng boat dòng
dira
trén ca
so
thóng nhàt giùa
Igi
ich cà nhàn và
Igi
ich xà bòi
ma
nhiing nàng lue bàn
chat
cùa con nguòi dugc
thè hién và thuc hién. Dò cùng là su thè hién và thuc hién nhàn càch.
1.2.2. Vi

tri
phàp ly cùa nhàn càch.
Tinh qui djnh cùa
Igi
ich và viéc giài quyét quan bé
Igi
ich dói vói su
phàt trién nhàn càch dàn dén vai trò cùa vi tri phàp ly dói vói nhàn càch. Vj tri
phàp ly cùa nhàn càch bao góm: quyén và nhùng dàm bào
ve
phàp
1^
dói vói
quyén cùa nhàn càch, nghìa vu và tràch nhiém phàp
\f
cùa nhàn càch.
Vi tri phàp ly cùa nhàn càch chi thuc su xuàt bién cùng vói sU
xuà't
hién Nhà nuóc phàp quyén. Trong xà bòi nguyén tbuy , cà nhàn bj hoà tan vào
trong còng dóng , nhàn càch dgc làp cùa con nguòi chua dugc bièu hién r5
net.
Trong xa bòi chiém
hùu,nò le
, ngUòi nò
le
khòng co quyén và do vày
chua thè khang djnh mình là mot nhàn càch dóc làp. Trong xà bòi phong
kién,
nguòi nòng dàn tuy khòng bj phu thuóc ve mat nhàn thàn vào giai càp phong
kién, nhung

tinh
trang phi phàp quyén cùa xà bòi làm cho su phàt trién nhàn
16
càch cùa hg
rat
han
che.
Trong xà bòi tu bàn, dàn chù tu
san
dugc xàc làp, vj
tri phàp ly cùa con nguòi dugc qui
che
hoà trong luàt phàp.
Day
là
mot
buóc
tién lón trong su phàt trién cùa nhàn càch con nguòi. Tuy vày,
che
dò
so
hùu
tu bàn chù nghìa và nhùng han
che
cùa Nhà nuóc phàp quyén tu san, khién
cho quyén và nhùng dàm bào
ve
mat phàp ly dói vói quyén cùa con nguòi bj
han
che.

Dàn chù tu
san,
nhu càc nhà kinh dién phé phàn, vàn là mot thù dàn
chù bj
càt
xén.
Vi
vày, trong xà bòi tu bàn vàn
con
thiéu nhiing diéu kién
nhùng dàm bào cho con nguòi dugc tu do phàt
buy
mgi tiém nàng trong boat
dòng phàt trién nhàn càch.
Thèm vào dò, su dói khàng
ve
mat
Igi
ich và
ve
mat giai càp làm cho
su phàt trién nhàn càch con hguòi cùng bj phàn bòa và dói làp nhau, chang
han trong xà bòi tu bàn nhàn càch nguòi tu
san
dòi làp vói nhàn càch nguòi vó
san,
nguòi lao dóng .
Xu huóng cùa xà hòi hién dai là
khàng
djnh mot càch

day
dù han vj tri
phàp ly cùa nhàn càch. Nhà nuóc phàp quyén phài trò thành còng cu và
phuang tién
de
còng dàn thuc hién quyén làm chù trén mgi phuang dién: kinh
té,
chinh trj, xà hòi . Thòng qua viéc làm chù, mò ròng quyén làm chù dói vói
càc boat dòng mang tinh xà bòi cùa con nguòi, nhàn càch con nguòi co diéu
kién
ben
de phàt trién .
Vj tri phàp ly cùa nhàn càch trong xà bòi hién dai, truóc hét, dugc dac
trimg
bang càc quyén cùa cà nhàn. Ò
day,
con ngUòi eó nhiing quyén ròng
lón, dugc dàm bào mot càch hién thuc khi thuc bién nàng lue và nàng khiéu
cùa mình, bào
ve Igi
ich cùa mình, tham
già
boat dóng xà bòi và boat dòng
Nhà nuóc , phàt trién và làm phong phù càc nhu càu tinh thàn cùa mình.
Quyén cùa nhàn càch là càc
khà
nàng cùa nhàn càch dugc dàm bào
bang
phàp luàt
ve su

dung và chi phói càc phùc Igi xà bòi , càc già trj vàt
chat,
vàn hoà và tinh thàn,
su
dung quyén tu do, trong pham vi luàt dinh và quyén
CA'!
H'!'.:
r::v-
'•.
-'' '• -'^ \
17
quyét djnh càc boat dòng cùa mình và cùa nguòi khàc
dira
trén ca
so
phàp
luàt. Quyén cùa nhàn càch bao giò cùng là quyén
ve
cài gì dò,
ve
phùc
Igi
và
già tri nào dò. Càc già trj phùc Igi do
rat
da dang : càc già trj phùc
Igi
vàt
chat,
vàn hoà, tinh thàn. Chùng do lao dòng tóng hgp cùa nguòi lao dóng , cùa càc

thành vién trong xà bòi tao nén . Trong
mot
xà hòi dàn chù, nhàn càch phài
eó
nhiing
quyén nhàt djnh dòi vói nhùng già trj dò và nhùng quyén dò phài
phù hgp vói phàp luàt.
Day
chinh là quyén cùa nhàn càch.
Xét
ve
bàn chat, quyén nhàn càch là
mot che
djnh dàn chù. Quyén cùa
con nguòi và viéc bào dàm nhùng quyén ày phue vu càc muc tiéu dàn chù và
nhàn dao. Nò trò thành hién thuc và eó hiéu lue khi dugc cùng eó
bang
nhùng
dàm bào càn thiét. Nhùng bào dàm cho quyén nhàn càch là càc phuang tién
cho phép càc cà nhàn dugc buòng càc quyén cùa mình. Nhùng dàm bào ày
rà't
da dang. Dò là, nhiing dàm bào
ve
kinh
tè
, chinh tri, tu tUòng, tó chùc, phàp
ly boac phàp luàt. Trong dò, nhùng dàm bào
ve kinli
té và chinh trj là ca
so

cùa toàn bó bé thóng dàm bào cho càc quyén cùa nhàn càch. Trong bé thóng
dàm bào quyén cùa nhàn càch
Ibi
nhùng dàm bào
ve
phàp luàt, phàp ly eó
^
nghìa to lón. Dò là nhùng phuang tién do luàt djnh cho phép còng dàn thuc
hién
mot
càch tu do và thuàn Igi càc quyén cùa mình, khàc phue nhùng trò
ngai trong
qua
trình thuc hién và bào
ve
càc quyén cóng dàn khòi bj vi pham.
Nhò vày, con nguòi dugc tham
già
ròng rài vào càc quan bé kinh té , chinh tri,
xà bòi
nhiJng
boat dòng cùa hg dugc dàm bào
ve
mat phàp ly. Dò chinh là ca
so
và nhùng dàm bào phàp ly cho sU phàt trién nhàn càch.
Quyén cùa nhàn càch lién quan chat che vói nghìa vu do luàt djnh ra
cho nhàn càch ,tùc là vói càc nghìa vu
ve
phàp luàt, phàp

1^^
cùa nhàn càch.
C.Màe tùng nói ràng, khòng eó quyén thiéu nghìa vu, khòng eó nghìa vu thiéu
quyén. Mói lién bé giùa quyén và nghìa vu cùa nhàn càch bièu hién ò chò ,
nhàn càch eó cà quyén làn nghìa vu, do dò vàn
de
là phài bào
ve,
bào dàm
18
quyén cùa mòi cà nhàn và dóng thòi bào dàm cho chinh cà nhàn dò hoàn
thành nghìa vu cùa mình. Mói lién bé giùa quyén và nghìa vu
con
thè hién ò
chò,
nghìa vu cùa nguòi này tuang ùng vói quyén cùa nguòi khàc , nguòi này
eó quyén dói vói cài này ,
thi
nguòi khàc eó nghìa vu bào dàm quyén ày,
khòng dugc càn trò nguòi dò thuc hién quyén cùa mình, khòng dugc xàm
pham quyén ày.
Mòi lién bé giùa quyén và nghìa vu cùa cà nhàn vói Nhà nuóc eó tinh
dac biét. Mòi nguòi phài thuc hién
mot
nghìa vu nào dò dói vói Nhà nuóc ,
thi
Nhà nuóc eó quyén yéu càu nguòi dò thuc hién nghìa vu ày. Trong tmòng hgp
còng dàn khòng thuc hién yéu càu dò
thi
Nhà nuóc bàt

buge
nguòi dò phài
làm tròn nghìa
vii
cùa mình.
Nguge
lai, còng dàn eó nhiJng quyén dói vói Nhà
nuóc , thi Nhà nuóc eó nghìa vu thuc hién dòi vói còng dàn, dói vói cà
nhan,nhu bào
ve
và bào dàm tinh bàt khà xàm pham và tu do cùa cà nhàn, bào
ve
danh
dir
và nhàn phàm cùa hg, tao diéu kièn cho con nguòi eó khà nàng lao
dòng , làm viéc theo nghé nghiep cùa mình, tra luang huu tri cho nhiing nguòi
tói dò tuoi Ughi huu theo luàt djnh v.v
Gióng nhu quyén cùa nhàn càch dugc bào
ve
bang phàp ly, nghìa vu
ve
phàp ly cùa nhàn càch cùng dugc dàm bào nhò tràch nhiém
ve
phàp ly cùa
hg.
Tràch nhiém phàp ly là bièu hién
ve
phàp luàt cùa khài niém chung -tràch
nhiém xà bòi. Vày, tràch nhiém phàp ly là thài dò dùng dàn, tu giàc, phù hgp
vói yéu càu phàp luàt và y thùc phàp luàt cùa nhàn càch dói vói xà bòi , dói

vói Nhà nuóc , dói vói nhùng nguòi khàc ; là viéc thuc hién
mot
càch tmng
thuc càc nghìa vu
ve
phàp ly do luàt quy dinh; là viéc thuc hién càc yéu càu
cùa xà hòi , cùa Nhà nuóc và cùa nhùng nguòi khàc dà dugc thè hién thành
luàt
dói vói nhàn càch. Mòi nhàn càch , mòi cóng dàn eó tràch nhiém
ve
phàp
ly do phàp luàt djnh ra nghìa vu cho hg. Tràch nhiém phàp ly là tràch nhiém
cùa nhàn càch thuc hién dùng dàn nghìa vu phàp ly cùa mình. Néu
mot
ngUÒi
19
nào dò khòng làm tròn nghìa vu cùa mình và do dò vi pham yéu càu cùa luàt,
thi tràch nhiém phàp ly cùa nguòi dò là tràch nhiém
ve
nhùng hành dóng
khòng dùng dàn, khòng hgp phàp và
vi thè
phài eó nhùng bién phàp nhàt dinh
de
tàc dóng, lén àn, khién tràch,1(ùng phat nguòi dò.
Vày, tràch nhiém nhu là mot phuang tién dàm bào cho cà nhàn hoàn
thành nghìa vu cùa mình. Truóc hét, nò eó tinh tich cuc vi dò là tràch nhiém
chàp hành nghìa vu,
con
hình thùc tiéu cuc cùa tràch nhiém chi xuàt hién

trong truòng hgp càc nghìa vu khòng dugc chàp hành boac eó su vi pham phàp
luàt . Tràch nhiém phàp ly lién
he
chat che vói nghìa vu. Viéc bào dàm thuc
hién nghìa vu là bg phan càu thành, là thành phàn trong qui
che
phàp luàt cùa
nhàn càch.
Tom
lai vj tri phàp
luat
cùa nhàn càch góm : a, quyén nhàn càch; b,
nhiing bào dàm phàp ly dói vói càc quyén; e, nghìa vu phàp ly cùa nhàn càch;
d, tràch nhiém phàp ly cùa nhàn càch trong viéc chàp hành nghìa vu cùa mình.
Nhùng yéu tó trén nhàm diéu chinh hành vi cùa nhàn càch, góp phàn djnh
huóng cho su hình thành tón tai, phàt trién và hoàn thién nhàn càch con nguòi.
De
khàng djnh vj tri phàp ly cùa nhàn càch cùng nhu tàng cuòng vai
trò cùa phàp luàt dói vói su hình thành phàt trién nhàn càch, viéc hoàn thién
phàp luàt và tàng cuòng diéu tiét xà bòi bang phàp luàt dang trò thành
mot
vàn
de
co y nghìa càp
bàcb
hién nay.
1.2.3. Vai trò
cùa
vàn hoà tinh thàn dói vói su hình thành và phàt
trién nhàn càch.

Hoat dòng cùa nhàn càch khòng ehi bj qui djnh bòi dòng ca, dòng lue
Igi
ich, bòi nhùng diéu kién xà bòi , phàp ly thuàn
Igi
bay bàt
Igi,
ma con
bj
qui djnh bòi su phàt trién bay kém phàt trién cùa
f
thùc nhàn càch. Su phàt
trién
tinh
càm, ly tri, y ehi
tue
là su phàt trién y thùc nhàn càch truc tiép qui
djnh khà nàng xàc djnh,
lira
chgn hành vi, khà nàng thuc hién hành vi cùa
20
nhàn càch. Su phàt trién y thùc nhàn càch, do vày, vùa là dàm bào cho boat
dòng nhàn càch, vùa là ehi bàp ve su phàt trién nhàn càch.
Su phàt trién y thùc nhàn càch bj qui djnh bòi
mùc
dò và qui mò
chuyèn vàn hoà tinh thàn xà bòi thành vàn hoà tinh thàn cùa cà nhàn, nói càch
khàc,
bòi mùc dò chiém lình vàn hoà tinh thàn xà bòi ,
Vàn hoà tinh thàn cùa xà bòi dugc càu thành
tu

vàn hoà tinh thàn cùa
càc cà nhàn, nhung khi dinh hình thi nò ón djnh han. Vàn hoà tinh thàn cùa xà
bòi dugc dói tugng hoà , khàch quan hoà trong he thóng tri thùc cùa xà bòi ,
nhiJng quan dièm thè giói quan, nhùng nguyén tàc, nhùng chuàn muc phàp
1^,
dao
due,
thàm my v.v Su hình thành và phàt trién vàn hoà tinh thàn cùa nhàn
càch dién ra trong su tàc dòng qua lai giùa vàn hoà tinh thàn cùa xà bòi và y
thùc cà nhàn. Nhung su tàc dòng qua lai này khòng dién ra dan giàn nhu sa
dò
cùa chù nghìa hành vi " kich thich - phàn ùng". Nói cu thè han, càc yéu càu ,
càc chuàn
mire
xà bòi ( còng dóng, giai càp) khòng true tiép làm xuàt hién ò
con nguòi nhiing phàm
chat
cà nhàn phù hgp vói yéu càu cùa cóng dóng, giai
càp,
xà bòi
.
Nhùng phàm
chat
nhàn càch dugc hình thành thòng qua giào
due
và tu giào due. He thóng giào due cùa xà bòi
co
vai trò cuc ky quan trgng
,
nhung nhùng ànb buòng cùa tiéu mòi tmòng xà bòi dói vói cà nhàn cùng eó y

nghìa dàng ké. Thèm vào dò, dac dièm xu huóng trong tinh càch cà nhàn, tinh
tich cuc hay thiéu tich cuc
ve
mat nhàn càch cùng làm cho su tiép nhàn cùa
nhàn càch dói vói vàn hoà tinh thàn xà bòi trò nén phùc tap.
Trong so nhùng yen
tó
càu thành vàn hoà tinh thàn
cùa
xà
ligi
, the
giói
quan, he thóng
tu'
thùc, càc chuàn mUc phàp ly, dgo
due,
thàm my co vi
tri quan trgng. Chùng ành buòng manh me dén su hình thành vàn hoà tinh
thàn cà nhàn, và do dò, ành buòng dén su phàt trién nhàn càch.
Nhu chùng ta biét,
the
giài quan giù vai trò djnh huóng chung cho con
nguòi trong mgi boat dóng
song.
Con nguòi dù tu giàc bay khòng tu giàc vàn
21
bj ehi phói bòi mot
so
quan niém chung

ve
thè giói,
ve
xà bòi và con nguòi.
Nhùng quan niém chung dò là ca
so
cho su hình thành tri thùc cu thè
ve
euòc
song,
cho y thùc
ve
tràch nhiém, nghìa vu dao
due,
quan niém
ve
hanh phùc,
f
nghìa cugc
song,
cùng nhu su
lira
chgn
lói
song v.v Nhùng quan niém trong
thè
giói quan eó thè là nhùng quan niém ft nhiéu
chàn
thuc , cùng eó thè là
nhùng quan niém duy tàm tòn giào. Trong càc xà bòi eó phàn chia giai càp,

thè
giói quan bao giò cùng mang tinh giai càp. Và nhu khàng djnh cùa càc nhà
kinh dién, trong xà bòi eó phàn chia giai càp, thè giói quan cùa giai càp thóng
trj bao giò cùng giù dja vj thóng trj. Mae dù vày, nhiJng ành buòng dan xen
làn nhau trong y thùc con nguòi thuòe càc giai càp khàc nhau là diéu kbó
trành khòi.
Tinh
trang dò làm cho su phàt trién nhàn càch trò nén phùc tap và
thàm ehi ngay dói vói mot cà nhàn cu thè, su phàt trién nhàn càch cùng ehùa
dung nhiing yéu tó dói lap nhau.
Trong diéu kién hién nay, chù nghìa Màc-Lènin là mot
thè
giói quan
khoa hgc và tién bò nhàt. Trong khi phàn ành
Igi
ich cùa giai càp vò san cùng
nhu cùa nhàn loai, nò dóng thòi phàn ành xu thè vàn dòng và phàt trién xà bòi
loài nguòi. Kién tri chù nghìa Màc-Lènin và tu tuòng
Ho
Chi Minh , do vày
vàn là nguyén tàc
bang
dàu trong còng tàc tu tuòng cùa xà bòi ta hién nay.
Viéc quàn triét chù nghìa
Màe-lénin
và tu tuòng
Ho
Chi Minh trong quàng dai
quàn chùng chinh là tao ra ca
so

tu tuòng thè giói quan và dòng lue cho su
phàt trién nhàn càch.
He thóng tri thùc cùa xà hai là két tinh cùa
Ijch su
phàt trién nhàn thùc
cùa xà bòi . Nò bién dién nhu là mòi truòng tri thùc ma mòi cà
nliàn
déu phài
tiép nhan
ìt
nhiéu thòng qua giaó due và tu giào due. Tri thùc chinh là mot yéu
tó quan trgng càu thành nhàn càch, dóng thòi là yéu tó càu thành ca
so
tàm
1^^
cùa boat dóng .
Vi
vày,
de
mò ròng boat dòng và boat dòng eó hiéu qua , con
nguòi càn dugc nàng cao hgc vàn, phàt trién tri thùc mot càch
day
dù.
22
Nhùng chuàn nnfc phàp ly và dgo
due
xà hai là su phàn ành
Igi
ich cùa
xà bòi duói hình thùc nhùng yéu càu, nhùng ménh

lénh
ngàn càm,
bàt
buge
boac khuyén khich. Nhùng chuàn
mire
phàp ly mang tinh cuòng
bue.
Chùng
tao ra
mot
giói han tòi thiéu
ma
con nguòi khòng dugc vi pham
nliàm
bào dàm
su ón djnh cùa xà bòi ò mùc tòi thiéu. Su am hiéu và nàm vùng càc chuàn muc
phàp ly sé tao diéu kién cho con ngUÒi tu do trong boat dòng . Tu do ò
day
chinh là y thùc dugc
tfnh
tàt yéu, hoat dóng phù hgp vói tinh tàt yéu và theo
nghìa ày, nhùng chuàn
mire
phàp ly khi dugc noi tàm hoà sé trò thành yéu tó
cùa y thùc nhàn càch, tao diéu kién cho nhàn càch phàt trién .
Khàc vói càc chuàn
mire
phàp ly, càc chuàn muc dao
due

thè hién yéu
càu tói da cùa xà hòi dói vói con nguòi,
vi
thè nò khòng ràng buóc con nguòi
bòi su cuong
che tu
phia xà bòi . Viéc thuc hién càc hành vi dao
due
dugc quy
djnh
tu
dòng ca
ben
trong nghìa là
tu
su thòi thùc cùa
tinh
càm dao
due,
cùa
barn muón làm diéu thién . Càc chuàn
mire
xà hòi khi dugc nói tàm hoà trong
y thùc cà nhàn sé chuyèn hoà thành dòng ca và xàc djnh phuang huóng cho
hành vi dao
due
cùa con nguòi. Bòi
thè,
nàng lue thuc hién hành vi dao
due

và
dành già dao
due
, hay ròng ra là toàn bg sU phàt trién phuang dién dao
due
cùa nhàn càch tùy thuòe vào vice con nguaì tiép nhàn dugc dén dàu nhiJng
chuàn
mire
dao
due
xà bòi .
Co
nhién, su tiép nhàn này khòng dan giàn chi là
con nguòi hgc thuòe càc chuàn
mire,
càc nguyén tàc, càc yéu càu dao
due
xà
bòi .
De
càc chuàn
mire
dao
dire
xà bòi dugc tiép nhan và chuyèn hoà thành
dòng ca cùa hành vi dao
due thi
ngoài viéc dugc tmyén thu càc chuàn mUc
con nguòi phài eò dugc mot tfnh tich cuc nhàt djnh. Tinh tich cuc cùa nhàn
càch lai phu thuòe

rat
nhiéu vào su phàt trién bài hoà vàn hoà tinh thàn cùa hg.
Vàn hoà
nghé
thuàt cùng là mot thành tó quan trgng trong vàn hoà tinh
thàn cùa xà bòi . Nò co mot vai trò dgc dào trong su phàt trién vàn hoà tinh
thàn cà nhàn. Do dac
trimg
cùa mình, vàn hoà nghé thuàt phàn ành mot càch
23