Bồi dưỡng học sinh tự học bằng bản đồ tư duy

BỒI DƯỢNG HỌC SINH TỰ HỌC BẰNG
BẢN ĐỒ TƯ DUY
SỞ GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO BÌNH PHƯỚC
TRƯỜNG PTDTNT TX BÌNH LONG

BỒI DƯỠNG HỌC SINH TỰ HỌC BẰNG BẢN ĐỒ TƯ DUY.

I/ ĐẶT VẤN ĐỀ:
1. MỤC ĐÍCH YÊU CẦU:
Mục đích đề tài, việc sử dụng kĩ thuật dạy học dùng bản đồ tư duy (BĐTD) hay
sơ đồ tư duy để hướng dẫn bồi dưỡng năng lực tự học cho học sinh học tốt. Có
thể vận dụng BĐTD vào hỗ trợ dạy học kiến thức mới, củng cố kiến thức sau mỗi
tiết học, bài học, ôn tập hệ thống hóa kiến thức sau mỗi phần, mỗi chương, mỗi
học kì Làm cho học sinh yêu thích nắm vững kiến thức một cách khoa học.
2. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI:
Việc dạy học phù hợp với học sinh dân tộc thiểu số. Sử dụng bản đồ tư duy trong
dạy học : BĐTD một công cụ tổ chức tư duy nền tảng, có thể miêu tả nó là một kĩ
thuật hình họa với sự kết hợp giữa từ ngữ, hình ảnh, đường nét, màu sắc phù hợp với
cấu trúc, hoạt động và chức năng của bộ não giúp con người khai thác tiềm năng vô
tận của bộ não. Nó được coi là sự lựa chọn, cho toàn bộ trí óc hướng tới lối suy nghĩ
mạch lạc. là một giáo viên môn vật lí, làm thế nào giúp các em học sinh có một
phương pháp học tập theo lối hiện đại, lượng kiến thức quá nhiều, quá lớn các em
không thể nhớ hết được, học trước quên sau, ghi chép theo lối truyền thống làm các
em nhàm chán, biếng học.
Qua một năm thực hiện tôi nhận thấy kỹ thuật dạy học mới rất hay. Để giúp
học sinh ghi chép tốt, nhớ lâu, hiểu kĩ từ lớp nền tảng. Tôi đúc kết kinh
nghiệm qua đề tài: “ DẠY - HỌC BẰNG BẢN ĐỒ TƯ DUY“ để học tốt
vật lí.
BỒI DƯỠNG HỌC SINH TỰ HỌC BẰNG BẢN ĐỒ TƯ DUY.

II/- GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ:

1. Cơ sở khoa học:
Bản đồ tư duy - phương pháp dạy học bằng cách sử dụng đồng thời hình ảnh,
đường nét, màu sắc, chữ viết, với sự tư duy tích cực không chỉ tạo hứng thú
cho học tập của học sinh mà còn góp phần đổi mới và làm phong phú các
phương pháp giáo dục.
- Vật liệu làm BĐTD dễ kiếm, cách làm đơn giản và có thể vận dụng với bất
kỳ điều kiện nào của các nhà trường hiện nay, BĐTD có thể được vẽ trên giấy
bìa, bảng phụ, sử dụng bút chì, màu, phấn, tẩy hoặc cũng có thể thiết kế trên
powerpoint hay các phần mềm chuyên dùng để hỗ trợ thiết kế BĐTD.
* Mục tiêu: Sử dụng trong dạy và học mang lại hiệu quả cao, phát triển tư duy
lôgic, khả năng phân tích tổng hợp, học sinh hiểu bài, nhớ lâu, thay cho ghi nhớ
dưới dạng thuộc lòng, học “vẹt”.
Kh
Kh
á
á
ph
ph
ù
ù
h
h
ợ
ợ
p v
p v
ớ
ớ
i ôn t
i ôn t

ậ
ậ
p, cc KT v
p, cc KT v
ậ
ậ
t l
t l
í
í
* Tác dụng đối với học sinh: Phù hợp với tâm sinh lí học sinh, đơn giản dễ hiểu
thay cho việc ghi nhớ lí thuyết, bằng ghi nhớ dưới dạng sơ đồ hóa kiến thức.
BĐTD sau khi ứng dụng vào các tiết học đã mang lại hiệu quả thiết thực như: Giúp
học sinh thuộc bài ngay tại lớp, nhớ nhanh, nhớ sâu và lâu, những nội dung của bài
học. Mặt khác, dạy học bằng BĐTD giúp học sinh không nhàm chán ,về bài học mà
luôn sôi nổi, hào hứng từ đầu đến cuối tiết học. Phương pháp này đặc biệt có ích
trong việc củng cố kiến thức và rèn luyện, phát triển tư duy logic, năng lực cho học
sinh.
Khi l
Khi l
à
à
m b
m b
à
à
i thi ho
i thi ho
ặ
ặ

c ki
c ki
ể
ể
m tra, c
m tra, c
á
á
c em s
c em s
ẽ
ẽ
“
“
h
h
ồ
ồ
i tư
i tư
ở
ở
ng
ng
”
”
BĐTD đ
BĐTD đ
ó
ó

.
.
M
M
ỗ
ỗ
i chương
i chương
, m
, m
ỗ
ỗ
i ph
i ph
ầ
ầ
n đ
n đ
ề
ề
u c
u c
ó
ó
BĐTD th
BĐTD th
ì
ì
khi ôn t
khi ôn t

ậ
ậ
p ki
p ki
ế
ế
n th
n th
ứ
ứ
c to
c to
à
à
n chương tr
n chương tr
ì
ì
nh s
nh s
ẽ
ẽ
d
d
ễ
ễ
d
d
à
à

ng hơn
ng hơn
.
.
BỒI DƯỠNG HỌC SINH TỰ HỌC BẰNG BẢN ĐỒ TƯ DUY.

2.THỰC TRẠNG:
Theo dự án phát triển giáo dục THCS, phong trào thi đua “Xây dựng trường học
thân thiện, học sinh tích cực”. Đổi mới phương pháp dạy và học đang là vấn đề
được ngành Giáo dục đào tạo quan tâm chỉ đạo. phổ biến phương pháp dạy học
bằng BĐTD là phương pháp mới. Phương pháp dạy học này đã, đang và sẽ được
ngành giáo dục hầu hết các tỉnh thành trong cả nước chỉ đạo nhân rộng ở cấp THCS
và các cấp học khác.
Nếu so sánh với phương pháp dạy học truyền thống chỉ chú trọng đọc - chép thì dạy
học bằng BĐTD góp phần đổi mới căn bản và toàn diện tổ chức hoạt động dạy học,
nhất là vận dụng vào dạy học kiến thức mới hoặc hệ thống hóa kiến thức phù hợp
với từng đối tượng khác nhau. Những học sinh khá, giỏi. Học sinh có thể tự học ở
nhà rất hiệu quả, không tốn kém.
BỒI DƯỠNG HỌC SINH TỰ HỌC BẰNG BẢN ĐỒ TƯ DUY.

BỒI DƯỠNG HỌC SINH TỰ HỌC BẰNG BẢN ĐỒ TƯ DUY.

- Dạy học theo lối đọc chép như trước đây, rồi cho học sinh học thuộc lòng học sinh
không ghi nhớ kĩ, học rồi quên rồi, môn vật lí yêu cầu phải làm thí nghiệm rồi rút ra
kết luận không thể học theo lối học thuộc lòng được.
- Khi giáo viên giảng cho học sinh tự ghi bài nhiều em không biết ghi, ghi bài không
đầy đủ dẫn đến khó học bài, không hiểu bài, ngán học môn vật lí, mất căn bản.
- Lối học chép không phát triển tư duy lôgic, không tạo cho học sinh biết phân tích
tổng hợp một vấn đề thành thói quen.
- Cách chép bài theo truyền thống làm cho học sinh nhàm chán không có tác dụng học

sinh nhớ lâu. BĐTD giúp người học nối kết được kiến thức thành một bức tranh tổng
thể tạo cho học sinh nhớ lâu đầy đủ, rõ ràng.
- Dạy học theo truyền thống thầy ghi gì học sinh chép nấy, giáo viên làm dùm học
sinh, không phát triển tư duy .Học sinh không tự học, không có thầy, học sinh học
không được, dẫn đến học sinh không tự tin.
BỒI DƯỠNG HỌC SINH TỰ HỌC BẰNG BẢN ĐỒ TƯ DUY.
3. NỘI DUNG
a
a
.
.
T
T
ổ
ổ
ch
ch
ứ
ứ
c
c
d
d
ả
ả
y
y
h
h
ọ

ọ
c
c
s
s
ử
ử
d
d
ụ
ụ
ng
ng
BĐTD
BĐTD
:
:
- Điều quan trọng giáo viên giúp học sinh coi thói quen lập BĐTD trước hay sau khi
học xong một bài hay một chủ đề, một chương. Giúp học sinh có cách xắp xếp kiến
thức một cách khoa học, logích.
- Giáo viên hướng dẫn học sinh lập BĐTD bằng cách giới thiệu cho học sinh một số
BĐTD cùng với sự dẫn dắt cho học sinh làm quen tập đọc, hiểu BĐTD sao cho chỉ nhìn
vào BĐTD bất kì, học sinh nào cũng có thể thuyết trình được nội dung bài học, hay một
chủ đề, một chương theo mạch logích của kiến thức.
- Hướng dẫn học sinh ghi tư duy logích theo hình thức sơ đồ hóa trên BĐTD. Từ một
vấn đề hay một chủ đề chính đưa ra ý lớn nhất, đaến ý lớn thứ hai, thứ ba, mỗi ý lớn tới
ý nhỏ liên quan tới nó. Mỗi ý nhỏ lại có ý nhỏ hơn. Các nhánh như bố, mẹ, con, cháu,
chắc, chích. Các đường vẽ có thể là đường thẳng hay cong.
-Cho học sinh thực hành vẽ sơ đồ BĐTD trên giấy chọn cây bút, tên chủ đề, hình vẽ
cho vào vị trí trung tâm. Chẳng hạn: Một số học sinh thíc xắp xếp theo hàng, một số

khác thích dạng hình học, lại có người thích xắp xếp tự do hơn. Điều nay liên quan rất
nhiều đến nhân cách học của mỗi cá nhân cũng như kinh nghiệm của người học.

- Học sinh tự viết kiến thức theo các nhánh con cháu, chắc theo cách hiểu
của các em. Vẽ theo nhóm hoặc cá nhân.
BỒI DƯỠNG HỌC SINH TỰ HỌC BẰNG BẢN ĐỒ TƯ DUY.

• Sử dụng vào việc hình thánh kiến thức mới:
- Học sinh hoạt động theo nhóm.
- Học sinh hoạt động độc lập.
- Học sinh thuyết trình trước nhóm, lớp.
- Giáo viên học sinh nhận xét` bổ xung chỉnh sửa hình thành kiến thức mới.
• Sử dụng ôn tập hệ thống kiến thức:
- Học sinh hoặc nhóm học sinh vẽ BĐTD
- Giáo viên học sinh nhận xét. -
BỒI DƯỠNG HỌC SINH TỰ HỌC BẰNG BẢN ĐỒ TƯ DUY.

Ví dụ: Thay vì tổ chức cho học sinh ôn tập theo cách truyền thống, giáo viên có
thể triển khai các nội dung cần ôn tập bằng cách sử dụng BÑTD, tạo điều kiện cho
học sinh có cơ hội sử dụng kiến thức đã học, vận dụng chúng vào thực tế. Dưới
đây là một phương án sử dụng sơ đồ tư duy khi ôn tập chương “Điện học” (lớp 9)
Giáo viên có thể nêu một câu hỏi khái quát: “Hãy sử dụng sơ đồ tư duy để tìm
hiểu các vấn đề liên quan đến điện”. Học sinh suy nghĩ về câu hỏi trên và đưa ra
câu trả lời (đầu tiên) cho câu hỏi chính (vẽ sơ đồ tư duy ứng với từ khóa trung tâm
là Điện). Lần lượt bổ sung từ ngữ/ý tưởng vào câu trả lời cho câu hỏi chính.
Học sinh đưa ra các vấn đề liên quan đến điện như : sản xuất điện, sử dụng điện,
mắc mạch điện, tiết kiệm điện, sử dụng an toàn điện,… Học sinh đọc ý kiến của
các thành viên trong nhóm và thống nhất. Đó chính là các từ khóa cấp 1
Hay như với câu hỏi: “Làｍ thế nào có thể tiết kiệm điện?”, học sinh có thể điền
tiếp vào hồ sơ các từ khóa như: giảm thời gian sử dụng điện, sử dụng thiết bị an

toàn điện,…Đó chính là các từ khóa cấp 2.
BỒI DƯỠNG HỌC SINH TỰ HỌC BẰNG BẢN ĐỒ TƯ DUY.

b/ Tóm lại: BĐTD có thể sử dụng trong các bài học, môn học và các cấp học, với
các mức độ và nội dung khác nhau. Để đảm bảo sơ đồ tư duy phát huy được tác
dụng giúp cho học sinh phát triển tư duy, ghi nhớ kiến thức một cách cụ thể, chính
xác theo cấu trúc trật tự lôgic của vấn đề/ nội dung / chủ đề, giáo viên cần chuẩn bị
nội dung và hệ thống các câu hỏi khơi gợi để học sinh động não phát triển bổ sung
ý kiến. Trong quá trình phát triển ý tưởng, các ý kiến của học sinh đều được tôn
trọng và ghi nhận, sau đó giáo viên gợi ý để học sinh tự sắp xếp, điều chỉnh hoàn
thiện sô ñoà. Như vậy giáo viên đóng vai trò là người hướng dẫn, học sinh là chủ
thể của hoạt động, tìm kiếm và phát hiện kiến thức mới trên cơ sở kiến thức và
kinh nghiệm đã có của mỗi học sinh.
Giáo viên không nên xây dựng sơ đồ rồi giảng giải để học sinh công nhận, điều
này mang tính hình thức, áp đặt không hiệu quả.
Với BĐTD tôi sử dụng hướng dẫn học sinh ở phần củng cố kiến thức học sinh để
hệ thống lại toàn bài . Học sinh chuẩn bị bài bằng sơ đồ tư duy, thảo luận nhóm để
xây dựng bài mới bằng sơ đồ tư duy.
BỒI DƯỠNG HỌC SINH TỰ HỌC BẰNG BẢN ĐỒ TƯ DUY.

MỘT SỐ VÍ DỤ MINH HỌA ĐÃ THỰC HIỆN BĐTD
1. ĐO ĐỘ DÀI :
BỒI DƯỠNG HỌC SINH TỰ HỌC BẰNG BẢN ĐỒ TƯ DUY.

2.
MÁY CƠ ĐƠN GIẢN
:
BỒI DƯỠNG HỌC SINH TỰ HỌC BẰNG BẢN ĐỒ TƯ DUY.

2. ĐÒN BẨY:

3. CỦNG CỐ BÀI ĐỐI LƯU – BỨC XẠ NHIỆT ( VẬT LÍ 8)
BỒI DƯỠNG HỌC SINH TỰ HỌC BẰNG BẢN ĐỒ TƯ DUY.

Ví duï
Ví duï
Ví duï
BỒI DƯỠNG HỌC SINH TỰ HỌC BẰNG BẢN ĐỒ TƯ DUY.

4. CỦNG CỐ BÀI CÔNG THỨC TÍNH NHIỆT LƯỢNG: ( VẬT LÍ 8)
Q = (m
1
c
1
+ m
2
.c
2
). ∆t
∆t
BỒI DƯỠNG HỌC SINH TỰ HỌC BẰNG BẢN ĐỒ TƯ DUY.

4. ÔN TẬP CHƯƠNG I: ( VẬT LÍ 7)

I = I
1
= I
2
=…
U = U
1

+ U
2
=…
R = R
1
+ R
2
=…
U
1
/ U
2
= R
1
/R
2
R
S



I
1
/ I
2
= R
2
/R
1
U = U

1
= U
2
=…
I = I
1
+I
2
+…
1/R
tđ
= 1/R
1
+1/R
2
+
P
= U. I
P
= U
2
/R
P
= I
2
.R
P
= A/ t
Q ~ I
2

Q

=

I
2
.
R
.
t
A = I
2
.R.t
A = U
2
t/R
A = U.I.t
A =
P
. t
TỔNG KẾT CHƯƠNG I: ĐIỆN HỌC ( LÍ 9)
BỒI DƯỠNG HỌC SINH TỰ HỌC BẰNG BẢN ĐỒ TƯ DUY.

4. KẾT QUẢ:
a /Kết quả đạt được:
Sử dụng BĐTD trong dạy học:
- Kích thích hứng thú học tập và khả năng sáng tạo của học sinh
- Phát huy tối đa tìm năng củ bộ não.
-Rèn luyện cách xác định chủ đề và phát triển ý chính, ý phụ, một cách logích.
- Tiết kiệm thời gian.

- Ghi nhớ tốt hơn.
- Phát triển nhận thức tư duy.
b /Ý nghĩa
:
Từ việc thực hiện BĐTD để dạy - học tích cực một cách mạnh dạn, đã hoàn thành
lối học tích cực, giúp học sinh học hiểu, bỏ được thói quen học vẹt một cách máy
móc, thuộc nhưng không nhớ được kiến thức trọng tâm, không nắm được “Sự
kiện nổi bật” . Từ đó học sinh phát huy năng lực tự học thành nề nếp thói quen.
BỒI DƯỠNG HỌC SINH TỰ HỌC BẰNG BẢN ĐỒ TƯ DUY.

5. ĐỀ XUẤT:
Không có phương pháp nào là vạn năng, tuyệt đối, mà giáo viên phải biết tìm tòi,
học hỏi, thực hiện, ghi chép, đúc rút kinh nghiệm, phối hợp nhiều phương pháp
tích cực để việc giảng dạy được nhẹ nhàng, hiệu quả hơn, mong có sự trao đổi
chuyên môn giữa trường, tổ để việc dạy càng ngày càng tiến bộ hơn.
Bình Long: Ngày 01/ 02/ 2013
người thực hiện
Hồ Thị Kim Hoa