Nghiên cứu một số đặc điểm sinh thái học và ý nghĩa dịch tễ học bệnh dịch hạch của hai loài chuột cống rattus noroegicus berk,1769 và chuột nhà rattus flavipectus MILNEL EDWARDS,1871 ở nội thành hà nội

::y,o^.7-
\'^.
BO
(xiAO
DUG VA BAD
TAC
, > -' ^ "*
•
'^ ^
TRU6NG
DAI HOC
TONG
HOP HA
NOI
Nguyen
Cong Tao
NGKIEN COU
MOT
SO
DAC
DIEM SIIIE mii
EDO VA
T NGHIA
ntflE TE
HOC
KNK
DICE HACK
CIJA HAI LOAI OHOOT
CONG
Hettus
norvegicue

Beit,
1765 ve
CHUOT imA Rattue
rlavipectus
MILNEL
EDWARDS,
1671 6
NOI
5HALTE
HANOI
Chuyen ngann
:
Dong
vat no c
He
hi^
:
1 05 02
LQAI
Ai:
PHO
TIEN
SL KEOA
HOC
SLW.
HOC
Nhung nguol huoiag
dan
khoe
hoc :

- Pho Giao su, Pho tier
a.
Le
Vu Khoi
- Pho tien si y hoc Bui Qui
Xiem
1
ivSl^^lTil^f^i
iiiii^^^
HA NOI 1993
M
U C 1
TJ
C
MO BAD
Phan
mot - TONG
QUIN
Ctiorcmgl.
ETCH SO
NGHIEN CDU
ChttongH.
DIA
DIEM NGHIEN
CUU.
OHOI
GTAN.
10 IIEU
VA PHUONG PHAP
NffilEH

CUU.
CHuong in .DAC
THING TONG QUAT
7E DIEU
KEEN
TO
NHIEN
VA XA HOI THANH PHO HA
NOI.
Phan
hai
-
KBT (JJA
NGHIEN CUU.
CiaironglV.
DAC DIEM
SINH
HOC
SINH
SAN
CUA
CHUOT
CONG
Ctxuromg
V. DAC DIEM SINH HOC SINH SAN CUA
CHUOT NHA.
ChiKrag
Vr.
ELEN
DONG SO

liJONG
VA SU
DI
CHUYEN
CUA CHUOT CONG VA CHUOT NHA 0 NOI
THANH HA NOI
Caacms VEI.VAI TRO
CUA
CHDOT
CONG VA CHUOT NHA
0 HA NOI THONG
BENH
DICE HACK VA
EESN PHAP PHONG CHONG.
PhaD
Ba -
KET LUAN
VA DE
NGHI
Trang
2
8
22
26
45
65
90
TAI HEU OHAM KHAO
112
116

129
0§0
MO
BAH
Cac
loei
gam
nham truo'c hit
la
bp obu6t
(Muridae)
c6
vai tro
rat
guan
txpng
trong slnh
thai dich hoc cua
nbl^
bpnh iigoy
Mem,
trong do
c6
benh dich
hach,
mot
trong
so 4
b^h
(dieh

hach,
dich ta, sot
vang,
dau
mxa) thuoc dlen kiem
dich phai khai bao
quoc te«
IiLoh ,s& nhftn loal
da
ghi
nh^
nhung
vu dai
(34>ch
haoh
gay tham boa ghe
gom
lam
chet
hang trSm
tripu
nguol (Pollitzer,
1954).
Trong
ntaairng
n^
qua,
mSt
so tac
gia

trong va ngoai
nvac
da nghien cuu moi
cjuan
he
gilra
chupt,
bp chet va benh
djch
hach
o*
Viet Nam nhu Marshall, Gibson va ct (1959);
Marshall*
Curie, Do Van Qui (1967, 1974, 1975) ;
Cavanaugh
(1968) ;
Van Peenen P.E,
R.H.
Light,
J.
P Duncant, (1970,1971) ;
Rostigaiev
va ct (1966) ; Dao
Vgn
Tien (1964, 1969,
1985)
;
Bio VSn Olen
va
o.t

(I962,
1963, 1965, 1966, 1967) ; Le Yu
Khoi
(1970,
1985)
;
Le Vu Khoi
va ct,
(l97B,
1979*
1980) ;
Geo Tan Sung va ct
(1980)

M|ic
du
vay
d^c
digm sinh thai
ho eve dj.ch
hoc cue
ggm
nham thuoc ho
tbaoc
(Muridae) 0- noi thanh Ha
llol
van
chua
duac
nghien cuu

eSu.
Chung
toi thjrc hi|n
de tai :
''''Nghien ciru
mot so
d^c
diem sinh thai hoc va y nghia
dich
t%
hoc
b^nh
dich hach cue hai loal
chuot
cong Rattus
norvegicus
Berk, 1769 va
chapt
nha Rattus flavipectus
MIINEL
EDWARDS,
1871
o-
noi thanh Ha
Noi.'^
-
2 -
Vol ffluc
d£ch
:

•
1.
NghiSn ouu
d|lc
diem sinh
hoc,sinh
san va cau
true
Chung quan.
2.
Tim
hieu
qui
luat bien dpngso
lupiig,
moi quan he
giua sinh
hoc
sinh san ve bien dpng so
lupiig.
3«
X.ac
dinh khoang
each
di chuyen, pham vi boat dpng,
vai tro
tiuyen
benh dich hach cue
Chung,
4.

Be xuat mot so
bipn
phap phong,
chong bpnh dj.ch
hach
b*
noi thanh Ha Noi.
Hoan thanh
lufLn vgn
nay
chung
toi nhan
duac sp
giup
do*
va tpo dieu
ki|n tbufin Ipl
cue bp mon Dpng
vft
co
xuomg
song khoa Sinh hoc, Phong Dao tao
trubmg
Dai hoc Tong
hp*p
Ha Noi, Khoe sot ret, con
trung,
ki
sinh
trung

va be diet
trung tarn V.S.P.D
So*
Y te Ha Noi. Chung toi rat cam
cm
su
giup
da
qui bau do.
Dgc
biet chung toi xin bay to long biet
om
sau sac doi vol :
- Pho giao su, Pho tien si Le Vu Khoi, Ghu
nhi^m
Bp
mon
Dpng
v^t
co
xuomg
song khoa Sinh hpc
trubmg
D.H.T.H.
Ha Noi.
- Pho tien
a ^xx
Qui
Xiem,
Giam doc 3b y te Ha Noi.

De
t^
tlnh huoog
dan, giup do* trong que
trxnh
lam
lufln
Van cung nhu tu
nhung
ngay dau tien trong cong tac
nghien cuu khoa hpc.
- 3 -
PHAl^
MOT - TONG QUAN
Chuomg
I
HCH SU NGHIEN CUU
Gpm nhgm
la bp
thil
co so
lupmg loai
nhieu nhat trong
l^p
thil,
hon
2000 loai thuoc 352
giong.
35
ho.

Hieng
hp phu
chupt (Murinae) co den 70
giong,
giong Rattus co 120 loai.
Trong bp gam nham chi
o6
mot so loai co £ch con dai
da so le cec loai lam hai nong
nghiep,
lam nghiep, mang va
truyen nhieu benh dich nguy
hi
em cho
ngubl
va gie
sue
Theo thong ke
ccia
?«A.0,
hang
ngm
chupt
aB
het mot
Ixrpmg luomg thue
du nuoi song 150
triiu
nguoi.
0

cac
nwc
ch^
phat
trien,
chupt an hai
toi
10^
luomg
luomg thuc (
(Patnasik, 1969). So luomg luomg thuc b thanh pho Calcutta
bi chupt
gn
va pha hong hang nam du nuoi song 20 van ngubl
(Seal et
al,
1969).
Chupt dao hang tai cac
bb*
kenh,
hb
de lam cho
nuo^c
do
rl,
CO the lam
ara
de gay
lu lut
rat nguy hiem.

6
An Dp da
CO trubmg
hp-p
chupt dao hang
duol
dubmg ray
xe lue
lam cho
xe bi
tr^t
banh (Patnasik, 1969).
Nguy
h^
hom
nua,
cac loai chupt la nguyen nhan phat
tan va truyen
nhung bpnh
dich nguy hiem cho
iis^bl»
Vu
dj-ch
ngm
1910-1911
^
chupt gay re
<y
Dong Bac Trung Quoc lam chet
2 van ngubl, 10 nam sau dich

Ipi
tai phat lam chet 6 van
ngubl (Ha Vu
Binh,
1973).
• 4
-
Tu'
nam 1898 den 1943,
tai in
Dp da co 12.597.789
ngubl bi chet
vl
benh dich hach. (Pollitzer,
1954).
Nhieu
nuac
tren the
giol
(^
cac co* quan chuyen nghien
cuu
g^
nham va cac
bpnh
truyen tu
chilng
sang ngubl, cung
nhu nghien cuu cac
bipn

phap phbng,
tiu
chupt.
Tu
ntaung
ngm 30 cua the
k^r
XX
da xuat
hl^n
nhung cSng
trlah
aghien cuu ve mat dp quan the, cac qui
luat
bien dpng
so luomg trong chung quan,
aye thxch
nghi cue cac loai
g^m
nham doi vol nhung bien doi co
tinh
chat chu
kl
cua dieu
ki^n
song
(Vinogradop,
1934, 1937 ;
Kalabukhop,
1937

Xeverxop, . 1941 ; Naumop 1948, 1951, 1964, 1967 ; Svars,
196^

Nam 1951, Naumop
N*P.
de re phuomg phap danh dau cat
ngon Chan de nghien cuu cubmg dp, khoang
each
di dpng va
vung song cua cac loai chupt trong ching quan.
Koskela, Pentti et al
(l976)
; Eotshild
E.V,
G.B.
Postnikov et al (1975) ; West, Rich et al (1976) de su dung
cac phuomg phap tinh so
lupmg
ca the de nghien cuu
m|t
dp
va bien dpng so
lup'ng nhieu
loai
g^
ntiam
b cac khu vuc
khac nhau.
Tren the giol da co nhieu nghien cuu
d^c

diem sinh hpc
sinh sen cue chupt cong. Kim Dai Hung ve
Ngu
Luat,
Bons
Khiem
(1958) cho biet so lupmg phoi
mpt
lue cue chupt cong
cai b Trung Quoc
o6
the
C(D
lir
16 den
17
phoi. Theo
Anikeev
(1963) b Lien X6 co trubmg
hp'p
chupt cong cai mang toi 25
ph3i.
Nghien cuu cue J. Lhoste
(l955)
cho thay chupt cong
- 5 -
CO
the sinh san b tuoi cuoi thang thu 2. Gambarian
TrnTf
N.N.

Bukenskaia
(1955) cho rang chupt cong thanh thuc sinh
due
vao 3 thang tubi. Theo doi su phat trien cue
chuo-t
cong
trong phbng thi
nghigm
Perry
J.S.
(l954)
de xac dinh chupt
cong thanh thuc sinh due vao 100 ngay tuoi.
Hoc thuyet
"6 dj.ch
tu
nhien"
cac loai benh truyen
nhi"^
cue E.N. Paplopski (1946) re
del
lam
cc
so*
hieu biet ve co*
che
Ian
truyen benh dich tu chupt
va
ngoai

k£
sinh tren chuot
sang ngubl.
IDu
do tren the giol co rat nhieu nghien cuu ve
benh
dj-Ch
hach (Pollitzer, 1954 ;
Bubikova,
Kolasopski,
1974;
Banmanhia, Cavanaugh, 1976 ; Kozolop, 1979 ; Almeida, Almeida
et al, 1981 }
0 Viet Nam, vao nhung nam dau cue the kl nay chi co
nhung nghien cuu ve khu he, mo
te ve
phan loei thu, trong do
CO
g^
nham cue cac nha dpng
vat
hpc
nuo*c
ngoai nhu (Morice,
1876 ; Thomat, 1927 ; Osgood, 1932
;
Bourret, 1942, 1944 )
Vao nhung nam 60 de co nhung nghien cuu ve mpt so
dpc
diem sinh hoc, sinh thai hoc cue chuot cong ve

ciiuot
nha
(-
.
,• '
. . -
£,^j^
y-^
Tien, Grohopskaia,
1963,
•
Dao Van Tien, Hoang Trong
Cu,
1966; Dao
Van Tien, Hoang Trong Cu, Geo
Vgn
Sung, 1966
. •
: -
:-
.
).
Nhung nam gan day hang
loat
nghien cuu ve hang to,
thuc Sn, so
lup'ng,
bien dpng so lupmg, hoat dpng sinh
san,T"UD;^
pnan b§

b mpt so loai chupt thubmg
g^p
b Viet
-^am
cue
Le Vu Khoi, (1970, 1985) ; Le Vu Khoi, Nguyen Vgn
Bien,Nguyen
Anh Dung (1978) ; Le Vu Khoi, Trinh Thi
Thanh,
(1979) ; Le Vu
.
6 -
Khoi, Vu Quoc Trung,
Nguyen
Vgn Bien, (1979) ; Le Vu Khoi,
Nguyen Van Bien (1980) ; Cao Van
Sing,
Dgng '±ay
Huynh,
Bui
Kxnh,
(1980) ; Cao Vgn Sung, Nguyen Minh Tarn ve ct, (1986)
Trong nghien cuu ve sinh san, cac tac gie neu
len
khe
ngng
sinh sen quenh ngm cue mpt so loai chupt, su thay doi ve
cubmg do sinh san cua chupt qua cac thang trong ngm, sue
sinh san cue chuot va xac dinh tubi thanh thuc sinh due due
• *

theo
ko-Ch
thuoc co the cue chupt
o*
ngoai
thi
en nhien ve theo
ket qua nuoi chupt trong phbng thi nghiem.
lilghien
cuu cue Le
Vu Khoi,
Irinh
thi Thanh (1979) da xac
d}.nh
tubi cue chupt
cong que dp mon cue rgng va cau
true
mang xuomg.
Tren co so
do,
cac tac gie neu len
dup'c
nhung net co
ban ve cau
true
chung quan cua mpt so loai chupt
b
die phuomg
nghien cuu.
6

thanh
phc
He Noi,
tir
ngm 1942
Bour3?et
R.
de de cap
toi
phan loei chupt
ve
oho biet ty le chupt cong tren chupt
nha le
SSiS.
Nghien cuu cue
D^
Vgn Tien, Grohopskaia (1963);
Dao Van Tien, Hoang Trong Cu (1966) ; cho thay cnupt cong
thubmg CO so luomg lorn b khu vuc chp, nhung
noi
co rac ban
cbn cnupt nha co mgt b moi sinh
canh
cung vol chuot cong
nhung b
cho*
Hom thi chupt cong
chi
em uu the, so luomg chupt
cong giam dan tu npi thanh ra

ngopl
thanh.
Nhieu nghien cuu ve su phan bo, so lupmg, thuc
gm,
sinh san,
tjr
le chupt non, chupt truomg thanh cua chuot cong
va chupt nha b mpt
so
die
difem
trong thanh pho Ha Noi, Dao
Van Tien, Grohopskaia (1963) ; Dao Vgn Tien, Hoang
Tipng
Cu
(1966) ; Dao Van Tien, Hoang Trpng Cu, Cao Vgn Sung (1966);
- 7 -
^
Le Vu Khoi,
Nguy'en Vgm
Bien, Vu Quoc
Trung,
(1979) ; Cao
Van Sung,
D|tag
Huy Huynh, Bui
Kinh,
(1980)
Ve
dj.ch

te hpc, chuot la nhom dpng vat co so luomg
loai song
gan.ngubl
nhieu nhat, la moi de
dpa
nguy hiem,
thubmg
xuyen
cho
sue
khoe con ngubl.
6 Viet Nam,
b.enh
dj-ch
hach
duoxj
phat hien tu nhung ngm
1896 b 3ai Gon, Cam Kenh, Nha Trang. Ngm 1908-1914, dich
hach no re b Phan Rang, Phan
Thiet
lam cho hang ngan ngubl
bi chet. Ngay nay benh dich hach van cbn ton tai
b
Trung bp
va Nam bo. 6 mien Bac
Viet
Nam, sau hom 3C ngm
khong
co
dich

hach,
toi
nam 1977 da xay ra
dj.ch
hach b thanh pho He Noi.
M^c
du cac b dich trong thanh pho de bi
knon^
che ve
d^p
tat
ngay
naung
viec tiep tue nghien cuu
d^c
diem sinh hpc, sinh
tnai
hpc cue chupt, bp chet ve y nghia dich te hpc cue chung
le rat can thiet trong cong tac
pbbng,
chong
b^nh
djch
hach
trong thanh pho He Npi.
Mpt so tac gia nuoc
n^oai
nhu
Vanpeenen
P,F.D,

Ducan
J.F.
Light R.H, (1970, 1971) da nghien cuu y nghia
d^ch
te
hoc
cua mot so loai thu nhb va mo te, phan loai, de
c^p
toi
a
cac dac diem sinh hoc, sinh thai hoc cue cac loei chuot b
mien Nam Viet Nam.
*
6 mien Bac Viet Nam,
Dgng
Vgn
Ngu,
Vu Thi Phan,
Nguyin
Van Chi va c. t (1973); Dao Van Tien, ftpohopskaia (1963) cho
thay su di chuyen cue chupt tu noi nay
toi noi
khac le nguyen
nhan
Ian
truyen benh
ciich
sang ngubl ve vat nuoi.
Le Vu Khoi, Nguyin Trac Tien (1975) ; Le
VQ

Khoi,
-
8
-
Nguyin Vgn Bien, (1980) ; Le Nhi va c
t,(l978);
Ly Thi Vi
Huong, Nguyen ii phuomg, (1990) ; Nguyen
Trie
Tien, Nguyin
Van Bien, (1970) ; Nguyen Cong Tao (1979,
1980)
Da cho
thay chupt cong, chupt nha, chupt
l|t,
chupt nhat la nhung
loai chupt cbi. yeu
Ian
truyen benh
d|.ch
hach
b
Viet Nam.
Nhin
Chung nghien cuu cue cac tac gie
moi chi
co
duo'c
cac dan lieu buoc dau ve mot so
dgc

diem sinh thai hoc ve
dich te hpc chupt cong va chuot nha. Nghien
cixu
cue chung
toi vol muc dich bb sung cac tu lieu ve sinh thai hpc ve
dich te hoc benh dich hach cho hai loei chuot nay
b
noi thanh
Ha Noi.
- 9
"
Chuomg II
DIA DIEM NGHIEN CUU -
THOI dLAN
TU LIEU VA PHUONG
FHAP
NGHIEN CUU
I. DIA DIEM NGHIEN CUU.
Nghien cuu duoc tien hanh tren cac die diem b 4
qu^
npi thanh Ha Npi : Hoan Kiem, Ba
Dinh,
Dong Da, Hai Be Trung.
Da chpn 15 die diem nghien cuu theo nguyen tgc (Ban
do I) :
" Dea dipn
cho cac khu vuc trong npi thanh Ha Npi :
Dau moi giao thong
v^
tai,

co*
so luomg thuc - thuc pham,
knu dan cu.
-
Nd
da xay ra
dich
hach tren ngubl, chupt.
Phan chie lam 3 loai die diem nghien cuu :
1.
Die diem nghien cuu duoc theo doi thubmg
xuyeii
que
cac thang trong ngm : ge He Npi, cang song He
Npi,Nhe
may Bia
He Hoi,
chp*
i^gpc
Ha, Tieu
kbu
Dpi Can (Be
Dinh),
Zi nghiep
bpt Hoang Mai.
2.
Die diem nghien cuu hai thang tien hanh
dgt
baj"
mot

Ian
:
N^
82 Hang Khoai, khu tap the Kim Lien,
Cira
hang Luomg
thuc 5, Ngo Thi Nham, cue hang gn uong 299 Hang Bpt,
cire
hang
Luomg thuc 373 Bach Mai.
3.
Die diem nghien cuu tai khu vuc de xay ra dich hach:
long
kho Nong san
Vinh
Tuy, nha may
banh
keo Hai
Gheu,
kho
cong
nghf
thuc pham, nha may det
8/3*
10
Npi
thanh
-
BAN DO I
-

DIA
Dim NGHIM
CUU
6
NOI
Ti-iAi'IH
HA NOI .
1-
Die
diem nghien
cu-u
1 thang
1 Ian \^ J
2-
Dj.a
diem nghien cuu 2 thang 1
Ian /\
3-
D^e
diem nghien
cuxi
t^i
6
dj.ch
(^J
11
II.
THOI dLAN
NGHIEN
CUU •

Thbl gian
danh
bit
cnupt khac nhau
c
cec
d;^£
diem
nghien cuu :
1.
T^
cac
die
diem 2 thang dgt bay mot
Ian
: tu ngm
1979-1989.
2.
Die
diem nghien cuu 1 thang dgt bay 1
ler
: Tu
ngm 1985 - 1967.
3.
Die diem de xey ra dich hach : Tien hanh tu 1985-
1987.
III.
TU LIEU NGHIEN CUU.
Tong
BO mi.u

vet thu duoc tu
nm 1979
den
19B9
le
9.600
mau,
trong d(5 co 3.746
ce tne
cue
4
loai
cauSt dup'c
tau bat trong thbl giar
tu 1985-1985
(Bang I) bao gom 2.004
chuot cong,
1.564
chuot
iiha.
1.
Die dieiTi
nghien cuu 2 thang
d^t
bay mpt
1^^
:
cung
capcac
tu

lifu
ve :
-
Tuanh
phan loai, su phan bo cue chuot cong ve chupt
nhe
o
cac die diem nghien cuu.
- So luomg ve bien dpng so luomg chupt.
- Do
nhiem
bo chet cue chuot.
* * •
-
Xac dinh
sir cc ragt
cue vi
khuan
dich hach (Yersinia
pestis) trong cc the chupt, bo
chet.
2.
Bla
diem nghien cuu 1 thang
d^t
bay
1
Ian
: cung
cap cac tu

lieu
:
- Tnenh
Dnan
loai chuot, su
pnan
bo cuecac loei chuot
cac
d'i.a.
diem
nghi
en cuu.
0*
BANG
I
.
Kit
qua
bat-cac
loei thu nho
d^ng
chuot
o npi
thanh He
Npi.
(1985
-
1989)
T en
1

0 e
J-
Hattui?
norvegicus
T?p.ttus flavipectus
r.Mif:
muncului;i
1
S
un c
ur-
m
v?^
jji
UE
,
• Tong
so
;
1
p
So
ce
tlie
b:.
t
du'O'c
?.004
1.564
86

32
3.746
1
'I'l'
If
I 5
3.5
I
41.6
I ^oo.oo
(-)
13
- Sinh san cua chupt cong ve chupt nha.
- Cau true chung quan : Thanh phan tuoi chung quan.
-
Col so phong
pbu
va bien dpng so lupmg cue chupt.
- Do
nhilm
bo chet cue chuot.
* . »
- Do nhiem vi khuan dich hach (Y. Pestis) cue chuot
ve bo chet ki sinh tren chuot.
3.
Die diem da xay ra dich hach,
uing
cap cac tu lieu:
- Kha ngng di dpng,
phpm

vi hoat dpng cue cac ce the
chupt cong va chupt nha.
- Tinh so luomg cue chupt tren
bei
tinh theo phuomg
phap Jolly (1965).
- Khe ngng
phac
hoi so lupmg cue chupt sau khi dung
ba diet.
- Dp nhiem
be
chet, Y. Pestis
cue
chupt chet
tjr
nhien
ve chupt song.
IV.
PHU'dNG
PH£P
NGHIEE
Ofo
1.
Thu thap mau vat.
a- Bay
bat
song chuot : La bay long
(Hlnh la)
duoc dan

bgng day
thep ho^c liroi
mat cao, cb dang khoi hpp chu
nhet
ngm ngang. Cue bay
dupe
giuong len va mbc vao 1 lb xo tren
do
CO moc
moi. Khi chuot vao bay
an
moi,
chot
cai bi tuot
re,
cue
s^pxuong
nhot
chupt trong long.
b-
Moi bay chuot : Co nhieu loai nhu : cua, che ca,
quay, hoe qua Moi they doi theo cac thang ve dung thong
nhat mot
lofd
b cung mpt thbl diem nghien cuu.
14
c-
Piiuomg
phap
dat

bay :
luy
theo die hinh cue die diem nghien cuu me tien hanh
dgt
bly tueo
phuomg phap sau :
-
6 ge He Npi,
can£
song He
lioi,
nhe
may
Eie He
i-pi,
Zl
nghiep Bpt hoang
Mei,
Bey
dgt
theo
nang
doc, cai no
each
cei kit 5m den
10m.
-
6
che*
r.goc

He :
nerj
duo'c
^dl-'t
theo
o ban
cb,
b^'
nc
cacn bay ::ie
tu
lOm
- 20m. . .
-
6 khu
vv^'c
dan cu, nhe kho : Bay
d^t
doc theo
chan
tubmg, 1 bey hoat dpng tren
15
m"^.
Trong 1
dp*t
nghien cuu, bey duoc dgt trong 4
derri
lien
tuc,
dpt bly

vao lue
chieu
toi ve thu
bay
vao sang ngay hom
sau. Hang ngay phai they moi, gap nhung
ngey
thbl
tlet xau
(mue) phai dgt bey lei.
d- Thu thap xac chupt chet
tjr
nhien :
Liang
luol
y te cue cac
phuoTig;
quan ve cec cc ouan xi .
nghiep
trong thanh phc, phet hien ve thu
nhgt
xac chupt chet
due
toi
phbng thi ngniem trung
tam
de xet nghiem.
2.
Phuomg phap tinh so luomg.
15

a- Xac dinh chi so pnong phu :
Tneo so cnupt vao 100
bay/dem,
nhung
bay
bi
a^p
do
chupt gay ra cbn de
lai
cac vet
tich
nhu : mbi bi
g^,
co
phan, vet mau, cec tum long de lai coi nhu
bay
do de bat
duo'C
1 con chuot.
• *
Gong thuc nhu sau :
Tong so chuot bat duo'c
- Ghl
so phong nhu chung
=
— x
lOO
(hoac
cua

1 lo*ai)(%) ^^^^ sS bty dgt
b-
Tinh
so lupmg chupt
c6
mgt tren bai tinh bang phuomg
phap bgt song - danh
dlu
- phong the -
bft
lai.
Nghien cuu duo'c tien
haxih
tu
theng IV-198S
den thang
IZ-19eS
tren bai tinh 1 he tai nhe may benh keo Hai
Ghau,
He
Noi.
Heng tneng
dgt
bl.y tronr
5 dem lien tuc. Gac bay
dux/c d§1
c'
nhung
diem
co dinh

deni-
so tu 1 den 100
trieo 6
ban co, cei
no dgt
each
cei kia 20 m.
. a
Cnupt bat duoc len dau
duyc
danh
d&u
b^ng
phuomg phap
cgt
ngon
cuan
cue Naumop
N.P.
(1951) vol
sp'
qui dinh cac
ngcr
Chan cue
chgn
sau
phLi
le so don vi,
chen
sau trei la so hang

chuc,
chan truoc phai le hang trgm, chgn
truoc
trei la so
hang nghin (Hlnh
I.b).
Tet
ca chuot bat
duo'c
laX'
dau ve
Ian
tiep theo
duo'c
the
* .
*•
•
ra
tfd
cho
b|lt
duoc chung.
Ap
d^ng
pnuomg
phap Jolly (1965)
de
tinh so luomg
cliupt

CO
m^t
tren bei tinh vol phuomg
trlnh
:
M^
.
n,
m^
lb
^
X;
A>^
.*^fl'
m
l/'
Hlnh
lb.
Tr|t
t^r
danh dau cac
ngon chan
17
TH^ii-^L-r?^:
mu
.No
v
U/d^^-
Trong do
^\

M.
x:
m^
Uoc luomg cue
kich
thuoc chung quan vao
ngay
i (i la bat cu ngay nao trong so
nga:"
lay mau).
Uoc lupmg tbng so dpng vat duoc danh dau
trong Chung quan vao ngay
i.
Tong
30
dpng vat danh
bit
vao ngay
i.
Tong so dong vat danh dau bi bat lei vao
ngay i.
Ngoai re cbn co cac so lieu khac trong que
tilnh
nghien cuu
-
R.
: So dong vat
dupe
the re o mau thu i.
So dpng

vgt
R.
duoc bat
lei.
So dpng Vet duoc danh dau truoc ngay i, khong
bi bat
l^i
vao ngay i nhung ve sau bi danh bat,
Ty le
dprir vat
de bi danh dau trong chung quan
vac
zi^ki-
i.
-
r.
-
2.
- a.
Nhi:
Vay
2.
M-
-
m.
1 1
%
%
=
m,.

+
z,
E,^
^ ^
Tong so dong vet danh dau trong chung ouan
Vi Tong
ebung
quan
=
Ty le
enung
quan
bi
danh dau
M
Nen
N.
=
^i
vl ty le
dpnQ
vat danh dau
=
Tong so dong vat danh d|u
b|t
ngey i
trong Chung quan vao ngay i Tong so dpng vat
bit
ngay i
m^.

Nen
^i =
"i
18. -
\ \
°i
^1 ""i
- Lech
cliuan
CUB
tro-o luoBg
nay
dircw;
tinh 'blng
%(lli-n^)-i^-i
^(-2-
-
-L.) +
% ^i
B^
^1
3.
Phuomg phap xac dinh su phan bo cue chuot.
De xac dinh su phan bo va
noi
b cue cac loai chupt
chu. yeu due vao :
-
Thanh phan loai chuot
va

chi so phong phu cue cec
loai chuot b cac die diem nghien cuu.
-
D^c
diem cue cac sinh cenh nghien cuu b He Npi:
Dieu
ki^n
tnue gn,
noi
cu tru,
dc
nhiet am, dieu kien ve
sinh moi trubmg,
su'
tec dpng cue con nguol.
4.
Phuomg phap
xir li
mau vat trong phbng tni nghiem.
Cho
bai'
00
chupt vao tui
vki trlng
mang ve phong thi
nghiem.
Gilt cnupt bang kep cb, tiem formalin, cho vao tui
nilon,
thung kin ve
ga.y nget

bang cac tang bgng kho
COp
hoge
Ether etylic.
a- Ghei bo chet : Dung ban
chki
m^m
chai xac cnuot
tren
khay
men
trgng.
Dung ong hut de bat bp chet cho vao ong
ngiiipm
cb
ghi
nhio^,
chue
con
10%
-
8C^.
:
Phan loei bo chet theo khoa dinh loai bo chet
Sipho-
naptere Viet Nam cue Nguyen Kim Bgng (1971).
b-
Do kich thuoc
co*
the chuot :

«
Bang
thuoc day vai
hoac
thuoc nhom gap ve compe,
-
/19
lay dom vi do
chieu
dai la
mi lime
t, 4 so do chinh le :
- Chieu dai than (L) : Do tu dau
lo
mui
den
giua
lo
h^u
mon, di theo
m^t
b;;Lng.
-
Chieu
dkl
duoi (C) : Do tu giualo
h^
mon fien dau
mut cung cue dot song duoi.
- Chieu dai ban chan sau

(P^)
: Do tu got chan sau den
dau ngon chan
fiai
nhet khong ke vuot.
-
Chieu dei tei (A) : Do tu bo
dubl
lo
tei
den dinh
cue vanh tai.
e- Phan loai chuot :
Theo khoa dinh loai cue Dao Vgn Tien,
1985.
d- Phan
l^p
vi khuan
dich
hach (Y. Pestis) :
Phan
l^p
tu chupt, bp chet ve tu cac benh pham (mau,
mu,
dbm
benh
nuan).
- Bo chet : Sau
kai ohan
loei, nghien net bo chet b

cung mpt
d^e.
diem thu
bit
trong coi su vol mpt it (iung
ciich
NeGl
dang truomg. Ley
c^^ung
dicn do tiem cho
ctiupt
bach ve
quan sat trong 7 ngay. Neu chupt bi nhilm khuan
d^oh
hach,
thubmg sau 5 ngay no se chet. Neu khong cb vi khuan
dich
hach
xam
nh^p,
10-15 ngay sau khi tiem chuot van khoe manh.
- Phan lap vi khuan
dich
hach tu gen,
lach
chupt : Theo
thubmg qui cue
Vign
V.S.D.T.
elt

ley mot manh gan, Lach chupt,
Ley mau gan, lach
culm
vao moi trubmg nuoi cay vi khuan.
Nhiet dp nuoi cay la
28^0,
vol moi trubmg nuoi cey le
th^ch
mau sau 28 gib, vi khuan dich hach se cho cac khuan lac
nhb,
trbn, bong, uot, trong, cb dubmg kinh tu 0,1mm - 0,2mm.
- Phan
l^p
tu cac benh pham : tuomg ty nhu qua trlnh
nuoi
cly
b gan, lach chupt de noi b phan tren.
5.
Phuomg phap nghien cuu sinh san va tubi.
5.1.
Con cai :
a- Xac
dinh
trang thai tuyen sua :
-
Chupt non : Dau vu
nbb,
khong thay ro, dau vu bi
Idng
phu kin.

t
- Chupt
CO
chua : Dau vu thay
x6
hom, tuyen
sire
to ra,
xung quanh dau vu chue
tryii
long, bop dau vu chue co sue tilt
ra.
- Chupt
demg
nu5i con : Dau vu lorn, long xung qUanh
dau vu thue
ho^c
trui
hit.
Khi
an
len tuyen sue
thi
dau vu
vubm ra va tilt re sua.
- Chupt da thoi nuoi con : Dau
vu
Ion,
dai,. den, xung
quanh bau vu co the co long bao phu, bau sue khong lorn

l|m.
Khi an vac bau sue khong
o6
sua tilt re.
b-
Treng thai tu cung.
He sinh
d^ic.
chupt cai gom : Bubng trung, vbi
phe
lop,
tu cung phan doi, am dao ve
co*
qusn
sinh
due
ngoai.
- Chupt cai non :
T^'
cung manh nhu
spl
chi, mbng,
sang.
Am dao dong.
- Chupt da hoat dpng sinh
d^c
; Am dao
mo'
re, mep
ngoai am

d^o
hoi
sung len,
tt
cung mo rpng ra mot chut.
- Ghupt cb chue :
it
ngay trung bgt dau thu
tfcinh
den
ngay thu 5, viec
xec
dinh
s^
co chua chi due vao the
vang.
Kich thuoc
tir
cung van nhu khi chua co chua.
Cnuot cb chua,
dim
so lupmg phoi o 2 nhanh
cUe
tu cung.
Co the
CO
phoi
bi
teo, khi do so lupmg phoi trong tu cung it
hom so the vang trong bubng trung.

21
Sau khi de, cho phoi cay tren thanh tu cung cbn lai
nhung vet den goi la vet nhau. Cat rbi tu cung ra khoi co
thi
va cang len tarn lam kinh se xac dinh duoc so
luong
vet nhau,
so
lua
de cue con vat. Tuy
v§y,
de co the dem chinh xac so
luomg vet nhau va phan biet
duD»c
vet nhau
&
cac lue de khac
nhau can chu y :
+ Vet nhau
a
cac lue de khac nheu
thuong
cb kich thuoc
ve mau sac khac nhau, cbn vet nhau
&
cung mpt lua de 06 kich
thu-oc
ve mau sac giong nhau.
+
Thbi

kl vet nhau
bSt
dau
Ign
di se kho phan biet vet
nhau
c'
cac
lira
de khac nhau de
lau.
Trong
truc'ng hq*p
do car
dem toan bp so luomg cac vet nnau
mo^
nhat do de biet tbng so
con da de re.
+ Truong
hop trong tu
cun^
06 phoi
cunt paai
cang tu
cung xren
Ian.'
kinx dl xem
xet c6 vet nhau cua lue de truoc
uay
khong.

5.2.
Con due ; '
Cc quan sinh
due
chupt due
c(5
doi
dicii uoan
hlnh
triing,
phu dich hoan gan
liln
ve bao phu
la;-
phie
ngoai cue nua dich
hoan,
thuong
co mc
mc\
bao
quaniri.
Phan vong cue phu dich hoan gan vao dau
duc'i
cue dich
hoan
cc:
cac ong cupn. Phu dich hoan la
che
chue tinh trung da

y
cuin.
Ong dan tinh xuat phat tu phu dich hoan do vao ong dan
nieu Chung.
Trutyc
cho nga ba co ong cua doi tui tinh do vao
ong dan tinh.
- 6 ciaupt
d\xo
non : Dich hoan nam trong xoang bung cho
ben con vat.
(3ng
phu
dicli
hoan khong thay rb ve khong cb mau.
22
- 6 chupt
due
de
truong
thanh sinh due. Dich hoan tut
luoag
tui de o phie
duo'i
gbc
duoi.
Dung keo tach phan phu
dich hoan ra khoi dich hoan,
dung
compa hoac

thuo^'c
kep do
chieu dai, rpng cua dich hoan. Ong phu dich hoan thay rat rb
ve
00 mau vang hoac mau kem.
C|t
ngang phan phu dich hoan va
phet len lam kinh co 1
gipt
nuoc sinh ly hoac nuoc cat, xem
ngay duoi kinh hien vi hoac
dung
but
chi
viet tren kinh danh
so con vat len lam kinh va bao quan can than dl sau nay xem.
Co tinh trung
c'
phu dich hoan.
-
Chupt ngung hoat dpng sinh due : Dich hoan
n^
trong
he nang, hlnh dang dich hoan thay doi, bi teo di, be mgt dich
hoan bi nhan
nhxam,
kiaSng
cknr.
on£
vti^^-

dich hoar co mau vang
nau,
khong thay tinh trung
c pau dicL
hoeii.
6.
Phuong
phap xac
dinhtu6i«
Xac dinh
tuoi.
cue chupt
dua
tren muc dp phat
trier.
tranc thai co quan sin;-
due kit ho*p vc'i
so
ao
chieu dai
tnai;
.'. • CUB
con vat nhu de mo te
c
tren.
Chuo*np:
III
DAC TRUNG TONG QUAT VE DIEU KIEN TU
NEIEN
VA XA HOI THANH PHO HA NOI

I. DIEU KIEN TU NHIEN THANH PHO HA NOI.
1.
Vi tri die ly.
Thanh pho Ha Npi nam trong vung dong bang Bac Bp
cc?
toa do die ly
21^01*
vi do
B|c
ve
105^48'
kinh do Dong. Vcri
tong dien tich dat dai le
2.139
km trong
dcJ
dien tich npi
thanh He Npi la :
'
Be mat die hlnh thanh pho do phu se
song
Hdnr:
boi tich,
C(J
dp cac 5m so
vo'i
mgt bien. Die hinh thanh pho He Npi rat
bang phang, ngoai
trir
mpt so

ngpn
dpi, nui
o
khu vuc
ngoai
thanh,
do cec ret it thay doi
tu-3m
den 15m.
2.
ILhi
hau.
Thee
Vv.
Ixv
Lap
(1976),
He Npi nam
tronf
vun^
cb khi
hau nhiet
do'i
gib mua.
a- Nhiet do :

-
.
Theo thong bao cue
nh.B

khi
tucmg
He Npi, nhiet dp
khong khi bien doi que cac
than£
tronf:
nhm^,
nam
1985-1989
a
khu vuc Ha Npi
duD'c
trlnh bay
o'
bang II. Tu thang 12
trc?'
nen
l§nh
do chiu anh
huomg
cue gib mue
Dong
Bac. Nhung theng
nay duoc xem le mue Dong, thang 12, 1, 2 hang nam cb nhiet
do khong khi
thub^ng
thap hon
16
C. Doi khi nhiet do toi thap
ccJ

the giam
tcri
5^C
-
7^C
keo
dsi
tu 5 den 12 ngay.
Tu thang 3 den thang 5
duo'c
xem la mua xuan, nhiet dp
am ap
hcxn
song van con
cc)
nhung dot gib muaDong Bac
lenh.