Nghiên cứu phương pháp thảo luận nhóm

A- ĐẶT VẤN ĐỀ
I. LỜI MỞ ĐẦU.
Nhiệm vụ của nhà trường THCS trong giai đoạn hiện nay là phải hình
thành cho những thế hệ học sinh những cơ sở ban đầu rất quan trọng của con
người mới mà Đảng và nhà nước ta đã nhấn mạnh là “Cần phải có ý thức và
đạo đức XHCN, có trình độ văn hóa phát triển, có hiểu biết kỹ thuật, có kỹ
năng lao động cần thiết, có óc thẩm mỹ và có kiến thức tốt” ...để kế tục sự
nghiệp cách mạng, xây dựng và bảo vệ tổ quốc.
Với chức năng của mình, nhà trường phổ thông chỉ có thể hoàn thành
được nhiệm vụ đó có kết quả bằng việc tổ chức giáo dục thông qua việc giảng
dạy các môn học. Cho đến nay việc tổ chức dạy học theo trường, theo lớp
trong nhà trương phổ thông vẫn là hình thức chủ yếu.
Môn Địa lý cũng như các môn học khác dạy trong nhà trường phổ
thông đều có một số tiết nhất định được quy định theo chương trình của từng
lớp, từng cấp học.
Tuy nhiên do đặc điểm của môn Địa lý là có sự quan hệ chặt chẽ với thiên
nhiên, với các hoạt động sản xuất trong xã hội, nên các hình thức tổ chức dạy
học địa lý cũng có nhiều điểm khác biệt với một số môn học khác ở chỗ: Nó
vừa có hình thức dạy học trong lớp, vừa có hình thức dạy học ngoài lớp.
Ngoài hai hình thức trên, hình thức thảo luận là hình thức tổ chức dạy
học trung gian giữa trong và ngoài lớp. Hình thức này đòi hỏi học sinh phải
chuẩn bị ý kiến về vấn đề nhất định, rồi tiến hành thảo luận. Buổi thảo luận
của học sinh THCS thường được tiến hành ngay trong tiết học dưới sự hướng
dẫn trực tiếp của giáo viên hoặc của một học sinh do giáo viên chỉ định.
Hình thức thảo luận thường được áp dụng ở các lớp từ THCS trở lên.
Nó có tác dụng rõ rệt đến việc giúp học sinh mở rộng kiến thức, bày tỏ thái
độ, đào sâu thêm những vấn đề học tập trên cơ sở phân tích, nhận xét phát
triển tư duy khoa học, rèn luyện phương pháp nghiên cứu, lập luận, trình bày
vấn đề.
1
Dạy học nhóm là hình thức xã hội của dạy học, trong đó học sinh của

một lớp học được chia thành các nhóm nhỏ trong khoảng thời gian giới hạn,
mỗi nhóm tự lực hoàn thành các nhiệm vụ học tập trên cơ sở phân công và
hợp tác làm việc, kết quả làm việc theo nhóm sau đó được trình bày và đánh
giá trước toàn lớp.
Dạy học nhóm còn được sử dụng bằng những tên gọi khác nhau như
dạy học hợp tác, dạy học theo nhóm nhỏ. Dạy học nhóm không phải là một
phương pháp dạy học cụ thể mà là một hình thức xã hội, hay hình thức hợp
tác của dạy học. Cũng có tài liệu gọi đây là một hình thức tổ chức dạy học.
Tùy theo nhiệm vụ cần gải quyết trong nhóm mà có những phương pháp làm
việc khác nhau được sử dụng. Khi không cần phân biệt giữa hình thức và
phương pháp dạy học cụ thể thì dạy học nhóm trong nhiều tài liệu cũng được
gọi là phương pháp dạy học nhóm.
Dạy học nhóm được áp dụng cho nhiều vấn đề, nội dung giảng dạy của
môn học Địa lý. Tuy nhiên đối với các vấn đề có cấu trúc tương tự nhau,
nhưng có liên quan với nhau về cấu trúc chung, mỗi nhóm độc lập giải quyết
một vấn đề, hoặc các vấn đề tổng hợp đòi hỏi tính khái quát cao thì dạy học
nhóm phù hợp hơn cả.
Hơn nữa mục tiêu giáo dục hiện nay rất chú trọng đến việc rèn luyện kĩ
năng sống cho học sinh ở tất cả các khối lớp, mà không có một biện pháp nào
đem lại kết quả khả quan bằng phương pháp thảo luận nhóm. Qua phương
pháp này giúp các em rèn luyện các kĩ năng sống như: tư duy, tự nhận thức,
giao tiếp, làm chủ bản thân…
Với cương vị là một giáo viên đã nhiều năm giảng dạy chương trình lớp 6, tôi
nhận thấy môn học Địa lý ở lớp 6 rất trừu tượng, có nhiều vấn đề khó, hơn
nữa mới bước sang cấp học mới, cách học mới nên các em còn nhiều bỡ ngỡ,
tự ti, không dám trình bày suy nghĩ, ý kiến của mình. Kiến thức khó, trừu
tượng, đặc biệt trong chương trình có nhiều bài thực hành rèn luyện kĩ năng,
nếu chỉ để giáo viên giảng, hướng dẫn thì các em sẽ bị động và không tiếp thu
2
được. Hơn nữa sự tưởng tượng của trò có một khoảng cách xa với sự tưởng

tượng của thầy nên vận dụng phương pháp thảo luận giúp các em cùng một
mức độ hiểu biết nếu trao đổi trình bày cho nhau dưới sự hướng dẫn của thầy
giúp các em sẽ hiểu bài nhanh hơn. Tôi thấy việc tập cho các em có khả năng
giao tiếp, hợp tác trong học tập, tìm hiểu kiến thức và đặc biệt là khả năng
trình bày trước đám đông là rất cần thiết. Một lí do nữa là tập cho các em làm
quen dần với các phương pháp mới ngay từ khi các em vừa bước sang cấp học
mới thì đến những lớp học cao hơn các em sẽ vận dụng thành thạo phương
pháp học này thì giáo viên cũng đỡ vất vả trong việc tổ chức học nhóm ở các
năm học sau.
II. THỰC TRẠNG VẤN ĐỀ
1.Thực trạng.
Từ trước đến nay, thảo luận chỉ được coi là một biện pháp hỗ trợ cho
việc học tập ở ngoài lớp của học sinh. Thực ra, phương pháp cho học sinh
thảo luận ở trên lớp có tác dụng rất tốt cho việc phát huy tối đa tính tích cực
của học sinh. Đồng thời, quá trình thảo luận dước sự hướng dẫn của giáo viên
cũng tạo ra mối quan hệ hai chiều giữa giáo viên và học sinh, giúp cho giáo
viên nắm được hiệu quả giáo dục về mặt nhận thức cũng như có thái độ, quan
điểm, xu hướng hành vi của học sinh.
Trước đây thường quan niệm phương pháp thảo luận là một phương
pháp thích hợp với các học sinh lớn tuổi ở các lớp cuối cấp trong các trường
phổ thông. Tuy nhiên, trong nhà trường của chúng ta, phương pháp này còn ít
sử dụng và đặc biệt là rất ít được sử dụng ở việc giảng dạy Địa lý 6. Có nhiều
nguyên nhân giải thích tình hình này. Có thể là do thời gian eo hẹp, sự sắp
xếp thời khóa biểu chưa hợp lý, cơ sở vật chất thiếu thốn (phòng, lớp không
đủ cho các nhóm học sinh thảo luận) v.v.. Nhưng nguyên nhân chính vẫn là
do phương pháp này chưa được chú trọng đúng mức, không được coi như một
phương pháp dạy học chính thức ở trên lớp. Và các giáo viên giảng dạy ở lớp
6 thường ngại các em còn nhỏ, bài học dài, kiến thức khó nên có thể nói
3
thường sử dụng biện pháp thuyết trình cũ mà chưa quan tâm đến việc phát

huy tính tích cực của các em.Tôi là một giáo viên đã giảng dạy nhiều năm ở
lớp 6 tôi cũng gặp nhiều khó khăn khi tiến hành phương pháp dạy học này.
Và chính những chăn trở đó đã trở thành động lực để tôi viết nên đề tài này.
2. Kết quả thực trạng:
Qua kết quả học tập nhiều năm học trước và cụ thể là thống kê khảo
sát chất lượng sau học kì I của học sinh khối 6 trường THCS Định Tân -
Yên Định năm học 2009 - 2010 như sau:
Lớp 6A: Lớp đối chứng.
Lớp 6B: Lớp thực nghiệm.
Lớp
Tổng
số bài
Loại giỏi Loại khá Trung bình Yếu
SL % SL % SL % SL %
6A 32 0 0 4 12.5 16 50 12 37.5
6B 35 0 0 5 14 14 40 16 46
Chúng ta thấy rõ ràng kết quả học tập chưa cao, chưa có học sinh giỏi, tỉ
lệ học sinh khá còn ít, loại TB và yếu nhiều, chưa đáp ứng được mục tiêu giáo
dục ảnh hưởng đến chất lượng chung của sự nghiệp giáo dục và sự phát triển
xã hội.
Trước thực trạng đó, tôi luôn nghiên cứu tài liệu, học hỏi điều chỉnh
trong từng tiết học giúp học sinh chủ động tiếp thu kiến thức, phát huy tính tư
duy sáng tạo, rèn luyện khả năng hợp tác gây hứng thú học tập bộ môn, chú
trọng rèn luyện được các kĩ năng cần thiết, đặc biệt là kỹ năng vận dụng
phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học Địa lý 6
B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
I. CÁC GIẢI PHÁP THỰC HIỆN
Nếu muốn thành công với dạy học nhóm thì người giáo viên phải nắm
vững phương pháp thực hiện. Dạy học nhóm đòi hỏi giáo viên phải có năng
lực lập kế hoạch và tổ chức, còn học sinh phải có sự hiểu biết về phương

pháp, được luyện tập và thông thạo cách học này. Khi lập kế hoạch, công việc
nhóm phải được phản ánh toàn bộ trong quá trình dạy học. Ví dụ cần phải suy
4
nghĩ xem cần sự hướng dẫn của giáo viên như thế nào để các nhóm có thể làm
việc một cách hiệu quả. Điều kiện để học sinh đạt được thành công trong học
tập cũng là phải nắm vững các kỹ thuật làm việc cơ bản. Thành công của
nhóm còn phụ thuộc vào việc đề ra các yêu cầu công việc một cách rõ ràng và
phù hợp.
1. Giải pháp chung.
a. Tìm hiểu khái niệm về phương pháp thảo luận nhóm.
Thảo luận nhóm là phương pháp được tiến hành ở trong lớp, học sinh
được chia làm nhiều nhóm nhỏ, có thể là theo cặp hoặc theo số lượng học sinh
từ 4 đến 6 em. Nhiệm vụ của nhóm có thể giống nhau hoặc mỗi nhóm một
nhiệm vụ khác nhau, là các phần trong một bài hay một chủ đề chung.
Bản chất của phương pháp này là phương pháp tổ chức cho học sinh
học tập theo các nhóm nhỏ để giải quyết các vấn đề / thực hiện các nhiệm vụ
có lien quan đến nội dung bài học.
b. Tìm hiểu về ưu điểm, nhược điểm của phương pháp thảo luận nhóm.
* Ưu điểm:
Phương pháp dạy học hợp tác tạo thuận lợi cho học sinh được giao tiếp,
sử dụng ngôn ngữ để trình bày những hiểu biết của mình cho bạn học nghe,
đồng thời được lắng nghe và bàn bạc về những nội dung bạn trình bày. Nhờ
vào việc học trong nhóm, học sinh phát triển được năng lực tự đánh giá (trong
khi so sánh ý kiến của mình và của các bạn trong nhóm với ý kiến của giáo
viên) và sự tự tin ở bản năng, phương pháp làm việc và thái độ của học sinh.
Khi làm việc theo nhóm, học sinh xử lý các tài liệu mới, tự mình tìm
hiểu và cùng các bạn trong nhóm thảo luận xoay quanh một bài cụ thể. Hoạt
động thảo luận làm cho việc học theo nhóm thường sôi nổi và trong môi
trường học tập đó, ngay cả các học sinh nhút nhát, ít phát biểu trong lớp cũng
sẽ mạnh dạn tham gia xây dựng bài. Như vậy, hoạt động nhóm mang lại cho

học sinh những cơ hội thuận lợi để làm quen với nhau, gắn bó với nhau bởi
hoạt động tập thể và tạo nên động cơ để học sinh tích cực hoạt động, đặc biệt
5
khi có yếu tố cạnh tranh (thi đua). Hơn thế nữa, hầu hết các hoạt động nhóm
đều mang trong nó cơ chế tự sửa các lỗi hiểu sai của nhau trong bầu không
khí rất thoải mái. Với hoạt động làm việc nhóm, học sinh có thể cùng nhau
hoàn thành một nhiệm vụ, đạt được những điều mà các em không thể làm
được một mình.
* Nhược điểm:
+ Sử dụng phương pháp này thường mất nhiều thời gian.
+ Phương pháp này chỉ thực sự có hiệu quả khi dung lượng kiến thức trong
một bài không quá nhiều, số lượng học sinh trong một lớp không quá đông ...
và giáo viên phải theo dõi sát sao hoạt động của các nhóm.
2. Giải pháp cụ thể.
Để cho việc sử dụng phương pháp hướng dẫn học sinh thảo luận có kết
quả tốt, giáo viên cần quan tâm đến 2 khâu công việc rất quan trọng là: chuẩn
bị nội dung thảo luận và tổ chức thực hiện công việc thảo luận.
a. Chuẩn bị nội dung thảo luận:
Cần chọn bài, chọn vấn đề thích hợp cho học sinh thảo luận, những bài
cho học sinh thảo luận thường là những bài không khó về mặt nội dung nhưng
lại có một vấn đề được nhiều người quan tâm, có nhiều cách giải quyết khác
nhau. Những vấn đề này thường dễ gây hứng thú cho học sinh, lôi cuốn các
em tích cực tham gia vào cuộc thảo luận. Nhất thiết không nên chọn những
vấn đề mà cách giải quyết đã rõ. Việc thảo luận sẽ biến thành một cuộc tham
gia minh họa, làm rõ thêm cho vấn đề trong quá trình thảo luận, giáo viên cần
tạo điều kiện để cho học sinh mạnh dạn, tự do để phát biểu ý kiến riêng của
mình. Như vậy không phải bài nào cũng thích hợp với phương pháp này. Việc
lựa chọn bài không chính xác sẽ làm cho buổi thảo luận khô khan, tẻ nhạt
thiếu sôi động, dẫn đến hiệu quả giáo dục thấp.
Khi đã chọn được bài đúng yêu cầu, giáo viên cần báo cho học sinh tự

nghiên cứu trước bài đó, vấn đề đó ở nhà, để chuẩn bị ý kiến phát biểu. Ý
6
kiến chuẩn bị của học sinh phải được ghi ra giấy. Sau buổi thảo luận, giáo
viên thu để kiểm tra (Có thể cho điểm).
Sau đây là các câu hỏi kiểm tra dùng cho việc chuẩn bị dạy học nhóm:
- Chủ đề có phù hợp với dạy học nhóm không?
- Các nhóm làm việc với nhau nhiệm vụ giống nhau hay khác nhau?
- Học sinh có đủ kiến thức, điều kiện cho công việc nhóm chưa?
- Cần trình bày làm việc nhóm như thế nào?
- Cần chia nhóm theo tiêu chí nào?
Cần tổ chức bàn ghế, lớp học như thế nào?
Nếu đặt ra câu hỏi và giải đáp cho các câu hỏi đó thì đã góp 1 ý nghĩa vô cùng
quan trọng cho sự thành công của buổi thảo luận.
b. Tổ chức thảo luận:
+ Trước buổi thảo luận, giáo viên cần nêu lại một lần nữa yêu cầu, mục đích
và nội dung của vấn đề cần thảo luận. Sau đó chỉ định người điều khiển cuộc
thảo luận (Có thể là lớp trưởng).
+ Nếu có địa điểm, lớp có thể phân thành nhiều nhóm để thảo luận. Trong quá
trình trao đổi, giáo viên chỉ làm nhiệm vụ quan sát, theo dõi mà không tham
gia ý kiến thảo luận (Có thể phát biểu ý kiến về cách làm nếu cần).
Khi gần kết thúc thảo luận, giáo viên tập hợp những ý kiến đã trao đổi
bổ sung, giải thích thêm và kết luận.
Thông thường thời gian thảo luận trong 1 tiết không nhiều, trong
trường hợp cuộc thảo luận vẫn còn nhiều ý kiến chưa kết thúc thì giáo viên có
thể cho học sinh sắp xếp thời gian, thảo luận tiếp vào giờ tự học và việc tổng
kết để vào hôm khác.
* Một số chú ý khi thực hiện dạy học nhóm:
- Cần luyện cho học sinh quy tắc làm việc nhóm.
- Trao đổi để tiến hành làm việc nhóm.
- Luyện tập về kỹ năng làm việc nhóm.

- Duy trì trật tự cần thiết trong làm việc nhóm.
7
- Giáo viên quan sát, hỗ trợ các nhóm học sinh.
- Giúp ổn định các nhóm tri làm việc cần thiết.
3. Quy trình thực hiện
- Bước 1: Hình thành các nhóm làm việc.
Bước này bao gồm các công việc cụ thể sau đây:
+ Tổ chức nhóm: Nhóm thông thường có từ 4 đến 8 người, mỗi nhóm có một
nhóm trưởng và một thư ký.
+ Chỉ định chỗ làm việc của các nhóm (Nếu giáo viên quyết định bố trí lại
cách kê bàn ghế trong lớp thì phải nêu rõ yêu cầu trước khi cho học sinh xê
dịch bàn ghế).
+ Giao nhiệm vụ cho các nhóm (nhiệm vụ phải được viết ra và cách thực hiện
phải được hướng dẫn rõ ràng).
- Bước 2. Các nhóm thực hiện công việc.
Các nhóm làm việc theo trình tự sau:
+ Nhóm thỏa thuận các công việc cần thực hiện, cách thực hiện và phân công
công việc trong nhóm.
+ Cá nhân làm việc độc lập rồi trao đổi ý kiến, thảo luận trong nhóm để hoàn
thành nhiệm vụ được giao (Trường hợp tất cả các nhóm cùng thực hiện một
nhiệu vụ) hoặc các thành viên trong nhóm báo cáo cho nhóm về nội dung và
cách trình bày cho những thành viên trong nhóm khác (nếu các nhóm khác
thực hiện cùng một nhiệm vụ).
+ Phối hợp các công việc của các cá nhân thành “sản phẩm chung” của nhóm.
+ Cử đại diện trình bày kết quả làm việc của nhóm trước toàn lớp (trường hợp
tất cả các nhóm cùng thực hiện một nhiệm vụ) hoặc với các nhóm khác (nếu
các nhóm không thực hiện cùng một nhiệm vụ).
- Bước 3. Tổng hợp kết quả của các nhóm.
Đại diện từng nhóm trình bày kết quả thảo luận của nhóm; các nhóm
khác quan sát, lắng nghe, nhận xét và bổ sung ý kiến.

8