Nghiên cứu một số đặc điểm sinh trưởng lộc và biện pháp kỹ thuật, khống chế lộc đông đối với giống vải Hùng Long tại Đồng Hỷ - Thái nguyên, Việt Nam

S húa bi Trung tõm Hc liu i hc Thỏi Nguyờn

1

T
T
ê
ê
n
n


đ
đ
ề
ề


t
t
à
à
i
i
:
:
N
N
G
G

H
H
I
I
ấ
ấ
N
N


C
C


U
U


M
M


T
T


S
S

C
C




I
I


M
M


S
S
I
I
N
N
H
H

T
T
R
R




N
N
G
G


L
L


C
C


V
V




B
B

I
I


N
N


P
P
H
H


P
P


K
K




T
T
H
H
U
U

T
T


K
K
H
H


N
N
G
G


C
C
H
H




L
L

C
C




ễ
ễ
N
N
G
G






I
I


V
V


I
I

G
G
I
I


N
N
G
G


V
V


I
I


H
H


N
N
G
G

L
L
O
O
N
N
G
G


T
T


I
I






N
N
G
G


H
H

-
-


T
T
H
H


I
I


N
N
G
G
U
U
Y
Y
ấ
ấ
N
N

,
,


V
V
I
I


T
T


N
N
A
A
M
M
C
C
h
h
u
u
y
y
ê
ê

n
n


n
n
g
g
à
à
n
n
h
h


:
:


T
T
r
r
ồ
ồ
n
n
g
g

t
t
r
r
ọ
ọ
t
t


M
M
ã
ã


s
s
ố
ố

:
:


6
6
0
0
.
.
6
6
2
2
.
.
0
0
1
1

L
L
u
u
ậ
ậ
n
n


v
v
ă
ă

n
n


t
t
h
h


c
c


s
s
ỹ
ỹ


k
k
h
h
o
o
a
a

h
h
ọ
ọ
c
c


n
n
ô
ô
n
n
g
g


n
n
g
g
h
h
i
i
ệ
ệ
p
p

N
N
g
g




i
i


t
t
h
h


c
c

h
h
i
i


n
n
:
:

K
K
O
O
N
N
G
G
S
S
I
I
N
N
H
H


R
R
A
A
T
T
S
S
A
A

M
M
Y
Y




N
N
g
g




i
i


h
h




n
n
g
g

d
d


n
n


k
k
h
h
o
o
a
a


h
h


c
c
:
:

1
1
.
.


T
T
S
S
.
.


N
N
g
g
u
u
y
y


n
n

T
T
h
h




H
H
u
u


n
n

2
2
.
.


P
P
G
G
S
S
.
.
T
T
S
S
.
.


N
N
g
g
ụ
ụ

X
X
u
u
õ
õ
n
n


B
B
ỡ
ỡ
n
n
h
h

T
T
h
h
ỏ
ỏ
i
i


N
N
g
g
u
u

y
y
ờ
ờ
n
n


2
2
0
0
0
0
9
9

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

2

PHẦN I
ĐẶT VẤN ĐỀ
Cây vải (Litchi Chinesis Sonn) thuộc họ Bồ Hòn (Sapindaceae) có
nguồn gốc từ miền Nam Trung Quốc. Vải thiều là cây ăn quả đặc sản có giá
trị kinh tế cao với hương vị thơm ngon, nhiều chất bổ, được người tiêu dùng
trong và ngoài nước ưa chuộng. Quả vải chín có nhiều chất dinh dưỡng như
đường, vitamin C và nhiều chất khoáng khác. Hoa vải hàng năm là nguồn
nguyên liệu, nguồn phấn hoa cho người nuôi ong. Cây vải có bộ tán lớn, tròn
tự nhiên hình mâm xôi, cành lá xum xuê quanh năm. Do vậy, cây vải không

chỉ là cây ăn quả mà còn là cây góp phần phủ xanh đất trống đồi núi trọc,
chống xói mòn, rửa trôi, tạo cảnh quan môi trường sinh thái.
Đồng Hỷ là một huyện trung du miền núi phía Bắc thuộc tỉnh Thái
nguyên, Việt Nam. Khí hậu ở đây thích hợp cho việc phát triển các loại cây ăn
quả, trong đó có cây vải. Tính đến năm 2008 diện tích cây vải lên tới 1496 ha,
sản lượng đạt 6340 tấn với hơn 90% diện tích trồng vải Thanh Hà [22]. Tuy
nhiên, sản xuất vải hiện nay trên địa bàn huyện đang gặp nhiều khó khăn do
giá thu mua vải quả vào lúc chính vụ thấp. Hiện nay trên địa bàn huyện bắt
đầu trồng giống Hùng Long là giống vải chín sớm được phát hiện, tuyển chọn
tại xã Hùng Long, huyện Đoan Hùng tỉnh Phú Thọ, giống vải này đã được
công nhận là giống quốc gia năm 2000. Quả của giống Hùng Long chín sớm
hơn vải Thanh Hà từ 2 - 3 tuần, giá bán trên thị trường thường cao hơn vải
Thanh Hà do vậy được người tiêu dùng và các hộ nông dân ưa chuộng. Nhiều
hộ nông dân có nhu cầu mở rộng diện tích và thay thế một phần diện tích
trồng vải Thanh Hà để nâng cao hiệu quả kinh tế của vườn quả. Tuy nhiên,
giống vải này có năng suất không ổn định do tỷ lệ số cây ra quả cách năm
cao. Do vậy, để có thể phát triển giống vải Hùng Long tại huyện Đồng Hỷ nói
riêng và tỉnh Thái nguyên, Việt Nam nói chung cần có những nghiên cứu về

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

3

các biện pháp kỹ thuật nhằm khống chế lộc đông giúp cây ra hoa ổn định. Xuất
phát từ thực tiễn của nhu cầu sản xuất trên địa bàn chúng tôi tiến hành nghiên
cứu đề tài: “Nghiên cứu một số đặc điểm sinh trưởng lộc và biện pháp kỹ thuật
khống chế lộc đông đối với giống vải Hùng Long tại Đồng Hỷ - Thái nguyên,
Việt Nam”.
Mục đích của đề tài
1. Nghiên cứu một số đặc điểm sinh trưởng lộc của giống vải Hùng

Long tại Đồng Hỷ - Thái nguyên, Việt Nam.
2. Nghiên cứu ảnh hưởng của một số biện pháp kỹ thuật khống chế lộc
đông đến năng suất vải Hùng Long tại Đồng Hỷ - Thái nguyên, Việt Nam
Yêu cầu của đề tài
+ Theo dõi thời gian xuất hiện và sinh trưởng của các đợt lộc giống vải
Hùng Long tại Đồng Hỷ - Thái Nguyên, Việt Nam.
+ Nghiên cứu ảnh hưởng của phương pháp cắt tỉa đến khả năng sinh
trưởng lộc và năng suất vải
+ Nghiên cứu ảnh hưởng của một số biện pháp khống chế lộc đông đến
năng suất vải.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

4

PHẦN II
TỔNG QUAN TÀI LIỆU

2.1. CƠ SỞ KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
2.1.1. Cơ sở khoa học của nghiên cứu thời gian và sinh trƣởng của các
đợt lộc
Đối với cây vải thì tuỳ vào điều kiện sinh thái, khả năng trồng trọt mà
một năm cây thường ra 3 đến 4 đợt lộc. Các đợt lộc có liên quan chặt chẽ với
nhau, quá trình ra lộc năm nay sẽ là tiền đề cho việc ra hoa kết quả năm sau.
Đối với cây vải bất cứ loại cành nào ra thời kỳ nào trong năm ở cấp cuối cùng
ngoài tán đều có thể trở thành cành mẹ. Thông thường cành mẹ của cây vải là
cành thu. Tùy giống, tùy tuổi cây, tùy kỹ thuật chăm sóc mà một năm có thể có
từ 1 - 2 đợt lộc thu [2],[22], [35]. Hoa vải được mọc chủ yếu từ lộc xuân mọc
từ cành thu năm trước, nhưng không phải cứ có lộc thu là có quả. Nếu lộc thu
ra quá muộn, sinh trưởng tích luỹ kém, dù gặp điều kiện khí hậu thuận lợi cũng

không thể phân hoá mầm hoa được. Nếu lộc thu ra quá sớm mà ngay sau đó là
đợt lộc đông thì cây lại càng không có khả năng ra hoa. (Nghê Diệu Nguyên,
Ngô Tố Phần, 1991) [23]. Do vậy việc nghiên cứu thời gian ra các đợt lộc của
cây, đợt lộc ra vào tháng nào sẽ có khả năng ra hoa và cho năng suất cao nhất,
từ đó có thể đề suất các biện pháp kỹ thuật nhằm hạn chế các đợt lộc có khả
năng cho năng suất thấp là điều hết sức cần thiết [35],[60].
2.1.2. Cơ sở khoa học của nghiên cứu biện pháp tác động cơ giới
Trong quá trình sống, cành vải ở trạng thái sinh trưởng của mùa đông
khá phức tạp, có thể căn cứ vào tình hình sinh trưởng của lộc và điều kiện
ngoại cảnh để có biện pháp xử lý phù hợp. Cách làm chủ yếu cho vải ra hoa
đúng thời vụ các cây ra lộc đông, ngăn chặn không cho phát sinh.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

5

+ Khoanh vỏ: tác dụng làm cho thời gian nhất định ngừng vận chuyển
sản phẩm quang hợp từ ngọn xuống phía duới, mặt khác làm tăng đường tổng
số trên cành, tạo cơ sở thuận lợi cho việc hình thành mầm hoa và các bộ phận
của hoa, hơn nữa có tác dụng làm giảm năng lượng cung cấp cho bộ rễ, giảm
cơ năng hoạt động của bộ rễ, giảm hấp thu nước nâng cao nồng độ dịch tế
bào, từ đó kích thích việc hóa mầm hoa [5] [59].
+ Cắt tỉa: Sự sinh trưởng tự nhiên của cây ăn quả thường không đáp
ứng yêu cầu về cấu trúc tối ưu và thuận lợi cho việc chăm sóc tán cây. Người
làm vườn cần phải tác động tích cực để tạo dựng hệ thống cành khung, nửa
khung và cành nhánh của cây cho phù hợp với cấu trúc của vườn. Cắt tỉa
nhằm mục đích điều hòa sinh trưởng, ra hoa kết quả của cây. Cắt tỉa làm giảm
đi chiều dài cành, tỉa bớt cành nhánh, hướng cành ra phía ngoài khiến cho
trong tán cây giảm số lượng mầm sinh trưởng dẫn tới việc phân phối lại các
chất giữa các cơ quan còn lại làm cho quả phát triển to hơn [5], [58].

Cắt tỉa nâng cao tính hoạt động sinh lý của mô tế bào và hiệu suất thoát
hơi nước, trong điều kiện khô hạn. Đây là một trong những biện pháp cải
thiện chế độ ẩm cho cây. Trong kỹ thuật làm vườn hiện đại, cắt tỉa là khâu kỹ
thuật then chốt, cần có kiến thức, kinh nghiệm và tay nghề [1].
2.2. NGUỒN GỐC VÀ PHÂN LOẠI CÂY VẢI
2.2.1. Nguồn gốc cây vải
Cây vải có tên khoa học là Litchi Chinenis Sonn (Nephelium Litchi
Cambess) thuộc họ Bồ hòn có nguồn gốc ở miền nam Trung Quốc. Hiện nay
ở Trung Quốc có những cánh rừng vải dại xanh tốt ở núi Kim Cổ Lĩnh, tỉnh
Phúc Kiến có cây vải đã 1200 tuổi và vẫn cho quả (Trần Thế Tục, 2004) [36].
Mặc dù lịch sử trồng vải lâu đời như vậy nhưng cho đến cuối thế kỷ 17 vải
mới được mang sang Burma, 100 năm sau mới được đưa sang ấn Độ vào năm
1775. Cây vải được đưa sang trồng ở Hawai năm 1873 bởi một thương gia

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

6

người Trung Quốc, Florida năm 1883, Califonia năm 1897 và đến Israen năm
1914. Vào khoảng những năm từ 1875 - 1876 cây vải được đưa sang các nước
Châu Phi là Madagatca và Morihiuyt [61].
Tại Việt Nam theo các tài liệu cũ, cây vải đã được trồng cách đây
2000 năm (quả thu tài bồi học, 1959 - sách Trung Quốc), sử ghi chép cách
đây 10 thế kỷ, lệ chi vải (quả vải) là một trong những cống vật của Việt Nam
phải nộp cho Trung Quốc. Tài liệu Trung Quốc cũng cho biết khoảng 200
năm sau Công nguyên, vua Nam là Triệu Đà có mang vải sang cống. Theo
giáo sư Vũ Công Hậu [16]: khi điều tra cây ăn quả ở một số tỉnh miền núi
phía Bắc và miền Trung có gặp một số cây vải dại, vải rừng. ở khu vực chân
núi Tam Đảo có nhiều cây vải dại quả giống vải nhà nhưng hương vị kém
hơn Do vậy, một số tài liệu nước ngoài cũng cho rằng cây vải cũng có thể có

nguồn gốc ở Việt Nam.
2.2.2. Một số giống vải chính trên thế giới
Hiện nay trên thế giới có rất nhiều giống vải được trồng, trong đó
Trung Quốc được coi là nơi hiện nay có nhiều giống vải nhất trên thế giới.
Tuy nhiên trong hơn 200 giống được trồng thì chỉ có 8 giống là có ý nghĩa
kinh tế và được phát triển rộng rãi. Tỉnh Quảng Đông các giống Baila,
Baitangying, Heiye, Fezixiao, Gwiwei, Nuomici và Huazhi được trồng với
diện tích khá lớn khoảng hơn 140.000 ha, trong đó hai giống Gwiwei,
Nuomici chiếm hơn 80% diện tích. Tỉnh Phúc Kiến trồng chủ yếu giống vải
Lanzhu với diện tích khoảng hơn 25.000 ha. Các giống vải ở Trung Quốc có
hai nhóm chính: đó là nhóm khi chín thì thịt quả thường nhão và ướt còn
nhóm kia khi chín thì cùi ráo và khô (Chen and Huang, 2000) [46].
Tại Đài Loan, giống vải chủ yếu là giống Hap Ip, chiếm hơn 90% tổng
diện tích ngoài ra còn có giống Yuher Pau được trồng ở miền Nam và giống
No Mi Tsu được trồng ở miền Trung (Anonymous, 2000) [44].

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

7

Tại Nam Phi giống vải được trồng chủ yếu là Kwaimi nhưng thường
được gọi là "Mauritius" vì giống có nguồn gốc từ hòn đảo này, giống có kích
thước quả trung bình, tán cây thấp, chất lượng tốt. (Morton,1987) [61].
Các giống vải được trồng ở Ấn Độ hiện nay là: Shadi, Bombai, Rose,
China, Seented và Mazaffarpur (Ghosh và cộng sự, 2000) [48].
Có hơn 40 giống được trồng ở Australia, các giống trồng phổ biến ở
đảo Queesland bao gồm Kwai May Pink, FayZee Siu và Souey Tung, giống
Kwai May Pink được trồng ở miền Trung, miền Nam trồng chủ yếu giống
Waichee (Mitra -2005) [60].
Các giống vải trồng chủ yếu ở Thái Lan là các giống Hap Ip, Tai So và

Waichee ngoài ra còn có khoảng hơn 30 giống vải khác nhau. Các giống vải ở
Thái Lan được chia ra làm hai nhóm, nhóm cần có nhiệt độ lạnh trong mùa
đông và nhóm yêu cầu nhiệt độ lạnh trong mùa đông ít hơn, nhóm này trồng ở
khu vực trung tâm của Thái Lan, còn nhóm kia thì trồng ở các tỉnh phía Bắc
(Yapwattanaphun và cộng sự, 2000) [67].
Ở Nam Mỹ có nhiều giống vải đã được nhập về từ ấn Độ và Trung
Quốc nhưng trong 43 giống được nhập nội chỉ có hai giống hiện nay còn tồn
tại và được trồng phổ biến đó là Hap Ip và Kwaimi (Morton, 1987) [61].
Ở Hawai có 3 giống trồng phổ biến đó là giống Hap Ip, Kwaimi và
Brewster. Vào năm 1942, Groff tiến hành lai tạo giữa 3 giống vải trên nhằm
tìm ra một giống vải tốt nhất và đến năm 1953 đã chọn ra được một giống
mang tên Groff. Giống này có tính di truyền ổn định, chín muộn, quả có kích
cỡ trung bình, thịt quả trắng và ráo, hương vị thơm ngon, hầu hết các hạt đều
bị teo nên rất nhỏ (Groff, 1954) [49].
Ở Florida giống vải được trồng chủ yếu là giống Brewster [56].

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

8

2.2.3. Một số giống vải chính của Việt Nam
Giống vải có thể chia theo thời vụ hoặc theo đặc điểm sinh trưởng và
phẩm chất quả. Các tác giả đều thống nhất miền Bắc Việt Nam các giống vải
được phân chia như sau:
Theo thời vụ: Có các giống chín sớm, chín trung bình và chín muộn.
Theo đặc điểm sinh trưởng và phẩm chất quả có: Vải chua, vải nhỡ,
vải thiều.
- Giống vải chua: mọc khỏe, cây to, phân cành thưa, hạt to, tỷ lệ thịt
quả 50 - 60%, chín sớm (cuối tháng 4 đến tháng 5), ra hoa đều, năng suất ổn
định, vị chua.

- Giống vải nhỡ: cây to hoặc trung bình, tán thẳng đứng, lá to, chín vào
tháng 5 đầu tháng 6. Khi quả chín vỏ còn xanh, định quả có màu tím đỏ, có vị
ngọt, ít chua
- Giống vải thiều: Tán cây có hình tròn hoặc bán cầu, lúc nhỏ phiến lá
dầy bóng, chùm hoa không có lông đen, quả nhỏ hơn vải chua và vải nhỡ.
Trọng lượng quả trung bình từ 25 - 30g, tỷ lệ thịt quả cao chiếm 70 - 80%,
chín giữa tháng 6 đầu tháng 7.
Theo kết quả điều tra của Vũ Mạnh Hải (2004) [13] tại 13 huyện của 7
tỉnh miền Bắc Việt Nam cho thấy các tỉnh miền Bắc có tập đoàn vải khá
phong phú. Đã thu thập được 13 giống tại 13 huyện của các tỉnh, trong đó có
8 giống tuyển chọn có khả năng sinh trưởng và phát triển tốt, cho năng suất,
phẩm chất cao và ổn định, có tính chống chịu sâu bệnh khá, có hai giống được
công nhận là giống quốc gia là thiều Thanh Hà và Hùng Long, các giống
Đường Phèn, Hoa Hồng, Lai Bình Khê, Lai Yên Hưng, Phú Điền và Phúc
Hòa đang được tiến hành khảo nghiệm. Qua nghiên cứu theo dõi cho thấy các
giống vải chín sớm có khả năng sinh trưởng vượt trội so vậy giống vải thiều
Thanh Hà về cả chiều cao và đường kính gốc. Các giống có khả năng sinh
trưởng tốt hơn cả là Bình Khê, Yên Hưng và Yên Phú, các giống này có năng
suất và chất lượng quả tương đưong với nơi nguyên sản.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

9

Năm 1991, Việt Nam đã nhập nội một số giống vải từ Trung Quốc và
đang được trồng khảo nghiệm là các giống: Quế Vị, Nhu Mê Tu, Hoài Chi,
Hắc Diệp, Tâm Nguyệt Hồng, Phi Tử Tiếu, Đại Tào. Năm 1991, dự án VIE86-
003 đã nhập một số giống từ Úc về Lục Ngạn như: Waichee, Taiso, Salathit,
Kwai Pink... nhưng qua theo dõi các giống này đều sinh trưởng kém hơn vải
thiều Thanh Hà. Năm 1998, Huyện Lục Ngạn nhập giống Bình Đường Anh,

năm 2001 tổng công ty rau qủa nhập giống Đại Bi Hồng và trồng tại Lục Ngạn
các giống này đang tiếp tục được theo dõi [41].
Viện nghiên cứu rau quả đã tập trung tuyển chọn được một số giống vải
chín sớm trong đó nổi bật 5 giống có triển vọng là các giống Yên Hưng, Bình
Khê, Đường Phèn, Thạch Bình và giống Hùng Long. Các giống này đã qua
theo dõi, bình tuyển và đánh giá có khả năng chín sớm hơn vải thiều từ 20 -
30 ngày, giá bán gấp 2 - 3 lần, chất lượng gần tương đương vải Thanh Hà
(Nguyễn Văn Dũng, 2005) [11].
2.3. TÌNH HÌNH SẢN XUẤT VÀ TIÊU THỤ VẢI TRÊN THẾ GIỚI VÀ
VIỆT NAM
2.3.1. Tình hình sản xuất và tiêu thụ vải trên thế giới
* Tình hình sản xuất
Bảng 2.1: Diện tích và sản lƣợng vải của một số nƣớc trên thế giới
Tên quốc gia Diện tích (ha) Sản lƣợng (tấn)
Trung Quốc (cả Đài Loan) 592.000 1.270.000
Ấn Độ 56.000 429.000
Thái Lan 22.937 81.388
Nepan 2.830 13.875
Úc 1.500 3.500
Mỹ 100 40
(Nguồn: Hội thảo tình hình sản xuất và xuất khẩu vải châu Á,
Thái Bình Dương tại Băng Cốc, Thái Lan 9/2001)

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

10

Diện tích sản lượng vải tập trung chủ yếu ở các nước thuộc châu Á.
Quốc gia sản xuất lớn nhất trên thế giới là Trung Quốc với tổng diện tích là
592.000 ha, sản lượng đạt 1.270.000 tấn. Ngoài ra, cây vải còn được trồng ở

một số quốc gia và khu vực khác như châu Mỹ, châu Úc…
Hiện nay sản lượng vải trên thế giới khoảng hơn 2 triệu tấn/năm, tập
trung chủ yếu ở châu Á khoảng 2 triệu tấn.
Tuy nhiên sản lượng vải tập trung chủ yếu vào một số nước có điều
kiện tự nhiên thích hợp và sản xuất có tính chất hàng hoa như: Trung Quốc
1.270.000 tấn, Ấn Độ 430.000 tấn, Đài Loan 110.000 tấn, Thái Lan 85.000
tấn. Việt Nam 120.000 tấn (Báo cáo của Bộ Nông nghiệp và PTNT ngày
24/4/2002). Hiện nay, nhu cầu thị trường thế giới còn rất lớn về vài lượt cũng
như sản phẩm được chế biến từ quả vải.
Theo Sauco [47] năng suất vải trên giới đạt trung bình khoảng 60-70
kgcây (2,5 - 5,4 tấn/ha), cây tốt có thể đạt tới 125 - 130 kg/cây (8-10 tấn/ha).
Năm 1993 Đài Loan đã xuất khẩu quả vải tươi với tổng số 6.989 tấn,
Hồng Kông là thị trường tiêu thụ vải lớn nhất của Đài Loan (1.925 tấn), tiếp
theo là Canada (1.248 tấn), Nhật Bản (1.227 tấn) Philippin (1.061 tấn),
Singapore (990 tấn). Trung Quốc xuất khẩu năm 1993 là 533 tấn vải tươi.
Hồng Kông là thị trường tiêu thụ vải lớn nhất của Trung Quốc với 476 tấn,
tiếp theo là Pháp (30 tấn) [21].
Thái Lan chủ yếu trồng các giống: HongHuay, O-Hia, Chakrapud,
Kom, Jean và Sam poaw Koew. Năm 1993 Thái Lan xuất khẩu 7.651 tấn về
đóng hộp (thu 256,1 triệu Bath) cho các nước Malaixia (2.514 tấn), Singapore
(1.133 tấn), Mỹ (1.085 tấn), Hà Lan (472 tấn) [21].
Vải ở Ấn Độ được sản xuất tập trung tại phía Bắc tỉnh Bihar với các
giống vải chính: Shahi, China, Longina và Madras. Hiện nay Ấn Độ xuất
khẩu vải tươi không nhiều, chủ yếu xuất khẩu ở dạng đóng gói 2kg/hộp, trong
khi sản phẩm nội tiêu thường là 15 - 18 kg hoặc 20kg/thùng.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

11

Ở Úc, thời gian sản xuất vải từ tháng 11- 3 đỉnh cao từ tháng 12 - 2 với
giống vải chủ yếu là Taiso và Bengal. Năm 1993 Úc đã xuất khẩu 17 tấn vải
cho Liên minh châu Âu là 14 tấn cho Singapore.
Ở Mỹ vải được trồng nhiều ở Florida. Sản lượng vải năm 1992 đạt
39.000 tấn tại Hawai. Các giống Brewtes và Mauritius được trồng ở đây với
thời gian thu hoạch từ giữa tháng 6 tới giữa tháng 7 [21].
Tóm lại, quả vải ngày càng phổ biến trên thị trường các nước thuộc liên
minh châu Âu (EU), các nước Pháp, Đức, Anh mỗi năm nhập khoảng 15.000
tấn vải từ Nam Phi, Mauritius, Reunion, Madagasca, Israel, Thái Lan và một
phần từ Trung Quốc thông qua Hồng Kông. Ở Đông Nam Á, Hồng Kông,
Singapore, Nhật Bản mỗi năm nhập khoảng 10.000 tấn vải (gồm cả vải tươi,
khô và vải hộp) chủ yéu từ Trung Quốc, Đài Loan và Thái Lan (Nguyễn Thị
Nga, 1999) [21].
* Tình hình tiêu thụ vải
Tổng sản lượng vải xuất nhập khẩu trên thị trường thế giới khoảng
100.000 tấn/năm. Thị trường tiêu thụ lớn trên thế giới có thể nói đến Hồng
Kông và Singapore. Trong tháng 6 và 7, thị trường này tiếp nhận khoảng
12.000 tấn vải từ Trung Quốc, Đài Loan và Thái Lan. Đức và Pháp nhập
10.000 - 12.000 tấn vải từ Madagasca và Nam Phi trong tháng 10 đến đầu
tháng 3 năm sau. Một lượng nhỏ được nhập từ Israel trong tháng 7 đến tháng
8 và từ Australia trong tháng 5, tháng 6. Sau năm 1980, vải từ Thái Lan, Đài
Luan, Trung Quốc được bán sang Châu Âu và năm 1990, một lượng được
xuất sang Ấn Độ. Vải đóng hộp chất lượng tốt được xuất sang Malaixia,
Singapore, Mỹ, Australia, Nhật và Hồng Kông (Ghosh, 2000) [48].
Năm 2000, Thái Lan xuất khẩu 12.475 tấn vải tươi và sấy khô trị giá 15,4
triệu Đôla Mỹ sang thị trường Singapore, Hồng Kông, Malaysia, Mỹ (Anupunt,
2003) [45].

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

12

Theo Xuming H, Lian Z.(2001), gần một nửa sản lượng vải của Trung
Quốc tiêu thụ tại thị trường nội địa. Hàng năm, Trung Quốc chỉ xuất khẩu một
lượng khoảng 10.000 - 20.000 tấn (chiếm khoảng 2% sản lượng vải). Thị
trường xuất khẩu của Trung Quốc chủ yếu là Hồng Kông, Singapore và một số
nước Đông Nam Á. Giá vải của Trung Quốc giao động từ 0,5 đến 2,5 USD/kg
tùy thuộc vào chất lượng quả và thời vụ thu hoạch, cao nhất là giá của các
giống No Mai Chee và Kwai May hạt nhỏ với giá 10,0 USD/kg, giá trung bình
tại Singapore và Anh là 6 USD/kg, tại Nam Mỹ là 15 USD/kg [57], [66]. Đài
Loan hàng năm xuất khẩu khoảng 5.700 tấn vải cho các nước: Philppines:
2000 tấn; Nhật: 1000 tấn; Singapore: 500 tấn; Mỹ: 1.200 tấn và Canada:
1.000 tấn.
Australia là nước sản xuất vải với số lượng ít, nhưng lại tập trung chủ
yếu cho xuất khẩu. khoảng 30% sản lượng vải của Australia xuất khẩu cho
Hồng Kông, Singapore, Châu Âu và các nước Ả Rập nhưng Australia lại phải
nhập khẩu vải của Trung Quốc vào những tháng trái vụ.
Thị trường nội địa là thị trường mạnh tiêu thụ vải tươi của hầu hết các
quốc gia sản xuất vải trên thế giới. Các nước hàng năm chỉ xuất khẩu một
lượng vải rất nhỏ trong thị trường thế giới ( Menzel, 2002) [57].
2.3.2. Tình hình sản xuất và tiêu thụ vải tại Việt Nam
* Tình hình sản xuất
Cây vải được trồng ở các tỉnh phía Bắc, tập trung ở vùng Đông Bắc
Bắc Bộ (Thái nguyên, Việt Nam, Bắc Kạn, Lạng Sơn, Bắc Giang, Quảng
Ninh, Hải Dương, dọc hai bờ sông Đáy trên địa bàn Hà Tây, hai bên bờ sông
Hồng từ Việt Trì ngược lên).

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

13

Bảng 2.2. Tình hình sản xuất vải ở các tỉnh miền Bắc Việt Nam


Chỉ tiêu
Vùng trồng
Diện tích
(ha)
Diện tích thu
hoạch (ha)
Năng suất
(tạ/ha)
Sản lƣợng
(tấn/ha)
Bắc giang 39.835 39.238 58,2 228.558
Hải Dương 14.219 12.634 37,7 47.632
Lạng Sơn 7.473 5.501 23,1 12.684
Thái nguyên, Việt Nam 6.861 4.692 18,7 8.878
Quảng Ninh 5.174 3.847 45,1 17.349
Các tỉnh khác 20.250 20.080 51,3 103.010
Tổng 93.812 85.992 48,62 418.111
(Nguồn: Tổng cục thống kê 2007)
Số liệu bảng 2.2. cho thấy, đến năm 2007, diện tích trồng vải của Việt
nam đạt 85.992 ha với sản lượng 418.111 tấn (chiếm 32,9% diện tích và
24,8% tổng sản lượng cây ăn quả của miền Bắc)
Ở miền Nam các vùng cao như: Đà Lạt, Buôn Mê Thuật, Kon Tum
đang trồng thử và bước đầu đã có kết quả. Vùng đồng bằng Sông Cửu Long ở
huyện Bình Minh, tỉnh Vĩnh Long, có trồng vài chục cây vải 40 - 50 tuổi, cây
ra hoa, kết quả bình thường nhưng quả nhỏ (6g) chất lượng quả ngon.
Theo Vũ Công Hậu năm (1999) [16] Ưu thế lớn nhất của cây vải là: Dễ

trồng, chăm sóc đơn giản, chịu được đất chua, đất đồi dốc là loại đất rất phổ
biến ở vùng đồi núi phía Bắc, thêm vào đó công tác bảo vệ thực vật đơn giản
hơn các cây trồng khác.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

14

* Tình hình tiêu thụ
Ở Việt Nam, Khoảng 75% sản lượng vải của cả nước được tiêu thụ
ngay trong thị trường nội địa, phần còn lại được sơ chế, xuất khẩu tươi và
chế biến. Các sản phẩm sơ chế và chế biến gồm vải sấy khô, vải lạnh đông,
vải nước đường và Purê vải. Thị trường xuất khẩu vải tươi còn rất hạn chế
do nhiều nguyên nhân như: khả năng bảo quản của quả vải ngắn, chất lượng
về sinh an toàn thực phẩm hạn chế, điều kiện vệ sinh cơ sở hạ tầng sau thu
hoạch kém.
Thị trường xuất khẩu vải của Việt Nam chủ yếu là Trung Quốc, Hồng
Kông, Hàn Quốc, Nhật Bản, Hà Lan, Thụy Sỹ, Mỹ và một số quốc gia khác
trong khu vực và thị trường Châu Âu.
Bảng 2.3: Sản lƣợng các sản phẩm chế biến vải ở Việt Nam năm 2007
TT Loại sản phẩm
Sản lƣợng
(tấn)
Ghi chú
1 Vải hộp, lọ 1.114 Chủ yếu sản phẩm đóng hộp
2 Purê vải 600
3 Vải lạnh đông IQF 200
4 Vải lạnh đông Block 246
Tổng số 2.160
(Nguồn: Tổng Công ty Rau quả Việt Nam - 2007)

Thị trường vải tươi chủ yếu ở Hà Nội và Thành Phố Hồ Chí Minh, vải
sấy khô chủ yếu bán sang Trung Quốc và một phần sang Lào, Campuchia.
Hầu hết sản phẩm vải của tư thương tiêu thụ, có rất ít tổ chức đứng ra thu mua
vải cho người sản xuất.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

15

Bảng 2.4. Lƣợng xuất khẩu các mặt hàng từ quả vải 6 tháng năm 2007
TT Mặt hàng Nƣớc nhập khẩu
Sản lƣợng
(tấn)
Giá trị
(USD)
1 Vải tươi Hàn Quốc - 34.000
2 Vải hộp
Nhật Bản
Pháp
17,35
125,84
14.700
116.225
3 Vải đông lạnh
Hà Lan,
Hàn Quốc
46,00
22,00
51.750
22.810

Tổng cộng 211,19 239,495
(Nguồn: Tổng công ty Rau quả Việt Nam - 2007)
2.3.3. Tình hình sản xuất và tiêu thụ vải ở Thái Nguyên, Việt Nam
Thái nguyên, Việt Nam là một tỉnh miền núi trung du, nằm trong vùng
trung du và miền núi phía Bắc, có diện tích tự nhiên 3.541,50 km
2
,

dân số hiện
nay khoảng 1.108.775 người. Địa hình và khí hậu ở đây thích hợp cho cây ăn
quả phát triển với nhiều cây cho sản phẩm đa dạng. Thái nguyên, Việt Nam
theo đánh giá của các nhà chuyên môn thì là một trong những khu vực có điều
kiện khí hậu và đất đai thích hợp cho cây vải phát triển (Vũ Văn Tùng, 2002)
[31]. Diện tích cây ăn quả chiếm tỷ trọng rất lớn trong tổng số diện tích đất
nông nghiệp của tỉnh, diện tích một số loại cây ăn quả của Thái nguyên, Việt
Nam được trình bày qua bảng 2.5
Bảng 2.5. Diện tích một số cây ăn quả của tỉnh Thái nguyên, Việt Nam

STT

Loại cây
ăn quả
2003 2004 2005
Diện
tích (ha)
Tỷ lệ
(%)
Diện tích
(ha)
Tỷ lệ

(%)
Diện tích
(ha)
Tỷ lệ
(%)
1 Nhãn, vải 8,93 71,76 8,947 72,48 8997 72,30
2 Cam, quýt, bưởi 515,00 4,14 342 2,77 426 3,42
3 Dứa 127,00 1,02 136 1,10 141 1,13
4 Cây khác 2,89 23,08 2919 23,65 2880 23,15
Tổng 12,43 100 12,344 100 12,44 100
(Nguồn: Niên giám thống kê tỉnh Thái nguyên, Việt Nam năm 2005-2006)

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

16

Qua bảng 2.5 cho thấy diện tích nhóm cây ăn quả là vải nhãn chiếm tỷ lệ cao
nhất và có sự tăng dần qua các năm từ 71,76% năm 2003 đến 72,30% năm 2005.
Số liệu thống kê cho thấy, cơ cầu giống vải chủ yếu của Thái nguyên, Việt
Nam có 3 nhóm chính: Đó là vải chua (vải tu hú), vải nhỡ vải lai và vải thiều.
Trong nhóm vải thiều, vải thiều Thanh Hà có diện tích lớn nhất, chiếm hơn
70,99% diện tích, vải chua chiếm 5,53%, vải nhỡ khoảng 11,37%, còn lại là diện
tích vải thiều Phú Hộ (Trần Thế Tục, 2004) [36]. Có thể thấy giống vải chua, vải
nhỡ là giống chín sớm chiếm diện tích nhỏ so với diện tích trồng vải của toàn
tỉnh, có chất lượng kém, chua và hạt to, tuy nhiên giá bán trên thị trường thường
cao do giống này chín sớm hớn vải Thanh Hà khoảng 1 tháng. Hiện nay giống
vải chín sớm mới đang được ưu tiên đưa vào cơ cấu trồng vải, tạo thị trường vải
trước thời vụ thu hoạch rộ của vải Thanh hà đó là giống vải Hùng Long.
2.3.4. Tình hình sản xuất và tiêu thụ vải tại huyện Đồng Hỷ
Diện tích và sản lượng một số cây ăn quả chính của huyện Đồng Hỷ

được trình bày qua bảng 2.6.
Bảng 2.6. Diện tích, sản lƣợng một số cây ăn quả chính ở huyện Đồng Hỷ
STT
Loại cây
ăn quả
Diện tích
(ha)
Diện tích cho
thu hoạch (ha)
Năng suất
(tạ/ha)
Sản lƣợng
(tấn)
1 Xoài 42 40 31,8 127
2 Nhãn 294 294 42 1234
3 Vải 1496 1202 52,7 6334
4 Cam 15 15 45,3 67,9
5 Chanh 37 37 48,6 179,8
6 Dứa 28 28 78,6 220
7 Chuối 57 57 100,1 571
8 Bưởi 14 14 96,4 135
9 Na 159 159 84,9 153
10 Hồng 140 132 13,9 183,4
11 Cây ăn quả
khác
170 170 30,9 526
Tổng 2452 2148 - 9731,1
(Nguồn: Phòng Nông nghiệp huyện Đồng Hỷ 2008)

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

17

Số liệu bảng 2.6 cho thấy, cây vải có diện tích rất lớn so với diện tích
cây ăn quả trong toàn huyện. Toàn huyện có 2452 ha cây ăn quả các loại
trong đó chỉ riêng cây vải đã có diện tích lên tới 1496 ha trong đó diện tích
cho thu hoạch lên đến 1202 ha. Tỷ lệ diện tích cây vải so với các cây ăn quả
khác trong toàn huyện thể hiện qua đồ thị 2.1.







Đồ thị 2.1. Tỷ lệ diện tích cây vải so với các loại cây ăn quả khác của
huyện Đồng Hỷ năm 2008
Qua đồ thị 2.1 cho thấy diện tích cây vải chiếm tỷ lệ tới 61,01% trong
tổng số diện tích cây ăn quả của toàn huyện, chứng tỏ vai trò quan trọng của
loại cây ăn quả này trong cơ cấu diện tich cây ăn quả của huyện Đồng Hỷ.
Tuy có diện tích lớn song thị trường tiêu thụ vải của huyện Đồng Hỷ đa số là
bán quả tươi cho khu vực trong tỉnh và một số địa bàn lân cận. Một số khu
vực trồng vải chín sớm của huyện đã cho thu hoạch nhưng diện tích còn ít,
năng suất thấp do nhiều nguyên nhân.
2.4. MỘT SỐ NGHIÊN CỨU VỀ CÂY VẢI Ở VIỆT NAM VÀ TRÊN THẾ GIỚI
2.4.1. Nghiên cứu về đặc điểm thực vật học và yêu cầu sinh thái
2.4.1.1. Đặc điểm thực vật học
a. Đặc điểm rễ:
Cây vải có bộ rễ rất khoẻ gồm rễ ăn đứng và rễ ăn ngang, bộ rễ ăn
nông, sâu, rộng, hẹp phụ thuộc cách nhân giống, đất trồng, nước, phân bón và

38.99%
61.01%

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

18

chế độ nhiệt trong đất. Vải trồng bằng hạt rễ ăn sâu 4-5m, trồng bằng cành
chiết rễ ăn nông 1,2 - 1,6m. Đại bộ phận rễ tập trung ở tầng 60cm, độ lan xa
của rễ thường gập 1,5 - 2 lần tán cây, rễ tơ tập trung trong khu vực hình chiếu
của tán và độ sâu 40 cm trở lại. Rễ vải có khả năng hấp thu mạnh nên cây có
khả năng chịu hạn tốt. Rễ vải có nấm cộng sinh tạo thành nội khuẩn căn giúp
cho rễ hút được nước, cung cấp dinh dưỡng trong điều kiện khô hạn (Trần
Thế Tục và cs, 1997) [32].
b. Đặc điểm thân, cành
Cây vải là cây bụi thường xanh, cây trưởng thành thường cao từ 10 -
10m, thân to, vỏ phẳng, nhẵn, mầu nâu xám hoặc nâu đen, gỗ có vân mịn
mầu nâu. Tán cây hình mâm xôi, hình bán cầu, đường kính tán 7 - 12m.
cành chính to khoẻ, phân nhánh nhiều, hơi cong, phân bố đều về các phía.
thế cây tùy thuộc theo giống, các giống vải Nếp, Trần Tử, Lam Trúc tán
hơi doãng rộng, các giống Quế vị, Ô Diệp vươn thẳng, các giống Hoài Chi,
Lam Trúc cành mọc dày, ngắn, tán khít, các giống thuỷ Đông, Tam Nguyệt
Hồng cành thưa, dài. Cây vải nhân giống bằng phương pháp chiết hay ghép
từ khi trồng đến 3 năm tuổi chủ yếu là sinh trưởng dinh dưỡng. Trong thời
kỳ này bộ khung tán phát triển mạnh, một năm có thể ra 5 - 6 đợt lộc (Nghê
Diệu Nguyên và cs, 1991) [23].
c. Đặc điểm lá
Thuộc lá kép lông chim gồm 2 - 4 đôi, mọc so le, lá chét cứng, dai có
chất sừng. Cuống là ngắn, mặt lá xanh đậm, gân nhẵn, không nổi rõ trên lá.
Mút lá nhọn, gốc lá hơi tù, lá non khi mới ra mầm tím đỏ, khi thành thục mầu

xanh đậm, hình dạng và màu sắc lá có thể dùng để phân loại các giống khác
nhau. Tuổi thọ của lá từ 1 - 2 năm, trong cùng một giống lá ra ở các mùa cũng
không hoàn thành giống nhau do ảnh hưởng của nhiệt độ, nước, dinh dưỡng
(Trần Thế Tục và cs, 1997) [32].

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

19

d. Đặc điểm hoa
Vải có 3 loại hoa cơ bản: hoa đực, hoa cái và hoa lưỡng tính, hoa vải rất
bé, không có cánh, hoa đực có khả năng tung phấn để thụ tinh, hoa cái được thụ
tinh sẽ phát triển thành quả. Hoa lưỡng tính có thể kết quả được nhưng ít thấy,
hoa cái thường có 2 bầu, sau khi thụ tinh xong thì quả phát triển, thường chỉ có
một bầu phát triển thành quả (Trần Thế Tục và cs, 1997) [32].
- Hoa cái: hoa cái phát triển hoàn toàn, ba bộ phận bầu nhuỵ, vòi nhuỵ
và đầu nhuỵ phân hoá khá rõ. Bầu nhuỵ phát triển thường có 2 - 3 tâm bì. Bầu
nhuỵ có 3 tâm bì thì cả hai đều mọc sóng đôi hàng đều, bầu nhị có 3 tâm bì thì
sắp xếp theo hình chân đỉnh. Trong bầu nhị có phôi chân mọc ngược có thể
thụ tinh kết quả. Khi nhuỵ đã chín thì đầu nhuỵ tiết ra dịch dính là thời điểm
thụ phấn tốt nhất. Chỉ nhị của hoa này rất ngắn khoảng 0,5 cm chỉ cao bằng
bầu nhị bao phấn to, thông thường không nứt ra, cho dù có nứt cũng không có
phấn ra được (Nguyễn Văn Dũng và cs, 2005) [9].
Hoa cái sau khi thụ phấn, thụ tinh sẽ đậu quả. Với sản xuất, hoa cái có
ý nghĩa quan trọng, nó chiếm khoảng 30%. Với các giống khác nhau, tuổi cây
khác nhau, ra hoa sớm hoặc muộn, thì tỷ lệ hoa cái cũng khác nhau [9].
- Hoa đực: Thường gọi là “hoa giả” bao gồm hoa đực mà nhuỵ này hoàn
toàn thoái hoá và nhuỵ cái phát triển không hoàn toàn, nhuỵ thoái hoá chỉ còn
dấu vết nhị được mọc trên mầm hoa, phấn nhiều 6 - 8 nhị. Chỉ nhị dài, bao
phấn to, phấn hoa khi chín có màu vàng, nhị đực thường có hạt phấn tốt, hoa

đực tiêu hao dinh dưỡng nhiều, nên cần có biện pháp giảm tỷ lệ hoa đực [9].
- Hoa lưỡng tính: có nhị đực, nhuỵ cái cùng phát triển, nhị có thể tung
phấn bình thường, đầu nhuỵ có thể nứt ra để thụ phấn, thụ tinh. Đây là loại
hoa hoàn toàn có thể kết thành quả, nhưng số lượng hoa lưỡng tính không
nhiều (Anonymous, 2000) [44].

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

20

- Hoa biến thái (hoa dị hình): có bầu nhuỵ, bầu nhuỵ có 1 hoặc nhiều
ngăn sắp thành một hàng hay nhiều tầng, đầu nhuỵ tách đôi hoặc tách thành
nhiều khía, trong đó nhuỵ chỉ có một tâm bì phát triển bình thường, còn các
tâm bì khác bị thoái hoá và teo đi. Biến thái của nhị cũng biểu hiện đa dạng,
có nhị mọc trên chuỗi nhuỵ, gối chỉ thị và bầu nhuỵ hợp làm một, đầu cuối bộ
phận hợp sinh này mọc ra bao phấn một ngăn. Đoạn cuối bao phấn thành chỉ
nhị. Số nhị của hoa dị hình dao động rộng từ 3 - 19 cái ( Nguyễn Văn Dũng
và cs, 2005) [9].
Khả năng ra hoa, tỷ lệ các loại hoa và tỷ lệ đậu quả của các giống khác
nhau có sự khác nhau do tác động của cả hai yếu tố đặc tính giống và điều
kiện sinh thái (Vũ Mạnh Hải 1986) [12]. Thông thường cành hoa ngắn, có tỷ
lệ đậu quả cao, mật độ quả dầy và đều hơn so với loại hình cành hoa dài [40].
Thông thường trong một chùm hoa, hoa đực và hoa cái không cùng nở
một lúc, cho nên nếu chỉ trồng thuần một loại giống thì dễ xảy ra sự thụ phấn
không tốt, đậu quả kém. Do vậy trong sản xuất cần phải trồng thêm các giống
khác nhau, để tăng năng thụ phấn của cây. Số lượng hoa vải nhiều nhưng tỷ lệ
đậu quả thấp. Khi hoa nở gặp ngày nắng ấm, ít mây mù, ít mưa phùn thì việc
thụ phấn thuận lợi, tỷ lệ đậu quả cao ( Vũ Mạnh Hải, 2004) [13].
e. Đặc điểm quả
Có nhiều dạng: hình trứng, hình bầu dục, hình trái tim, hình cầu…

Tuỳ từng giống, lúc còn xanh quả có màu xanh nhạt, khi chín màu đỏ thẫm
tím hoặc xanh tuỳ giống. Cùi vải thường chiếm 60 - 70%, vỏ và hạt chiếm
20 - 46% khối lượng quả. Cùi vải mầu trắng vị ngọt pha chua hoặc rất chua
tuỳ từng giống. Hạt vải bình bầu dục dài, mầu nâu bóng (Trần Thế Tục,
1997) [33].

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

21

2.4.1.2. Đặc điểm sinh trưởng và phát triển của cây vải
a. Giai đoạn sinh trưởng
Trên cây đã cho quả một năm có 2-3 đợt lộc vào tháng 2, sau thu hoạch
tháng 6-7 và tháng 9-10. Khi cây đã già thì một năm chỉ có 2 đợt lộc vào
tháng 3 và tháng 9. Đợt lộc vụ xuân nếu không có hoa thì sẽ thành cành dinh
dưỡng, nếu cành mang hoa thì lá cành quả, loại cành này mọc trên cành vụ
thu năm trước, bởi vậy phải chăm sóc tốt cành vụ thu thì năm sau mới có
nhiều cành cho quả (Trần Thế Tục, Ngô Bình, 1997) [34].
b. Giai đoạn phát triển
Theo Sauco [47]: thời gian từ khi trỗ hoa đến khi quả vải chín kéo dài
3-4,5 tháng ở vùng nhiệt đới và từ 4-6 tháng ở vùng bán nhiệt đới. Cây trồng
bằng hạt sau trồng từ 6 năm trở lên mới trổ hoa, cho quả. Cây trồng bằng cành
chiết thì sau 3 - 4 năm đã cho quả. Cây trồng bằng cành ghép có thể ra hoa và
cho quả trước cây trồng bằng cành chiết.
Nhiều nhà nghiên cứu cho rằng việc đậu hoa ở cây ăn quả tuỳ thuộc
vào 2 yếu tố: Tinh bột (Hydrat carbon) và chất kích thích sinh trưởng. Sự trỗ
hoa của cây vải, tuỳ thuộc bình quân giữa chất khởi điểm tăng trưởng (hay
chất ức chế, ngăn trỗ hoa) do các lá non đang lớn phát sinh và một chất ức chế
trổ hoa do đó là già phát sinh (Trần Thế Tục, 1997) [33].
Theo các tác giả Trung Quốc, quả vải phát triển qua 3 giai đoạn và

cùng xuất hiện 3 lần rụng quả [33].
- Giai đoạn 1: Tế bào tăng trưởng mạnh để phát triển phôi, vỏ hạt, vỏ
quả. Sau hoa cái nở 10 ngày, quả bằng hạt đậu thì rụng quả sinh lý đợt 1.
- Giai đoạn 2: Hạt lớn nhanh, vỏ quả cứng lại, cùi dần bao cứng hạt.
Khi cùi bao từ 1/3 - 2/3 hạt, do dinh dưỡng không đầy đủ hoặc nguyên tố kích
thích bên trong giảm nên xuất hiện rụng quả lần 2.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

22

- Giai đoạn 3: Cùi phát triển nhanh và quả chín. Thời gian này dinh
dưỡng và chất khoáng tích luỹ nhanh vào quả, vỏ quả đã có một phần
chuyển mầu. Do cường độ tích luỹ nhanh, nếu gặp thời tiết bất thuận (nắng
hạn, mưa to) sẽ làm rụng quả. Hiện tượng rụng quả lần 3 thường trước thu
hoạch một tuần.
2.4.1.3. Yêu cầu về sinh thái của cây vải
Cây vải yêu cầu rất chặt chẽ đối với các yếu tố khí hậu: nhiệt độ, lượng
mưa, ánh sáng… những yếu tố này tác dộng đồng thời, chịu ảnh hưởng lẫn
nhau và mức độ ảnh hưởng có liên quan chặt chẽ đến bản chất các giống.
a. Yêu cầu về nhiệt độ
Nhiệt độ là nguyên nhân chủ yếu ảnh hưởng đến sinh trưởng dinh
dưỡng và sinh trưởng sinh thực cảu cây vải. Quan hệ giữa nhiệt độ và sinh
trưởng dinh dưỡng đã được Nguyễn Thiên Đường (1984) nghiên cứu cho thấy
cây vải sinh trưởng ở vùng có nhiệt độ trung bình năm 21 - 25
o
C phản ứng
tốt: Giống chín muộn ở nhiệt độ 0
o
C và giống chín sớm 4

o
C thì sinh trưởng
dinh dưỡng ngừng trệ. Khi nhiệt độ 8 - 10
o
C thì bắt đầu khôi phục sinh
trưởng, 10 - 12
o
C sinh trưởng chậm, 21
o
C trở lên sinh trưởng tốt, ở 23 - 26
o
C
sinh trưởng mạnh nhất. Khi nhiệt độ giảm xuống 0
o
C chưa bị hại, -1,5
o
C lộc
thu bị hại nghiêm trọng (Nguyễn Văn Dũng và cs, 2005) [9].
Ở vùng nhiệt đới (Indonexia, Nam Trung Quốc, Philippin, Guatemala -
Cu ba), nhiệt độ tối thấp không bao giờ dưới 10
o
C, cây vải sinh trưởng khoẻ,
nhưng không bao giờ ra hoa. Một số tác giả cho rằng sự ra hoa thất thường ở
một số nước có nguyên nhân bởi nhiệt độ cao (Menzel, 1998) [54].
Những nghiên cứu của Vũ Mạnh Hải cho thấy độ các tháng 12 đến tháng
2 năm sau, lượng mưa tháng 11, 12 số giờ nắng tháng 11, 12 có tương quan
đến sản lượng (Vũ Mạnh Hải và CTV, 1986) [12].

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

23

MenZel, S.V. Galan, U.G. Minnini [50],[53],[55] nhận thấy sự phân
hoá mầm hoa của vải có quan hệ với sự bất lợi của môi trường và đã đưa ra
các yếu tố lý tưởng của điều kiện khí hậu liên quan đến sinh trưởng và phát
triển của cây vải hàng năm như sau:
1. Không có sương giá
2. Không có giá khá lớn
3. Ra lộc nhiệt độ từ 26 - 30
o
C, độ ẩm tương đối cao, mưa nhiều
4. Giai đoạn phân hoa mầm hoa, nhiệt độ cao nhất trong mùa đông phải
dưới 20
o
C lượng mưa thấp hơn 50mm/ tháng, trong 3 tháng trước khi xuất
hiện mầm hoa.
5. Ra hoa nhiệt độ từ 16 - 22
o
C, độ ẩm vừa phải
6. Đậu quả nhiệt độ từ 18 - 24
o
C, độ ẩm vừa phải
7. Khi quả chín, nhiệt độ từ 24 -28
o
C, có mưa, bức xạ lớn, độ ẩm tương
đối cao.
8. Khi quả chín, nhiệt độ và ẩm độ vừa phải
9. Đất sâu, thoát nước tốt, không mặn, kết cấu và độ phì đất thay đổi
tuỳ theo giống vài trồng.
Ở Trung Quốc, Nghê Diệu Nguyên cho thấy mùa đông có nhiệt độ thấp

thì có lợi cho phân hoá mầm hoa. Nhu cầu về nhiệt độ của các giống vải có
khác nhau: Giống chín sớm như Tam Nguyệt Hồng, nhiệt độ tương đối cao
cũng có thể hình thành mầm hoa. Giống chín muộn như Hoài Chi cho thấy
nhiệt độ từ 0
o
C - 10
o
C, thời gian đầu có lợi cho phân hoá mầm hoa, những lá
nhỏ (ở cụm hoa gốc) bắt hình thành thì teo đi và cụm hoa không có lá, nhiệt
độ ừ 11 - 14
o
C lá nhỏ và cụm hoa dần dần phát dục thành cụm hoa có giá trị
kinh tế. Nhiệt độ trên 19
o
C không có lợi cho phân hoá mầm hoa, chỉ có lợi
cho sinh trưởng. Đồng thời tác giả nhận thấy đối với giống Hoài Chi và các

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

24

giống chín muộn, chỉ cần sinh trưởng của cành cây khoẻ mạnh, cành mẹ mùa
thu thành thục, bình quân nhiệt độ tháng 1, 2 là 18
o
C thì rất tốt cho hình thành
hoa và đậu quả [16],[39].
b. Yêu cầu về ánh sáng
Tục ngữ Trung Quốc có câu: “Đương nhật lệ chi. Bội nhật long nhãn”
(nghĩa là: vải trồng ở nơi có nhiều ánh mặt trời, còn nhạn có thể trồng nơi ánh
sáng ít hơn). Tổng số giờ chiếu sáng trong năm là 1800 giờ trở lên khá thích

hợp cho vải, ánh sáng đầy đủ giúp cho tác động đồng hoá tăng tích lũy hữu
cơ, thuận lợi cho phân hoá mầm hoa, làm cho mã quả đẹp, nâng cao chất
lượng. Cành lá quá dầy bị thiếu ánh sáng, dinh dưỡng tích luỹ ít, khó hình
thành hoa bởi vậy thời kỳ ra hoa cần có số giờ nắng chiếu sáng nhiều nhưng
không thích ánh sáng mạnh, bởi ánh sáng mạnh làm không khí khô, lượng bốc
hơi lớn, bao phần rễ bị khô, nồng độ mật hoa lớn ảnh hưởng đến thụ phấn thụ
tinh. Mùa hoa, mưa râm triền miên, hiệu quả quang hợp thấp, dinh dưỡng mất
cân đối để dẫn đến rụng quả nhiều. Theo kết quả nghiên cứu về giống vài Hắc
Diệp: số giờ chiếu sáng nhiều thì lượng hoa cái bình quân một chùm tăng lên
tương ứng (Nghê Diệu Nguyên, Ngô Tố Phần, 1991) [23].
c. Yêu cầu lượng mưa và độ ẩm
Cây vải ưu nhiều độ cao, ẩm độ, tổng lượng mưa có đầy đủ hay không
là nhân tố chủ yếu ảnh hưởng đến sinh trưởng phân hoá mầm hoa và ra hoa
quả của vải. Mùa hè là thời kỳ sinh trưởng dinh dưỡng lượng mưa tương đối
nhiều, thời kỳ sinh trưởng sinh thực lượng mưa tương đối ít. Mùa đông ít
mưa, đất khô hạn, độ ẩm không khí thấp đã ức chế sinh trưởng của rễ và
cành, nâng cao độ dịch trong cây thuận lợi cho phân hoá mầm hoa [23].
Ở huyện Bác Bạch tỉnh Quang Tây - Trung Quốc tháng 11/4981 -
1/1982 lượng mưa chỉ 27,1 mm, thời gian khô hạn dài, năm đó lượng hoa rất
nhiều. Trái lại mùa đông mưa nhiều, cây dễ nảy lộc đông, không thuận lợi cho
phân hoá mầm hoa nên chất lượng hoa kém [23].

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

25

Thời gian phân hoá mầm hoa, lượng mưa có ảnh hưởng đến tính đực
cái của hoa. Theo kết quả phân tích mối tương quan: Lượng mưa thượng tuần
và hạ tuần tháng 1 có mối quan hệ thật chặt chẽ với hoa cái hệ số tương quan
phân biệt là 0,8966

**
và 0,9766
**
. Tuy nhiên lượng mưa giai đoạn này nói
chung có mối tương quan nghịch với tổng số hoa và số hoa đực bình quân 1
chùm. Cuối thời kỳ phân hoá hoa tưới nước đầy đủ thì tổng số hoa và số hoa
đực bình quân một chùm hơi giảm, nhưng số hoa cái bình quân một chùm
chịu ảnh hưởng không lớn [23].
Mưa nhiều ảnh hưởng đến thụ phấn, thụ tinh. Thời kỳ quả non mà gặp trời
mưa và râm nhiều ngày hiệu quả quang hợp thấp dễ rụng quả. Thời kỳ ra hoa
cần lượng mưa thích hợp, cách mấy ngày có một trận mưa, nếu khô hạn sẽ trở
ngại cho quả sinh trưởng phát triển, dẫn đến rụng quả hàng loạt. Thời kỳ quả
chín hạn lâu, gặp mưa đột ngột, nước quá nhiều thì phần lớn quả bị nứt. Mưa
nhiều nước trong đất nhiều, kém thông thoáng ảnh hưởng đến hoạt động của rễ.
Ở các tỉnh phía Bắc Việt Nam, có chế độ mưa và ẩm tương đối thích
hợp cho sinh trưởng, phát triển của cây vải. Mùa khô bắt đầu vào tháng 11, 12
và cũng là lúc vải cần điều kiện khô và lạnh để phân hoá mầm hoa, ra hoa.
Mùa mưa bắt đầu vào tháng 4, 5 là lúc vải cần nhiều nước để nuôi quả đang
lớn (Phạm Văn Côn, 2004) [5].
d. Yêu cầu gió:
Gió có tác động điều hoà không khí. Mùa hoa ngày nắng, ẩm độ thấp
gió có tác dụng hỗ trợ hoa thụ phấn, thụ tinh. Trong điều kiện bình thường
cây tung phấn ở độ cao 2,5 - 3,5 m thì phấn hoa chủ yếu là rơi xuống dưới tán
và trong phạm vi 10 m xung quanh tán. Mùa hoa nở, vải sợ gió Tây Bắc và
Đông Nam qua đêm. Gió Tây Bắc khô, rễ làm cho đầu nhuỵ khô ảnh hưởng
thụ phấn, gió Nam qua đêm độ nóng ẩm ướt rễ làm cho hoa héo dần đến rụng
hoa. Thời gian quả phát triển, dông bão làm quả rụng, nếu đông bão mạnh