Quy trình kỹ thuật trồng và chăm sóc chuối

Quy trình kỹ thuật trồng và chăm sóc chuối
Chuối là loại cây ăn quả nhiệt đới, dễ trồng và cho sản lượng cao, năng suất
trung bình có thể đạt 20-30 tấn/ha. Cây chuối từ khi xuất hiện chồi (con
chuối) cho tới khi có buồng thu hoạch đuợc vào khoảng 2 năm
I. Đặc điểm chung
Cây chuối có tên khoa học là (Musa sapientum L.), thuộc họ Musaceae. Thân
chính nằm dưới đất là loại cây thân ngầm hay còn gọi là củ, từ thân ngầm đẻ ra
nhánh gọi là chồi (con chuối). Các bẹ lá được cấu tạo thành hình trôn ốc quyện
chặt với nhau, tạo thành thân giả. Hoa chuối xuất hiện trên thân giả giữa bẹ và
cuống lá, mỗi thân giả chỉ mang một hoa (buồng), vòng đời của cây chuối kết thúc
khi ta thu hoạch buồng.
II. Phương pháp nhân giống và một số giống chuối
1. Phương pháp nhân giống
Cây chuối được nhân giống bằng phương pháp nhân giống vô tính, thường dùng
chồi con để trồng. Chồi con được hình thành từ những mầm ngủ mọc trên thân
ngầm của cây. Một số phương pháp nhân giống chuối phổ biến đã được áp dụng:
* Nhân giống không để cây mẹ sản xuất buồng:
Trồng cây mẹ với khoảng cách thưa để cho nhiều cây con nhất. Cây mẹ trồng được
5 tháng thì bứng hết cây con ra, vun gốc và bón phân. Sau một tuần lễ, chẻ dọc một
số bẹ ngoài cùng để lộ ra một số mắt ở củ chuối. Lấy mũi dao khoét một vòng nhỏ
quanh mắt và sau đó tiến hành vun gốc một lần nữa. Khoảng một tuần sau có cây
con mọc lên, như vậy cứ 2 tuần có thể bứng cây con một lần. Nếu cây mẹ trổ
buồng thì chặt buồng ngay sau khi trổ. Khai thác lấy cây con cách khoảng 6 tháng
thì cây mẹ sẽ chết do hết bẹ.
* Nhân giống cấp tốc bằng cách vun gốc:
Chọn đất có nhiều hữu cơ, bón phân đạm nhiều. Trồng cây chuối con với khoảng
cách 2 x 1,5 m. Sau 15 ngày thì vun gốc thật cao khoảng 50-60 cm làm cho cây
xuất hiện củ mới ở trên. Mỗi củ sẽ cho ra những cây chuối con. Sau 5 tháng thì
bứng cả bụi lên, tách những cây con cao từ 20 cm trở lên đem trồng.
Chuối là loại cây ăn quả nhiệt đới, dễ trồng và cho sản lượng cao, năng suất trung
bình có thể đạt 20-30 tấn/ha. Cây chuối từ khi xuất hiện chồi (con chuối) cho tới

khi có buồng thu hoạch đuợc vào khoảng 2 năm.
* Nhân giống bằng củ:
Dùng củ chuối ở các vườn đã hết giá trị kinh tế, chọn củ lớn, tốt, cắt hết rễ, chẻ làm
4 - 6 miếng, mỗi miếng có mang 1 - 2 mầm ngủ rồi đem ươm, sau 6 - 7 tháng thì
xuất hiện chồi, bứng chồi lên đem trồng.
2. Một số giống chuối
* Nhóm chuối già:
- Chuối già Lùn: trái cong và còn xanh khi chín, chóp trái hình cổ chai ngắn, đầu
trái bằng phẳng, dạng hình nón cụt, cuống buồng còn sót nhiều lá mo chưa rụng
hết.
- Chuối già Hương: trái hơi cong và còn xanh khi chín, chóp trái lõm vô rõ rệt, đầu
trái bằng phẳng, buồng dạng hình lăng trụ, cuống buồng không có mo khô vì rụng
hết.
- Chuối già Cui: trái hơi cong và còn xanh khi chín, đầu trái bằng phẳng hay hơi
lõm vô, buồng hơi có hình nón cụt vì có một nảy mọc xa ra, cuống buồng còn sót
lá mo chưa rụng hết nhưng ít hơn già lùn.
* Nhóm chuối Cau:
- Chuối cau Mẳn: Trái tròn nhưng thẳng, có vỏ láng bóng và màu vàng khi chín,
trái rất nhỏ và ngắn.
- Chuối cau Quảng: giống như Cau Mẳn, nhưng trái dài và lớn hơn.
* Nhóm chuối Xiêm:
- Chuối Xiêm Đen: trái ít cạnh, đầu trái lồi, trái hơi ngắn, kích thước trung bình,
cuống hơi ngắn khoảng 2,5 cm, chóp trái hình cổ chai, vỏ trái chín có đốm mốc.
- Chuối Xiêm Trắng: trái ít cạnh, đầu trái lồi, trái dài hơn và lớn hơn Xiêm Đen,
kích thước trung bình, cuống hơi dài khoảng 4 cm, chóp trái hình cổ chai. Vỏ trái
chín có màu lợt hơn Xiêm Đen, không đốm mốc.
III. Kỹ thuật trồng và chăm sóc
1. Chuẩn bị đất trồng:
Mặt líp phải cao hơn mực nước trong mương tối thiểu là 30cm. Khi đào mương lên
líp không được đưa tầng sinh phèn hoặc vật liệu sinh phèn lên mặt líp, mương đào

phải đủ rộng để dể vận chuyển sản phẩm, vật tư và tưới nước trong mùa nắng cho
vườn. Chiều rộng mương thường bằng 1/2 hay 1/3 chiều rộng líp.
2. Phương pháp trồng
- Đào hố sâu 40 - 60 cm và rộng 40 - 60 cm, đặt con chuối vào giữa hố trồng, khi
đặt cây con, thì cổ của củ chuối nằm ở vị trí sâu khoảng 10 cm cách mặt đất. Trộn
phân chuồng, tro trấu cùng với lớp đất mặt lấp đầy hố, lấp đất vừa quá cổ gốc
chuối, ém đất chung quanh gốc, tưới đẫm. Chuối trồng trên đất líp phải cách bờ
mương khoảng 1 - 1,2m, vì những vụ sau con chuối có thể tiến về phía mương nên
cần đủ đất cho rễ phát triển; mặc khác cây chuối có khuynh hướng nghiên ra bờ
mương nên khó khăn cho công tác chống đỡ buồng.
- Khoảng cách trồng: mật độ trồng thay đổi tùy theo giống, khí hậu và đất đai. Đất
giàu dinh dưỡng và khi sử dụng giống chuối lớn cây để trồng thì phải trồng thưa,
mật độ trồng thích hợp vào khoảng 2000-2500 cây/ha. Nói chung, khoảng cách
trồng giữa các hàng và các cây thay đổi trung bình từ 2-3m.
- Trồng dặm: Sau khi trồng khoảng 30 ngày, nếu thấy cây chết hay phát triển kém
thì phải trồng dặm bằng những cây tốt khác. Trường hợp thiếu cây giống, có thể
dùng dao chặt ngang thân cây yếu cách gốc khoảng 20-30cm giúp lá non mọc ra để
cây dể phát triển.
Lưu ý: cây chuối sẽ trổ buồng về phía đối diện với sẹo củ (nơi tách ra từ củ cây
mẹ). Do đó khi trồng cần đặt các sẹo củ của cây con quay về một hướng để khi trổ
buồng tất cả đều ở một bên, dễ dàng cho việc chăm sóc và thu hoạch.
3. Bón phân:
* Lượng phân bón: Lượng phân bón/bụi/năm
• Phân Urê bón 0,4 kg
• Phân Lân nung chảy bón 1,6 kg
• Phân Kali clorua bón 0,55 kg
* Cách bón:
Lượng phân bón trên được chia điều cho 2 lần bón trên năm, tiến hành bón phân
sau mỗi đợt thu hoạch, phân được rãi điều xung quanh bụi.
4. Chăm sóc:

- Tỉa cây con: Một tháng tiến hành tỉa cây con 1 lần để tránh cạnh tranh dinh
dưỡng, ánh sáng, giảm sâu bệnh… Trong điều kiện chăm sóc tốt, có thể chừa các
cây con gối nhau, mỗi bụi có 3 – 4 cây con phát triển (tỉa bò cây yếu, cây nằm sát
nhau chỉ để lại 1 cây mẹ, 2 - 3 cây con), các cây có thời gian sinh trưởng cách nhau
khoảng 6 tháng tuổi, (như vây sau 6 tháng ta sẽ để lại 1 cây con để thay thế cây
mẹ)
- Bẻ bắp chuối: Cắt bỏ hoa đực (bắp chuối) vào buổi trưa khi chuối được 8-12 nải.
- Che, chống buồng: Để tránh rám trái do nắng, sau khi bẻ bắp khoảng 10 ngày thì
dùng lá chuối khô, rơm rạ, cỏ khô,…che buồng. Nếu buồng chuối quá nặng, cần
dùng nạng chống đỡ buồng, tránh cây đỗ ngã.
- Chăm sóc vườn sau thu hoạch: Đốn bỏ cây mẹ đã thu buồng, đào bỏ củ, cắt bỏ lá
khô, bẹ khô, chuyển ra khỏi vườn.
IV. Sâu bệnh gây hại:
1. Sâu hại:
a. Sùng đục củ (Cosmopolites sordidus).
* Hình thái và cách gây hại :
- Trứng có hình bầu dục, kích thước khoảng 2 x 1 mm, màu trắng. Ấu trùng có
chiều dài cơ thể 12 -15 mm, màu trắng sữa, không chân, thân thường cong lại,
phần giữa cơ thể (đốt bụng 4 - 6) to hơn các phần khác. Nhộng thuộc nhóm nhộng
trần, màu trắng, dài khoảng 12 - 14 mm. Thành trùng có màu đen hoặc đen nâu, dài
12 - 16 mm.
- Sau khi nở, ấu trùng đục thành nhiều đường hầm theo chiều dọc ở bẹ lá từ ngoài
vào trong thân sau đó sẽ đục vào trong củ chuối và rễ. Vết đục trầm trọng có thể
làm suy yếu cây chuối và chết.
- Thành trùng sống tập trung trong các khe hoặc những vết lõm trên thân cây chuối
ngay sát trên mặt đất hay sát dưới mặt đất, thường hoạt động về đêm. Con cái đẻ
trứng bằng cách chích vào thân chuối hoặc đẻ trứng trên các bẹ vừa mới bị thối
nhủn hay trên cây đã cắt buồng. Gây hại bằng cách đục vào trong mô thân cây, các
vết đục sau đó thường bị bội nhiễm nấm làm cây bị mục nát. Cây chuối non nếu bị
hại sẽ bị khô và chết nhanh.

- Cây chuối phát triển cằn cổi, trái nhỏ, lá bị gãy rủ xuống, khi có buồng, buồng
chuối cũng dễ bị gãy, cây dễ bị đổ ngã.
* Cách phòng, trị:
- Chọn cây con đem trồng không có dấu vết của sùng, không chất đống qua đêm
trước khi trồng, không tồn trữ cây con quá lâu để tránh mọt đến đẻ trứng.
- Có thể nhúng cây con trong dung dịch thuốc trừ sâu như Furadan hay Basudin
trước khi trồng.
- Khi thu hoạch cần chặt thân sát mặt đất, đào bỏ cả những gốc chuối đã bị nhiễm
nặng, lấp đất lại không để mọt đẻ trứng
- Lấy thân chuối chẻ đôi, cắt thành khúc dài 30-60 cm, đặt úp xuống đất bẩy sùng
đến để giết.
b. Rầy mềm (Pentalonia nigronervosa).
* Hình thái và cách gây hại:
- Cả thành trùng không cánh hoặc có cánh đều có dạng bầu dục, màu đỏ nâu đến
đen với 2 ống bụng đối xứng và đuôi bụng ngắn. Cả con có cánh và không cánh
đều có chiều dài cơ thể biến động trong khoảng 1,1-1,8 mm.
- Rầy thường hiện diện ở phần gốc thân cây chuối, trong các lá rìa gần mặt đất hay
trên các cây chuối non vừa mọc khỏi mặt đất. Khi mật số cao, rầy có thể hiện diện
trên ngọn cây, trong các lá còn cuốn, chưa mở và cả trên cuống lá. Do tiết mật ngọt
nên Rầy thường sống cộng sinh với Kiến .
- Rầy gây hại bằng cách chích hút dịch của cây và còn là kí chủ trung gian truyền
virus gây bệnh chùn đọt ở chuối. Ngoài ra, mật đường do Rầy tiết ra cũng gây hiện
tượng nấm bồ hóng trên cây từ đó cũng làm ảnh hưởng đến năng suất chuối.
* Cách phòng trị:
Dùng các loại thuốc trừ sâu để phun xịt (.Bassan 50 EC, Bassa 50EC …). Vệ sinh
vườn, tách bỏ các bẹ chuối khô và diệt kiến.
c. Bù lạch (Thysanoptera sp.).
* Hình thái và cách gây hại :
- Có nhiều loài màu nâu, trắng hay đen. Kích thước rất nhỏ nên khó thấy.
- Trái bị chích hút sẽ nổi các sẹo ghẻ ở vỏ, màu đỏ nâu và có thể nứt. Bù lạch xâm

nhập vào các lá mo, chích hút trái con.
* Cách phòng trị:
Phun các loại thuốc trừ sâu như Bi 58, Supracide nồng độ 0,2%.
d. Sâu cuốn lá (Erionota thrax).
* Hình thái và cách gây hại:
Trứng được đẻ ở mặt dưới lá, giai đoạn trứng 5-8 ngày. Ấu trùng gây hại bằng
cách cắt một đường ngang ở rìa lá, dùng tơ cuốn phần lá cắt thành một ống để trú
ngụ và ăn phá trong ống. Khi ống lá khô, không ăn được thì ấu trùng rời ống lá cũ,
cắt lá làm một tổ lớn hơn trên cùng một lá để tiếp tục ăn phá.Ống cuốn của ấu
trùng tuổi cuối có thể dài đến 15 cm. Đường cắt của ấu trùng tuổi lớn thường kéo
dài đến gân lá chính. Có thể có rất nhiều ống cuốn trên cùng một lá.
* Cách phòng trị:
Dùng các loại thuốc để phun xịt: Polytrin, Dimecron, Decis nồng độ 0,1-0,2%.
e. Tuyến trùng:
* Hình thái và cách gây hại:
Tuyến trùng đục rễ (Radopholus similis), thành trùng dài 0,68 mm, rộng 0,02-0,03
mm, con cái có kim, đầu hơi tròn. Tấn công và phá hủy rễ tạo các vết màu nâu đỏ
hay đen làm cho rễ ngắn đi và ít mọc rễ nhánh. Tuyến trùng đẻ trứng vào các mô
trong rễ, khi nở sẽ chích hút nhựa tế bào và tạo điều kiện cho các loài nấm sống
trong đất tấn công theo các vết chích hút của tuyến trùng làm chết cây. Mật số
tuyến trùng tăng nhiều trong mùa thứ 2 trở đi. Cây bị tuyến trùng tấn công sẽ bị
cằn cỗi, buồng nhỏ, trái nhỏ.
Tuyến trùng làm sưng rễ (Meloidogyne incognita): Làm rễ bị sưng với nhiều nốt rễ
sưng có kích thước khác nhau.
Tuyến trùng xoắn ốc (Heliotylenchus spp). Sống bám bên ngoài rễ làm đứt rễ.
* Cách phòng trị:
Loại bỏ các cây bệnh, đào bỏ cả rễ. Cày phơi đất trong 6 tháng trước khi trồng mới.
Chọn cây có củ khá lớn (>15cm) ở vườn không bệnh để trồng. Trước khi trồng gọt
bỏ rể và mặt củ cây con, tránh làm hư các mầm ngủ trên củ. Ngâm củ vào dung
dịch Furadan 0,2% trong 1 phút sau đó để khô trong 24 giờ trước khi trồng. Rải

Basudin 10H hay Furadan 3H, 30kg/ha trước khi trồng và lặp lại 6 tháng hay 1
năm.
2. Bệnh hại:
a. Héo rũ Panama ( nấm Fusarium oxysporum f. Cubense).
* Triệu chứng:
Bệnh có thể xảy ra ở bất cứ giai đoạn nào của cây. Các lá già bị vàng trước rồi lan
dần lên các lá ngọn. Lá bị vàng từ bìa lá rồi lan dần vào gân lá, lá bị héo. Cuống bị
gãy nơi tiếp xúc với thân giả, đôi khi ở phần giữa phiến lá. Các lá đọt còn xanh và
mộc thẳng, sau đó có màu xanh nhạt hay hơi vàng, nhăn nheo và cuối cùng cũng
héo. Thân giả bị chết nhưng vẫn đứng, các bẹ ngoài bị nứt dọc theo thân. Các chồi
con vẫn phát triển nhưng sau đó bị héo rụi. Cắt ngang thân giả sẽ thấy ở các bẹ lá
non nhất bên trong mạch dẫn nhựa đổi màu vàng trong khi ở các bẹ lá già bên
ngoài mạch có màu nâu. Trong thân ngầm (củ chuối) có những đốm vàng đỏ hay
nâu.
* Cách phòng trị:
Đào bỏ hết các gốc bị bệnh, rãi vôi hay các loại thuốc gốc đồng để khử trùng đất
trước khi trồng trở lại. Ở các vườn bị bệnh nặng nên ngưng canh tác, cho ngập
nước từ 2-6 tháng để diệt nấm. Không dùng chuối con ở các vườn bị bệnh. Khử
trùng chuối con bằng các loại Manzate, Ridomil 0,2% trước khi trồng. Sát trùng
dụng cụ chăm sóc. Tránh trồng các giống mẫn cảm với bệnh như già hương, chuối
xiêm trên đất chua có pH thấp. Nên thay bằng các giống già cui.
b. Héo rũ Moko (vi khuẩn Pseudomonas solanacearum)
* Triệu chứng:
Cây bệnh héo khá nhanh, lá rũ, trái chín non (chín háp), các bó mạch trong thân bị
đổi màu. Tùy theo giống mà triệu chứng bệnh thể hiện có thể khác nhau. Ở các
giống chuối già, đầu tiên các lá bên dưới bị vàng, sau đó lan nhanh cho tất cả các lá
khác bị vàng úa, rũ xuống, cuống lá bị gãy nơi tiếp giáp với phiến lá, cây bị thối,
ngã trên đất.
Cắt ngang thân giả sẽ thấy ở các mạch dẫn nhựa đổi màu vàng, nâu hay đen. Cắt
ngang thân ngầm (củ chuối) thấy vùng bệnh có ứa giọt vi khuẩn nhầy, vùng củ

chuối bị bệnh mềm nhũn. Ruột trái non bị đen.
c. Cách phòng trị:
Không dùng chuối con ở các vườn bị bệnh. Sát trùng dụng cụ chăm sóc. Chọn đất
lặp vườn cao ráo, thoát nước tốt.
d.Thối đầu trái (nấm Verticillium theobromae hay Trachysphaera fructigena)
* Triệu chứng:
Đầu trái bị thối đen, vết thối khô. Vỏ trái có thể bị nứt.
* Cách phòng trị:
- Xoa gảy các vòi nhụy ở đầu trái sau khi chuối ra nải khoảng 5-8 ngày.
- Phun dung dịch bordeaux 1% để phòng trị bệnh.
e. Bệnh chùm đọt (Bunchy Top Virus)
Tác nhân lan truyền bệnh là rầy chuối (Pentalonia nigronervosa). Bệnh phát triển
nặng vào những lúc có ẩm độ cao trong mùa khô.
* Triệu chứng:
Trên lá chuối có các sọc xanh lợt ở cuốn và phiến lá song song với các gân phụ.
Cây nhiễm nặng sẽ bị chùn đọt, lá mọc hơi đứng chứ không xòe ngang như lá bình
thường, lá nhỏ, mép lá phát triển không điều, có màu vàng trắng. Cây bị lùn, nếu
nhiễm bệnh sớm cây sẽ không trổ buồng, nếu nhiễm bệnh trễ cây có thể cho trái
nhưng buồng nhỏ, trái nhỏ cong queo, có khi trổ buồng ngang hông.
* Cách phòng trị:
Tiêu hủy tất cả các cây bệnh, kể cả củ chuối. Phun thuốc diệt rầy. Vệ sinh vườn
thường xuyên. Chọn cây con từ các vườn không bị bệnh để trồng.
V. Thu hoạch và bảo quản
- Thời gian thu hoạch chuối ở vào thời điểm từ 80-95 ngày sau khi ra hoa. Thông
thường thì nhìn góc cạnh trên trái để quyết định thời gian thu hoạch. Chuối tiêu thụ
nội địa, không phải vận chuyển xa thì thu hoạch lúc trái tròn mình, vòi nướm đã
rụng gần hết. Chuối xuất khẩu thì tùy vào thời gian vận chuyển mà quyết định đốn
buồng. Nếu đốn sớm thì phẩm chất không ngon, nếu đốn muộn thì chuối chín trước
khi tiêu thụ.
- Nhiệt độ thích hợp để bảo quản chuối được lâu là 13-13,50C với ẩm độ tương đối

của không khí từ 85-90%.
Theo TRUNG TÂM GIỐNG NLNN KIÊN GIANG
Khi trồng chuối, cần lưu ý một số vấn đề cơ bản sau:
- Chuối là cây lớn rất nhanh. Chỉ vài tháng sau khi nẩy mầm là nó đã vươn lên cao
chót vót. Năm trước trồng, năm sau đã được ăn! Vì vậy, nó đòi hỏi dinh dưỡng
cao. Nên trồng chuối vào những nơi đất tốt, không bị ngập úng và thoát nước dễ.
Nếu là đất phù sa thì tốt nhất. Nếu không, ta phải bón lót cho nó nhiều phân hữu cơ
và mùn rác. Chuối là cây cần nhiều ánh sáng và độ ẩm trong đất cao. Tuy nhiên,
chuối không chịu được úng. Chỉ để cây bị ngập nước 5-7 ngày là cây bị vàng lá,
sinh trưởng kém và có thể chết.
- Rễ chuối mềm và ăn nông. Vì vậy, chuối rất dễ bị đổ, gẫy khi có gió to hoặc mưa
bão. Ta cần buộc chống cho chuối và nên trồng cây chắn gió xung quanh vườn
chuối.
- Chuối ưa độ ẩm đất từ 75-80%, lượng mưa từ 1.500-2.000mm và phân phối đều
trong nắng. Nếu thừa nước, cây sẽ phát triển chậm, còi cọc, hoa trổ sẽ không thoát,
buồng sẽ ngắn lại, quả vặn vẹo và bé.
- Buồng chuối được hình thành từ củ chuối. Khi cây được 13-15 lá, củ chuối hẹp
dần lại, tạo thành cuống chính đi giữa thân giả của cây chuối rồi vươn lên ngọn và
trổ ra. Buồng phát triển rất nhanh và nặng tới hàng chục kg. Vì vậy, phải chống để
tránh đổ.
Chuối dễ trồng, mau được ăn. Nhà nào cũng nên trồng chuối. Tuy nhiên, phải thận
trọng khi lấy giống. Tránh lấy giống ở những cây bị bệnh hoặc những vùng đang
có bệnh ở chuối: Đào hố, bón lót tốt rồi hãy trồng