SKKN môn Sinh học THPT_ Vận dung PPDH tích cực vào dạy các bài trong chương virut và bênh truyền nhiểm

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
ĐỀ TÀI:
“VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC VÀO DẠY
MỘT SỐ BÀI TRONG CHƯƠNG VIRUT VÀ BỆNH TRUYỀN
NHIỄM- SINH HỌC 10.”
1
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Hiện nay Bộ GD và ĐT đang tiến hành đổi mới toàn diện về giáo dục ở các
cấp học. Trong đó, có cấp trung học phổ thông nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả
đào tạo.
Công cuộc đổi mới này liên quan nhiều lĩnh vực như đổi mới chương trình, đổi mới
sách giáo khoa, đổi mới thiết bị dạy và học, đổi mới phương pháp dạy và học, đổi mới
quan niệm và cách thức kiểm tra đánh giá, đổi mới quản lí………
Tuy nhiên, những đổi mới này có đem lại hiệu quả hay không phụ thuộc rất nhiều
vào người giáo viên, những người trực tiếp thể hiện tinh thần đổi mới nói trên trong từng
tiết học.
Trong những năm gần nay đã có nhiều chương trình nghiên cứu và ứng dụng các
biện pháp khác nhau nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục, một trong những biện pháp đó là
phương pháp dạy học tích cực.
Trong tình hình đổi mới phương pháp dạy học hiện nay ở các trường phổ thông đã
có những tiến bộ đáng kể. Phương pháp dạy học truyền thống “giáo viên làm trung tâm”,
học sinh thụ động ghi chép là chính đã từng bước thay thế bởi phương pháp dạy học “lấy
học sinh làm trung tâm”, giáo viên đóng vai trò chỉ đạo định hướng quá trình nhận thức
của học sinh. Song việc đổi mới phương pháp dạy học còn gặp nhiều khó khăn do nhiều
lí do (nhận thức của giáo viên, phương tiện dạy học, nôi dung chương trình sách giáo
khoa, cơ sở vật chất….) còn nhiều điều bất cập.
2
Trong dạy học, việc lựa chọn phương pháp dạy học cho phù hợp với nội dung của bài dạy
và phù hợp với đối tượng học sinh là một vấn đề hết sức cần thiết.Nhiều giáo viên trong
quá trình giảng dạy cũng đã tổ chức cho HS hoạt động nhóm nhưng hình thức tổ chức
hoạt động nhóm thường nghèo nàn nên gây sự nhàm chán đối với học sinh.

Trong chương trình sinh học 10, chương “Virut và bệnh truyền nhiễm” có nhiều nội dung
trừu tượng, HS khó nắm bắt nội dung bài học và nếu không có phương pháp dạy để tạo
hứng thú cho HS thì HS sẽ rất nhàm chán
Xuất phát từ vấn đề trên, bản thân tôi đã tìm ra cho mình một phương pháp dạy riêng
nhằm nâng cao hiệu quả giờ dạy, mong rằng phương pháp này được các bạn đồng nghiệp
tham khảo.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
1. Đối tượng nghiên cứu: Học sinh lớp 10 ban CB.
2. Phạm vi nghiên cứu: Phương pháp giảng dạy một số bài trong chương “Virut và bệnh
truyền nhiễm” Sinh học 10.
III. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN
1.Cơ sở lí luận:
- Thực hiện chương trình dạy học theo quan điểm dạy học: Lấy học sinh làm trung tâm
thì hoạt động của thầy và trò tương ứng như sau:
* Người học khai phá tri thức, tự nghiên cứu - Thầy chỉ hướng dẫn và cung cấp
thông tin.
3
* Trò tự trả lời thắc mắc do chính mình đặt ra, tự kiểm tra mình - Thầy là trọng tài.
* Trò tự hành động, tự kiểm tra, tự điều chỉnh - Thầy làm cố vấn
- Để thực hiện được quá trình dạy học theo quan điểm lấy học sinh làm trung tâm, người
thầy phải làm gì?
Vai trò của người thầy không thể bị mờ nhạt mà trái lại còn rõ nét hơn, người thầy vẫn
là "linh hồn" của giờ học sinh động và sáng tạo.
Người thầy phải nắm vững bản chất và các quy luật của quá trình dạy học để có thể tìm
ra hoặc ứng dụng những phương pháp dạy học phù hợp với đối tượng của mình nhất.
- Cần nhấn mạnh rằng: Vai trò hoạt động của học sinh trong mỗi giờ học là hết sức quan
trọng.
* Học sinh tham gia chủ động vào quá trình nhận thức, thông qua:
+ Học sinh có nhu cầu nhận thức, khao khát tìm hiểu kiến thức mới trong mỗi bài
học.

+ Tự giác chủ động thực hiện các hoạt động học tập nhằm tìm tòi, phát hiện tri thức
và học được cách tìm ra tri thức mới.
+ Bộc lộ khả năng tự nhận thức.
+ Tham gia vào hoạt động hợp tác, theo nhóm, giúp nhau , cùng nhau tìm tòi, phát
hiện kiến thức.
+ Tham gia thảo luận, tranh luận, góp ý kiến với bạn và bảo vệ ý kiến của cá nhân.
+ Khuyến khích nêu thắc mắc, phát hiện vấn đề và tham gia giải đáp.
+ Tự đánh giá và tham gia nhận xét đánh giá lẫn nhau.
+ Tự bổ sung và hoàn thiện kiến thức.
4
-Trong hoạt động dạy học, dạy học theo kiểu hoạt động nhóm được xem là phổ biến.Hoạt
động tập thể sẽ giúp giải quyết những vấn đề gay cấn nhanh hơn.Hình thức này cũng giúp
cho các em quen dần và sớm thích ứng với đời sống xã hội nhất là trong giai đoạn hiện
nay.
2.Cơ sở thực tiễn
Trong chương “Virut và bệnh truyền nhiễm” , những nội dung ở các bài như:cấu
trúc virut, sự nhân lên của virut HS nắm bắt đuợc kiến thức chỉ thông qua những kênh
hình vẽ minh hoạ.Trong khi đó tranh ảnh dùng phục vụ cho việc dạy học những bài này
còn thiếu và chưa phong phú.
Nếu việc soạn giảng của giáo viên còn nặng về phương pháp dạy truyền thống thì
học sinh sẽ rất nhàm chán khi học nội dung chương này.Nhiều GV cũng đề cập đến
phương pháp hoạt động nhóm trong giờ học nhưng nếu không có tính sáng tạo thì cũng
không tạo được sự hứng thú cho học sinh.
Từ những vấn đề trên, trong quá trình giảng dạy tôi đã tìm ra được một số giải pháp
để nâng cao hiệu quả giảng dạy các bài trong chương “Virut và bệnh truyền nhiễm” .
IV. NỘI DUNG ĐỀ TÀI
Phần 1. Phương pháp giảng dạy bài: CẤU TRÚC CÁC LOẠI VIRUT
Đầu tiên GV cần xác định được:
Mục tiêu của bài học này là:
+Về kiến thức:

Học xong bài này HS phải:
- Mô tả được hình thái và cấu tạo của virut.
5
-Nêu được 3 đặc điểm cơ bản của virut.
+ Kĩ năng: Rèn luyện kĩ năng quan sát, tư duy, so sánh.
*Trọng tâm của bài:
- Cấu tạo và hình thái của virut
Phương pháp giảng dạy các nội dung của bài:
I.Khái niệm Virut: (thời gian 5 phút)
GV: chiếu cho hs xem hình thái của 1 số virut.
H: Nêu đặc điểm chung của virut?
HS trả lời.
H; Vậy khái niệm virut là gì?
II.Cấu tạo virut: (thời gian 15 phút)
GV chuẩn bị tranh vẽ cấu tạo virut trần và virut có vỏ ngoài (H 29.1, Sách CB),
Chú ý:trên tranh vẽ GV không điền các chú thích.
GV gọi 1 hs lên điền vào các chỗ chưa được chú thích.
GV phát PHT số 1 cho mỗi nhóm, yêu cầu nhóm thảo luận hoàn thành nội dung PHT.
Gọi đại diện nhóm trình bày, các nhóm khác bổ sung, sau đó GV trình chiếu đáp án.
III. Hình thái virut: (thời gian 20 phút)
GV phát PHT số 2 cho các nhóm.
Sau đây tôi xin nêu ra 2 phương pháp dạy mục III như sau:
*Cách 1:
6
H: Dựa vào cấu trúc vỏ capsit người ta chia virut thành những loại nào?
HS: 3 dạng ( VR có cấu trúc xoắn, khối, hỗn hợp)
GV: Trình chiếu hình ảnh về hình thái của 1 số virut (chú ý:hình ảnh không chú thích các
dạng cấu trúc), sau đó gọi 2 nhóm( mỗi nhóm 3 em) lên bảng cùng thực hiện nội dung |
sau:
+thảo luận để sắp xếp các hình ảnh theo 3 nhóm cấu trúc : cấu trúc xoắn, khối và hỗn

hợp.
+thảo luận và trình bày nội dung theo PHT số 2.
GV gọi nhóm khác dưới lớp nhận xét.
GV trình chiếu nội dung đáp án PHT số 2.
GV cùng với lớp chấm điểm cho 2 nhóm. Nhóm nào có nội dung hoàn chỉnh nhất sẽ
được cộng điểm.
*Cách 2: GV tổ chức cho HS chơi trò chơi như sau:
-GV chuẩn bị trước các tấm bìa với nội dung sau:
Tấm bìa 1(màu đỏ) có nội dung là:Dạng khối
Tấm bìa 2(màu xanh) có nội dung là: Dạng xoắn
Tấm bìa 3(màu vàng) có nội dung là: Dạng hỗn hợp
-GV chuẩn bị 10 tranh vẽ về hình thái các virut (tranh vẽ phóng to trên giấy A4 ): VR bại
liệt, VR hecpet, VR mụn cơm,VR đốm truốc lá, VR cúm, VR sởi, VR quai bị, VR dại,
VR đậu mùa, Phagơ T2
-GV chọn 3 HS lên bảng, phát cho mỗi HS tấm bìa 1,2,3 và cho mỗi em đứng ở 3 vị trí
cách nhau.
7
Sau đó gọi tiếp 10 HS khác lên bảng, GV phát cho mỗi em 1 tranh vẽ về hình thái VR.
Luật chơi như sau: Trong vòng 1 phút mỗi em phái tìm vị trí đứng cho mình sao cho phù
hợp giữa tranh vẽ của mình với các dạng hình thái: dạng xoắn, dạng khối, dạng hỗn
hợp.Em nào làm đúng sẽ được phần thưởng ( 1 cây bút hoặc được cộng 1 điểm )
GV ra tín hiệu bắt đầu trò chơi, xem thời gian để kết thúc trò chơi và cùng lớp chấm
điểm HS.
GV cho các em về chỗ ngồi và các nhóm tiếp tục thảo luận nội dung trong PHT.
GV gọi đại diện nhóm trình bày, các nhóm khác nhận xét.GV bổ sung và trình chiếu nội
dung đáp án PHT số 2.
GV cho hs trả lời các câu lệnh phần cuối bài.
IV. Củng cố: (5 phút)
- Nêu 3 đặc điểm cơ bản của virut?
- Dựa vào cấu trúc axit nuclêic, vỏ cáp sit và vỏ ngoài người ta phân VR thành

những loại nào?
Phần 2. Phương pháp giảng dạy bài: “SỰ NHÂN LÊN CỦA VIRUT TRONG TẾ
BÀO.”
*Mục tiêu của bài này là:
-Kiến thức
Sau khi học xong bài này học sinh cần:
+Trình bày được đặc điểm quá trình nhân lên của vi rút.
8
+Nêu được đặc điểm của vi rút HIV, các con đường lây truyền và biện pháp phòng ngừa.
- Kỹ năng
+Khai thác tranh để nhận biết kiến thức.
+Khái quát hóa kiến thức.
+ Vận dụng kiến thức giải thích một số hiện tượng thực tế.
- Thái độ
+Dựa trên sự hiểu biết giải thích cho mọi người trong cộng đồng: ngăn chặn, phòng ngừa
bệnh do vi rút gây nên, đặc biệt là HIV.
*Trọng tâm của bài: các giai đoạn nhân lên của VR
*GV chuẩn bị: 5 mảnh bìa vẽ 5 hình ảnh 5 giai đoạn nhân lên của virus và 5 mảnh bìa
ghi tên 5 giai đoạn nhân lên của virus.
Phương pháp giảng dạy các nội dung của bài:
Vào bài: Vi rút không có cấu tạo tế bào, không có quá trình trao đổi chất, trao đổi năng
lượng, chúng phụ thuộc hoàn toàn vào tế bào chủ, nên ở vi rút quá trình sinh sản được gọi
là sự nhân lên. Sự nhân lên của vi rút được tiến hành như thế nào? Quá trình này được
chia làm mấy giai đoạn? Nội dung của mỗi giai đoạn? Để giải đáp những câu hỏi này
chúng ta cùng nghiên cứu bài: Sự nhân lên của virus.
I. CHU TRÌNH NHÂN LÊN CỦA VIRUT. (Thời gian 25 phút)
1. Để dạy nội dung này thầy tổ chức trò chơi "Ghép giai đoạn nhân lên của virus"
Cách chơi như sau:GV gọi lần lượt 2 nhóm lên bảng (mỗi nhóm 5 em).
-Nhóm 1: trong vòng 3 phút phải gắn được các hình ảnh về các giai đoạn nhân lên của
vi rút trên bảng, theo thứ tự lần lượt thành viên này gắn xong mới đến thành viên khác.

9
- Nhóm 2: Mỗi em trong nhóm lần lượt lên gắn các ô chữ tương ứng với hình vẽ và giải
thích giai đoạn tương ứng.
GV cho hs dưới lớp nhận xét và cho điểm mỗi thành viên trong nhóm.
GV nhận xét và trình chiếu các giai đoạn nhân lên của virut.
H: Vì sao mỗi loại virut chỉ có thể xâm nhập vào một số loại tế bào nhất đinh?
HS trả lời.
II. HIV/AIDS. (Thời gian 15 phút)
Phần này chủ yếu HS tự nghiên cứu, vì vậy để tiết học thêm sôi động GV phân công nội
dung chuẩn bị ở nhà như sau:
Mỗi tổ sưu tầm những hình ảnh liên quan về HIV/AIDS ( nội dung này HS ghi trong
USB để trình chiếu).
GV gọi đại diện tổ lên trình chiếu và thuyết trình để cả lớp cùng theo dõi. Mỗi nhóm phải
nêu lên được những biện pháp phòng ngừa HIV/AIDS ?
GV chốt lại kiến thức cho HS về: con đường lây truyền, các giai đoạn xâm nhiễm, biện
pháp phòng ngừa.
GV cho HS trả lời phần câu lệnh trong SGK.
III Củng cố: (5 phút)
Cho HS xem hình ảnh trình chiếu các giai đoạn nhân lên của virut và HS nêu đặc điểm
của mỗi giai đoạn đó.
V. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
10
Đề tài đã được nghiên cứu từ năm học 2008-2009 đến nay và đã được dạy ở các
lớp ban cơ bản và ban khoa học tự nhiên. Qua các tiết dạy ở lớp, tôi nhận thấy các em đã
có nhiều tiến bộ, hiểu rõ hơn về cấu trúc và sự nhân lên của virut trong tế bào.So với các
năm học trước, năm nay học sinh nắm phần này vững hơn, và tiết học sôi nổi hơn. Các
bài kiểm tra liên quan đến kiến thức này các em đều có điểm trung bình trở lên khá cao.
Kết quả cụ thể ở bài kiểm tra như sau :
Năm học Kết quả từ trung bình trở lên
2007 – 2008( chưa áp dụng đề

tài)
65%
2008 - 2009( áp dụng đề tài) 80 %
2009 – 2010, 2010-2011( áp
dụng đề tài)
90 %
11
VI. KẾT LUẬN
Trên đây là một số kỹ thuật tổ chức hoạt động trong giờ lên lớp mà tôi thường xuyên
áp dụng trong công tác giảng dạy đối với học sinh lớp 10 và đã đem lại hiệu quả khá
tốt .Nhưng sự vận dụng hình thức nào, tổ chức trò chơi như thế nào còn phụ thuộc vào
nội dung từng bài, từng đối tượng học sinh cụ thể, tuỳ điều kiện của mỗi giáo viên.
Việc lựa chọn đúng đắn, kết hợp hài hòa các kỹ thuật dạy học nhằm đạt hiệu quả cao
phụ thuộc rất nhiều vào trình độ, vào khả năng sư phạm và lòng yêu nghề của mỗi thầy
cô giáo. Không thể có một khuôn mẫu sẵn cho một bài cụ thể, một đơn vị kiến thức cụ
thể mà hoàn toàn phụ thuộc vào mỗi thầy cô giáo.
Vì vậy tôi nghĩ rằng trên đây chỉ là đôi chút kinh nghiệm rút ra từ thực tế giảng dạy
của tôi, xin viết ra để chia sẻ với các đồng nghiệp.
Do thời gian và năng lực có hạn chắc chắn nội dung tôi trình bày ở trên có nhiều thiếu
sót. Rất mong sự cảm thông của các đồng nghiệp và góp thêm nhiều ý kiến để tôi hoàn
thiện nội dung trên.
VII. ĐỀ NGHỊ
-Nội dung đề tài áp dụng cho học sinh lớp 10 của chương trình cơ bản và chương trình
nâng cao.
-Để áp dụng các hoạt động giảng dạy như tôi đã trình bày ở trên thành công cần lưu ý các
vấn đề sau:
a. Xác định mục tiêu và trọng tâm bài lên lớp:
12
- Phần nào cho học sinh tự nghiên cứu, phần nào thực hiện kỹ trên lớp.
b. Kỹ thuật triển khai phần trọng tâm: GV xác định

- Phần nào dùng trò chơi, phần nào dùng loại câu hỏi nào cho phù hợp.
- Thiết kế trò chơi phải đơn giản, dễ thực hiện (hướng dẫn tỷ mỉ và có yêu cầu cụ thể để
học sinh thực hiện) nhưng hiệu quả tốt nhất phù hợp với thời gian cho phép (tránh tạo
cho học sinh vì quá mải chơi mà không đạt mục tiêu học tập đề ra).
- Phải chú ý rèn luyện các kỹ năng quan sát, phân tích, so sánh, hoạt động nhóm, phối
hợp tìm hiểu thông tin trên kênh hình và kênh chữ để tìm và phát hiện kiến thức, trong đó
kỹ năng vận dụng giải thích qua lại giữa thực tiễn và kiến thức lý thuyết là rất quan trọng.
13