Một số quan điểm biện chứng trong tư tưởng Hồ Chí Minh

^
f\
DAI HOC
QUOC GIÀ
HA NOI
TRUÒNG
DAI
HQC
KHOA
HQl
XÀ
HQI VA
NHÀN
VÀN
Th.s NGUYEN
DÙC
DAT
MOT SO
QUAni DiEM BIEI\i CHlTNG
TROniG
TU'
Tl/GfNG
HO
CHI IVlli\iH
CHUYÉN NGÀNH
:
CHÙ
MGHIA
DUY VÀT
BIÉN
CHQNG

VA
CHÙ
NGHlA
DUY VÀT
LICH
SL/.
MA
SO':
5,01.02
>A
^
LUAN AN
TIEN
SI
TRIET HOC
Ngu'òi hu'óng dàn
khoa
hoc : GS.
Bang Xuàn
Ky
GS.
TS .
Phùng
HQu Phù
OA;
HOC OUOC ^•'••'\
HM
t4C-\
:
v^

W
HA NOI-2002
Lòfi CAM
DOAN
T6i xin cam doan day là cóng
trlnh
nghién
ciJu
cùa
riéng tói.
Càc
so'
lieu,
ké't
qua trong
luan àn
là
trung
thirc va chifa dirdc
ai cóng
bò'
trong
bà't
ky
còng
trình
nào
khàc.
Riéng mot phan trong
chifóng

II tói dà
phàt
trien
tìf nhffng
y
tu'òng
dà
diióc
nghién
citu bifóc
dàu trong
luan vàn Thac
si,
bào ve thàng 4 nàm 1999 tai Trung
tàm Boi
dtfóng
CBGD
ly
luan Mac Lenin
va tir tiróng
Ho
Chi
Minh
thugc
Dai hoc
quó'c già Ha
Nói.
Xin chàn thành
càm ón
' Tàc già luan àn

Th.s
Nguyèn Diic
Dat.
MUC LUC
Trang
A.
MÒ
DÀU
1-6
B.
NÓI DUNG 7-162
ChU(fiig
1
CO
SO HÌNH
THÀNH
NHl^NG
QUAN DIEM
BIÈN
CHÙNG
7-51
TRONG
TU
TUÒNG
HO CHI MINH
1.1.
Thuc tièn Viet Nam cuoi the ky XIX
,
dau the ky XX - Cd
sa

8-22
chù
yen hình thành
nhùng
quan diém
bien chvcng
trong tu
tuàng
Ho Chi Minh
1.2.
ThìXc
tièn
dàu
tranh càch mang cùa nhàn dàn the
giói
gan
lièn
22-39
vói
nhitng
hoat dong cùa Ho Chi Minh
gap
phan hình thành
nhìtng
quan diém bien
chùng
trong
tixtuòng
Ho Chi
Minh.

1.3. Cd
sa
ly luan cùa
nhUng
quan diém bien
chùng
trong tu tuàng 39-47
Ho Chi Minh
1.4. Què
hUdng va già
dình giàu truyen
thóng
càch mang
va
tu chat
thóng
minh cùa Nguyèn
Tàt
Thành
.
47-51
52-126
ChUcfiig
2
NOI
DUNG
CÙA
MOT SO QUAN
DIEN
BIEN CHÙNG

TRONG
TI/
Tl/ÓfNG
HO CHI MINH
2.1.
Quan diém
thi/c
tièn
.
52-61
2.2.
Quan diem toàn dièn
.
61-83
2.3.
Quan diém
lich
su-
cu thè
.
83-96
2.4. Quan
diem
phàt trién . 96-126
Chlictìlg
3
QUAN DIEN BIÉN CHÙNG TRONG
TU TÙÒNG
HO CHI MINH
127-162

VOl
CÒNG
CUQC DÓIMÓI CÙA DAT NÙÒC
TA
HIÈN
NAY
3.1.
Vàn dung sàng tao quan
diém thUc
tièn vào còng cuoc doi mài
128-134
3.2. Doi mài toàn
dièn,
nhung co
trong tàm, trong diém .
134-14^
144-15C
3.3. Quàn trièt quan diém lich
su
• cu thè nhàm dàp
vCng
nhiem vu
truóc mai va làu dai
cùa càch mang Viet Nam .
3.4. Doi mài - phàt trién trèn tinh thàn phù dình bien chùng hièn
150-16^
thUc
càch mang trong
nhQng
nàm qua .

C.
KET LUAN
163-165
D.
DANH MUC CÀC CÒNG TRÌNH TÀC GIÀ CÓNG BO 166
LIÈN QUAN
DÉN
DE
TÀI
LUAN ÀN .
E.
DANH MUC TÀI LIEU THAM KHÀO
Danh
muc ky
hièu
chu'
viet
tàt
trong luan àn
Ban
chà'p hành
trung
u'dng
Càch
mang
Chù nghla
Chù nghia
cóng san
Chù nghla duy vat bien
chiJng

Chù nghla xà
hoi
Cóng nghiep hóa
Dai hoi Dai bieu toàn
quo'c
Giào
su',Phó
Giào
su',Tien si
Hien dai hóa
(In nghiéng là cùa chùng tói)
Phép bien
chiJng
duy vat
•
Xà hoi chù nghla
BCHTW
CM
CN
. CNCS
CNDVBC
CNXH
CNH
DHDBTQ
GS,PGS.TS
HDH
(CCT)
PBCDV
XHCN
1

A.
MÒ DAU
1.
TINH CAP
THIÈT CÙA
DE TÀI NGHIÉN CÙU
1.1. Chù
nghia
Màc-Lénin
va tu'tu'òng
Ho Chi Minh là kim
chi
nam cho
tu' duy
va
hành dong cùa toàn Dàng, toàn dàn ta
suò't
hai cuoc CM: CM dàn
toc dàn chù nhàn dàn
va
CM XHCN. Trong giai doan hien nay, khi phong
trào CM trén the giói dang tam
thòi
thoài trào, CMViet Nam dang
bu'óc
vào thòi ky dói mói, phàt trién day sàng tao
va
khóng
ngù'ng
di

lén nhu'ng
cùng
diJng tru'dc
nhu'ng
thù
thàch day cam go,
thì
viec nam
vffng
tu' tu'òng
Ho Chi Minh là can
thiét hdn
bao
giò
het de cùng
có'^
niém tin
va
hoach
dinh
dùng
dan con
du'òng
di lén CNXH.
Tuy nhién, khóng
chi
ngày nay
ma
ngay tu' nhu'ng nàm 50 cùa
thè"

ky
XX, Dàng ta dà khang dinh duàng
lói
chinh
tri,
tàc phong,
dgo due
Ho Chi
Minh là
dièu
kien tién
quyé"t difa
CMViet Nam
dé'n
thang
Idi
hoàn toàn,
Vào nhu'ng
nàm
60, khài niém tu tuàng Ho Chi Minh dà
du'cJc
dat ra
va
viec nghién
ciJu
ve Ho Chi Minh dà
du'dc
day manh thém mot bu'óc.
Thàng 3 nàm 1982, DHDBTQ
lan lan thiJ

V cùa Dàng xàc dinh :
Dàng ta phài dac biet coi trong viec to
chù'c
hoc tap mot càch co he
thó"ng
tu
tuàng,
dao
due,
tàc phong cùa Chù tich Ho Chi Minh.
Nhu'ng phài
dé'n
khóa hop
thù"
24 cùa To
chù'c
giào due khoa hoc
va
vàn hóa cùa Lién hiep
quó'c
(UNESCO)
quyé't
dinh tón vinh Ho Chi Minh
danh hieu cao quy:
"An/z
hùng giài phong dàn toc, nhà vàn hóa kièt xuàt"
(éminent),
nhà't
là khi DHDBTQ lan thù' VII cùa Dàng
nàm

1991 xàc
dinh: "Dàng ta
là''y
chù
nghia
Màc-Lénin
va
tu' tu'òng Ho Chi Minh
làm
nén
tàng
tu'
tu'òng,
kim
chi
nam cho hành dong" cùa Dàng thì viec nghién
cù'u
ve
tu'
tu'òng
Ho
Chi
Minh mói
du'dc trién
khai sàu rong trén nhiéu
llnh
vi/c,
ò
hàu
khap càc ngành khoa hoc xà hoi

va
nhàn vàn
va
dac biet
du'dc du'a
vào
chu'òng
trình khoa hoc - cóng nghé càp Nhà
nu'óc
(1991 - 1995)
KX.02
vói nhiéu de tài
va
dà
du'cJc
nghiem thu.
Day là mot bu'óc phàt trién mói trong nhàn
thiJc va
tu' duy ly luan
cùa Dàng ta.
Dé"n
DHDBTQ lan
thù'
Vili
cùa Dàng hop thàng 6/1996, Dàng ta
khóng nhu'ng khang dinh tu' tu'òng Ho Chi Minh cùng vói CNMàc-Lénin là
"nén tàng
tu'
tu'òng va
kim chi nam cho hành dong cùa Dàng",

ma
con nhac
nhò ngành giào
due
- dào tao phài coi trong viec giào due tu' tu'òng Ho Chi
Minh trong nhà
trtfòng.
Gan
day
nhat, thàng 4 nàm 2001, DHDBTQ lan
thù"
IX cùa Dàng
mot lan
nCa
khang dinh:
Dàng ta
va
nhàn dàn ta
quyé't
tàm xày
difng dà"t
nu'óc Viet Nam
theo con du'òng XHCN trén nén tàng chù
nghia
Màc-Lénin
va
tu'
tu'òng Ho
Chi
Minh.

Tu' tu'òng Ho Chi Minh là mot he
thó'ng
quan diém toàn
dien
va
sàu
sàc ve
nhu'ng
và"n de ed
bàn cùa càch mang Viet Nam, là
ké"t qua
su'
van dung
va
sàng tao chù
nghia
Màc-Lénin vào diéu
kien cu
thè
cùa
nu'óc
ta,
ké"
thùa va
phàt trién càc già tri truyén
thó'ng tò't
dep cùa dàn toc,
tié'p
thu tinh hoa vàn hóa nhàn
loai

[21,20].
Tu' tu'òng Ho Chi Minh là mot he
thóng
quan diem hèt
sue
rong
làn,
bao trùm càc
ITnh vifc
chinh tri - xà hoi, kinh té", vàn hóa, khoa hoc, quàn
su', dao dù'c
va
cà tu' tu'òng trié"t hoc.
1.2. Hien nay
co
nhiéu nhà khoa hoc dà nói dén
'Trié"t
nhàn Ho Chi
Minh",
"Minh
triét Ho
Chi
Minh", "Nhà hién triét hành dong", mot "Triét
ly vó ngón", mot nhà "Dao
due
hoc" (vói y nghla dao
due
hoc là mot
bp
phan cùa trié"t hoc) "Nhà bien chùng", "Nhà trié"t hoc"

Chùng tói cho rang trong tu' tu'òng Ho
Chi
Minh
co
tu' tu'òng bien chùng,
co
tu tuàng trièt hoc
dò
là thành
qua
cùa
su'
vàn dung CNDVBC vào hòan
3
cành cu
thè
cuà Viet Nam, trong dò càc
nguyèn
ly,càc qui
luat,càc
pham
trù cùa phép BCDV dà
difdc Ngu'òi
vàn dung mot càch tong
hòp va ké"t hdp
mot càch
nhuàn
nhuyén vói kinh nghiem
va thifc
tién CM Viet Nam .

Trong nhu'ng nàm qua, nhiéu nhà khoa hoc, cà trong
va
ngoài nu'óc dà bàn
nhiéu dé"n tu' tu'òng chinh tri - xà hoi cùa Ho Chi Minh, ìt bàn dén tu' tu'òng
trié"t
hoc.Vi
vày, chùng tói chon
de
tài
''Mot
so quan diem bien chùng
trong tu tuàng Ho Chi Minh
^^
là
muó"n
góp phan vào cóng viec nghién
cùu
Tu tuàng trièt hoc Ho Chi
Minh,
phuc vu cho su' nghiep doi mói hien nay
cùa
dà"t
nu'óc ta.
2.
TÌNH
HÌNH NGHIÉN CÙU DE TÀI
Viec nghién
cùu
"Mot
so

quan diém bien chùng trong tu' tu'òng Ho
Chi Minh" là mot phan noi dung cùa viec nghién
cùu
"Tu' tu'òng trié"t hoc
Ho Chi Minh"
-
mot bò phan cùa "Tu' tu'òng Ho Chi Minh" - dà
du'dc
nhiéu
nhà khoa hoc
de
xuà"t y kié"n
ve phifòng
hu'óng
va
noi dung can phài nghién
ciJu,
va
cung dà
co
nhu'ng cóng trình
co
tam
co.
Chang han, co" Thù
tu'òng
Pham Vàn Dong dà
de
càp dé"n
phu'dng

phàp luan cùa
tu'tu'òng
Ho Chi Minh, nhac nhò càc nhà khoa hoc can phài
coi trong viec nghién
cùu
chùng, dong thòi dà néu lén 4 nói dung ed bàn
cùa
phuang
phàp luan Ho Chi Minh, nhu'ng
chufa co
diéu kien nghién cùu
[22,31].
Dai tu'òng
Vò Nguyèn
Giàp chù bién tàc pham
''Tu
tuàng Ho Chi
Minh
va
con duàng càch mang Viet
Nam"
dà cho ràng ,vé ed bàn
phu'dng
phàp luan Ho Chi Minh là phu'dng phàp luan Màc
Lenin
, là CNDVBC
va
CNDVLS
, va
dà néu lén 7

"dac
trUng
ed
bàn nhat" cùa phu'dng phàp luan
Ho Chi Minh , nhu'ng
cùng
chu'a nghién cùu cu
thè -GS
Tran Vàn Giàu lai
néu lén 5
"Net
chinh" cùa
"phu'dng
phàp luan" Ho Chi Minh . PGS.TS
Thành Duy néu lén ba noi dung cùa phUdng phàp luan Ho Chi Minh
Nhu'ng cung chu'a di sàu nghién cùu .
Trén mot so" tap chi gan day dà dàng mot so" bài bào nghién cùu
tif
tu'òng trié"t hoc Ho Chi Minh ,trong dò chù yé"u tìm hiéu
trié"t
ly phàt trién
xà
hoi,
trié't
ly nhàn vàn xà hoi Ho Chi Minh .
Dac biet trong tàc pham
"PhUdng
phàp
va
phong càch Ho Chi Minh

"
do GS Dang Xuàn Ky chù bién dà nghién cùu
ve ed
bàn sàu nói dung cùa
he thò"ng phu'dng phàp CM Ho chi Minh
.
Trong tàc pham " Tu tuàng triét
hoc Ho Chi Minh." Do GS.TS.
Le Hirti Nghia
chù bién dà tap hdp bài
viét
cuà 13 nhà khoa hoc . Tàc pham dà
co nhiJng
dóng góp dàng ké trong viéc
nghién cùu tu' tu'òng triét hoc Ho Chi Minh .
Tom
lai
,trong
càc tàc phàm , càc bài bào
ma
chùng tói dà
du'dc
nghién cùu thì phan nhiéu dang ò giai doan "gdi
mò"
,"khài
quàt"
, hoac
chi mói
de
càp dén phu'dng phàp càch mang", trié"t ly phàt trién, quan he

bién chùng
giiJa
ly luan
va thifc
tién
giiJa
giai
cà"p va
dàn toc, chù
nghia
nhàn vàn nhàn dao
Qua
là
con qua
ìt òi tru'dc dói hoi cùa viec nghién cùu
tu' tu'òng trié"t hoc cùa Ho Chi Minh . Xin dàn
''Lai
nhà xuàt bàn Lao Dong
,
Ha
Nói" vié"t cho bàn in lan thù 2 nàm 2000 tàc pham :"Tu' tu'òng
trié"t
hoc
Ho Chi Minh" : "Riéng
ve
tu' tu'òng trié"t hoc Ho Chi Minh thì hau nhu'
con
rà"t it ngu'òi nghién cùu;
de
tài này du'òng

nhiTeòn
mói me sd khai" [109,3] .
3.
MUC DÌCH VA NHIEM VU CÙA LUAN
ÀN
Muc dich cùa luan àn : Góp phan nghién cùu
TUtUàng
trièt hoc Ho Chi
Minh,
phuc vu cho su' nghiep doi mói hien nay cùa dà"t nu'óc ta.
De
dat du'dc muc dich trén, luan àn co nhièm vu :
-
Tu thifc
tién CM Viet Nam
va
CM
thè"
giói gan vói nhu'ng hoat
dong cùa
Ho
Chi Minh ( là chù
yé"u
) ,
tu
càc he tu' tu'òng
lón
cùa thòi dai
ma
Ho Chi Minh dà tié"p thu , làm sàng tò ed

sa
hình thành tu' tu'òng bién
chùng Ho Chi Minh.
-Tu
chinh di
san
cùa Ho
Chi
Minh dà
de
lai,
tu nhùng
hoat dong CM
cu
thè
cùa Ho Chi Minh phàt hien, chon
loc va
néu lén
nhUng
noi dung
ed
bàn cùa
"Mgt
so quan diém bien chùng trong
tUtUàng
Ho Chi Minh
'\
-DiTòng
lò"i doi mói cuà Dàng ta trén ed
so

van dung tu' tu'òng bién
chùng Ho Chi Minh
4.
GlOl
HAN NGHIÉN CÙU CÙA LUÀN ÀN
Luan àn chi trình
bay
"Mot so quan diém bien chùng trong tu tuàng Ho
Chi
Minh''
ma
nhu'ng quan diém này
vùa co
y
nghia
quan trong dó"i vói
CM Viet Nam , lai vùa thè hien càc nguyèn ly phu'dng phàp luan ed bàn
cùa bién chùng
màcxìt.
5. CO
SO
LY LUÀN
VA
PHÙONG
PHÀP NGHIÉN CÙU
Cd
sa
ly luan
Luan
àn du'dc

thi/c
hien trén
ed so
ly luan cùa CNDVBC
va
CNDVLS
ve
nghién cùu tu' tu'òng , nghién cùu con ngu'òi
va
nghién cùu
lich
su
.
PhUdng phàp
nghién
cùu : Phu'dng phàp DVBC
va
DVLS du'dc coi là
phu'dng phàp chung . Ngoài ra,
con
dùng càc phu'dng phàp riéng cùa khoa
hoc lich
su,
phu'dng phàp riéng nghién cùu lich
su
phép bien chùng phu'dng
phàp riéng
ma
Ho Chi Minh dà dùng trong qua trình nhàn thùc lich
sù-xà

hoi,
phu'dng phàp nghién cùu ké"t hdp
giffa lòi
nói, bài vié"t
va
viec làm
6.
CÀI MOfI CÙA LUÀN
ÀN
- Chùng tói chù trong dé"n
ed sa
thUc tién chùa dung
nhièu
màu thuàn
gay gdt cùa hien
thUc
xà hoi dói hoi nhà CM phài
co
tu' duy bién chùng
de
nhàn thùc
va
hành dong.
ThiTc
tién khóng
chi
là
nguón gó"c,cd
sò,dong
lufc

cùa nhàn thùc
va
hoat dong cùa Ho Chi Minh
ma con
là dói tu'òng
de
ngu'òi
cài tao ,bié"n
dói,trong dò
chù yé"u là hien thuc xà hoi Viet Nam
j
/?
- Di sàu nghién cùu mot so quan diém bién chùng the hién trong mot so
ITnh vi/c
dièn hình cùa CM Viet Nam
ma
càc nhà khoa hoc chu'a nghién
cùu hoac dà nghién cùu nhu'ng
con co
thè khai thàc thém.
- Càc quan dién bién chùng trong tu' tu'òng Ho Chi Minh
co
y nghla ve
mat phu'dng phàp luan cho cóng cuoc doi mói cùa dà"t nu'óc ta
va con
can
thiét phàt huy tàc dung trong thòi gian tói
.
7 Y
NGHIA

LY LUÀN
VA
THÙC TIEN CÙA LUÀN ÀN
.
Góp phan nghién cùu tu' tu'òng tu' tu'òng
trié"!
hoc Ho Chi Minh
.
Góp
phan làm phong phù tu' tu'òng bién chùng Màc-xìt . Hoc tap Ho Chi Minh
ve
càch van dung CNDVBC, bién chùng phu'dng Dóng vào hoàn cành cu
thè cùa càch mang
nu'óc
ta . Luan àn
co
thè dùng làm tài lieu tham khào
cho viec nghién cùu
va
giàng day tu' tu'òng Ho Chi Minh trong nhà
trifòng
.
8.
KET CÀU CÙA LUÀN
ÀN.
Ngoài phan mò dau, ké"t luan, danh muc tài lieu tham khào, danh
muc càc cóng trình cóng bó" lién quan dé"n
de
tài luan àn, luan àn chia
thành 3 chu'dng , gom

11
tièt.
B.
NOI
DUNG
ChUcfng
1
CO
SÒf
HÌNH THÀNH NHÙNG QUAN DIEM
BIEN CHÙNG TRONG
TÙTÙÒNG
HO CHI MINH
Moi hoc thuyé"t, moi ly luan, phu'dng phàp
luan
khóng hình thành trén
mot mành dà"t tróng khóng,
ma
bao giò
cùng
du'dc hình thành trén mot ed
so
hién
thifc
nhà"t dinh
va
ké"
thùa tinh hoa cùa nhu'ng nén vàn hóa tru'óc dò.
Nam trong tinh quy
luat

chung dò,
nhùng
quan diém bien chùng trong
tu tuàng Ho Chi Minh cung du'dc hình thành chù yé"u trén ed
so thifc
tién
dà"u tranh CM cùa nhàn dàn Viet Nam chó"ng lai àch thó"ng tri cùa CN
thi/c
dàn Phàp
va
dé"quó"c My. Trén ed
so thi/c
tién kho dau cùa he thó"ng thuóc
dia A-Phi, My latinh;
thifc
tién dàu tranh cùa giai cà"p vó
san
trong càc
nu'óc tu' bàn phàt trién, thifc tién dà"u tranh anh dung
va
ve vang cùa CM vó
san Nga va
Dóng Àu;
va
cuoc khai sinh day màu
va nu'óc
mat cùa nhà
nu'óc
cóng nóng Trung Quó"c sau nhu'ng tran só"ng mài vói phàt xìt Nhat
xàm

Itfdc va
su'
phàn boi cùa
Tu'òng
Giói Thach.
Quan diém bién chùng trong tu' tu'òng Ho Chi Minh là "he
qua"
cùa mot
thi/c
tién phong phù, sinh dong, mói me
ma
Ho Chi Minh dà
làn
lón trong dò suò"t nùa dau the" ky XX
tu
A sang Àu,
tu
Dóng sang Tày,
tu
trung tàm cùa CN thifc dàn -
de"
quóc Phàp, Anh, My cho dén chàn tròi
tiTdi
sàng cùa CNXH Nga Xó-Vié"t mói hình thành nhu'ng day hà"p dàn.
Cd
so
xày
di/ng va
thành cóng cùa nhu'ng quan diém bién chùng Ho
Chi Minh là là"y thUc tién Viet Nam làm diém

xuàt
phàt;
lày
cài tao, phàt
trién dàt nuóc Viet Nam, con
nguài
Viet Nam, Tó quóc Viet Nam làm muc
tiéu hành dong;
lày
thuc té càch mang trong tùng giai doan cu
thè de
xày
dung duàng
loi va
thUc hien duàng
lói
CM Viet Nam gan mot thè" ky qua
làm diém
tifa
ed bàn.
8
Tu' tu'òng bién chùng Ho Chi Minh
con
du'dc hình thành trén ed
so
tu'
tu'òng bién chùng cùa dàn toc,
tu'
tu'òng bién chùng Phu'dng Dóng
va

Phu'dng
Tày,
ma
chù
yé"u
là bién chùng duy vat màcxit.
1.1.
ThiiQ
tién Viet Nam cuòi the ky
XIX,
dàu the
kyXX -Ctf so
chù vèu
hình thành
nhi?ng
quan diém bien
chùfng
trong
tif tufofng
Ho Chi
Minh.
1.1.1 Cuoc dàu tranh cùa nhàn dàn Viet Nam
chóng
thUc dàn Phàp
xàm
lUdc
Ho Chi Minh du'dc sinh ra vào
lue thi/c
dàn Phàp dà hoàn thành cuoc
xàm

lu'dc nifòc
Viet Nam,
va
dang trong thòi ky bình dinh
de
bu'óc vào giai
doan khai thàc thuoc dia trén qui mó lón. Tuy nhién, dà"u à"n cùa nhu'ng
cuoc dà"u tranh anh dùng cùa nhàn dàn Viet Nam chó"ng xàm lu'dc,
va
su' bé"
tac cùa triéu dình phong kié"n nhà Nguyèn dà in dam
net
trong tu' tu'òng Ho
Chi Minh ,
va de
lai cho Ngu'òi nhu'ng bài hoc qui già.
*
Trong 25 nàm chó"ng xàm lu'dc (1859
-
1884) nhàn dàn ta dà thè
hién là mot dàn toc anh hùng, bà"t khuàt;
nhifng
triéu dình phong kié"n nhà
Nguyèn dà bà"t
lifc trifóc
nhiem vu cùa lich
su
là chó"ng ngoai xàm nén dà
dau hàng giac. Triéu dình
dàu

hàng, nhu'ng nhàn dàn Viet Nam khóng
chiù
khuà"t phuc.
Thàng 8 nàm
1858,
thifc dàn Phàp no sùng vào cùa bién Dà Nang,
mò dàu cuoc chié"n tranh xàm
lifdc
Viet Nam. Quàn
va
dàn ta chóng
tra
quyé^t liét
buoc quàn Phàp phài rùt lui. Sàu thàng sau, lién quàn Phàp -
Tày (Tày Ban Nha) kéo vào dành thành
Già
Dinh, nhu'ng bon xàm lu'dc dà
và"p phài
sue
khàng
ci/
mành het cùa quàn dàn Nam bò.
Cà mién Nam dà vùng lén dành duoi giac xàm lu'dc
va
phàn dói thài
do chù bòa cùa triéu dình Hué". Nhu'ng triéu dình vàn ky hóa u'òc
móng
5
thàng 6 nàm 1862 dàng ba
tinh

mién Dóng cho giac.
Khap ndi,
tu
Bac chi Nam, noi lén mot phong trào
chò'^ng
Phàp
va
9
chó"ng
cà triéu dình cat dà"t cho Phàp.
Khóng dùng lai ò 3 tinh mién Dóng, thifc dàn Phàp xé hóa
ifóc,
tà"n
cóng xàm chié"m ba tinh mién Tày. Mot làn
song
chò"ng Phàp noi lén khap
Nam bò, nhiéu cuoc khòi
nghia
khàc lan rong khap mién Nam.
Nhif
vày là
de
xàm
lifdc
Viet Nam, thifc dàn Phàp dà chiém Nam bò
trifóc.
Lich
su
trò lai hién tu'òng này sau 86 nàm; vào nàm 1946 theo chàn
9

quàn dói Anh, thifc dàn Phàp kéo quàn vào Nam bó,
de
sau chin nàm
chuó"c
là"y
mot thà"t bai
nhue
nhà nhà"t lich
su nifóc
Phàp: Dièn Bién Phù
thà"tthù.
On dinh Nam ky mot càch
tifdng
dói, thùa thàng quàn Phàp dành ra
mién Bac.
Nhifng
di
dé"n
dàu quàn Phàp cùng và"p phài
sue chié"n
dà"u quyé"t
liét cùa nhàn dàn ta.
Triéu dình Hué" vói chù
trifdng
Nghi hóa chiè"m
ifu
thè".
Tur
Due
ra

lénh
triét binh
de
ky bòa
ifóc
ngày 15 thàng 3 nàm 1874 tai Sài Gòn, dàng
toàn bó dà"t dai Nam ky cho thifc dàn Phàp .
Do nhu càu phàt trién cùa CN
tif
bàn, bon tu' bàn tài phiet nam chinh
quyén ò Phàp thà"y càn thié"t nhanh chóng chié"m Bac ky
va
toàn coi Dóng
Du'òng. Ngày 3 thàng 4 nàm
1882
quàn Phàp bà"t ngò do bò lén
Ha
Nói, mò
dàu viec dành chié"m Bac ky làn thù hai.
Thành
Ha
Nói thà"t thù, triéu dình hoang mang, nhàn dàn càm phàn.
Hoàng
Thè
Viém xày
difng
càn
cu
ò Sdn Tày.
Tran

Dình
Tue
chù
trifdng
"dó"c lifc lu'dng
toàn dàn ra dành giac", Luu Vinh Phuc vùa du kich chién,
vùa van dong
chiè"n
Con
nhàn dàn thì
lap
càc dói "dàn dùng", rào
làng,
dap càn, khóng bàn lu'dng thifc cho giac Mot cuoc chién tranh nhàn dàn
trong
lue
này co thè se làm nén mot Bach Dàng, mot Chi Làng; nhu'ng triéu
dình Hué bac
nhifdc,
dàn àp
lifc
lu'dng khàng chién cùa nhàn dàn
va
càc sì
phu yéu nu'óc , nhu'dng bó bon xàm lu'dc
va
càu vien nhà Thanh.
Quàn Thanh kéo vào mién Bac (lich
su
lai dà dién ra mot làn

nùa.
10
nàm 1945 hai mu'di van quàn Tu'òng kéo vào mién Bac khi
nifòc
ta dà
giành du'dc dóc lap), nhu'ng quàn Thanh du'dc Phàp chia cho mot it quyén
Idi
dà nhanh chóng rùt khòi Viet Nam. Lap
tue
quàn Phàp dành chié"m mot
so"
tinh
mién Bac
.Triéu
dình khóng dành
ma
tróng chò vào
thifdng
thuyè"t,
hóa nhu'dng;
con
nhàn dàn
va nghia
quàn thì chién dà"u kién cu'òng, mot
trong nhu'ng chié"n thang
co
y
nghia
lich
su

là tran Càu Già"y làn thù hai cùa
Lifu Vinh
Phuc dà làm cho quàn dàn cà
nifÒc phà"n
khòi, giac Phàp vò cùng
lo sd. Mot
du'òng
ló"i dùng dan
lue
này
co
thè xoay chuyén lai
tinh
thè".
Nhu'ng
khóng, triéu dình Hué" vàn "Hòa", vàn "Rùt
cui",
vàn
"Thu'dng
lu'dng hòa bình" nhu'
tru'óc.
Nam
du'dc
bàn chà"t nhu
nhifdc
cùa triéu dình nhà Nguyèn, do dó"c
Cuó"c Bé kéo quàn vào dành chiè"m Thuàn An. Triéu dình Hué" khiè"p sd dà
ky hiep
ufòc
dàu hàng Phàp vào ngày 25 thàng 8 nàm 1883, thùa nhàn su'

bào ho cùa nu'óc Phàp. Thùa thang, quàn Phàp dành thành Sdn Tày, Bac
Ninh, Thài Nguyèn, Hu'ng Hóa, Tuyén Quang
va
buoc triéu dình Hué" ky
bàn diéu
ifóe
ngày 6 thàng 6 nàm 1884, dat ed
so làu dai
cho nén dò ho cùa
Phàp ò Viet Nam.
Nhif
vày là sau 25 nàm (1859 - 1884), thifc dàn Phàp dem binh hùng
tu'òng
manh xàm lifdc Viet Nam, triéu dình nhà Nguyèn dà ky hai hàng
ifóc
1883
va
1884, bàn dùng nhàn dàn Viet Nam cho thifc dàn Phàp. Nhu'ng
nhàn dàn Viet Nam, mot so" s! phu yéu
nufóc
vàn nuói y ehi chié"n dà"u.
Nhàn dàn Viet Nam bi dành bai, nhUng khóng
chiù
khuàt phuc.
1.1.2.
ThUc dan Phàp phài
bUÓc
vào giai doan bình dinh day màu
va nUóc
mat trong khoàng 15 nàm -

tu
1884
dèh
1897.
9
Nói bat trong càc phong trào khàng Phàp ò thòi ky này là phong trào
Càn
Vuang
cùa Hàm Nghi, Tón Thà"t Thuyét
va
phong trào nóng dàn Yèn
ThèCÙ3.
Hoàng Hoa Thàm.
+
Phong trào Can VUdng
difdc
khòi
xifòng
bòi Hàm Nghi
-
Tón
Thàt Thuyét. Quan phu chành dai thàn - Thu'dng thu' bó binh Tón
Thà^t
11
Thuyè"t dà
lành
dao phài chù chié"n trong triéu dình, là"y danh
nghia
vua
Hàm Nghi ha ehié"u Càn Vu'dng kéu goi càc

si
phu, vàn thàn
va
nhàn dàn
cà nu'óc dùng lén khàng chién.
Trong phong trào Càn
Vu'dng
co càc cuoc khòi
nghia
tiéu biéu
nhuf
khài
nghìa
Bài
Sgy,
khài nghia Ba
Dình,
khài
nghìa
Hùng
Linh .Nhifng
cuoc
khòi
nghia co
qui mó lón nhà"t là khòi
nghìa
HUdng Khé kéo
dai
10 nàm do
tién sì Phan Dình Phùng

va
Cao Thang lành dao, vói su' tham
già
cùa tié"n sì
Phan Trong
Mifu
va
mot
so"
sì phu yéu nu'óc khàc. Cuoc khòi nghìa
co
dia
bàn hoat dong trong 4
tinh:
Thanh Hóa, Nghé An,
Ha
Tinh,
Quàng Bình,
ma
càn
cu
dia chinh là
Hifdng
Khé -
Ha
Tinh.
Khòi nghìa cùa Phan Dình Phùng dà
de
lai cho càch mang Viet Nam
nhiéu bài hoc qui già

ve
xày
difng
càn
cu
dia, san xuà"t vu khi
va
tu'
tue
lu'dng thifc,
ve
và"n
de
nóng dàn
va
xày difng khó"i doàn
ké"t
toàn dàn.
Hu'dng Khé nam canh dà"t Nghé An nén cuoc khòi nghìa ò dò
co
ành
hifòng
rà"t lón dè"n càc nhà càch mang xù Nghé, trong dò co Phó bang
Nguyèn Sinh Sac
va
ban bè, con em cùa càc cu.
Khòi nghìa
Hifdng
Khé thà"t bai, phong trào Càn Vu'dng tan ra nhu'ng
ngon

lùa
Hu'dng Khé vàn
rifc
chày trong tim nhu'ng thanh
nièn
yéu
nifÒc
trong "Hoi Viet Nam càch mang thanh nièn", trong "Tàm tàm xà", trong
phong trào "Xó viet Nghé
Tinh"
nam 1930 -
1931.
•f
Khài
nghìa
Yèn The
QM^
nóng dàn
va dóng
bào mién nùi.
Day
là
phong trào dà"u tranh vù trang
co
qui mó lón
va
kéo
dai nhàt
trong so"
nhùng phong trào

chó'ng
Phàp cuó"i
thè"
ky XIX, dàu
thè"
ky XX.
Lành dao phong trào da
só'^
là nóng dàn, nhu'ng noi bat nhà"t là Hoàng
Hoa Thàm. Chién thuàt du kich lày it dành nhiéu, lày yéu dành manh, tu
tue
ludng
thuc,
che
tao vu khi, dua vào dia hình hiém
tra
dà dành cho quàn
Phàp nhiéu tran thàm bai.
Khòi nghìa Yèn thè" tuy thà"t bai nhu'ng dà
de
lai nhiéu bài hoc
ve
ké'^t
hdp dóc lap dàn toc
va
dàn chù,
ve
ruong
dà'^t
cho nóng dàn,

ve
cành
12
giac
tru'óc
àm
mifu
mua chuóc
va lat
long cùa ké xàm lifdc .v.v.
Phan Boi Chàu, Phan Chu Trinh
va
nhiéu nghìa si xù Nghé dà lén
Yèn
Thè"
de
hoc bòi, trao doi kinh nghiem
va
difdc dòn tiè"p nong nhiét.
Dep xong khòi nghìa Yèn Thè", thifc dàn Phàp dà hoàn thành cóng
cuoc bình dinh Viet Nam bang quàn
sU,
chinh tri
va
bat tay vào khai thàc
thuóc dia vài qui mó làn trén toàn eòi Dóng Du'òng.
Nhif
vày
,thifc
dàn Phàp phài màt 25 nàm

de
hoàn thành xàm lifdc
•
9
y
V
và màt thém 15 nàm
de
bình dinh Viet Nam. Trong 40 nàm ày, bao dàu rdi
màu chày
nhu'ng
cung sàng lén biè"t bao tà"m
gifdng
oanh liét cùa óng cha
chùng ta. Nguyèn Ài Quó"c dà rùt ra du'dc nhiéu bài hoc quy già trong thòi
ky lich
su
dò :
9
• O dàu
co
xàm lu'dc , co àp
bue
thì ò dò co dà"u tranh . Cuoc dà"u tranh
cùa nhàn dàn Viet Nam là rà"t anh dung; khóng chi
co nhiJng
ngu'òi
nóng dàn ào vài
ma
cà tàng

lóp
tri thùc, thàn bào , quan lai yéu
nifóc
cung dùng càm dùng lén cùu nifóc.
• Trong cuoc
dà^u
tranh
cho'ng
xàm lifdc dà thè hién tinh thàn doàn ké"t
cùa moi giai cà"p (trù mot
so"
phàn
tu cifc
doan nhà"t), giai tàng trong
\,
9
xà hoi , tinh thàn tu'
lifc
cành sinh thè hién trong viec tu'
tue
lu'dng
thifc ,
che"
tao vù khi.
• Y thùc he phong kié"n dà trò nén lói thòi và thè hién
sif
suy yé"u
tiifòc
y thùc he
tif san

,
ma
con de cùa nò là CN thifc dàn.
• Càc lành tu CM Viet Nam trong thòi ky này chu'a tap hdp difdc toàn
dàn vào mot mat tran thó"ng nhà"t ,
chifa
làm du'dc mot
cupe
chién
tranh nhàn dàn ,
vi
vày ké thù
de
bé
gay
tùng cuoc khòi nghìa le tè.
1.1.3. ThUc dàn Phàp khai thàc Dong
DUdiig
và sU thàt bai cùa càc
phong trào yèu nUàc à Viet Nam
Sau khi bình dinh xong Viet Nam du'dc dành dà"u bòi
sif
thà"t bai cùa
khòi nghìa Hu'dng Khé cùa Phan Dình Phùng và phong trào nóng dàn Yèn
thè"
di vào thè" hòa hoàn, thifc dàn Phàp bat tay vào khai thàc Viet Nam
13
trén qui mó lón.
+
CuQC

khai thàc thuoc dia lan thù nhàt
(1897 - 1914)
du'dc dành
dà"u bòi
su'
co
mat cùa toàn quyén Dóng
Du'dng
Pón Dume (Paul Doumer)
thàng 3 nàm 1897 vói càc boat dong
nhif
to chùc chinh phù chung cho toàn
9
Dóng Du'dng, tó chùc bó mày cai tri riéng cho tùng
"Xù"
thuóc lién bang;
thié"t lap he thó"ng thué" khóa và tàng nhanh càc thù thué"; mò he thó"ng giao
thóng sat, bò, thùy
de
tién cho viec khai thàc; day manh
san xuà"t
và
thifdng mai
de
bóc
lót
nhàn cóng.
Viec day nhanh qui mó và
toc
do khai thàc dà làm bié"n doi manh

me két càu ha tàng co
sa
cùa Viet Nam :
*
Xuà"t hién càc thành thi và trung tàm
buon
bàn.
*
Giai càp dia chù du'dc nàng dò
ve
kinh tè" và chinh tri, làm diém
tifa
cho thifc dàn Phàp, và con
so"
ngày càng tàng.
*
Nóng dàn chié"m dai bó phàn dàn
so",
dó"i
tifdng
bóc lót cùa thifc
dàn và phong kién dà nghèo kho nay lai nghèo kho hdn.
*
Giai càp tu
san
Viet Nam chufa hình thành, nhu'ng giai càp còng
nhàn thì hình thành và phàt trién nhanh do tu' bàn nufóc ngoài xàm nhàp và
khai thàc. Giai cà"p cóng nhàn
chifa
giàc ngò,

con
là giai càp "Tu' nò".
*
Thd thù cóng, tiéu
thUdng,
tiéu thù, cóng
chùc,
tri thùc mói phàt
trién nhanh, ngày mot dóng dào,
co
dòi só"ng vat chà"t khà hdn cóng nhàn,
nóng dàn.
*
Tàng
làp sì
phu yèu nUàc và tri thùc tién ho tuy
it,
nhu'ng vàn là
hoa tiéu cho càch mang Viet Nam.
Càch thùc bóc lót theo
\6\
tu' bàn chù nghìa dà difdc du nhàp vào
Viet Nam và phàt trién nhanh chóng. Càch thùc bóc lót theo kiéu phong
kié'^n
co truyén vàn
dufdc
giù lai
nhu'ng
dà
du'dc

cài tié"n.
Tinh
hình thè" giói,
tinh
hình khu
vifc
cùng ành
hu'óng
nhiéu
dén
xà
hoi Viet Nam: Nhàt Ban nhò Duy tàn Au hóa
ma
manh lén khóng nhùng
14
gii?
difdc dóc lap
ma con chié'm Lifu
Càu, dành Triéu Tién, gay chién tranh
vói Trung Quóc, chié"m
Dai
Loan. Chién tranh Nga
-
Nhàt két thùc
bang
thang
Idi
cùa Nhat. Nifóc Nhat, mot
"Cuòng
quóc da vàng" noi lén trong

nhàn quan nhiéu nhà CM Viet Nam
nhif
là mot thàn
tifdng.
Trung Quó"c là
nifÓc
dong cành ngó vói ta, dang xuà"t hién nhiéu
luóng tif
tu'òng mói ,
day
hà"p dàn: Tàn thu, Tàn vàn .
"Cuàng
hoc hoi" cùa
Khang Hùu
Vi,
Lucfng
Khài Siéu, Dàm Tu Dóng, DUdng Thàm Tu vói chù
trufdng Duy tàn
day
hà"p dàn
HUng
Trung Hoi và tuf tu'òng dàn chù
tif
san
cùa Tón Dat Tién khà phù hdp vói hoàn cành cùa Viet Nam. Dac biet càch
mang Tàn Hdi
(1911)
cùa Tón Trung Sdn thang
Idi,
Trung Quóc

tra
thành
dàt thành cùa càch mang Viet Nam.
Tru'óc
tinh
hình trong
nifÓc
và thè
giòi
co nhffng chuyén bién lón
(nhà"t
là chiè"n tranh
thè"
giói bùng no), càch mang Viet Nam dàu
thè"
ky XX
co
hai phong trào càch mang lón là Duy tàn hoi và Viet Nam Quang phuc
Hoi.
*
Duy tàn hoi: Do Phan Boi Chàu cùng Cu'òng
De
và hdn hai
mifdi
dóng
chi cùa óng thành lap nàm 1904. Duy tàn boi chù
trifdng
dành Phàp,
thành lap
che"

do Quàn chù lap hién.
Phan Boi Chàu, hiéu Sào Nam, dàu giài nguyèn nàm 1900 dà cùng
ben
ké"t vói du' dàng Càn Vu'dng và chié"n khu Yèn Thè"; dà tié"p xùc vói tu'
tu'òng dàn chù cùa Lu'dng Khài Siéu, Khang Hùu Vi, chù tru'dng Dóng Du,
dem thanh nièn sang Nhat hoc hoi;
ben
trong thì xày difng
lifc
lu'dng,
ben
ngoài thì càu vien Nhat bàn,
vi
nifóc Nhat hùng manh lai "Dong vàn",
"Dong chùng", "Dong chàu" vói Viet Nam. Phàt dóng phong trào Dóng du
tuy khóng thành,
vi
Phàp
cà^u ké't
vói Nhat duoi thanh nièn Viet Nam
ve
nifóc,
nhu'ng cung dà phàt dóng difdc mot phong trào yéu nifóc xuàt du'dng,
càu tiè"n. Phan Boi Chàu cung dà tiè"p xùc vói Tón Trung Sdn, lành tu cùa
càch mang Tàn Hdi - Trung
Quó'c,
co tu'
tifòng
dàn chù cóng hòa.
Phan Boi Chàu là ban tàm dac cùa cu Nguyèn Sinh Sac, Hai ngu'òi

15
dà nhiéu làn dàm dao viec nu'óc và Phan Boi Chàu dà eó y dinh
difa
càu
Thành Dóng du sang Nhàt. Nhu'ng
Nguyèn
Tà"t Thành khóng di. Vày
day
là
y kié"n cùa cu Nguyèn Sinh Sac bay cùa Nguyèn Tà"t Thành ?.
Vào giai doan này
co
nhà yéu nifóc, ành hifòng nhiéu dè"n tu' tu'òng
và hifòng di cùa Nguyèn Tà"t Thành là Phó
bang
Phan Chu Trinh (1872 -
1926),
hiéu là Tày Ho. Phan Chu Trinh dà tiè"p xùc vói
tif
tifòng Duy tàn
cùa Khang
HiJu
Vi,
Lu'dng
Khài Siéu;
tu'
tu'òng
Dàn quyén cùa Ruxó
(Rousseau), Móngtexkid (Montesquieu); phong trào Duy tàn cùa Nhat; tu'
tifòng dàn chù tu'

san
cùa càch mang Phàp, càch mang My. Phan Chu Trinh
là ban cùa Phan Bòi Chàu nhu'ng lai phàn dò"i tu' tu'òng quàn chù, chù
trifdng
bao dong cùa Phan Boi Chàu.
Du'òng
ló"i càch mang cùa Phan Chu
Trinh là cài
lUong,
"Y Phàp càu tién", "Phàp Viet
de
hué"\
chi càn khai dàn
tri, chàn dàn khi, hàu dàn sinh, hoc cho giòi, Tày sé né
ma tra
lai dóc lap
cho ta. Phan Tày Ho khóng phàn dó"i quyén thó"ng tri cùa Phàp
ma difa
vào
Phàp dành do vua. Phan Sào Nam vié"t:
Cu (Phan Chu Trinh) muó"n dành do nén quàn chù, có"t vun tróng
nén tàng dàn quyén,
difa
vào Phàp
ma
dành do quàn chù.
Con
y
tói thì tru'óc muó"n dành do
ngifòi

Phàp, nufóc
minh
dóc lap rói mói
bàn dé"n viec khàc.
Vi
thè"
ma
dang
lue
dành vói Phàp, phài
Idi
dung quàn chù. Chinh kié"n cùa hai ngu'òi rà"t phàn dò"i nhau
vi
Cu
vói Tói vàn cùng mot muc dich
ma
thù doan thì khàc nhau xa. Cu
thì muó"n di theo lò"i
difa
vào Phàp, dành do vua, tói
ifng
di theo lò"i
bài Phàp phuc Viet,
so
di màu thuàn vói nhau là vi thè" [14,
116].
Phan Chu Trinh là mot tà"m gu'dng sàng trong phong trào Duy tàn dàu
thè"
ky XX, là nhà nho yéu nu'óc chàn chinh. Ong dà cùng vói tién si
Tran

Quy Càp và tiè"n sì Huynh Thùc Khàng phàt dóng mot phong trào cài càch
duy tàn ò mién Trung.
Cuoc van dong duy tàn dién ra trèn nhiéu
linh vifc
(kinh té", giào
due ) và dà thu hùt difdc nhiéu nhà chi si yéu nu'óc tham
già,
dién hình
nhif
16
Nguyèn Trong Lòi, Nguyèn Quy Anh (con nhà yéu nu'óc Nguyèn Thóng)
mò cóng ty nu'óc mam Lièn Thành, lap tru'òng Due Thanh - ndi Cu Nguyèn
Sinh sàc dà dàm dao và Nguyèn Tà"t Thành dà tà
tue
và day hoc trén
du'òng vào Sài Gòn
de
di ra nu'óc ngoài. O Nghé An co Phó
bang
Dàng
9
Nguyèn Can và tié"n si Ngó
Due /^T/thành
lap Triéu
dUdng
thUdng quàn.
O
9
V
9

Nam ky eó Phù Chiéu
(Tran
Chành Chièu)
lap
Minh tàn cóng nghé xà và
chù bùt tò bào "Lue tinh tàn vàn", Nguyèn Thàn Hién lap Khuyén du hoc
hoi, Nguyèn An KhUdng lap Chiéu Nam Hàu.
Nàm 1908 ò Trung ky no ra mot phong trào
cho'ng suli
thué" ràm ró
khap càc tinh Quàng Nam, Quàng Ngài, Bình Dinh,
Thìfa
Thièn
So"
ngu'òi
tham
già
lén dè"n hàng van. Nguyèn Tà"t Thành
lue
này
con
là hoc sinh
tru'òng Quó"c hoc Hué" cùng tham
già
biéu
tinh
nén cu Nguyèn Sinh Sac bi
9
bon thifc dàn Phàp khién tràch.
Cùng dàu thè" ky XX

chiù
ành
hu'óng
cùa Nhat Bàn, Phan Boi Chàu
và Phan Chu Trinh dà thành lap Dóng kinh nghìa thuc à
Ha
Nói', mò tru'òng
de
truyén bà
tif
tifòng dàn chù, né"p só"ng vàn minh và khdi day
long
yéu
nu'óc,
hoc vàn minh Chàu Au.
Dóng kinh nghla thuc dà phàt trién dé"n càc tinh
Ha
Dóng, Bac
Ninh, Hu'ng Yèn,
Hai
Difdng,
Thài Bình và vào dè"n Trung ky, Nam ky
Dóng kinh nghia thuc thifc
chà"t
là mot phong trào yéu nifóc ón hòa.
Là mot cuoc CM vàn hóa tu' tu'òng, chó"ng lai
tif
tifòng phong kié"n
lac
bau

lòi thòi, co dóng cho cuoc cài càch xà hoi, kich dong tinh thàn yèu nifóc,
lò"i só"ng vàn minh, dà phà tu' tifòng hù nho, né"p sò"ng lac hàu, nàng cao dàn
khi
(long
yéu nifóc), dàn tri (trình do hoc và"n) và cài tién cuoc song cùa
ngu'òi dàn, canh tàn cho dà"t nu'óc,
*
Viet Nam Quang phuc
hoi.
Nàm
1911
càch mang Tàn Hdi - Trung Quó"c bùng no, càc nhà càch
mang Viet Nam
hifÓng ve
Trung
Quó"c,
trong do co Phan Boi Chàu. Cu và
17
hàng
tram
thanh nièn Viet Nam
tu
Xièm quay sang Quàng Dóng thành lap
"Viet Nam Quang phuc boi" vói cu'òng linh: "Dành duoi giac Phàp, khòi
pbiic
nu'óc Viet Nam, thành lap nu'óc Gong hòa dàn quò"c Viet Nam". Viet
Nam Quang phuc hoi và Phan Boi Chàu chù
trifdng
vu trang bao dong làu
dai.

Nhu'ng do khóng xày difng du'dc ed
so
và
li/c
lu'dng trong
nifòc
nén
phong trào dà thà"t bai.
Chién tranh
thè
giói làn thù nhat (1914 - 1918) bùng no. Nu'óc Phàp
tham chién. Thuóc dia Viet Nam càng bi khai thàc và bóc lót tàn té hdn,
dac biet là viec bat ngu'òi Viet Nam di linh chè"t thay cho Phàp. Nàm 1919
Nguyèn Ài Quó"c dà viè"t cho bào Le Populaire :
Su' hy sinh bat buoc cho nu'óc Phàp
ma
nhàn dàn An Nam phài
chiù
difng
tu
khi eó chién tranh ,
ve
mat tài chinh nhàn dàn An
Nam dà phài gành vàc mot phàn lón,
co
dén hàng
tram
hàng ngàn
triéu phràng do dóng góp tu' do bay bat buoc,
ma

chù yèu là bat
buoc hdn là tu' do,
ve
mat dóng góp
sue
ngifòi thì mot nguón nhàn
lufc ré tién dà lén tói con so" hdn 100 ngàn ngifòi lao dong và
rat
nhiéu tiéu doàn linh chié"n dàu, ké tru'óc ngu'òi sau ho dèu bi
trifng
tap và bi bat buoc du'a sang Phàp bay di càc ndi khàc Trong so"
nhu'ng ngifòi lao dóng và binh linh An Nam à"y, dà eó hàng mày
chue
ngàn ngifòi ra di
ma
khóng bao giò
con
trò lai què hu'dng dàt
nifóc cùa ho nùa, chi
vi
mot ly do rà"t dòn giàn ho dà ché"t [80, 13].
Trufòc nhùng bié"n chuyén lón lao trèn
thè"
giÒi và trong nu'óc sau nhu'ng
thoài trào do su' dàn àp dà man cùa thifc dàn Phàp. Phong trào CM ò Viet
Nam nay dà lai bùng lén. Viet Nam Quang phuc hoi dành chiém
Ha
Nói,
dành chiè"m tinh ly Phù Tho, dành Móng Cài, Lang Sdn,
Ha

Khàu, phà
ngue
Lao Bào. Ò mién Trung co khòi nghia cùa Thài Phién và Tran Cao
9
Vàn,
là"y vua Duy tàn làm minh chù.
O
phia Bac eó khòi nghìa Thài
Nguyèn.
O
Nam ky eó phong trào Hoi
Kin
no ra khap nóng thòn
lue
tinh.
O
trung du và mién nùi eó khòi nghia Tày Bac cùa Ludng Bào Dinh, khòi
j
OAI HC-r
o\j(jr
, ,•
, : .^^j
18
nghia Lai Chàu cùa dóng bào Móng do Giàng Tà Chay lành dao, khòi
nghia Bình
Lièu
vùng Dóng Bac cùa Thàm Cam Say cùa dóng bào Hoa,
Dao,
Nùng, Hàn, Kinh, khòi nghìa cùa ngifòi Md Nóng do
N'Trang

Lang
chi
huy
Chié"n tranh thè" giói làn thù nhà"t ké"t thùc bang thang
Idi
cùa phe
dóng minh trong dò co
"nifÓc
Phàp",
nhu'ng nifÓc
"me dai Phàp" kièt qué
dà tàng cu'òng bóc lót "dùa con ghé
lanh
và
bifóng
binh Viet Nam".
Nguyèn Ai Quóc
tra
lai Phàp vào
lue
này
qua
là mot sU
lUa
chon tói
Uu,
bòi
vi day là
lue
CN thuc dàn Phàp bóc lo bàn

chat
ro ràng nhà"t.
+ ThUc dàn Phàp khai thàc thuoc dia lan
thù
hai
(1918
-
1929).
Cóng cuoc khai thàc thuoc dia làn này co qui mó và tàn khó"e hdn làn
tru'óc nhiéu.
Tnfóe
tién chùng cùng eó" bó mày chinh tri, hành chinh, tap trung
quyén
lifc;
chia ré dàn toc, nam quyén ngoai thu'dng; day manh dàu
tif
vào
cóng, nóng,
thu'dng
nghiep. Thay dèi chinh sàch thué" khóa, tàng thué" gà"p
hai ba lan; dóc quyén ru'du, thuò"c phién và muó"i. Trong bài "Ké dàu dóc
bàn xù" viè"t cho bào La Vie Ouvrrière so" 100 ngày 01/04/1921, Nguyèn
Ai Quóc vièt: "
Co
mot nghìn nàm
tram
ty
rifdu
và thuóc phién cho mot
nghìn làng trong khi ehi eó

mifòi
tru'òng hoc" [80, 26].
Do khai mò, chiè"m dà"t mò
dòn
dién
ma
xà boi Viet Nam bi phàn
hóa manh: Giai càp tu
san
hàn xù hình thành; giai càp vó san trò nén dóng
dào và tap trung ò càc khu cóng nghiep; tri thùc Tày hoc xuà"t hién nhiéu
canh tri thùc Nho hoc; tiéu tu san, tiéu thUdng vién chùc, sinh
vièn
hoc sinh
tàng nhanh; nóng dàn chié'm dai da so" trong nhàn dàn bàn cùng hdn bao
giò hèt.
Tinh
hình do dàn
dén
màu thuàn
ed
bàn trong xà hoi Viet Nam giùa
de
quóc Phàp và dàn toc Viet
Nam,
giùa dia chù phong kién và nóng thón,
giùa giai càp vó
san
và giai càp tu san ngày càng tàng, Cùng
vi

vày chù
nghia yèu nu'óc
lue
này di theo hai khuynh
hufòng
- khuynh
huóng
theo chù
nghìa dàn toc tu
san
và tiéu tu san ; khuynh huóng vó
san
gan
lièn
vài hoat
19
dong cùa Nguyèn Ai Quóc.
Theo CN dàn toc tu
san
và tiéu tu
san
eó ba khuynh hu'óng: "CN yèu
nuóc ón hòa" dàu nhu'ng nàm 20, "CN dàn toc cài
lUdng"
bay
con
goi là
CN Quó"e
già
cài

lu'dng
và "CN dàn toc càch mang" hay
con
goi CN Quò"c
già
càch mang.
Dai dién cho "CN dàn toc ón hòa" dàu
thè"
ky XX là Phan Bòi
Chàu,
Phan Chu Trinh và Huynh Thùc Khàng.
Phan Bòi Chàu sang Quàng Dóng thành lap Viet Nam Quang phuc
hoi
de
"Khòi phuc
nifòc
Viet Nam, thành lap nén cóng hòa dàn quó"c".
Nhu'ng Viet Nam Quang phuc boi bi ké thù dàn àp khó"e liét nén dà tan rà.
Sau khi nufóc Phàp thang trong dai chién
thè"
giói làn thù nhà"t, Cu Sào Nam
thà"t vong chuyén
tu
quan diém bao dóng dành Phàp sang quan diém "Phàp
Viet de hué" và dén cuòi dòi, Cu huóng
ve
tu tuàng xà hoi chù nghìa
ma
Cu
con

hiéu mot càch hè"t
sue
trùu
tifdng.
Nàm 1923 ò Trung Quò"e dièn ra su'
kién Quóc - Gòng hdp tàc, cu Phan cài tó Viet Nam Quang phuc hoi thành
Viet Nam Quóc dàn Dàng theo càch cùa Tón Trung Sdn. Nhu'ng thifc dàn
Phàp dà thóng dóng vói Quóc dàn Dàng Trung Quó"c bat cu Phan dem
ve
nifóc xù àn và giam long, nén viec thành lap Quó"c dàn Dàng cùa cu khóng
thành.
Nè"u
nhif
Phan Boi Chàu dà boat dóng ò Trung Quó"e hàng chue nàm
thì cu Phan Chu Trinh cùng boat dóng trén dà"t Phàp tói 14 nàm ké
tu
1911.Né"u
Phan Sào Nam
tu
chù
trifdng
"bao dóng" chuyén sang "ón hòa"
mot càch
lifòng lif
thì Phan Tày
Hó
kién tri di theo con du'òng "Y Phàp càu
tién"
cho dé"n cuó"i dòi. Phan Chu Trinh dà ben gap Nguyèn Tàt Thành
ngay

tu
nàm
1911
khi Thành mòi sang Phàp, nhu'ng Nguyèn Tà"t Thành
con
dang tim hiéu ò My, Anh và càc nu'óc thuoc dia khàc, nén mài dè"n 1917
mòi
ve
Phàp,
lue
này Phan Chu Trinh dà cùng luat su' Phan Vàn Tru'òng
thành lap "Hoi nhùng ngUài Viet Nam yéu nUóc à Phàp".
Nàm 1925 Phan Chu Trinh (cùng Phan Vàn Tru'òng, Nguyèn An
20
Ninh)
ve
nufóc, và mà"t ò Sài Gòn. Cuò"i cupe dòi khi bié"t
minh
khóng hoàn
thành difdc
nguyèn
vong giành doc lap cho Tò quóc, Cu dà dàt nhiéu ky
vong vào Nguyèn Ai Quóc.
Thuóc to chùc yèu nifóc ón hòa
con
co mot so" nhàn vat và to chùc
khàc,
nhvt
Huynh
Thùc

Khàng - ngu'òi cho ràng
"Due toc
bàt dat",
ma
phài
hoat dóng nghi
trUàng,
phàt trién giào due và
ma
mang bào
chi.
Cu Huynh
dà dufdc
bau
làm Vien
trifòng
"Vien dàn biéu" Trung ky, co mòng ào xày
difng mot nén dàn chù. Nguyèn Kim Dinh và
Tran
Huy Lieu ra tò Dóng
Phàp thài bào.
Nguyèn
An Ninh cho rang co thè làm CM hòa bình, noi
gifdng Àn Dò khóng nén làm CM bao
lifc,
nhu'ng cuó"i dòi cung phài thùa
nhàn khóng thè
tbòa
hiep, khóng thè bòa bình
ma

phài làm bao dong CM
"Tay dd là"y
nu'óc ma
rùa,
nifÓc
dd là"y màu
ma
rùa". Nguyèn An Ninh là
con
là ngifòi dàu tién tìm càch in "Tuyén ngón cùa Dàng Cóng san" cùa
C.Màc và Ph. Ànghen ò Viet Nam.
Dai dién cho CN dàn toc cài
lUdng
là nhóm Dóng DUdng tap chi cùa
Nguyèn Vàn Vinh, nhóm Dién dàn bàn xù ò Nam ky và nhóm Nam Phong
do Pham Quynh dùng dàu. Nhóm Nam Phong do Phàp lap ra boat dóng
trong 20 nàm dà xày difng cho dia chù,
tif san
ò Viet Nam mot CN, ca ngdi
CN thifc dàn, ca ngdi
long
tò"t cùa nifóc Phàp, mong chò ò chinh sàch "hdp
tàc"
sé mang lai cho Viet Nam quyén tu' tri; ca ngdi nén "Hoc mài", "Hoc
9
^ ^
y
thùc cao dàng"
Hèn
két

eifu
hoc vói tàn hoc (thifc chat là lién két
giiTa
tu'
san
vói phong kié"n)
de
chò"ng phà CM. Vói Nam Phong, Pham Quynh dà
de
cao "CN Quóc
già",
"Ly tuàng Quóc
gia"\
de
cao CN tón quàn, trung
vói vua, vua là nifòc,
so
dì
con
càn quàn chù
vi
trình do dàn ta
con
thà"p.
Theo Pham Quynh, chi càn làm "CM tri thùc và tinh
thàn".
chi càn nam là"y
khoa hoc phufdng Tày trén ed
so
dao

due
phong kié"n, khóng càn làm CM
giài phong dàn toc. Thuóc CN dàn toc cài
lifdng
ò Nam ky
co
Dàng Lap
hièn cùa Bùi Quang Chiéu. Dàng này néu lén mot
so"
yèu càu vói Phàp ma
thi/c
ehà"t chi
de
mi dàn, "xin xò" Phàp ban cho quyén
lòi.
Dai dién cho CN dàn toc CM là càc to chùc Duy Tàn hoi, Quang