Nghiên cứu các phát ngôn biểu thị ý nghĩa so sánh tĩnh và động trong tiếng Việt ứng dụng vào việc dạy tiếng Việt cho người nước ngoài

Đại học quốc gia Hà Nội
Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn
Khoa ngôn ngữ học


Bùi Thanh Thuỷ

Nghiên cứu các phát ngôn biểu thị ý nghĩa so sánh tĩnh và động trong
tiếng việt (ứng dụng vào việc dạy tiếng Việt cho người nước ngoài)


Luận văn thạc sĩ ngôn ngữ học


Chuyên ngành: ngôn ngữ học
Mã số : 60 22 01



Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn chí hoà




Hà Nội - 2007




1
MỤC LỤC

Mở đầu 5
1. Lý do chọn đề tài 5
2. Tổng quan về so sánh 5
2.1. So sánh theo quan điểm của triết học biện chứng. 6
2.2. So sánh theo quan điểm của ngôn ngữ học 6
3. ý nghĩa của luận văn 8
4. mục đích của luận văn 9
5. giới hạn nghiên cứu 10
6. Phạm vi tư liệu của luận văn 12
7. Phương pháp nghiên cứu 13
Chương 1 Các phát ngôn So sánh tĩnh 14
1. Khái niệm 14
2.Tiêu chí để miêu tả phép so sánh tĩnh 14
3. các phương tiện biểu thị ý nghĩa so sánh tĩnh 15
3.1.Một kết cấu ngữ pháp trong đó yếu tố chi phối so sánh là một từ:
như, giống, giống như, tựa như, hệt như, bằng, là, khác, 15
3.2. Dùng khác + gì / nào 16
3.3.Dùng không / chẳng + khác 16
3.4. Dùng không / chẳng + khác + gì / nào 16
3.5. Dùng liên từ đối lập “còn”, “nhưng” 16
3.6. Dùng không / chẳng + giống 16
4. Mô hình so sánh tĩnh 16
4.1.Mô hình so sánh tĩnh biểu thị ý nghĩa tương đồng 16
4.1.1.Mô hình 1 17
P1 17
P2 18

2
Đặc trưng hành động của P1 và P2 có sự tương ứng vì đối tượng đưa ra so
sánh là hai đối tượng khác nhau. 18

thức ăn cho con trẻ (LH) 18
4.1.2.Mô hình 2 24
4.1.3.Mô hình 3 27
4.1.4.Mô hình 4 27
4.1.5. Từ “như” và từ “là” đều mang ý nghĩa khẳng định nhưng khi dùng
từ “là” thì làm cho giọng văn sắc thái khẳng định cao hơn 28
4.1.6. Dùng các đại từ gì, nào: khác gì, hơn gì, khác nào, có ý nghĩa là
giống nhau 28
4.1.7. Dùng các phụ từ “không”, “chẳng”: không khác, không khác gì,
chẳng khác, chẳng khác gì có ý nghĩa biểu thị sự tương tự, giống
nhau. 29
4.2. Mô hình so sánh tĩnh biểu thị ý nghĩa khác biệt 29
4.2.1.Mô hình 1 29
4.2.2.Mô hình 2 30
4.2.3.Mô hình 3 31
4.2.4.Mô hình 4 31
4.2.5. Dùng cách so sánh hai sự vật có thuộc tính đối lập nhau bằng cấu
trúc “nếu thì” 33
4.2.6.Dùng cấu trúc câu để so sánh 33
4.2.7.Dùng các từ phủ định “không”, “chẳng” kết hợp với “giống” thì câu
lại có ý nghĩa biểu thị sự khác nhau. 34
4.2.8. Các từ so sánh hơn, kém, nhất cũng mang ý nghĩa so sánh tĩnh biểu
thị sự khác nhau. 34
Tiểu kết 38
Chương 2 Các phát ngôn so sánh động 40
1. Khái niệm và đặc trưng về ý nghĩa so sánh động 40

3
1.1. Khái niệm về ý nghĩa so sánh động 40
1.2. Đặc trưng của so sánh động 41

1.2.1. So sánh động có những thông số biểu thị sự giống nhau 43
1.2.2.So sánh động có những thông số biểu thị sự khác nhau 43
1.2.3. Khả năng biểu thị đặc trưng tăng hay giảm của phép so sánh động 44
2. So sánh động gồm có hai đối tượng 44
2.1. K1 thay đổi, K2 không thay đổi 44
2.2. K1 không thay đổi, K2 thay đổi 46
2.3. K1 và K2 thay đổi, sự thay đổi mang đặc trưng cân xứng 48
Tóm lại: 53
3. Phép so sánh động chỉ xảy ra ở trong một đối tượng 55
3.1. Trở nên, trở thành, biến thành có chủ ngữ là những danh từ, cụm
danh từ chỉ đối tượng được biến đổi 55
3.1.1. Chủ ngữ biển đổi là người 55
3.1.2. Chủ ngữ có thể là hiện tượng thiên nhiên được biến đổi 56
3.1.3. Chủ ngữ có thể là sự vật cụ thể 56
3.2. Trở nên, trở thành, biến thành không có khả năng tồn tại độc lập. 57
3.2.1.Các động từ biểu thị sự chuyển đổi có bổ ngữ là danh từ 57
3.2.2. Các động từ biểu thị sự chuyển đổi có bổ ngữ là tính từ 58
3.3.Thực tiễn sử dụng ngôn ngữ cho thấy động từ “trở nên” thường đi cùng
với những từ biểu thị chỉ mức độ : hơn, nhiều hơn, càng, càng ngày, càng
ngày càng, càng lúc càng để biểu thị sự tăng trưởng của đặc trưng 59
3.3.1.Trở nên + hơn 59
3.3.2.Càng + trở nên + TT 60
3.3.3.Càng ngày càng + trở nên + TT 60
3.3.4.Ngày càng + trở nên + TT 60
3.3.5.Càng lúc càng + trở nên + TT 60
3.3.6.Mỗi lúc một + TT + TT 60

4
3.3.7.Càng: từ biểu thị mức độ tăng thêm do nguyên nhân nhất định nào
đó. “Càng” thường đứng trước động từ và tính từ 60

3.3.8.Các tổ hợp từ : ngày càng, ngày càng hơn, càng ngày càng,
càng lúc càng, càng ngày càng biểu thị mức độ tăng theo thời gian 61
Tiểu kết 63
Chương 3 Ứng dụng vào việc giảng dạy tiếng cho 64
học viên người nước ngoài 64
1.Vai trò của ngữ nghĩa trong việc dạy tiếng 64
2. Phương pháp dạy ngôn ngữ truyền thống và phương pháp dạy ngôn
ngữ giao tiếp 67
2.1. Phương pháp dạy ngôn ngữ truyền thống 68
2.2.Phương pháp dạy ngôn ngữ giao tiếp 68
3. Vai trò của người dạy và người học theo đường hướng giao tiếp 74
4. Một số đề xuất 81
5. Quy trình chung để dạy các phát ngôn so sánh tĩnh và động trong tiếng
Việt với tư cách là một ngoại ngữ. 81
5.1.Mục đích của bản thiết kế 81
5.2. Quy trình thiết kế 82
5.3. Mẫu thiết kế dạy các phát ngôn so sánh tĩnh trong tiếng Việt biểu thị
ý nghĩa tương đồng. 83
5.4. Mẫu thiết kế dạy các phát ngôn so sánh tĩnh biểu thị ý nghĩa khác biệt. 85
5.5.Mẫu thiết kế về phép so sánh động 87
Kết luận 89
Tài liệu tham khảo 93
Nguồn tài liệu trích dẫn 99



5
Mở đầu
1. Lý do chọn đề tài



         






                


bằng nhau, hơn/kém, nhất, so
sánh danh từ chỉ lượng số ít và số nhiều


               
tr


2. Tổng quan về so sánh
 



6
2.1. So sánh theo quan điểm của triết học biện chứng.
      “So
sánh là đối chiếu các đối tượng nhằm phát hiện ra các đối tượng, nhằm phát
hiện ra những nét giống nhau hay khác nhau giữa chúng (hoặc cả hai cùng
một lúc) là tiền đề quan trọng nhất của khái quát hoá”.

2.2. So sánh theo quan điểm của ngôn ngữ học
2.2.1.So sánh theo quan điểm của ngôn ngữ học thế giới

            
so s¸nh là chỉ ra
sự giống nhau trong chừng mực nào đã giữa những người, sự vật hay nơi
chốn thường được xem là kh¸c nhau.





2.2.2.So s¸nh theo quan điểm của giới Việt ngữ học
So s¸nh là đặt hai hay nhiều sự vật, hiện tượng vào các
mối quan hệ nhất định nhằm t×m ra sự giống nhau và kh¸c biệt giữa chóng”
“So s¸nh là lối nãi đối chiếu hai sự vật hoặc hai hiện
tượng cã một hay nhiều dấu hiÖu giống nhau về h×nh thức bªn ngoài hay tính
chất bªn trong”
“So sánh là phương thức diễn đạt tu từ khi đem
sự vật này đối chiếu với sự vật khác miễn là giữa hai sự vật có một sự tương
đồng nào đó, để gợi ra hình ảnh cụ thể, những cảm xúc thẩm mỹ trong nhận
thức của người đọc, người nghe”.

7
“So s¸nh là đưa một vật ra xem xÐt sự giống
nhau, kh¸c nhau, sự hơn kÐm về một phương diện với một vật kh¸c được coi
là chuẩn, cã thể kh«ng chỉ là một vật mà là nhiều sự vật, nhiều thuộc tÝnh
được so s¸nh”.
Trong gi
Nguyễn Kim Thản (1997) 

Nguyễn Đức Dân (1987, 1988) 

Hoàng Trọng Phiến (1980) 
Đào Thản (1988), Nguyễn Thế Lịch

Hữu Đạt (2000) 
Bùi Phụng và Nguyễn Chí Hoà (2001)


ng, so s
          A. Phơrăngxơ   
Gôlup
h, Lê
            

            
“Màu vỏ lòng trai ngọc thật là kiều diễm như nửa
vòng cung cầu vồng bắc lên từ một thế giới đáy biển vẫn hoài bão ánh trời”.

              


8


Paolơ  
                 





như bà tiên. (NDT  tr71)


 










 
3. ý nghĩa của luận văn




9



 
 





              







ngoài

4. mục đích của luận văn


so sánh
 

trở nên, trở thành
càng càng, càng ngày càng, mỗi lúc một )

10



5. giới hạn nghiên cứu




và khác nhau.

 

* So sánh tĩnh là đối tượng ở vị trí trạng thái, hoặc tính chất không
thay đổi theo thời gian
a. So sánh về địa điểm

Ngoài hang ng chói chang bao nhiêu, trong hang   
-tr127)



b.Có thể là so sánh về không gian:

-Bên ngoài     bên trong      
(MTHM-tr68)

11
-bề ngoài bề trong 

sâu -tr153)

   ê           

c.Có thể là so sánh về đối tượng

so sánh.

Kinh Nhẫn -tr280)

d.Có thể là so sánh về khái niệm




Vật chất 
 tinh thần 

Chất 



e.Có thể là so sánh ngôi.




12

Anh 
còn em -tr145)
  bà ấy         anh  
mãi.(CTNX-tr420)
* so sánh động là đối tượng ở vị trÝ trạng th¸i hoặc tÝnh chất thay
đổi theo thời gian.

- , trước kia 
giờ đây -tr110)
-  lúc
đầu còn non, sau -tr196)
- Giờ đây      xưa kia  


(TNCL - tr41)

trước kia/giờ đây, lúc đầu/ lúc sau, giờ đây/xưa kia






6. Phạm vi tư liệu của luận văn

*Báo


13
7. Phương pháp nghiên cứu

 



 
 




14
Chương 1 Các phát ngôn So sánh tĩnh
1. Khái niệm


như - tr101)


         còn    
- tr181)




còn -tr110)




So sánh tĩnh là kết quả của việc so sánh xác định được sự giống hoặc
khác nhau của các thông số tại thời điểm nêu ra sự so sánh.
2.Tiêu chí để miêu tả phép so sánh tĩnh
 K1, K2 (K2f)
 
: -khác nhau

 cái mang

K2(f) luôn lu

15




    




3. các phương tiện biểu thị ý nghĩa so sánh tĩnh
3.1.Một kết cấu ngữ pháp trong đó yếu tố chi phối so sánh là một từ:
như, giống, giống như, tựa như, hệt như, bằng, là, khác,

- như - tr39)
- 
giống 
 tr14)
- bằng 
 tr14)
- 
giống như .
(GR - tr1)
- 
hệt như  tr149)
- 
không lá y như hàng c tr117)
- 
y hệt - tr87)
- Giao thông là  tr236)

16
3.2. Dùng khác + gì / nào

 tr 395)

3.3.Dùng không / chẳng + khác
- chẳng khác  tr137)
3.4. Dùng không / chẳng + khác + gì / nào
chẳng khác gì 


v tr71)
3.5. Dùng liên từ đối lập “còn”, “nhưng”
- 
 tr372)
3.6. Dùng không / chẳng + giống


chẳng ai giống ai (KTGB  tr102)
4. Mô hình so sánh tĩnh





.
4.1.Mô hình so sánh tĩnh biểu thị ý nghĩa tương đồng
như,
cũng như, giống như, hệt như, tựa như 

17
 : K1, K2
 
 
 : K1, K2(f)

 
 ng nhau
 : K1, K2
 
 : Gièng nhau
 : K1, K2(f)
 
 
4.1.1.Mô hình 1

              
K1
 giống như
P1
tôi - tr 113)
K2 P2






18
a.Bên cạnh những cấu trúc đồng nhất hoàn toàn giữa P1 và P2 cũng có
những biến thể mà P1 và P2 chỉ là những cái tương tự.


  giống như 
K1 P1 K2
.(TN- tr74)

P2
Đặc trưng hành động của P1 và P2 có sự tương ứng vì đối tượng đưa
ra so sánh là hai đối tượng khác nhau.



(4)   như  
K1 P1 K2
 (LH)
P2








 

19



 


     
 




Chính nhNgười ta gắp thức ăn cho
trẻ con với sự quý mến, tận tình đòi hỏi phải có một sự chăm sóc chu đáo, cẩn
thận. 
 



b. Để miêu tả những cái có tính trừu tượng tác giả thường lấy cái thông
thường phổ quát cái có thể hình dung được để so sánh với một cái có tính
trừu tượng cái khó có thể hình dung được. 
nhân cách hoá. Phép nhân cách hoá là phép ch







20
“Phối hợp với đá, nước thác reo hò làm thanh viện cho đá, những hòn đá
bệ vệ oai phong lẫm liệt. Một hòn ấy trông nghiêng thì y như là đang hất hàm hỏi
cái thuyền phải xưng tên tuổi trước khi giao chiến. Một hòn khác lùi lại một chút
thách thức cái thuyền có giỏi thì cứ tiến vào… Mặt nước hò la vang dạy quanh
mình mà bẻ gãy cán chèo vò khí trên tay mình. Sóng nước như thế quân liều
mạng vào sát nách mà đá trái mà thúc gối vào bụng vào hông thuyền”.
 “hòn đá”, “nước thác”, “sóng nước” 



c. Bối cảnh miêu tả mà tác giả đề cập đến đôi khi có những phẩm chất
được đồng nhất bằng hình ảnh chân thực, cụ thể mà những hình ảnh trong
K2, P2 được hiểu như là nền của so s¸nh với mục đích làm sáng tỏ hơn bối
cảnh được miêu tả:

rách,  
K1 P1
y hệt  . (NBBL-tr71)
K2 P2



 



- như con cầu
tự-tr 69)

21
  





lừ đừ như ông từ vào đền. (NNNG-tr423)
 



 



-Anh Quí  như nhìn
K1 P1
. (TNCL - 9TGN - tr41)
P2


Anh Quí  như
K1 P1
 
K2 P2
d.Tính chất đồng nhất của P1 và P2 được hiểu trong nhiều trường hợp
như là một tập hợp ngôn từ biểu thị những hình ảnh cụ thể. 



22

như
-tr202)


như 
 -tr75)


  như  

-tr188)



 cái phông so s¸nh
 


giống như 
-tr29)
              
giống như 
-tr75)


so sá 

23


             
ng


      tựa như     
-tr73)
tựa như 
-tr73)




như 
-tr26)
 
   như 
.(MS-tr36)

e.Trong nhiều trường hợp cấu trúc so s¸nh chỉ tham gia như một đơn vị
hợp thành của một cấu trúc phức tạp mà những yếu tố đi trước hoặc đi sau
như là tiền đề cho sự xuất hiện.


một cánh hoa đã lìa cành trút mình rơi xuống mặt
đất như những cánh bướm không một tiếng động. (DCNL-tr105)

24
Trong  : một cánh hoa đã lìa cành trút
mình rơi xuống mặt đất như những cánh bướm không một tiếng động
“

sao
trời trắng toát lung linh như muốn rụng-tr105)
 sao trời trắng toát lung linh như
muốn rụng
“

 
một thứ ánh sáng sắc nhọn lấp láy, có màu xanh như lá mạ non. (CDNHX-
tr10)
T một thứ ánh sáng sắc nhọn lấp láy,

có màu xanh như lá mạ non
“ là


á
so sánh K1 và K2.
4.1.2.Mô hình 2
 : K1, K2(f)
 
 
M« h×nh 2 phân tích phép so sá     
