SKKN Rèn kỹ năng nhận biết biện pháp tu từ So sánh cho học sinh lớp 3 trường tiểu học Lê Hồng Phong

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

ĐỀ TÀI:
" RÈN KỸ NĂNG NHẬN BIẾT BIỆN PHÁP TU TỪ SO SÁNH CHO
HỌC SINH LỚP 3 TRƯỜNG TIỂU HỌC LÊ HỒNG PHONG"

1


PHẦN MỞ ĐẦU
I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI:
Tiếng Việt là một mơn học ở trường phổ thơng có nhiệm vụ hình thành năng lực hoạt
động ngơn ngữ cho học sinh. Với tư cách là một phân môn thực hành của môn Tiếng Việt
ở trường tiểu học, Luyện từ và câu có nhiệm vụ hình thành và phát triển cho học sinh
năng lực sử dụng từ và câu trong giao tiếp và học tập. Đây là nhiệm vụ chính yếu, cuối
cùng của dạy từ và câu ở tiểu học. Dạy luyện từ chính là dạy thực hành từ ngữ trên quan
điểm giao tiếp, dạy từ trên bình diện phát triển lời nói. Đó chính là cơng việc làm giàu
vốn từ cho học sinh, giúp học sinh mở rộng, phát triển vốn từ , nắm nghĩa của từ, luyện
tập sử dụng từ. Từ đó giúp học sinh nói năng đúng chuẩn, phù hợp với mục đích và mơi
trường giao tiếp đồng thời góp phần rèn luyện tư duy và giáo dục thẩm mĩ cho học sinh.
Trong đó biện pháp tu từ so sánh góp một phần khơng nhỏ làm lên điều này. So sánh có
khả năng khắc học hình ảnh và gây ấn tượng mạnh mẽ làm nên một hình thức miêu tả
sinh động, mặt khác so sánh cịn có tác dụng làm cho lời nói rõ ràng, cụ thể sinh động,
diễn đạt được mọi sắc thái biểu cảm. So sánh tu từ cịn là phương thức bộc lộ tâm tư tình
cảm một cách kín đáo và tế nhị. Như vậy đối với tác phẩm văn học nói chung so sánh
mang chức năng nhận thức và biểu cảm.
Nhờ những hình ảnh bóng bảy, ước lệ, dùng cái này để đối chiếu cái kia nhằm diễn
tả những ngụ ý nghệ thuật mà so sánh tu từ được sử dụng phổ biến trong thơ ca, đặc biệt
là thơ viết cho thiếu nhi. So sánh tu từ giúp các em hiểu và cảm nhận được những bài thơ,
bài văn hay, từ đó góp phần mở mang tri thức làm phong phú về tâm hồn, tạo hứng thú
khi viết văn, rèn luyện ý thức, yêu quý Tiếng Việt giữ gìn sự trong sáng của Tiếng Việt

cho học sinh.
1. Cơ sở lí luận:
2


Ngơn ngữ nói chung, Tiếng việt nói riêng có mối quan hệ mật thiết với phương pháp
dạy học Tiếng Việt. Ngôn ngữ bao gồm một hệ thống, bao gồm các bộ phận ngữ âm, từ
vựng và ngữ pháp. Mỗi bộ phận của ngơn ngữ là một hệ thống nhỏ, có cơ cấu tổ chức
riêng, có quan hệ chặt chẽ với nhau trong hệ thống ngôn ngữ.
Môn Tiếng Việt là một trong những bộ môn cơ bản của nhà trường phổ thông nên
phải thực hiện theo nguyên tắc giáo dục học. Bởi vậy nguyên tắc dạy học Tiếng Việt phải
cụ thể hóa mục tiêu và các nguyên tắc dạy học nói chung vào bộ mơn của mình.
Như vậy mục tiêu của việc dạy và học Tiếng Việt nằm trong mục tiêu chung của
giáo dục nước ta trong giai đoạn mới hiện nay: Nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi
dưỡng nhân tài, nhằm hình thành đội ngũ lao động có tri thức, có tay nghề, có năng lực
thực hành, tự chủ, năng động sáng tạo.
2. Cơ sở thực tiển:
Chương trình dạy học chỉ quy định phạm vi dạy học của các mơn. Cịn nhiệm vụ của
SGK là trình bày nội dung của bộ môn một cách rõ ràng, cụ thể và chi tiết theo cấu trúc
của nó. SGK có chức năng là lĩnh hội củng cố những tri thức tiếp thu được trên lớp, phát
triển nhân lực trí tuệ và có tác dụng giáo dục học sinh. SGK cũng giúp giáo viên xác định
nội dung và lựa chọn phương pháp, phương tiện dạy học, tổ chức tốt công tác dạy học
của mình. Xuất phát từ đó mà tơi chọn đề tài sáng kiến kinh nghiệm: "Rèn kỹ năng
nhận biết biện pháp tu từ so sánh cho học sinh lớp 3"
II. MỤC ĐÍCH, PHẠM VI, ĐỐI TƯỢNG, PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU:
1. Mục đích:
- Góp phần giúp học sinh củng cố lý thuyết về cách dùng từ so sánh, từ đó học sinh biết
phân biệt, biết cách so sánh tu từ.

3

- Giúp học sinh tiếp cận kịp thời với sách giáo khoa đồng thời giúp giáo viên có được các
phương pháp rèn luyện học sinh kỹ năng sử dụng biện pháp tu từ so sánh ở lớp 3.
2. Phạm vi, đối tượng và phương pháp nghiên cứu:
- Học sinh lớp 3/B Trường TH Lê Hồng Phong.
- Phương pháp điều tra giáo dục
- Phương pháp nghiên cứu tài liệu
- Phương pháp quan sát sư phạm
- Phương pháp tổng kết kinh nghiệm

4


PHẦN HAI: NỘI DUNG

I. KHẢO SÁT TÌNH HÌNH:
1. Về sách giáo khoa:
Sách giáo khoa Tiếng Việt lớp 3 hiện nay nói chung và phân mơn Luyện từ và câu
nói riêng còn tồn tại một số điểm chưa hợp lý: mặc dù SGK đã chú trọng phương pháp
thực hành nhưng những bài tập sáng tạo vẫn cịn ít, đơn điệu, kiến thức dạy học sinh cịn
mang tính trừu tượng nên học sinh cịn gặp nhiều khó khăn trong q trình lĩnh hội các
kiến thức mới.
2. Về phía giáo viên:
Người giáo viên cịn gặp khơng ít khó khăn như cơ sở vật chất, phương tiện dạy học
và tài liệu tham khảo còn ít. Một số bộ phận nhỏ giáo viên vẫn chưa chú trọng quan tâm
đến việc lồng ghép trong quá trình dạy học giữa các phân môn của môn Tiếng Việt với
nhau, để khơi dậy sự hứng thú học tập và sự tị mị của phân mơn này với phân mơn khác
trong mơn Tiếng Việt.
3. Về phía học sinh:

Do khả năng tư duy của học sinh còn dừng lại ở mức độ tư duy đơn giản, trực quan
nên việc cảm thụ nghệ thuật tu từ so sánh còn hạn chế. Vốn kiến thức văn học của học
sinh, nhất là học sinh vùng thơn q của chúng tơi cịn rất hạn chế do nguồn sách báo, tài
liệu văn học cịn ít ỏi. Vì đa số các em đều là con em gia đình thuần nơng. Một số em
nhận biết về nghệ thuật còn hạn chế, học sinh chỉ mới biết một cách cụ thể. Nên khi tiếp
thu về nghệ thuật so sánh tu từ rất khó khăn. Vì vậy địi hỏi người giáo viên cần hướng
dẫn một cách tỷ mỷ thực tế.
5


* Qua khảo sát chất lượng về kỹ năng nhận biết biện pháp tu từ so sánh của học
sinh lớp 3 trong học kỳ I năm học 2011-2012 tôi đã thu được kết quả như sau:
- Tổng số học sinh lớp 3B là 33 em:
Số HS đạt yêu cầu về

Số HS chưa có kỹ năng

Số HS cịn nhầm lẫn

nhận biết tu từ so

nhận biết tu từ so sánh

khi nhận biết tu từ so

sánh

nhanh

sánh

10/33

18/33

5/33

II. NHỮNG NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP THỰC HIỆN:
1. Nội dung chương trình:
Để phục vụ cho mục đích nghiên cứu đề tài, tơi thống kê phân tích các hướng nghiên
cứu biện pháp so sánh trong phân môn: "Luyện từ và câu" của chương trình SGK lớp 3
phục vụ cho việc giảng dạy.
Kiến thức lý thuyết về so sánh tu từ được đưa vào giảng dạy trong chương trình lớp 3
ở phân mơn: "Luyện từ và câu". Tồn bộ chương trình Tiếng Việt 3 - Tập I đã dạy về so
sánh gồm 8 bài với các mơ hình sau:
a) Mơ hình 1:
So sánh: Sự vật - Sự vật.
b) Mơ hình 2:
So sánh: Sự vật - Con người.
c) Mơ hình 3:
So sánh: Hoạt động - Hoạt động.
d) Mơ hình 4:
6


So sánh: Âm thanh - Âm thanh.
Tác giả SGK đã giúp học sinh nhận diện dạng, loại và phân biệt hiệu quả so sánh qua
các dạng bài tập.
2. Những biện pháp cụ thể:
Vì trong SGK có ít bài tập sáng tạo và cịn đơn điệu, kiến thức cịn mang tính trừu

tượng nên giáo viên cần phải sưu tầm nhiều dạng bài sáng tạo và kiến thức cụ thể nói
theo tình huống. Vì khi giáo viên đưa, cần đưa lệnh bài tập rõ ràng để học sinh hiểu được
mục đích yêu cầu của bài tập.
* Ví dụ 1: Bài tập 1 (Trang 6): Tìm các từ ngữ chỉ sự vật trong khổ thơ sau:
"Tay em đánh răng
Răng trắng hoa nhài
Tay em chải tóc
Tóc ngời ánh mai"
Ta có thể đặt lệnh bài như sau:
a) Tìm các từ ngữ chỉ sự vật trong các khổ thơ sau:
b) Tím các từ ngữ chỉ vật mà con thường gặp hàng ngày (đồ dùng học sinh). Để học
sinh sáng tạo kể tên các sự vật thường gặp.
* Ví dụ 2: Bài tập 2: (Trang 117).
Lệnh của bài: Tìm các từ chỉ đặc điểm trong những câu thơ sau:
Ta có thể thay lệnh: Tìm các từ chỉ đặc điểm của sự vật trong những câu thơ sau.

7


Khi dạy các phân môn thuộc bộ môn Tiếng Việt người giáo viên cần lồng ghép giữa
các phân môn trong môn Tiếng Việt với nhau. Như khi dạy bài Tập đọc: "Hai bàn tay
em" SGK Tiếng Việt 3 tập I (Trang 7). Trong bài này có rất nhiều hình ảnh tu từ so sánh
giáo viên cần nhấn mạnh để gây hứng thú cho tiết tiếp theo của môn: "Luyện từ và câu".
Để học sinh học tốt môn Tiếng Việt đặc biệt là phân môn: "Luyện từ và câu" dạng
bài tu từ so sánh học sinh cần nắm và làm theo các yêu cầu sau: Đọc kỹ đề bài, xác định
đúng yêu cầu của bài sau đó mới làm bài.
Muốn học sinh của mình có một kỹ năng nhận biết biện pháp tu từ so sánh vững
vàng đòi hỏi người giáo viên phải có nghệ thuật khi hướng dẫn bài mới như:
a) Mơ hình 1:
- So sánh: Sự vật - Sự vật.

Mơ hình này có các dạng sau:
A như B.
A là B.
A chẳng bằng B.
A x B; x triệt tiêu (Từ chỉ quan hệ so sánh triệt tiêu).
* Ví dụ: Tìm sự vật được so sánh với nhau trong các câu thơ, câu văn dưới đây:
"Hai bàn tay em
Như hoa đầu cành"
(Huy Cận)
"Mặt biển sáng trong như tấm thảm khổng lồ bằng ngọc thạch"

8


(Vũ Tú Nam)
"Cánh diều như dấu á
Ai vừa tung lên trời"
(Lương Vĩnh Phúc)
"Ơ cái dấu hỏi
Trông ngộ ngộ ghê
Như vành tai nhỏ
Hỏi rồi lắng nghe"
(Phạm Như Hà)
Để làm tốt bài tập này học sinh phải nắm chắc các từ chỉ sự vật, từ đó học sinh sẽ tìm
được sự vật so sánh với nhau trong các câu thơ, câu văn trên là:
+ "Hai bàn tay em" so sánh với "hoa đầu cành"
+ "Mặt biển" so sánh với "tấm thảm khổng lồ".
+ "Cánh diều" so sánh với "dấu á"
+ "Dấu hỏi" so sánh với "vành tai nhỏ".
Nếu giáo viên hỏi ngược lại là vì sao "Hai bàn tay em" được so sánh với "Hoa đầu

cành" hay vì sao nói "Mặt biển" như "tấm thảm khổng lồ"? Lúc đó giáo viên phải hướng
học sinh tìm xem các sự vật so sánh này đều có điểm nào giống nhau, chẳng hạn:
+ Hai bàn tay của bé nhỏ xinh như một bông hoa.
+ Mặt biển và tấm thảm đều phẳng, êm và đẹp.
+ Cánh diều hình cong cong, võng xuống giống hệt như dấu á.
9


(Giáo viên có thể vẽ lên bảng "Cánh diều" và "Dấu á")
+ Dấu hỏi cong cong, nở rộng ở hai phía trên rồi nhỏ dần chẳng khác gì vành tai.
(Giáo viên có thể cho học sinh nhìn vào vành tai bạn).
b) Mơ hình 2:
- So sánh: Sự vật - Con người.
Dạng cuả mơ hình so sánh này là:
A như B:

+ A có thể là con người.
+ B sự vật đưa ra làm chuẩn để so sánh.

* Ví dụ: Tìm các hình ảnh so sánh trong các câu dưới đây:
"Trẻ em như búp trên cành
Biết ăn, biết ngủ, biết học hành là ngoan"
(Hồ Chí Minh)
"Bà như quả ngọt chín rồi
Càng thêm tuổi tác càng tươi lòng vàng".
(Võ Thanh An)
Với dạng bài tập này học sinh sẽ dễ dàng tìm sự vật so sánh với con người nhưng các
em chưa giải thích được "Vì sao?". Chính vì thế điều đó giáo viên giúp học sinh tìm được
đặc điểm chung của sự vật và con người, chẳng hạn:
"Trẻ em" giống như "búp trên cành". Vì đều là những sự vật cịn tươi non đang phát

triển đầy sức sống non tơ, chứa chan niềm hy vọng.

10


"Bà" sống đã lâu, tuổi đã cao giống như "quả ngọt chín rồi" đều phát triển đến độ già
giặn có giá trị cao, có ích lợi cho cuộc đời, đáng nâng niu và trân trọng.
c) Mơ hình 3:
- So sánh: Hoạt động - Hoạt động.
Mơ hình này có dạng như sau:
+ A x B.
+ A như B.
* Ví dụ: Trong các đoạn trích sau, những hoạt động nào được so sánh với nhau:
+

"Con trâu đen lơng mượt
Cái sừng nó vênh vênh
Nó cao lớn lênh khênh
Chân đi như đạp đất"
(Trần Đăng Khoa)

+

"Cau cao, cao mãi
Tàu vươn giữa trời
Như tay ai vẫy
Hứng làn mưa rơi"
(Ngô Viết Dinh)

Dạng bài này giáo viên giúp học sinh nắm chắc được từ chỉ hoạt động, từ đó học sinh

sẽ tìm được các hoạt động được so sánh với nhau. Chẳng hạn:
+ Hoạt động "đi" so sánh với hoạt động "đập đất" qua từ "như".
11


d) Mơ hình 4:
- So sánh: Âm thanh - Âm thanh:
Mơ hình này có dạng sau:
A như B:

+ A là âm thanh thứ 1.
+ B là âm thanh thứ 2.

* Ví dụ: Tìm những âm thanh được so sánh với nhau trong mỗi câu thơ văn dưới đây:
Với dạng bài tập này giáo viên giúp học sinh nhận biết được âm thanh thứ nhất và
âm thanh thứ hai được so sánh với nhau qua từ "như". Chẳng hạn:
+

"Côn Sơn suối chảy rì rầm
Ta nghe như tiếng đàn cầm bên tai"
(Nguyễn Trãi)

"Tiếng suối" được so sánh với "Tiếng đàn cầm" qua từ "như".
Ngồi các mơ hình so sánh trên học sinh còn được làm quen với kiểu so sánh: Ngang
bằng và hơn kém. Chẳng hạn:
+ Trong câu:

"Cháu khỏe hơn ông nhiều!"
(Phạm Cúc)

Kiểu so sánh hơn kém:
+ Trong câu:

"Ông là buổi trời chiều
Cháu là ngày rạng sáng"
(Phạm Cúc)

Kiểu so sánh ngang bằng:
12


+ Trong câu:

"Trăng khuya trăng sáng hơn đèn"
(Trần Đăng Khoa)

Kiểu so sánh hơn kém:
+ Trong câu:

"Những ngơi sao thức ngồi kia
Chẳng bằng mẹ đã thức vì chúng con"
(Trần Quốc Minh)

III. KẾT QUẢ:
Khi hướng dẫn học sinh tìm biện pháp tu từ so sánh ở các ví dụ trên và tơi đã khảo sát
học sinh lớp 3B năm học 2011-2012 đạt kết quả như sau:
Số HS đạt yêu cầu về nhận xét tu từ so

Số HS chưa có kỹ năng nhận

sánh

IV. BÀI HỌC KINH NGHIỆM:
Qua kinh nghiệm rèn kỹ năng nhận biết biện pháp tu từ so sánh cho học sinh lớp 3. Bản
thân tôi thấy rằng cần hướng và rèn cho học sinh những kỹ năng sau:
- Học sinh tự củng cố vốn kiến thức của mình thơng qua đọc nhiều sách báo phù hợp
với lứa tuổi, xem băng hình, quan sát tranh...
- Cho học sinh giao lưu trực tiếp với các bạn trong lớp, trong trường sau mỗi bài học:
"Luyện từ và câu" dạng này để học sinh khắc sâu kiến thức.

13


- Khi làm bài tập yêu cầu học sinh đọc kỹ đàu bài, xác định đúng yêu cầu của bài,
phân biệt được chúng thuộc kiểu bài so sánh dạng nào rồi mới bắt tay vào làm bài.

PHẦN THỨ BA: KẾT LUẬN

Qua q trình suy nghĩ và tìm tịi tơi đã tìm thấy một số biện pháp như đã nêu ở trên,
để rèn kỹ năng nhận biết biện pháp tu từ so sánh cho học sinh lớp 3. Qua việc áp dụng
những biện pháp trên tôi thấy kỹ năng nhận biết của học sinh lớp 3B tôi dạy đã được
nâng lên. Tuy nhiên đó cũng có thể là những biện pháp tối ưu nhất. Tôi chỉ mạnh dạn nêu
lên để bạn bè, anh chị em giáo viên cùng tham khảo. Rất mong được sự góp ý của các
thầy, cơ giáo và các bạn đồng nghiệp.

14