Nghiên cứu một số vấn đề về phục hồi chức năng ngôn ngữ cho trẻ tự kỷ

1


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN





NGUYỄN THỊ PHƯƠNG







NGHIÊN CỨU MỘT SỐ VẤN ĐỀ
VỀ VIỆC PHỤC HỒI CHỨC NĂNG NGÔN NGỮ
CHO TRẺ TỰ KỈ






LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ HỌC

Hà Nội, 2013
2


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN




NGUYỄN THỊ PHƯƠNG






NGHIÊN CỨU MỘT SỐ VẤN ĐỀ
VỀ VIỆC PHỤC HỒI CHỨC NĂNG NGÔN NGỮ
CHO TRẺ TỰ KỈ


Chuyên ngành: Ngôn ngữ học
Mã số: 60 22 01

LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ HỌC


Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. Nguyễn Đức Tồn





Hà Nội, 2013
4


DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

Chữ viết tắt
Tiếng Anh
Nghĩa tiếng Việt
ABA
Applied Behavior Analysis
Phân tích hành vi ứng dụng
CARS
Childhood Autism Rating Scale
Thang đánh giá tự kỉ thời ấu thơ
OT
Occupation Therapy

Trị liệu vận động
PECS
Picture Exchange Communication
System
Hệ thống giao tiếp bằng trao đổi thẻ
tranh
RDI
Relationship Development
Inventation
Can thiệp phát triển mối quan hệ xã
hội
TEACCH
Treatment and Education of Autistic
and Related Communication
Hadicapped Children
Trị liệu và giáo dục cho trẻ tự kỉ và
trẻ có khó khăn về giao tiếp

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU 5
1. Lí do chọn đề tài 5
2.Lịch sử nghiên cứu 6
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 8
4. Đối tƣợng nghiên cứu 9
5. Phƣơng pháp nghiên cứu 9
6. Ý nghĩa của đề tài 10
7. Cấu trúc luận văn 10
PHẦN NỘI DUNG 11
CHƢƠNG 1

CƠ SỞ LÍ LUẬN LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI
1.1. Cơ sở lí luận về ngôn ngữ trẻ em 11
1.2. Cơ sở lí luận về hội chứng tự kỉ 19
1.3. Tiểu kết chƣơng 1 29
5

CHƢƠNG 2
KHẢ NĂNG NGÔN NGỮ CỦA TRẺ TỰ KỈ 3 - 4 TUỔI
2.1.Vài nét về đối tƣợng khảo sát 31
2.2. Quy trình khảo sát đánh giá 32
2.3. Kết quả đánh giá 35
2.4. Nhận xét về khả năng ngôn ngữ của trẻ tự kỉ 47
2.5. Tiểu kết chƣơng 2 50
CHƢƠNG 3
THỰC TRẠNG CAN THIỆP NGÔN NGỮ CHO TRẺ TỰ KỈ
TRÊN ĐỊA BÀN HÀ NỘI VÀ MỘT SỐ KIẾN NGHỊ ĐỂ NÂNG CAO
HIỆU QUẢ TRỊ LIỆU NGÔN NGỮ CHO TRẺ TỰ KỈ
3.1. Vài nét về địa bàn khảo sát 52
3.2. Kết quả khảo sát 53
3.3. Một số thuận lợi và khó khăn trong can thiệp ngôn ngữ cho trẻ tự kỉ 62
3.4. Một số đề xuất về chƣơng trình can thiệp ngôn ngữ cho trẻ tự kỉ 64
3.5. Tiểu kết chƣơng 3 83
PHẦN KẾT LUẬN 86
TÀI LIỆU THAM KHẢO 91
PHỤ LỤC 98


PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Ngôn ngữ là một hiện tƣợng xã hội, xuất hiện trong cộng đồng và phục vụ

con ngƣời. Ngôn ngữ có nhiều chức năng, trong đó hai chức năng quan trọng
nhất là công cụ giao tiếp và công cụ tƣ duy. Ngôn ngữ là phƣơng tiện biểu đạt tƣ
duy, trực tiếp tham gia vào quá trình hình thành, phát triển tƣ duy của con ngƣời.
Ngôn ngữ là phƣơng tiện giao tiếp quan trọng nhất để trao đổi thông tin, tƣ
tƣởng, tình cảm… giữa các thành viên trong cộng đồng.
Một cá nhân khi bị khiếm khuyết hoặc giảm thiểu khả năng sử dụng ngôn
ngữ hay quy tắc sử dụng ngôn ngữ sẽ gặp khó khăn hoặc không thể giao tiếp.
Gần đây, các nhà nghiên cứu đề cập tới một thuật ngữ mới “Hội chứng tự kỉ”
(Autism – gọi tắt là Tự kỉ) thƣờng gặp ở trẻ em. Trẻ tự kỉ có những biểu hiện
5

C2
  NGÔN      3 - 4 
 31
 32
 35
 47
 50
C3
  CAN  NGÔN  CHO   
TRÊN  BÀN HÀ  VÀ      NÂNG CAO
    NGÔN  CHO   
 52
3.2. K 53
  62
 64
 83
PHẦN KẾT LUẬN 86
TÀI LIỆU THAM KHẢO 91
PHỤ LỤC 98

PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
 
  ,   
  bi
duy, vào 
               
các 
Mkhi  
 
các t
(Autism  Tự kỉ 
6

 trong ,
 
  v
   
 
GY  
. Tuy nhiên, i N
 . 
  g
, 
nâng cao              
hai  

2.Lịch sử nghiên cứu
2.1. Lịch sử nghiên cứu phục hồi ngôn ngữ cho trẻ tự kỉ trên thế giới

song t  
  nhà tâm lí 
  
-Marc-
cháu 
a
 
   
 
7


hội chứng Tự kỉ thời kỳ ấu sinh (Early
Infantile Autism).
            ,   
Christopher Gillberg, Reichler Schoper  
Thang đánh giá Tự kỉ thời ấu thơ,
. Các nhà
  ABA
(Applied Behavior Analysis - Phân tích hành vi ứng dụng), TEACCH (Treatment
and Education of Autistic and Related Communication Hadicapped Children -
Trị liệu và giáo dục cho trẻ tự kỉ và trẻ có khó khăn về giao tiếp), OT
(Occupation Therapy – Trị liệu vận động), RDI (Relationship Development
Inventation - Can thiệp phát triển mối quan hệ xã hộiPicture
Exchange Communication System - Hệ thống giao tiếp bằng trao đổi thẻ
tranh 

   
 (1972) 

 
, 
 
2.2. Lịch sử nghiên cứu phục hồi ngôn ngữ cho trẻ tự kỉ tại Việt Nam
-  nói chung 

   

Quá trình hình thành ngôn ngữ nói ở trẻ Điếc Việt Nam
8

(1989), Rối nhiễu ngôn ngữ và chậm phát
triển ngôn ngữ [8, tr. 27-39]. Tuy nhiên,  

C  

và ngo  
trung tâm   
.
Vlí 
; T
             
 
lí  Trẻ em tự kỉ - phương thức
giáo dục 
  Tự kỉ - phát hiện
sớm và can thiệp sớm 

lí Nghiên cứu nhận thức của trẻ tự kỉ tại thành phố Hồ Chí
Minh Nghiên cứu phát hiện
sớm tự kỉ bằng M-CHAT, đặc điểm dịch tễ - lâm sàng và can thiệp sớm phục hồi
chức năng cho trẻ nhỏ tự kỉ 
nh 
 
Nghiên cứu hành vi ngôn ngữ của trẻ tự kỉ 5 – 6 tuổi 
).


3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
9

 
 
 

g  
 

t.
4. Đối tƣợng nghiên cứu


         giáo viên,   và

              
 hành, Trung tâm
 
  3 - (N.D.C và C.H.N

 
.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
 các 
pháp 
Phương pháp quan sát trực tiếp
giáo viên t 
giáo viên / 
Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi
giáo viên và   
10

      

Phương pháp thực nghiệm
  

6. Ý nghĩa của đề tài
Về mặt lí luận:   
 

Về mặt thực tiễnt  t
 
 .


7. Cấu trúc luận văn
Phần mở đầu: ái quát lí 

Phần nội dung 

Chương 1. Cơ sở lí luận liên quan đến đề tài


-  
 

Chương 2. Khả năng ngôn ngữ của trẻ tự kỉ
11

 3 - 


Chương 3. Thực trạng phục hồi chức năng ngôn ngữ cho trẻ tự kỉ trên địa bàn
Hà Nội




 

Phần kết luận




PHẦN NỘI DUNG
Chƣơng 1
CƠ SỞ LÍ LUẬN LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI
1.1. Cơ sở lí luận về ngôn ngữ trẻ em
1.1.1. Về quá trình giao tiếp


, 
 

              Shannon và
12

  
Huy [40, tr. 39]:




   



Nguồn (thông
Thông điệp Mã hóa 
phát); Kênh thông tin); Nhiễu 
Giải mã   

        


   khác nhau 
 gia
Các nhà  -  







tin


Máy phát



13

 




1.1.2. Sự thụ đắc ngôn ngữ của trẻ em
    
 
 

 
gây  lí thuyết
hành vi luận, lí thuyết bẩm sinh luận và lí thuyết tương tác luận.
Lí thuyết hành vi luận,

      



Tuy nhiên, lí th          


 
 
 
 

14

          
61, tr. 11]).
Lí thuyết bẩm sinh luận  

ngữ pháp phổ quát. Theo N. Chomsky,  




     m         


 


Lí thuyết tương tác luận 

 - 1980),
 Liên Xô  L.S.Vygotski (1896 -  J. Piaget cho


  


[61, tr. 


              
15

 
 
 

[61, tr. 13]
. Tác





 [7, tr. 21]). 


o    
              
 

 [7, tr. 25].
   




[7, 25]

   
  .
16

1.1.3. Các giai đoạn phát triển ngôn ngữ của trẻ từ 0 – 6 tuổi







 [12]


  [72]:


  chú
 



17

- 


- 0 - 

- 15 - 

-   
-   có
C
 [45]:


Độ tuổi
Nội dung phát triển
0-1
tháng















  .
 ,  . 
 , 





 , 






, 

[



], [



], 

.
< 2


 . 
 

,  



























.
2-4

Theo N.L. Phigurin, M.P.,  . 






































. 















 
( ) 
















































> 5














. 1 

, 








,  . 











, . 
 [a,a], [e,e],  3-4  [ba,ba], [ta,ta].
18










 , 









 . 
.
7-9

 .  .
, . 

, 













 . 



, 
.  , 










 [cha, cha], [, ], [va, va], [za, za]






, 












. 




.  







  
.
9-10

P   









 .  măm năm…


















.
10-12

. .
1-2 



N
















1 

, 










 

.
 ,








 . 













, 

















 






 1-2 



. 










 












. :






: [ê-ây-ây],  







 : [âu-âu-âu], 
, 



, 







, 








. , , 

.
[--

], [chây-chây-chây]

 , 









 [, , , ] 
 . 2 

, 





 















.
2-3 


S .  , câu
, 



.
(*) 
- 



: [b], [m], [p], 

















19

(  





, 

, 






 . 





















[m], [b], [p]).
-  [b], [m], [k], [d], [t], [n], [c] 







 .

[g], [p] 








.
- 3 

,  





 -> t (quá - tóa); d-> t (đo
́
ng - tóng), kh-> h
(không - hông), g->h (gà - hà), l-> n (lam - nàm), nh -> d (như - dư), p -> b (pin
- bin), th ->x (thư
̉
- xư
̉
), th -> ch (thâ
̣
t - châ
̣
t), s ->th (sáng - tháng), ng -> nh
(ngủ - nhủ).
(*) 

: 3 














 (








)
(*) 

: 



 , 











: ê => â (ếch – ấc), â chân - chưn â, ô   iê
(*) : 





6 , [n], [k], [p].
(*) 

: 



 6 





 . 

[~]  [/] (vng - vóng), [?]  [.] (ngủ – ngụ/nhụ, quả - cạ)
2-3 









. 



























, [

]  [

], 












.


4-6




4-6 

















 .
 . 




 .  , 

, 







.
6 

, 



























.

Quá trình hình thành và ph    
  1.2.3 
1.2. Cơ sở lí luận về hội chứng tự kỉ
1.2.1. Khái niệm

bác shội chứng Tự kỉ thời kỳ ấu sinh (Early
20

Infantile Autism) [14]Tự kỉ 
  -


 - 

  tự kỉ (Autism)       
 kỉ      
tự bế, tự toả, tự kỉ ám thị
Tự kỉ 

Theo Autism Society of American, Tự kỉ 

 này    


Theo Individuals With Disabilities Education Ast (1997), Tự kỉ  


 
      
 
 - 
Tự kỉ là một bệnh lý thần kinh bao gồm
khiếm khuyết nặng nề về khả năng tương tác và giao tiếp xã hội đi kèm với
những quan tâm và hoạt động bó hẹp định hình [34]
lí 
 
21

  ,
 :
Tự kỉ là một hội chứng rối loạn phát triển lan toả bao gồm khiếm khuyết
nặng nề về khả năng tương tác và giao tiếp xã hội đi kèm với những quan tâm và
hoạt động bó hẹp định hình.

-IV-TR (DSM-
      K      
lí ). 



- 
 
-  




ADI-R (Autism Diagnosis Interview Revised – Phỏng vấn chẩn đoán hội
chứng tự kỉ bản sửa đổi), ADOS-G (Autism Diagnostic Observation Schedule-
Generic – Chẩn đoán hội chứng tự kỉ qua quan sát chung), CARS
(Childhood Autism Rating Scale – Chẩn đoán mức độ tự kỉ trong thời kì thơ
ấu) 

 

; ; 
chúng;    ; ;   ; 
22

; ;  

 

 

 -  không ; 31 -   
 -   
          


1.2.2. Những hội chứng rối loạn trong phổ tự kỉ
t 
hội chứng tự kỉ
phổ tự kỉ. Theo ph, phổ tự kỉ 
:

Hoạt động chức năng cấp cao hơn

Hoạt động chức năng cấp thấp hơn


Asperger


(PDD  NOS)


Rối loạn
bất hoà tuổi ấu thơ)

Rett
Hội chứng Asperger:

là 
, song có 
- ng
 
  ;
23

-  
 

- 
  




 kém  
Tr 
t 
  

Hội chứng rối loạn phát triển không đặc hiệu (Pervasive Developmental
Disorder – Not Othersive Specified)



-    
- 
Hội chứng mất hoà nhập của trẻ em (hay, Rối loạn bất hoà tuổi ấu thơ)
 
 [34, tr. 11]
3      
T

.
24




Hội chứng Rett
Hội chứng Rett 
các bé  15.000 [34, tr. 10]
 - 







 
  
            
 
1.2.3. Những khiếm khuyết điển hình của trẻ tự kỉ
              
          t     



  
1.2.3.1. Khiếm khuyết về quan hệ tương tác xã hội
25

- t 

trì các m
- không  
khác. Khi   

- , không chi

-           


- 
 
1.2.3.2. Khiếm khuyết về mặt hành vi và có những mối quan tâm bất thường
- 

 

quạt trần, chiếc
bàn tròn, miệng cốc nước
- 



- 
