Thủ tục hỏi và tranh luận tại phiên toà dân sự sơ thẩm

1

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT




NGUYỄN HÀ GIANG






THỦ TỤC HỎI VÀ TRANH LUẬN
TẠI PHIÊN TÒA DÂN SỰ SƠ THẨM




LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

HÀ NỘI - 2011




2

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT



NGUYỄN HÀ GIANG





THỦ TỤC HỎI VÀ TRANH LUẬN
TẠI PHIÊN TÒA DÂN SỰ SƠ THẨM

Chuyên ngành : Luật dân sự
Mã số : 60 38 30



LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

Người hướng dẫn khoa học: TS. Lê Thu Hà




HÀ NỘI - 2011



3



MỤC LỤC



Trang

Trang phụ bìa


Lời cam đoan


Mục lục


Danh mục các từ viết tắt

MỞ ĐẦU
1

Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ THỦ TỤC HỎI VÀ TRANH
LUẬN TẠI PHIÊN TOÀ DÂN SỰ SƠ THẨM
7
1.1.
Khái quát chung về phiên tòa dân sự sơ thẩm
7
1.2.
Thủ tục hỏi và tranh luận những phần không thể thiếu của
phiên toà dân sự sơ thẩm
14
1.2.1.
Nhận thức chung về thủ tục hỏi tại phiên toà dân sự sơ thẩm
16
1.2.2.
Nhận thức chung về thủ tục tranh luận tại phiên toà dân sự
sơ thẩm
21
1.3.
Các nguyên tắc của việc hỏi và tranh luận tại phiên toà dân
sự sơ thẩm
27
1.3.1.
Các nguyên tắc xét xử sơ thẩm vụ án dân sự
27
1.3.2.

Các nguyên tắc không thể thiếu của thủ tục hỏi và tranh luận
tại phiên toà dân sự sơ thẩm
30

Chương 2: THỦ TỤC HỎI VÀ TRANH LUẬN TẠI PHIÊN TOÀ
DÂN SỰ SƠ THẨM THEO QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT
37


4
TỐ TỤNG DÂN SỰ NĂM 2004
2.1.
Thủ tục hỏi tại phiên tòa dân sự sơ thẩm
40
2.2.
Thủ tục tranh luận tại phiên tòa dân sự sơ thẩm
65

Chương 3: THỰC TIỄN ÁP DỤNG VÀ CÁC GIẢI PHÁP NÂNG CAO
CHẤT LƢỢNG THỦ TỤC HỎI VÀ TRANH LUẬN TẠI
PHIÊN TOÀ DÂN SỰ SƠ THẨM
83
3.1.
Thực tiễn áp dụng thủ tục hỏi và tranh luận tại phiên toà dân
sự sơ thẩm theo quy định của Bộ luật tố tụng dân sự năm 2004
83
3.1.1.
Những ưu điểm và hạn chế của thực tiễn áp dụng các quy định
về thủ tục hỏi và tranh luận tại phiên tòa dân sự sơ thẩm
83

3.1.1.1.
Những ưu điểm của quy định pháp luật và thực tiễn áp dụng
84
3.1.1.2.
Những tồn tại, hạn chế của pháp luật và thực tiễn áp dụng
87
3.1.2.
Nguyên nhân của những hạn chế trong thực tiễn áp dụng
quy định về hỏi và tranh luận tại phiên toà dân sự sơ thẩm
93
3.1.2.1.
Một số quy định của pháp luật chưa hợp lý và đáp ứng yêu
cầu khách quan
93
3.1.2.2.
Số lượng, chất lượng của đội ngũ Thẩm phán chưa thực sự
đáp ứng được yêu cầu mới
94
3.1.2.3.
Những hạn chế, bất cập trong chế định Hội thẩm nhân dân
96
3.1.2.4.
Những hiện tượng tiêu cực trong hoạt động của ngành tòa
án nhân dân
97
3.2.
Những bảo đảm cho việc nâng cao chất lượng thủ tục hỏi và
tranh luận tại phiên toà dân sự sơ thẩm
99
3.2.1.

Hoàn thiện các quy định của pháp luật tố tụng dân sự nói
chung và phiên tòa sơ thẩm dân sự nói riêng
99
3.2.2.
Nâng cao trình độ nhận thức, chuyên môn nghiệp vụ của
thẩm phán, Hội thẩm nhân dân và Luật sư
103
3.2.3.
Nâng cao ý thức pháp luật cho quần chúng nhân dân
106


5
3.2.4.
Bảo đảm cơ sở vật chất cho hoạt động xét xử
108

KẾT LUẬN
110

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
112

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

BLTTDS
: Bộ luật tố tụng dân sự
HĐXX
: Hội đồng xét xử
PLTTGQCVADS
: Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án dân sự
TANDTC
: Tòa án nhân dân tối cao
TTDS
: Tố tụng dân sự



6
MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài
Trong điều kiện nền kinh tế - xã hội nước ta hiện nay, hoàn thiện hệ
thống pháp luật nói chung và pháp luật tố tụng dân sự (TTDS) nói riêng là
một nhu cầu khách quan nhằm đáp ứng yêu cầu giải quyết các vụ việc dân sự
đang ngày càng gia tăng cả về số lượng cũng như tính chất phức tạp của từng
loại vụ việc, nâng cao chất lượng xét xử của Tòa án, bảo đảm cho việc giải
quyết các vụ việc dân sự được nhanh chóng, chính xác, công minh và đúng
pháp luật.
Bộ luật tố tụng dân sự (BLTTDS) 2004 ra đời thay thế các Pháp lệnh
thủ tục giải quyết các vụ án dân sự (PLTTGQCVADS) 1989, Pháp lệnh thủ

tục giải quyết các vụ án kinh tế 1994, Pháp lệnh thủ tục giải quyết các tranh
chấp lao động 1996 là sự phát triển có tính bước ngoặt đối với ngành luật
TTDS Việt Nam. Bộ luật quy định khá đầy đủ và toàn diện các nguyên tắc cơ
bản trong TTDS; trình tự thủ tục khởi kiện các vụ án dân sự; trình tự thủ tục
giải quyết các vụ việc dân sự tại Tòa án, nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm
của các cơ quan và người tiến hành tố tụng cũng như quyền và nghĩa vụ của
các chủ thể tham gia tố tụng.
Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị "Về một
số nhiệm vụ trọng tâm của công tác tư pháp trong thời gian tới" và Nghị
quyết 49-NQ/TW ngày 2/6/2005 về "Chiến lược cải cách tư pháp đến năm
2020" đã đánh giá về tình hình công tác tư pháp trong những năm vừa qua ở
nước ta là:
Công tác tư pháp đã đạt được nhiều kết quả, góp phần quan
trọng vào việc giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội,
bảo vệ lợi ích của nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức,


7
công dân, bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa, phục vụ tích cực công
cuộc đổi mới Tuy nhiên, chất lượng công tác tư pháp nói chung
chưa ngang tầm với yêu cầu và đòi hỏi của nhân dân, còn nhiều
trường hợp bỏ lọt tội phạm, làm oan người vô tội, vi phạm các
quyền tự do, dân chủ của công dân, làm giảm sút lòng tin của nhân
dân với Đảng, Nhà nước và các cơ quan tư pháp [6].
Chính sách hình sự, chế định về pháp luật dân sự và pháp
luật về tố tụng tư pháp còn nhiều bất cập, chậm được sửa đổi, bổ
sung , nhiệm vụ cải cách tư pháp đang đứng trước nhiều thách
thức… các tranh chấp dân sự, kinh tế, lao động… có chiều hướng
tăng về số lượng và phức tạp, đa dạng hơn [8].
Để có những chuyển biến mạnh mẽ trong công tác tư pháp, thực hiện

tốt nhiệm vụ xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam,
Nghị quyết đã đề ra một số nhiệm vụ trọng tâm của công tác tư pháp trong
thời gian đến năm 2020, trong đó đặc biệt nhấn mạnh:
…Bảo đảm tranh tụng dân chủ với luật sư, người bào chữa
và những người tham gia tố tụng khác khi xét xử, các Toà án phải
bảo đảm cho mọi công dân đều bình đẳng trước pháp luật, thực sự
dân chủ, khách quan, thẩm phán và hội thẩm độc lập và chỉ tuân
theo pháp luật, việc phán quyết của tòa án phải căn cứ chủ yếu vào
kết quả tranh tụng tại phiên toà, trên cơ sở xem xét đầy đủ, toàn
diện các chứng cứ, ý kiến của kiểm sát viên, của người bào chữa, bị
cáo, nhân chứng, nguyên đơn, bị đơn và những người có quyền, lợi
ích hợp pháp để ra những bản án, quyết định đúng pháp luật, có
sức thuyết phục và trong thời hạn pháp luật quy định [6].
"Xây dựng nền tư pháp trong sạch, vững mạnh, dân chủ, nghiêm
minh, bảo vệ công lý, từng bước hiện đại, phục vụ nhân dân, phụng sự tổ
quốc; hoạt động tư pháp mà trọng tâm là hoạt động xét xử được tiến hành có
hiệu quả và hiệu lực cao" [8].


8
Xét xử là giai đoạn quan trọng nhất của quá trình giải quyết vụ án nói
chung, vụ án dân sự nói riêng. Một vụ án có thể tiến hành bằng một giai đoạn
xét xử sơ thẩm nhưng cũng có thể phải tiến hành tiếp qua các giai đoạn xét xử
phúc thẩm, giám đốc thẩm và tái thẩm. Tuy nhiên xét xử sơ thẩm vụ án dân
sự đóng một vai trò hết sức quan trọng, bởi lẽ lần đầu tiên vụ án được đưa ra
xét xử công khai, qua việc hỏi và tranh luận tại phiên toà Hội đồng xét xử
(HĐXX) xác định quan hệ pháp luật tranh chấp là gì? điều luật nào được áp
dụng? Tính hợp pháp của các chứng cứ, quá trình xác minh thu thập chứng cứ
và các hoạt động tố tụng khác có vi phạm thủ tục tố tụng hay không việc
tuân thủ chặt chẽ các quy định về thủ tục tố tụng tại phiên toà, đặc biệt là thủ

tục hỏi và tranh luận tại phiên toà dân sự sơ thẩm sẽ bảo đảm cho công tác xét
xử được chính xác, toàn diện, khách quan, phát huy được tính phổ biến, tuyên
truyền, giáo dục pháp luật của công tác xét xử nói chung và của phiên toà nói
riêng. Trong giai đoạn xét xử sơ thẩm nếu Toà án ra bản án đúng pháp luật thì
không phát sinh việc kháng cáo, kháng nghị, không có việc xét xử lại bản án
sơ thẩm theo trình tự phúc thẩm, giám đốc thẩm hoặc tái thẩm. Điều đó tạo
được tính ổn định nhanh chóng của bản án, tiết kiệm được thời gian, công sức
cũng như tài sản của nhà nước và công dân.
Tuy nhiên do nhiều nguyên nhân khách quan cũng như nguyên nhân
chủ quan, hiện tượng vi phạm các quy định về thủ tục tố tụng tại phiên toà
vẫn còn xảy ra ở nhiều nơi. Việc hỏi tại phiên toà còn phiến diện, không đầy
đủ, tranh luận giữa nguyên đơn, bị đơn, người có quyền lợi nghĩa vụ liên
quan, người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự và những người
tham gia tố tụng khác chưa thật sự dân chủ và bình đẳng. Hậu quả là có việc
xét xử sai, gây thiệt hại đến các quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, làm
ảnh hưởng không nhỏ đến lòng tin của nhân dân đối với Đảng, Nhà nước và
các cơ quan tư pháp.
Để khắc phục tình trạng nói trên, trên cơ sở quán triệt tinh thần Nghị
quyết 08-NQ/TW về "Một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời


9
gian tới" và Nghị quyết 49-NQ/TW ngày 2/6/2005 về "Chiến lược cải cách tư
pháp đến năm 2020"của Bộ Chính trị để thực hiện tốt công cuộc cải cách tư
pháp đang được triển khai sâu rộng trên cả nước, với nhiệm vụ:
Đổi mới việc tổ chức các phiên toà xét xử, xác định rõ hơn
vị trí, quyền hạn, trách nhiệm của người tiến hành tố tụng và người
tham gia tố tụng theo hướng bảo đảm tính công khai, dân chủ,
nghiêm minh; nâng cao chất lượng tranh tụng tại các phiên toà xét
xử, coi đây là khâu đột phá của hoạt động tư pháp [8].

thì việc nghiên cứu để bổ sung cho lý luận về thủ tục tố tụng tại phiên toà sơ
thẩm xét xử các vụ án dân sự, góp phần khắc phục các nguyên nhân làm phát
sinh các vi phạm thủ tục hỏi và tranh luận tại phiên toà dân sự sơ thẩm, nâng
cao hiệu quả và chất lượng của phiên toà dân sự sơ thẩm là một trong những
vấn đề quan trọng và cần thiết. Vì những lý do trên tôi đã chọn đề tài "Thủ
tục hỏi và tranh luận tại phiên toà dân sự sơ thẩm" làm luận văn Thạc sĩ
luật học của mình.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Đề tài này đã được một số chuyên gia nghiên cứu về luật dân sự Việt
Nam, các luật gia, các thẩm phán có nhiều năm làm công tác xét xử đề cập
đến như: PGS.TS Trần Văn Độ với bài: Bản chất của tranh tụng tại phiên toà,
(Báo Lịch sử pháp luật, tháng 8/2008), Luật sư Nguyễn Văn Chiến với bài:
Nâng cao kỹ năng tranh tụng của Luật sư Việt Nam bên thềm hội nhập, (báo
Quản trị tháng 8/2008), Luận văn thạc sĩ Luật học: Các cấp xét xử trong tố
tụng dân sự Việt Nam, của Lê Thị Hà; Luận văn thạc sĩ Luật học: Thủ tục
tranh luận tại phiên tòa sơ thẩm dân sự - Cơ sở lý luận và thực tiễn, của
Nguyễn Thị Thu Hà
Tuy nhiên những bài viết và các công trình nghiên cứu này chưa làm
rõ được trình tự, thủ tục và vị trí vai trò của HĐXX, người bảo vệ quyền và
lợi ích hợp pháp của đương sự, đương sự, kiểm sát viên trong quá trình hỏi


10
và tranh luận tại phiên toà dân sự sơ thẩm. Phạm vi nghiên cứu ở góc độ lý
luận và thực tiễn áp dụng các quy định về thủ tục này chưa có tác giả nào đề
cập một cách toàn diện. Vì vậy, việc tiếp tục nghiên cứu về thủ tục hỏi và
tranh luận tại phiên toà dân sự sơ thẩm có ý nghĩa quan trọng cả về mặt lý
luận và thực tiễn.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
Mục đích:

Làm rõ chủ thể, phạm vi, trình tự, thủ tục hỏi và tranh luận tại phiên
toà dân sự sơ thẩm.
Nhiệm vụ:
- Làm rõ nội dung, mục đích, ý nghĩa của các nguyên tắc thủ tục hỏi
và tranh luận tại phiên toà dân sự sơ thẩm.
- Nghiên cứu các quy định của pháp luật TTDS Việt Nam và thực tiễn
áp dụng, từ đó chỉ ra những bảo đảm cho việc nâng cao chất lượng thủ tục hỏi
và tranh luận tại phiên toà dân sự sơ thẩm.
4. Phạm vi của đề tài
Đề tài này chỉ nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn áp dụng
thủ tục hỏi và tranh luận tại phiên toà dân sự sơ thẩm và những bảo đảm nâng
cao chất lượng thủ tục hỏi và tranh luận tại phiên toà dân sự sơ thẩm.
5. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu
Cơ sở lý luận của đề tài là: Quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin và
tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về giải quyết các
tranh chấp dân sự và cải cách tư pháp trong tình hình mới. Học thuyết của chủ
nghĩa Mác - Lênin về tổ chức bộ máy nhà nước và những thành tựu của khoa
học pháp lý thế giới và Việt Nam.


11
Phương pháp nghiên cứu luận văn dựa vào chủ nghĩa duy vật biện
chứng, phương pháp phân tích tổng hợp, phương pháp so sánh, phương pháp
chứng minh.
6. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội
dung của luận văn gồm 3 chương:
Chương 1: Những vấn đề chung về thủ tục hỏi và tranh luận tại phiên
toà dân sự sơ thẩm.
Chương 2: Thủ tục hỏi và tranh luận tại phiên toà dân sự sơ thẩm theo

quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2004.
Chương 3: Thực tiễn áp dụng và các giải pháp nâng cao chất lượng
thủ tục hỏi và tranh luận tại phiên toà dân sự sơ thẩm.


12
Chương 1
NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ THỦ TỤC HỎI VÀ TRANH LUẬN
TẠI PHIÊN TOÀ DÂN SỰ SƠ THẨM

1.1. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ PHIÊN TÒA DÂN SỰ SƠ THẨM
Trong tình hình đất nước ngày càng phát triển như hiện nay, đời sống
dân sự cũng ngày càng phát triển và các mối quan hệ xã hội ngày càng đa
dạng, phức tạp, giao lưu kinh tế, xã hội rộng mở tạo điều kiện cho con người
phát triển toàn diện về mọi mặt. Nhưng đồng hành với nó là các tranh chấp
dân sự, kinh doanh thương mại, hôn nhân gia đình, lao động trong đời sống xã
hội ngày càng nảy sinh nhiều hơn, đa dạng hơn, phức tạp hơn nên đòi hỏi Nhà
nước phải nỗ lực hơn nữa trong việc duy trì sự ổn định xã hội, giải quyết các
tranh chấp giữa các cá nhân, cơ quan, tổ chức với nhau trong quá trình giao
lưu dân sự để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của họ cũng như bảo vệ chính
sách pháp luật của Nhà nước. Để đáp ứng được yêu cầu này đòi hỏi Nhà nước
phải xây dựng được một hệ thống các cơ quan tư pháp mạnh, hệ thống pháp
luật phù hợp, bảo đảm sự bình đẳng, dân chủ của các cá nhân, cơ quan, tổ
chức trước pháp luật.
Chế định phiên tòa sơ thẩm dân sự bao gồm các quy định về trình tự,
thủ tục tại phiên tòa sơ thẩm. Sau khi tòa án thụ lý đơn khởi kiện để giải quyết
yêu cầu của đương sự, nếu vụ án buộc phải đưa ra xét xử thì tòa án mở phiên
tòa sơ thẩm để giải quyết tranh chấp giữa các bên. Tất cả các tranh chấp dân
sự nếu đã phải đưa ra xét xử thì đều phải trải qua quá trình xét xử tại phiên tòa
sơ thẩm dân sự. Tại phiên tòa sơ thẩm dân sự có mặt đầy đủ những người tiến

hành tố tụng, các bên đương sự và những người tham gia tố tụng khác. Các
chủ thể tham gia phiên tòa có tư cách tố tụng khác nhau và có các quyền và
nghĩa vụ tố tụng độc lập. HĐXX đảm bảo cho việc xét xử diễn ra theo đúng tố
tụng đồng thời tiến hành hoạt động áp dụng pháp luật xác định nội dung


13
quyền và nghĩa vụ dân sự cho các bên đương sự cũng như giải quyết triệt để
các vấn đề khác của vụ án. Các đương sự thực hiện hoạt động chứng minh
cho yêu cầu, đề nghị của mình, thuyết phục HĐXX đưa ra phán quyết có lợi
cho họ. Những người tham gia tố tụng khác có trách nhiệm giúp cho HĐXX
tìm ra sự thật khách quan của vụ án. Để có một phán quyết cuối cùng công
bằng và thuyết phục, mọi diễn biến tại phiên tòa sơ thẩm dân sự phải tuân
theo một trình tự, thủ tục chặt chẽ được quy định trong pháp luật TTDS.
Phiên tòa sơ thẩm dân sự được xét xử công khai, mọi người đều có
quyền tham dự phiên tòa trừ một số trường hợp phải xét xử kín theo luật định
như trong trường hợp cần giữ bí mật nhà nước, giữ gìn thuần phong mỹ tục,
bí mật đời tư, bí mật kinh doanh… nhưng phải tuyên án công khai.
Từ những phân tích trên đây, có khái niệm phiên tòa sơ thẩm dân sự
như sau: Phiên tòa sơ thẩm vụ án dân sự là hình thức tổ chức hoạt động xét
xử vụ án lần đầu của tòa án, do Tòa án có thẩm quyền thực hiện theo một
trình tự, thủ tục nhất định.
Hoạt động xét xử là khâu trọng yếu nhất của toàn bộ quá trình tố tụng,
là hoạt động của các cơ quan và cá nhân được quyền căn cứ vào pháp luật để kết
luận, đánh giá những vấn đề pháp lý và đưa ra những quyết định có tính bắt
buộc. Hoạt động xét xử các vụ án dân sự là hoạt động đặc trưng của Toà án, do
pháp luật quy định theo một thủ tục tố tụng đặc biệt - thủ tục TTDS.
Tại phiên tòa sơ thẩm dân sự, quyền và lợi ích hợp pháp của các bên
phụ thuộc vào phán quyết của tòa án dựa trên cơ sở xem xét, đánh giá chứng
cứ, kết quả của việc hỏi và tranh luận tại phiên tòa cũng như hoạt động áp

dụng pháp luật của HĐXX. Nếu trong quá trình hòa giải, tòa án chỉ giải quyết
những vấn đề thuộc phạm vi tranh chấp giữa các đương sự thì việc xét xử tại
phiên tòa phải xem xét toàn bộ các vấn đề của vụ án. Ngoài việc xác định nội
dung quyền và nghĩa vụ dân sự cho các bên đương sự, tòa án còn giải quyết
các vấn đề khác liên quan đến vụ án.


14
Xét xử là giai đoạn quan trọng nhất của quá trình giải quyết vụ án dân
sự. Tại giai đoạn này, HĐXX với tư cách là người tiến hành tố tụng giải quyết
những vấn đề về bản chất của vụ án bao gồm: quan hệ pháp luật tranh chấp là
gì? Điều luật nào được áp dụng để giải quyết? nguyên nhân của việc tranh chấp,
lỗi thuộc về phía nào? Tính hợp pháp của các chứng cứ, quá trình xác minh thu
thập chứng cứ và các hoạt động tố tụng khác có vi phạm thủ tục tố tụng hay không.
Nghiên cứu lịch sử tố tụng dân sự nước ta, các quy định về phiên tòa dân
sự sơ thẩm thì thấy tại Sắc lệnh số 13 ngày 24/1/1946 về tổ chức các tòa án và
các ngạch thẩm phán đã có những quy định đầu tiên về phiên tòa dân sự. Theo
Giáo trình luật tố tụng dân sự, "Lịch sử tố tụng dân sự tại tòa bắt đầu từ ngày
24/1/1946" [12]. Đây được coi là văn bản đầu tiên chứa đựng các quy phạm
TTDS của nước ta. Văn bản này đã có các quy định về người tiến hành tố tụng,
nghị án và tuyên án và cách thức tổ chức một phiên tòa, chẳng hạn như Điều 10
quy định: "Tại phiên tòa Thẩm phán xét xử một mình, lục sự giữ bút ký lập biên
bản từ"; Điều 10 khoản 2: "Thẩm phán sơ cấp có thể ngày nào cũng xử kiện, dù
là ngày chủ nhật. lại có thể nếu cần đến mở phiên tòa ngoài trụ sở của tòa án, ở
nơi cách xa tòa án". Quy định về trách nhiệm của Thẩm phán trong việc bảo vệ
quyền và lợi ích của các đương sự: "Thẩm phán không được tự đặt ra lệ mà xử
đoán" (Điều 81); "Các Thẩm phán phải làm đầy đủ bổn phận, dự đều các phiên
tòa, xét xử thật nhanh chóng và thật công minh. Thanh liêm là đức tính thiêng
liêng của Thẩm phán" (Điều 83). Bên cạnh các quy định tiến bộ đó, Sắc lệnh 51
ngày 17/4/1946 có quy định: "Khi ra phiên tòa… bên bị cùng bên dân sự nguyên

cáo có quyền yêu cầu Tòa án thi hành phương sách cần thiết để chứng tỏ sự
thật" (Điều 26). Điều 17 sắc lệnh số 51/ST ngày 17/4/1946 về ấn định thẩm
quyền các Toà án và sự phân công giữa các nhân viên trong toà quy định: "Ông
Chánh án chủ toạ những phiên toà công khai ông có nhiệm vụ điều khiển cuộc
thẩm vấn và bảo vệ trật tự phiên toà". Đến Sắc lệnh số 69 ngày 18/6/1949,
quyền bào chữa cho các đương sự được mở rộng. Điều 1 Sắc lệnh này quy định:
"Trước các Tòa án xử việc hộ và thương mại, trước các Tòa án thường và Tòa


15
án đặc biệt xử việc tiểu hình, đại hình, trừ Tòa án binh tại mặt trận, nguyên cáo,
bị cáo và bị can có thể nhờ một công dân không phải là Luật sư bênh vực cho
mình. Công dân đó phải được ông Chánh án thừa nhận".
Tiếp tục xây dựng bộ máy tư pháp và pháp luật tố tụng, Sắc lệnh 85
ngày 22/5/1950 về cải cách bộ máy tư pháp và luật tố tụng ra đời đã có những
quy định mới liên quan đến phiên tòa sơ thẩm dân sự, theo đó "Ban tư pháp
xã có quyền xử chung thẩm những việc đòi bồi thường hoặc bồi hoàn từ 300
đồng trở xuống" và có quyền "xử sơ thẩm những việc đòi bồi thường hoặc bồi
hoàn quá 300 đ do người bị thiệt hại thỉnh cầu trong đơn kiện hay lúc xét xử"
(Điều 7) . Ngoài ra, Sắc lệnh này đã quy định Hội thẩm nhân dân tham gia
việc xét xử, được nghiên cứu hồ sơ và ngang quyền với Thẩm phán khi xét xử;
thành phần HĐXX sơ thẩm gồm một Thẩm phán và hai Hội thẩm nhân dân.
Quy định Luật sư được tham gia tố tụng để bảo vệ quyền lợi cho đương sự.
Về sau các văn bản liên quan đến TTDS ngày càng trú trọng và quy định chi
tiết hơn về phiên tòa dân sự sơ thẩm để việc tiến hành được thuận lợi và thống
nhất như Thông tư 16-TATC ngày 27/9/1974 của Tòa án nhân dân tối cao
(TANDTC) lần đầu tiên đã khái quát được trình tự xét xử tại phiên tòa:
Thẩm phán chủ tọa phiên tòa có nhiệm vụ bảo đảm việc xét
hỏi, tranh luận và giữ gìn trật tự tại phiên tòa. Hội đồng xử án có
nhiệm vụ quyết định mọi vấn đề về nội dung cũng như về thủ tục tố

tụng trong phiên tòa. Đối với những vấn đề đơn giản không cần phải
thảo luận lâu thì Hội đồng xử án trao đổi và quyết định ngay tại phiên
tòa, nhưng nếu việc trao đổi đòi hỏi mất nhiều thời gian, hoặc trao
đổi để nghị án thì Hội đồng xử án phải vào phòng nghị án [31].
Tiếp đó là Bản hướng dẫn về trình tự xét xử sơ thẩm về dân sự kèm
theo Thông tư số 96 ngày 8/2/1977 của TANDTC rồi đến văn bản có hiệu lực
pháp lý cao hơn và được áp dụng trong một thời gian dài là Pháp lệnh
PLTTGQCVADS, Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án kinh tế, Pháp lệnh


16
thủ tục giải quyết các tranh chấp lao động và các văn bản hướng dẫn của
TANDTC… và hiện nay là BLTTDS năm 2004 - Bộ luật đầu tiên về TTDS
của nước ta.
Nghiên cứu PLTTGQCVADS ta thấy các quy định về phiên tòa sơ
thẩm đã phát triển thành một chế định độc lập và là bộ phận quan trọng của
một văn bản pháp luật chuyên ngành có tính ổn định cao. Các quy định này là
cơ sở pháp lý giúp cho hoạt động xét xử của tòa án đạt được những kết quả
nhất định. Tuy nhiên, chế định phiên tòa sơ thẩm nói chung còn bộc lộ những
hạn chế về mặt kỹ thuật lập pháp, sơ sài về nội dung điều luật:
Chỉ bao hàm được các quy định chung nhất vừa cô đọng,
vừa chưa điều chỉnh hết được những hoạt động trong tố tụng dân
sự cụ thể, nhất là vào thời kỳ hiện nay, khi mà đời sống dân sự đã
thực sự có những chuyển động đa dạng, phức tạp do ảnh hưởng của
nền kinh tế thị trường [34, tr. 45]
Văn bản này còn thể hiện nhiều hạn chế, chưa theo kịp sự phát triển
của đòi hỏi xã hội, cũng như trình độ pháp lý trong giai đoạn này. Nó ảnh
hưởng không nhỏ đến quá trình giải quyết các tranh chấp dân sự, cũng như
thể hiện mô hình tố tụng thẩm vấn một cách đậm nét mà ở đó Tòa án đóng vai
trò là cơ quan điều tra trong TTDS, yếu tố tranh tụng rất mờ nhạt, sự bình

đẳng về quyền và nghĩa vụ tố tụng không rõ nét. Sự ra đời của Nghị quyết 08-
NQ/TW với những quan điểm chỉ đạo có tính đột phá về cải cách tư pháp đã
mở đường cho việc sửa đổi bổ sung chế định phiên tòa nói chung, phiên toà
sơ thẩm dân sự nói riêng theo hướng ngày càng hoàn thiện và tiến bộ hơn đặc
biệt là đề cao yếu tố tranh tụng trong tất cả các phiên tòa, coi đây là khâu đột
phá trong hoạt động của Tòa án.
Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị về một
số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới đã đánh giá về tình
hình công tác tư pháp trong những năm vừa qua ở nước ta là:


17
Chất lượng công tác tư pháp nói chung chưa ngang tầm
với yêu cầu và đòi hỏi của nhân dân, còn nhiều trường hợp bỏ lọt
tội phạm, làm oan người vô tội, vi phạm các quyền tự do, dân chủ
của công dân, làm giảm sút lòng tin của nhân dân đối với Đảng,
Nhà nước và các cơ quan tư pháp [6].
Để có những chuyển biến mạnh mẽ trong công tác tư pháp, thực hiện
tốt nhiệm vụ xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam,
Nghị quyết 08-NQ/TW đã đề ra bốn quan điểm chỉ đạo sau:
1- Công tác tư pháp phải thực hiện đúng đường lối, chủ
trương của Đảng, bám sát và phục vụ có hiệu quả các nhiệm vụ
chính trị trong từng giai đoạn, bảo đảm quyền lực Nhà nước là
thống nhất, có sự phân công, phối hợp giữa các cơ quan nhà nước
trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp,
phát huy dân chủ, tăng cường pháp chế; giữ vững bản chất của nhà
nước ta là nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do
nhân dân và vì nhân dân.
2-Công tác tư pháp phải ngăn ngừa có hiệu quả và xử lý kịp
thời, nghiêm minh các loại tội phạm hình sự, đặc biệt là các tội xâm

phạm an ninh quốc gia, tội tham nhũng và các loại tội phạm có tổ
chức; bảo vệ trật tự, kỷ cương; bảo đảm và tôn trọng quyền dân
chủ, quyền, lợi ích hợp pháp của các tổ chức và công dân.
3-Phát huy sức mạnh tổng hợp của toàn xã hội tham gia vào
công tác tư pháp. Các cơ quan tư pháp phải dựa vào nhân dân để
hoạt động, đồng thời phải là lực lượng nòng cốt, là chỗ dựa vững
chắc của nhân dân trong đấu tranh phòng chống tội phạm, các
hành vi vi phạm pháp luật và giải quyết tranh chấp.
4-Xây dựng các cơ quan tư pháp trong sạch, vững mạnh và từng
bước hiện đại, góp phần xây dựng, bảo vệ Đảng và Nhà nước [6].


18
Bộ Chính trị đã đưa ra một số nhiệm vụ trọng tâm của công tác tư
pháp trong thời gian tới, trong đó đặc biệt nhấn mạnh:
Bảo đảm tranh tụng dân chủ với Luật sư, người bào chữa
và những người tham gia tố tụng khác
Khi xét xử, các Tòa án phải bảo đảm cho mọi công dân đều
bình đẳng trước pháp luật, thực sự dân chủ, khách quan; Thẩm
phán và Hội thẩm độc lập và chỉ tuân theo pháp luật; việc phán
quyết của Toà án phải căn cứ chủ yếu vào kết quả tranh tụng tại
phiên toà, trên cơ sở xem xét đầy đủ, toàn diện các chứng cứ, ý kiến
của Kiểm sát viên, của người bào chữa, bị cáo, nhân chứng, nguyên
đơn, bị đơn và những người có quyền, lợi ích hợp pháp để ra những
bản án, quyết định đúng pháp luật, có sức thuyết phục và trong thời
hạn pháp luật quy định [6 ].
Một trong những nội dung xuyên suốt các nhiệm vụ mà Bộ Chính trị
đã đề ra đó là cần mở rộng tranh tụng để nâng cao chất lượng xét xử nhằm
từng bước nâng cao chất lượng giải quyết các loại vụ án từ đó đưa hoạt động
của Toà án nói riêng, các cơ quan tư pháp nói chung ngày càng có hiệu quả.

Qua nghiên cứu các văn bản pháp luật về TTDS đặc biệt là BLTTDS
năm 2004 có thể thấy xét xử vụ án dân sự chia làm nhiều giai đoạn khác nhau
trong đó giai đoạn hỏi và tranh luận tại phiên toà đóng vai trò hết sức quan
trọng. Tại đây, mọi tình tiết của vụ án đều được trình bày, kiểm tra, đánh giá
một cách công khai, những người tham gia tố tụng được công khai tranh tụng,
đưa ra lý lẽ, chứng cứ để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình hoặc bác
bỏ những lý lẽ, lập luận, chứng cứ của người khác. Việc hỏi và tranh luận tại
phiên toà được tiến hành theo một trình tự, thủ tục nhất định và phải bảo đảm
thực hiện đúng những nguyên tắc mà BLTTDS đã quy định.
Tại phiên tòa sơ thẩm dân sự, thứ tự hỏi và trình tự phát biểu khi tranh
luận đề cao vai trò, vị trí của các bên đương sự. Kiểm sát viên tham gia phiên


19
tòa dân sự (nếu có) không có vai trò như trong phiên tòa hình sự, họ chỉ tham
gia với tư cách là người giám sát hoạt động xét xử của tòa án mà không can
thiệp vào nội dung tranh chấp của các đương sự. Vị trí, vai trò của các đương
sự tại phiên tòa thể hiện xu hướng dân chủ trong hoạt động tư pháp, tôn trọng
quyền yêu cầu và tự định đoạt của họ trong quá trình xét xử. Ý chí và sự tự
nguyện của các đương sự luôn được tôn trọng và xem xét trước tiên. Quyết
định tại phiên tòa là sự phán xét của tòa án nhưng có thể đơn giản là ghi nhận
sự thỏa thuận của các đương sự.
Kết quả của phiên tòa sơ thẩm dân sự không nhất thiết phải bằng một
bản án được tuyên tại phiên tòa. Nếu như phiên tòa xét xử vụ án hình sự luôn
kết thúc bằng bản án của tòa án kết án một người phạm một tội cụ thể và hình
phạt kèm theo (trừ trường hợp được miễn hình phạt) hoặc tuyên bố người đó
vô tội thì diễn biến và kết quả của phiên tòa sơ thẩm dân sự còn tùy thuộc vào
quyền quyết định và tự định đoạt của đương sự trong quá trình diễn ra phiên
tòa. Phiên tòa sơ thẩm có thể kết thúc bằng một bản án hoặc cũng có thể kết
thúc bằng một quyết định ngay sau khi đương sự rút yêu cầu hoặc thỏa thuận

được với nhau về việc giải quyết vụ án.
1.2. THỦ TỤC HỎI VÀ TRANH LUẬN NHỮNG PHẦN KHÔNG THỂ
THIẾU CỦA PHIÊN TOÀ DÂN SỰ SƠ THẨM
Phiên tòa sơ thẩm dân sự là nơi tập trung kết quả các hoạt động của
các giai đoạn tố tụng trước đó. Mọi hoạt động của các giai đoạn thụ lý, hòa
giải trong quá trình chuẩn bị xét xử nhằm thực hiện các thủ tục cần thiết hoặc
chỉ tập trung giải quyết một số vấn đề cơ bản, làm cơ sở để giải quyết toàn bộ
nội dung của vụ án được tiến hành tại phiên tòa sơ thẩm Các chủ thể tham
gia phiên tòa "cùng nhau tạo lập bức tranh toàn cảnh về quan hệ pháp luật
dân sự một cách trung thực, khách quan, toàn diện" [11, tr. 12]. Các tài liệu,
chứng cứ được đưa ra xem xét, đánh giá thông qua phần trình bày và tranh
luận giữa các bên. Thông qua các hoạt động này tòa án sẽ ra các phán quyết


20
nhằm giải quyết toàn bộ nội dung của vụ án, từ việc chấp nhận hay không
chấp nhận yêu cầu của đương sự cho đến vấn đề án phí, các quyết định phải
thi hành ngay (nếu có) và quyền kháng cáo đối với bản án. Bởi lẽ thông qua
đó, HĐXX được nghe các bên đương sự và những người tham gia tố tụng
khác trình bầy về toàn bộ các tình tiết của nội dung vụ án cũng như thể hiện
quan điểm của họ trong việc giải quyết vụ án và bảo vệ quyền lợi cho mình
một cách toàn diện nhất. Chính vì vậy, đối với HĐXX nói chung và đối với
mỗi thành viên HĐXX nói riêng, qua hỏi và tranh luận tại phiên tòa giúp họ
có cách nhìn toàn diện, phân tích và đánh giá các tình tiết của vụ án một cách
chính xác và đúng đắn cũng như kiểm tra, đánh giá toàn bộ các tài liệu, chứng
cứ có trong hồ sơ vụ án. Không ít trường hợp sau khi nghe những người tham
gia tố tụng trình bầy trong phần hỏi và tranh luận, HĐXX đã xác định được
các tình tiết thật sự, bản chất của vụ án mà trong các giai đoạn tố tụng trước
đó, cũng như khi nghiên cứu hồ sơ vụ án HĐXX không nắm được hoặc có
nhận thức không đúng.

Thực tiễn cho thấy do xuất phát từ các lợi ích khác nhau, do tư cách
tham gia tố tụng khác nhau cho nên các bên đương sự và những người tham
gia tố tụng khác khi trình bầy, đánh giá chứng cứ, nhận thức pháp luật và đưa
ra các đề nghị về hướng giải quyết vụ án cũng rất khác nhau. Thông qua việc
trình bầy, phân tích, đánh giá nhiều chiều về các chứng cứ cũng như tình tiết
của vụ án, đề xuất pháp luật nội dung cần áp dụng của các bên đương sự,
HĐXX có điều kiện xem xét, quyết định về vụ án một cách toàn diện, đầy đủ,
khách quan tránh phiến diện, định kiến, không được xem nhẹ bất cứ một
chứng cứ, tình tiết nào đã được thu thập và thẩm tra tại phiên tòa
Như vậy thông qua thủ tục hỏi và tranh luận tại phiên tòa, trên cơ sở
xem xét, đánh giá chứng cứ một cách đầy đủ, khách quan, toàn diện HĐXX đưa
ra được phán quyết của mình về việc giải quyết vụ án. HĐXX căn cứ vào các
quy định của pháp luật để chấp nhận hay không chấp nhận yêu cầu của nguyên


21
đơn hay bị đơn, của người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan… trên cơ sở những
tài liệu, chứng cứ và những lập luận của họ tại phiên tòa cũng như vấn đề ai là
người phải chịu án phí đối với yêu cầu được chấp nhận hay không được chấp
nhận. Vì đây là một khoản nghĩa vụ mà đương sự phải chịu với Nhà nước đối
với yêu cầu khởi kiện theo quy định của Pháp lệnh án phí, lệ phí Tòa án.
1.2.1. Nhận thức chung về Thủ tục hỏi tại phiên toà dân sự sơ thẩm
Hỏi tại phiên toà là một phần, một giai đoạn quan trọng của quá trình
xét xử một vụ án nói chung, vụ án dân sự nói riêng. Đây là cuộc thẩm tra các
tài liệu, chứng cứ chính thức công khai được thực hiện qua việc hỏi nguyên
đơn, bị đơn, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan và những người tham gia
tố tụng khác, cùng với việc xem xét vật chứng, các tài liệu nhằm kiểm tra các
chứng cứ và làm sáng tỏ mọi tình tiết của vụ án (nếu thực hiện theo như quy
định của BLTTDS hiện hành). "Mục đích của tố tụng hỏi ở tại phiên tòa để
xem xét, thẩm tra các tài liệu, chứng cứ của vụ án, thông qua đó làm sáng tỏ

các tình tiết của vụ án, nhất là các vụ án mà các bên đương sự còn có các ý
kiến khác nhau" [44, tr. 290]. Trên cơ sở đó HĐXX xác định: quyền khởi
kiện, thời hiệu khởi kiện, quan hệ pháp luật tranh chấp là gì? Tư cách đương
sự trong vụ án? Điều luật nào được áp dụng? Tính hợp pháp của các chứng
cứ, những thiệt hại xảy ra để có các quyết định đúng đắn. Trong giai đoạn
hỏi tại phiên toà, HĐXX phải trực tiếp nghiên cứu các chứng cứ của vụ án
như: hỏi nguyên đơn, bị đơn, người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan, người
làm chứng, nghe kết luận của người giám định, xem xét các vật chứng, đọc
biên bản, công bố lời khai, công bố các tài liệu, xem xét tại chỗ Chủ toạ
phiên toà là người điều khiển việc hỏi, áp dụng các biện pháp được BLTTDS
quy định để nghiên cứu các tình tiết của vụ án một cách khách quan, toàn diện
nhằm giải quyết vụ án được chính xác, đồng thời loại bỏ những tình tiết
không liên quan đến vụ án. Một nguyên tắc đối với HĐXX là chỉ được dùng
những chứng cứ tài liệu đã được thẩm tra tại phiên toà để làm căn cứ khi ra


22
bản án. Theo như quy định hiện hành thì gần như vai trò chứng minh tại phiên
tòa thuộc về HĐXX, quy định như vậy đã vô hình chung làm cho giai đoạn
tranh luận bị mờ nhạt, hầu như không còn nhiều ý nghĩa và thực tiễn xét xử
hiện nay hầu hết các phiên tòa dân sự nói chung, phiên tòa dân sự sơ thẩm nói
riêng các đương sự không tham gia tranh luận. Đây là điều bất hợp lý, cần
nghiên cứu sửa đổi để phân định rõ ràng ranh giới của việc hỏi và tranh luận
một cách hợp lý và nâng cao tính tranh tụng tại phiên tòa.
Việc hỏi của HĐXX tại phiên toà phải theo đúng trình tự do luật
TTDS quy định, đồng thời phải có kế hoạch hỏi hợp lý. Theo chúng tôi Chủ
toạ phiên toà chủ động hỏi chỉ mang tính chất đặt vấn đề, gợi mở để cho các
bên tranh tụng chứ không hỏi theo kiểu định kiến trước. Hỏi ai trước, hỏi ai
sau, cần làm rõ những nội dung gì phải do Chủ toạ phiên toà điều khiển phù
hợp với từng vụ án cụ thể, đồng thời tạo điều kiện cho người bảo vệ quyền và

lợi ích hợp pháp của đương sự, đương sự và những người tham gia tố tụng
khác hỏi là chủ yếu. Trong trường hợp người được hỏi có mặt tại phiên toà thì
HĐXX không được nhắc lại hoặc công bố lời khai của họ trong giai đoạn
chuẩn bị xét xử trước khi họ khai tại phiên toà về những tình tiết của vụ án,
trừ khi lời khai của người được hỏi tại phiên toà có mâu thuẫn với lời khai của
họ trước đó hoặc người được hỏi không khai tại phiên toà. Bởi lẽ việc nhắc lại
hoặc công bố lời khai của họ trước có thể là một áp lực tâm lý khiến người
được hỏi không dám khai sự thật, không dám thay đổi lời khai nếu vì một lý
do nào đó mà trong giai đoạn trước họ khai báo chưa chính xác. Điều này ảnh
hưởng đến việc chứng minh, đến quyết định giải quyết vụ án của HĐXX.
Theo quy định tại Bản hướng dẫn về trình tự xét xử sơ thẩm về dân sự
kèm theo Thông tư số 96 ngày 8/2/1977 của TANDTC việc xét hỏi tại phiên
tòa quy định cụ thể như sau:
1. Xét hỏi: Trong phần xét hỏi Chủ toạ phiên toà lần lượt
hỏi nguyên đơn, bị đơn, người dự sự, nhân chứng… Khi xét hỏi thì


23
chủ toạ phiên toà hỏi trước, Hội thẩm nhân dân hỏi thêm. Khi hội
đồng xử án hỏi xong thì chủ toạ phiên toà hỏi xem đại diện Viện
kiểm sát nhân dân và luật sư, người bào chữa có hỏi thêm gì không,
nếu những người này có hỏi thì họ có quyền đặt câu hỏi. Sau đó
chủ toạ phiên toà lại hỏi xem những người tham gia tố tụng khác có
hỏi gì thêm…
Nếu có người vắng mặt…. Thì chủ toạ phiên toà công bố lời
khai của họ.
Kết hợp với việc nghe lời khai, chủ toạ phiên toà phải đưa
ra xem xét tài liệu viết, vật chứng…
Bất cứ lúc nào chủ toạ phiên toà cũng có thể cho đối chất
giữa những người đã khai về những điểm có mâu thuẫn… [32].

Nghiên cứu những quy định về xét hỏi trong bản hướng dẫn trên ta có
thể thấy nó tuy không được kết cấu thành điều khoản cụ thể nhưng nó khá chi
tiết và đầy đủ thậm chí có điểm tiến bộ hơn PLTTGQCVADS như quy định:
nếu có người vắng mặt… thì chủ tọa phiên tòa công bố lời khai của họ…
Một vấn đề cũng cần được đề cập đến trong việc hỏi tại phiên toà đó
là văn hoá phiên toà. Phiên toà được tổ chức công khai với sự có mặt của
đông đảo quần chúng nhân dân, vì vậy phiên toà phải được tiến hành một
cách có văn hoá. Ở đây văn hoá thể hiện cách ứng xử giữa tất cả những người
tiến hành tố tụng, những người tham gia tố tụng và cả những người tham dự
phiên toà. Cách ứng xử thể hiện qua những hành vi, lời nói, ngôn ngữ.
BLTTDS năm 2004 cũng đã có một số điều luật quy định về cách ứng xử của
những người tiến hành tố tụng, những người tham gia tố tụng và những người
tham dự phiên toà, ví dụ Điều 209 quy định về nội quy phiên toà và một số
quy định khác tại mục 3 chương XIV quy định "Thủ tục hỏi tại phiên toà"
như khoản 2 điều 227 và mục 4 chương XIV quy định thủ tục "Tranh luận tại
phiên toà". Song vẫn còn một số vấn đề chưa được quy định cụ thể ví dụ khi


24
người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự hỏi những người tham
gia tố tụng có phải đứng lên hay không, cách xưng hô giữa những người tham
gia tố tụng với nhau
Trong phần thủ tục hỏi tại phiên tòa sơ thẩm dân sự thì theo luật định
các chủ thể được quyền tham gia hỏi gồm có: HĐXX, người bảo vệ quyền và
lợi ích hợp pháp của đương sự, đương sự và kiểm sát viên (nếu kiểm sát viên
tham gia phiên tòa) và những người tham gia tố tụng khác. Pháp luật hiện hành
quy định như vậy bởi lẽ trong giai đoạn hỏi tại phiên toà, HĐXX phải trực tiếp
nghiên cứu các chứng cứ của vụ án, kiểm tra tính hợp pháp, giá trị chứng minh
của các chứng cứ cũng như xác định sự thật khách quan của từng tình tiết có
tranh chấp giữa các đương sự từ đó làm cơ sở cho việc nhận xét, đánh giá và đưa

ra phán quyết của mình. Bởi vậy, HĐXX phải tham gia trực tiếp vào quá trình
hỏi tại phiên tòa… Còn đối với người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của
đương sự, đương sự họ có vai trò chính trong vụ án, họ là người đưa ra các yêu
cầu, ý kiến hay bảo vệ cho thân chủ đã đưa ra yêu cầu, ý kiến đó vì vậy họ phải
tự mình chứng minh cho các yêu cầu, ý kiến đó và để làm được việc này thì họ
phải tích cực tham gia vào quá trình hỏi tại phiên tòa để bảo vệ cho thân chủ của
mình hay bảo vệ cho chính quyền và lợi ích hợp pháp của họ trước Tòa án…
Việc quy định cho kiểm sát viên có quyền hỏi tại phiên toà dân sự sơ
thẩm nhằm giúp cho trong phần tranh luận, sau khi các bên đương sự đã đối
đáp xong thì kiểm sát viên nắm rõ nội dung, các tình tiết của vụ án để đưa ra
quan điểm của viện kiểm sát khi kiểm sát viên phát biểu ý kiến về việc giải
quyết vụ án.
Một vấn đề đặt ra là khi hỏi tại phiên toà, các chủ thể tham gia hỏi mà
không phải là HĐXX hỏi, những người được hỏi như nguyên đơn, bị đơn,
người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của nguyên đơn, của bị đơn, kiểm sát
viên … thì những người được hỏi trả lời ai và xưng là "Thưa Hội đồng xét xử"
hay "thưa Kiểm sát viên", "thưa ông, bà" theo quan điểm cá nhân và cũng


25
như thực tiễn thì việc hỏi tại phiên toà là việc thẩm định, kiểm tra các tài liệu,
chứng cứ làm sáng tỏ các tình tiết của vụ án một cách công khai dưới sự điều
khiển, chỉ huy của HĐXX. Do đó, những người được hỏi trả lời là trả lời với
HĐXX chứ không phải trả lời với một chủ thể tham gia hỏi nào đó. Chính vì
vậy cách xưng hô của bất kỳ một người nào đó được bất kỳ một chủ thể tham
gia hỏi nào hỏi thì họ phải trả lời là "thưa Hội đồng xét xử".
Sau khi đã thực hiện đầy đủ các hoạt động nghiệp vụ trong thủ tục hỏi
tại phiên toà, HĐXX thấy các tình tiết của vụ án đã được xem xét đầy đủ thì
Chủ toạ phiên toà hỏi Kiểm sát viên, đương sự, người bảo vệ quyền và lợi ích
hợp pháp của đương sự và những người tham gia tố tụng khác xem họ có yêu

cầu hỏi thêm về vấn đề gì nữa không? Nếu có người yêu cầu và HĐXX xét
thấy yêu cầu đó là có căn cứ và cần thiết thì HĐXX quyết định tiếp tục việc hỏi
để họ đặt câu hỏi về những vấn đề chưa rõ liên quan đến vụ án. Nếu không ai
yêu cầu hoặc có yêu cầu nhưng HĐXX thấy yêu cầu đó là không cần thiết thì
tuyên bố kết thúc việc hỏi tại phiên toà và chuyển sang phần tranh luận.
Thủ tục hỏi tại phiên tòa nhằm giúp làm sáng tỏ các tình tiết của vụ án
cũng như thông qua đó để xác định tính hợp pháp, lô gic, giá trị chứng minh
của các chứng cứ và toàn bộ các vấn đề khác về nội dung vụ án… Vì vậy thủ
tục hỏi tại phiên tòa có một vị trị, ý nghĩa hết sức quan trọng trong phiên tòa
dân sự nói chung cũng như phiên tòa dân sự sơ thẩm nói riêng. Nó có những ý
nghĩa nổi bật sau:
- Hỏi tại phiên toà là một bước quan trọng của quá trình xét xử, đây là
cuộc thẩm tra chính thức công khai đầu tiên, là hình thức kiểm nghiệm kết
quả thu thập chứng cứ trong giai đoạn chuẩn bị xét xử. Hoạt động này được
thực hiện qua việc hỏi nguyên đơn, bị đơn và những người tham gia tố tụng
khác, xem xét vật chứng và các tài liệu nhằm kiểm tra các chứng cứ, làm sáng
tỏ các tình tiết của vụ án. Trên cơ sở đó HĐXX xác định quan hệ pháp luật tranh
chấp, tư cách tham gia tố tụng, quyền khởi kiện, nguyên nhân tranh chấp, yêu