SKKN Phương pháp sử dụng số liệu thống kê trong các khâu dạy học và hình thức dạy học địa lý kinh tế – xã hội ở Trung Tâm GDTX”

Phương pháp sử dụng số liệu thống kê trong các khâu dạy học
và các hình thức dạy học địa lý kinh tế - xã hội ở Trung tâm GDTX

A. ĐẶT VẤN ĐỀ
“Thống kê học là khoa học nghiên cứu mặt số lượng của hiện tượng... những
quy luật của đời sống kinh tế – xã hội trong mối quan hệ mật thiết với chất
lượng, trong những điều kiện, địa điểm và thời gian nhất định”. Gần đây
người ta còn quan niệm thống kê học là một khoa học nghiên cứu và cung
cấp những thông tin về mặt số liệu để phục vụ cho việc phát triển kinh tế – xã
hội cũng như quản lý đất nước.
Từ cách hiểu trên, chúng ta có thể coi những số liệu về tình hình sản
xuất, về sản phẩm, sản lượng, tài nguyên, dân cư, tình hình phát triển nơng –
cơng nghiệp v.v... là những số liệu thống kê.
Những số liệu thống kê không chỉ đơn thuần biểu hiện mặt lượng mà
chúng cịn có mối quan hệ mật thiết với mặt chất của những hiện tượng kinh
tế- xã hội. Thơng qua việc phân tích và từ những mối liên hệ của các số liệu
thống kê, chúng ta có thể biết được bản chất, các đặc điểm của các hiện tượng
và quy luật kinh tế – xã hội.
Ví dụ: Khi phân tích mối quan hệ và sự phát triển của từng ngành kinh
tế cụ thể, người ta có thể dựa trên số liệu thơng kê rút ra được những kết luận
cơ bản về đặc trưng kinh tế của một nước hoặc một khu vực v.v... diễn ra
trong một khoảng thời gian nhất định.
Từ những lý giải trên, ta có thể thấy rằng việc nghiên cứu các số liệu
thống kê trong Địa lý kinh tế – xã hội là hết sức cần thiết và có ý nghĩa đặc
biệt. Vì vậy chúng ta cần phải sử dụng các số liệu một cách hợp lý trong việc
dạy học địa lý kinh tế – xã hội ở trường Phổ thông trung học cũng như Trung
tâm giáo dục thường xuyên để rèn luyện cho học sinh biết phương pháp phân
tích, tìm ra được những kết luận đúng đắn và khoa học.
Do ý nghĩa của vấn đề, trước những yêu cầu đổi mới, phương pháp dạy
học sao cho phù hợp với yêu cầu của xã hội, của bộ môn Địa lý kinh tế – xã
hội và xu thế tiến bộ của khoa học kỹ thuật. Tôi mạnh dạn viết sáng kiến kinh

nghiệm về “ Phương pháp sử dụng số liệu thống kê trong các khâu dạy học
và hình thức dạy học địa lý kinh tế – xã hội ở Trung Tâm GDTX”.

TG: Nguyễn Thị Thi – TT GDTX Hậu Lộc

1


Phương pháp sử dụng số liệu thống kê trong các khâu dạy học
và các hình thức dạy học địa lý kinh tế - xã hội ở Trung tâm GDTX

Với mong muốn góp một phần nhỏ bé trong việc nâng cao chất lượng
dạy và học bộ môn Địa lý kinh tế – xã hội trong trường phổ thông và Trung
Tâm GDTX.

B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
I. Cơ sở lý luận của vấn đề:
Xác định nội dung kiến thức cơ bản của bài giảng là một khâu rất quan
trọng nhưng biến nội dung đó thành tri thức của bản thân học sinh lại là một
khoa học và một nghệ thuật, điều đó phụ thuộc rất nhiều vào phương pháp
của người thầy. Giáo viên cần lựa chọn hình thức và phương pháp giảng dạy
thích hợp nhất để làm cho học sinh lĩnh hội được kiến thức một cách sâu sắc
và vững chắc. Khơng có một phương pháp nào là vạn năng và được sử dụng
trong tồn bộ q trình dạy học, mà thực tế là sự kết hợp nhiều phương pháp.
Trong hệ thống các phương pháp giảng dạy địa lý kinh tế – xã hội. Cùng với
phương pháp bản đồ, phương pháp sử dụng số liệu thống kê có một ý nghĩa
rất đặc biệt. Ngoài việc cung cấp tri thức và phát triển tư duy, phương pháp
phân tích, sử dụng số liệu thống kê là một phương pháp làm tăng vốn hiểu
biết và kiến thức địa lý, nó cịn rèn luyện cho học sinh những khả năng cần
thiết trong học tập.

II. Thực trạng của vấn đề:
Khi đề cập đến vấn đề sử dụng số liệu thống kê và phương pháp giảng
dạy với số liệu thống kê nhà nghiên cứu và giảng dạy địa lý kinh tế
N.Nbaranxki trong cuốn “ Phương pháp giảng dạy địa lý kinh tế” có viết: “
Vấn đề cơng tác với số liệu có một ý nghĩa lớn lao trong việc giảng dạy địa lý
kinh tế do hai nguyên nhân: thứ nhất, các số liệu chiếm một vị trí khơng nhỏ
trong địa lý kinh tế; thứ hai, việc quan sát thực tế giảng dạy chứng tỏ, nhiều
giáo viên chưa biết đầy đủ phải làm gì với các số liệu đó và phải sử dụng
chúng ra sao?”
Đối chiếu với thực tế giảng dạy địa lý kinh tế - xã hội ở trường phổ
thông trung học và Trung tâm giáo dục thường xuyên hiện nay, ý kiến trên
vẫn còn giá trị; việc sử dụng số liệu thống kê và phương pháp giảng dạy với

TG: Nguyễn Thị Thi – TT GDTX Hậu Lộc

2


Phương pháp sử dụng số liệu thống kê trong các khâu dạy học
và các hình thức dạy học địa lý kinh tế - xã hội ở Trung tâm GDTX

số liệu thống kê của đa phần giáo viên địa lý còn chưa được tốt. Ngun nhân
chính có lẽ một phần là do họ chưa nắm được cơ sở lý luận, các nội dung và
hình thức cơ bản của việc sử dụng số liệu thống kê trong việc dạy học bộ môn
cũng như khả năng ứng dụng nó vào việc giúp cho học sinh nắm vững các
kiến thức cơ bản, phát triển tư duy và rèn luyện kĩ năng về địa lý kinh tế – xã
hội. Đây cũng là một nguyên nhân dẫn đến sự giảm sút hứng thú và chất
lượng của việc dạy học bộ mơn này.
Về phía học sinh, việc sử dụng số liệu thống kê trong quá trình học tập
và làm bài địa lý còn hạn chế. Các em chưa xác định được ý nghĩa và vai trò

quan trọng của các số liệu, vì vậy chưa biết chọn lọc và phân tích các số liệu
thống kê mà thường mơ tả và liệt kê các số liệu có sẵn hoặc số liệu thiếu
chính xác, thiếu cập nhật. Đặc biệt đối với đối tượng học sinh Trung tâm giáo
dục thường xuyên chủ yếu là những học sinh có hồn cảnh khó khăn, chất
lượng đầu vào thấp về mọi mặt, ý thức và động cơ học tập mờ nhạt, khả năng
tiếp thu và lĩnh hội kiến thức hạn chế. Điều này cũng là một nguyên nhân làm
giảm chất lượng và kết quả học tập của học sinh trong quá trình tham gia học
tập các mơn văn hóa nói chung và mơn địa lý nói riêng.
III. Giải pháp và tổ chức thực hiện:
Một trong những nhiệm vụ cơ bản của bộ môn địa lý kinh tế – xã hội ở
trường Phổ thông trung học cũng như Trung tâm giáo dục thường xuyên là
cung cấp cho học sinh một khối lượng tri thức về địa lý kinh tế – xã hội đại
cương, thế giới và Việt Nam được phân ra theo từng khối lớp. Để thực hiện
được nhiệm vụ đó người giáo viên khơng những chỉ cần có những hiểu biết về
kiến thức bộ mơn mà cịn phải biết lựa chọn hình thức và phương pháp giảng
dạy thích hợp nhất để giúp học sinh lĩnh hội được kiến thức một cách sâu sắc
và vững chắc. Điều đó có nghĩa là khi sử dụng các số liệu thống kê để giảng
dạy địa lý kinh tế-xã hội ( trong truyền thụ kiến thức, trong rèn luyện kĩ năng,
vận dụng kiến thức, ...) người giáo viên cần phải biết sử dụng chúng trong
toàn bộ các khâu của quá trình dạy học, từ khâu chuẩn bị bài (thu thập, chọn
lọc, xử lý số liệu,...); soạn giáo án; tiến hành bài giảng trên lớp đến khâu ra
bài tập về nhà; đánh giá, kiểm tra kiến thức và kĩ năng của học sinh.
III.1. Sử dụng số liệu thống kê trong khâu chuẩn bị bài:
TG: Nguyễn Thị Thi – TT GDTX Hậu Lộc

3


Phương pháp sử dụng số liệu thống kê trong các khâu dạy học
và các hình thức dạy học địa lý kinh tế - xã hội ở Trung tâm GDTX

a) Lựa chọn số liệu:
Lựa chọn số liệu, trước hết là tìm được những số liệu có tác dụng làm
nổi bật nội dung chính của bài. Do vậy cần phải cố gắng tìm được những số
liệu tiêu biểu, cần thiết và thích hợp nhất. Đặc biệt, do tính chất của bộ mơn
ln gắn với thực tiễn biến đổi thường xuyên, với sự phát triển kinh tế xã hội
của một quốc gia, một khu vực và ngay cả trong một ngành kinh tế cụ thể,
nên trong quá trình chuẩn bị bài, giáo viên phải thu thập bổ sung những số
liệu hiện đại (cập nhật), đồng bộ. Để nâng cao hiệu quả của các số liệu được
sử dụng trong khâu chuẩn bị bài, một vấn đề đặt ra là: cần phải lựa chọn số
liệu như thế nào? theo kinh nghiệm tôi thấy cần phải dựa vào những cơ sở
sau:
- Nội dung và nhiệm vụ cụ thể của các bài trong chương trình địa lý
kinh tế xã hội của lớp 10, 11, 12 chúng giúp cho người giáo viên định ra được
số lượng số liệu cần sử dụng.
- Khi lựa chọn phải chú ý đến tính đồng bộ của số liệu, nếu khơng thì
việc phân tích so sánh tiếp theo sẽ dẫn đến những kết luận sai lầm, không
phản ánh được bản chất của các hiện tượng kinh tế xã hội.
- Các số liệu được lựa chọn phải đúng với trọng tâm của nội dung kiến
thức, nội dung của từng vấn đề, có như vậy thì số liệu được sử dụng mới có
giá trị, mới giải quyết được mục đích giảng dạy. Ví dụ khi đưa ra số liệu cơ
cấu lao động, bắt buộc phải sử dụng số liệu tỉ lệ phần trăm lao động của từng
ngành trong nền kinh tế.
- Cuối cùng số liệu phải đạt được độ tin cậy điều đó có nghĩa là: tài liệu
phải chân thực, phản ánh đúng hiện trạng diễn biến của các sự vật, hiện tượng
địa lý kinh tế – xã hội đang diễn ra.
b) Dự kiến trước các phương tiện dạy học có số liệu thống kê ( biểu, bảng,
băng video,...)
Để chủ động khi sử dụng số liệu và các hình thức trực quan của số liệu,
giáo viên cần vẽ trước các bảng số liệu và biểu đồ mà giáo viên có ý định sử

dụng trong khi trình bày nội dung bài hoặc hướng dẫn học sinh khai thác
chúng để tìm ra kiến thức. Việc chuẩn bị trên sẽ đảm bảo tính khoa học của

TG: Nguyễn Thị Thi – TT GDTX Hậu Lộc

4


Phương pháp sử dụng số liệu thống kê trong các khâu dạy học
và các hình thức dạy học địa lý kinh tế - xã hội ở Trung tâm GDTX

các số liệu, tránh được những sai sót và quan trọng hơn là thông qua sự lựa
chọn của giáo viên, các bảng, biểu đồ được dùng sẽ giải quyết đúng các trọng
tâm cần nêu ra.
Với sự tiến bộ của khoa học kỹ thuật hiện nay, người ta xây dựng một
số băng video và chương trình trên máy vi tính phục vụ cho nội dung dạy học
địa lý kinh tế – xã hội. Trong các băng hình có sự kết hợp giữa số liệu bản đồ
và các hình ảnh tạo một mối liên hệ khi trình bày nội dung kiến thức của một
bài, một vấn đề trong chương trình. Nếu giáo viên sử dụng các phương tiện
trên cần chú ý đến các bảng số liệu, biểu đồ khi phân tích, so sánh và tìm mối
liên hệ giữa chúng để rút ra những kết luận. Một ưu điểm của băng video và
chương trình trên máy vi tính là trong một thời gian ngắn, giáo viên có thể sử
dụng được nhiều bảng số liệu và biểu đồ, do vậy phải đặc biệt chú ý việc lựa
chọn bảng số liệu nào; biểu đồ nào; phục vụ vấn đề gì; nội dung gì? Muốn
vậy giáo viên phải đề ra kế hoạch cụ thể.
III.2. Sử dụng số liệu thống kê trong khi tiến hành bài trên lớp:
Bài học trên lớp là biểu hiện cụ thể của trình độ nắm kiến thức cũng
như khả năng vận dụng phương pháp dạy học và cách tổ chức quá trình dạy
học của giáo viên. Để đạt được hiệu quả trong giờ lên lớp, giáo viên có thể sử
dụng các số liệu theo các cách sau:

a) Ghi các số liệu trên bảng hoặc vẽ trước trên giấy(bảng số, biểu đồ, bản
đồ,..)
Việc ghi các số liệu trên bảng của giáo viên nhằm khắc sâu những số
liệu cần ghi nhớ hoặc tạo điều kiện thuận lợi cho học sinh so sánh, đối chiếu,
phân tích để tìm ra những kiến thức mới. Đối với các biểu đồ, nếu có thể giáo
viên nên vừa vẽ, vừa hướng dẫn cách thể hiện để rèn luyện kỹ năng và quy
trình thực hiện. Biểu đồ vẽ đẹp, đúng tỉ lệ và thể hiện màu sắc phù hợp sẽ gây
được ấn tượng tốt cũng như giúp học sinh dễ hiểu, dễ phân biệt các nội dung
trên biểu đồ.
Việc sử dụng các số liệu trên bảng hay vẽ trước phải kết hợp với các
phương pháp: thuyết trình, đàm thoại, gợi mở. Việc này có thể thực hiện bất
cứ lúc nào trong suốt giờ học nếu thấy cần thiết. Mục đích chủ yếu là để minh

TG: Nguyễn Thị Thi – TT GDTX Hậu Lộc

5


Phương pháp sử dụng số liệu thống kê trong các khâu dạy học
và các hình thức dạy học địa lý kinh tế - xã hội ở Trung tâm GDTX

họa,lí giải.., hoặc để phân tích, so sánh nhằm rút ra những nhận xét, kết luận
về một vấn đề, một nội dung của bài. Song số lượng các số liệu phải được sử
dụng đúng mức, có chọn lọc để đảm bảo tác dụng thiết thực đối với nội dung
bài.
b) Việc sử dụng số liệu trong bài giảng với các mục đích khác nhau:
Trong một bài giảng giáo viên có thể sử dụmg các số liệu dưới nhiều
hình thức. Có những số liệu giáo viên chỉ dùng để minh họa. Ví dụ: khi trình
bày vấn đề đơ thị hóa hiện nay trên thế giới (lớp 10), giáo viên có thể đưa ra
một loạt các con sốvề dân số các thành phố lớn trên thế giới để chứng minh

cho hiện tượng dân số thành thị ngày càng tăng (đầu thế kỷ 19 là 9%, 1950 là
29%, 1984 là 41%, cuối thế kỷ 20 là 50 % dân số thế giới). Như vậy các số
liệu này không cần phải ghi và không yêu cầu học sinh phải ghi nhớ. Với
những số liệu giáo viên cần khắc sâu để học sinh hiểu rõ hiện tượng nghiên
cứu, thì giáo viên có thể sử dụng phương pháp diễn dịch phần mở rộng khái
niệm theo sơ đồ:
Số liệu cơ bản

Số liệu nêu mối quan hệ với

Số liệu để so sánh các

các số liệu cơ bản

chỉ tiêu

Ví dụ: khi phân tích về cơ cấu lao động trong dân số Trung Quốc, có thể sử
dụng các số liệu sau:
+ Số liệu cơ bản: 80% dân số Trug Quốc hoạt động trong ngành nông
nghiệp
+ Số liệu quan hệ: chiếm 37% tỉ lệ thu nhập quốc dân...
c) Việc sử dụng số liệu thống kê kết hợp với các phương pháp giảng dạy:
Có những số liệu cần phải kết hợp với phương pháp đàm thoại, gợi mở.
Cùng với các số liệu đưa ra, giáo viên nêu một số câu hỏi để học sinh tự suy
nghĩ giải pháp, từ đó đi sâu vào bản chất của vấn đề.
Ví dụ: muốn cho học sinh phân tích và nhận thức bảng “cơ cấu lao
động Trung Quốc” trong bài Địa lý kinh tế xã hội Trung Quốc (SGK 11), giáo
viên có thể đặt một số câu hỏi sau:

TG: Nguyễn Thị Thi – TT GDTX Hậu Lộc

6


Phương pháp sử dụng số liệu thống kê trong các khâu dạy học
và các hình thức dạy học địa lý kinh tế - xã hội ở Trung tâm GDTX

- Tỉ lệ cơ cấu lao động trong nông nghiệp của Trung Quốc từ 19701988 giảm như thế nào? Tỉ lệ này nói lên vai trị nơng nghiệp của Trung Quốc
hiện nay ra sao?
- Tỉ lệ cơ cấu lao động trong công nghiệp của Trung Quốc từ 19701988 tăng như thế nào? Tỉ lệ này nói lên vai trị cơng nghiệp của Trung Quốc
hiện nay ra sao?
- Cơ cấu lao động dịch vụ của Trung Quốc từ 1970-1988 tăng như thế
nào? Điều này nói lên vai trị ngành dịch vụ của Trung Quốc hiện nay ra sao?
- Nhận xét về cơ cấu lao động của 3 khu vực kinh tế nói trên, nó phản
ánh nền kinh tế của Trung Quốc thuộc loại hình nào? (nước đang phát triển
hay nước phát triển).
Khi đặt câu hỏi và hệ thống câu hỏi, cần bám sát ý nghĩa bên trong của
các số liệu để hướng dẫn học sinh nhận thức, tìm ra những kiến thức mới,
những vấn đề chín, kích thích học sinh suy nghĩ, tìm cách giải quyết.
Ví dụ: Việt Nam cũng là một nước nằm trong khu vực Đông Nam á, tại
sao thu nhập quốc dân theo đầu người chỉ chiếm khoảng 270 đô la/năm, trong
khi đó Thái Lan là 1194 đơ la/năm. Thơng qua hai số liệu trên, học sinh phải
tìm hiểu thêm về các số liệu phản ánh tình hình sản xuất của một số ngành cơ
bản của hai nước; về vốn đầu tư của nước ngoài, về tổng thu nhập quốc dân
trong những năm qua... Từ đó học sinh sẽ tìm ra giải đáp đúng về sự phát
triển kinh tế và hiện trạng hiện nay của người dân Thái Lan và Việt Nam.
Trong quá trình sử dụng các số liệu để tạo tình huống có vấn đề và giải
quyết vấn đề, song phải khéo léo làm cho học sinh cảm thấy họ tham gia vào
việc giải quyết vấn đề. Tuy nhiên việc sử dụng số liệu để nêu vấn đề có nhiều
ưu điểm, song để có hiệu quả giáo viên cần phải kết hợp với các phương pháp

dạy học khác nhau như: sử dụng bản đồ, đàm thoại gợi mở...
d) Cách thức dùng các số liệu thống kê có trong băng video và chương
trình trên máy tính khi tiến hành bài học trên lớp:
- Để phục vụ cho mục đích dạy học Địa lý kinh tế- xã hội trong chương
trình Phổ thông trung học và Trung tâm giáo dục thường xuyên, nhiều giáo

TG: Nguyễn Thị Thi – TT GDTX Hậu Lộc

7


Phương pháp sử dụng số liệu thống kê trong các khâu dạy học
và các hình thức dạy học địa lý kinh tế - xã hội ở Trung tâm GDTX

viên đã sử dụng các băng hình để dạy một bài, một chương hoặc dạy theo
từng vấn đề. Cách khai thác số liệu trong băng video có thể tiến hành như sau:
+ Giáo viên giảng bài trước, học sinh xem băng sau, khi đến những
đoạn có số liệu, giáo viên dừng lại để phân tích, lí giải nhằm khắc sâu những
số liệu có quan hệ với nội dung của bài hoặc những quy trình thể hiện biểu đồ
để rèn luyện kỹ năng.
+ Giáo viên giảng bài từng đoạn, sau đó cho học sinh xem băng có số
liệu của phần giảng, tạo cho học sinh nhận thức, suy nghĩ tới nội dung sẽ
giảng tiếp theo. Học sinh có thể ghi những số liệu mới ở băng mà sách giáo
khoa khơng có nhằm bổ sung số liệu vào nội dung bài học, giúp cho học sinh
nhận thức đúng các hiện tượng, sự kiện địa lí kinh tế xã hội đang diễn ra mà
sách giáo khoa chưa thay đổi kịp. Trong trường hợp này số liệu trong băng
hình là một tài liệu tham khảo, nhằm mở rộng kiến thức.
+ Giáo viên cho học sinh xem tồn bộ băng hình mà khơng giảng bài,
chỉ hướng dẫn học sinh ghi chép lại các số liệu, bảng số và có thể cả biểu đồ...
để tìm mối liên hệ giữa các loại số liệu trên với bản đồ và các hình ảnh động.

Học sinh dựa vào những tư liệu trên tự xây dựng lại nội dung bài. Để thực
hiện những hình thức trên, người giáo viên cần phải có sự chuẩn bị chu đáo,
cẩn thận, dự kiến những tình huống sư phạm có thể xảy ra.
- Đối với chương trình trên máy vi tính. Trước hết, với những khả năng
ưu việt của máy vi tính, đặc biệt là đồ họa và cơ sở dữ liệu thống kê, chúng ta
có thể truyền đạt cho học sinh những kiến thức bằng nhiều hình thức phong
phú. Giáo viên có thể sử dụng chương trình trên máy vi tính với các hình thức
sau:
+ Nội dung trên máy là nội dung hỗ trợ cho giáo viên trình bày bài
giảng. Khi đó với khả năng đồ của máy vi tính các hình ảnh (bản đồ, lược đồ,
sơ đồ, các số liệu riêng biệt, biểu đồ, đồ thị) và việc xử lý số liệu thống kê
được thực hiện trên màn ảnh sẽ nâng cao chất lượng bài giảng và việc lĩnh hội
kiến thức. Trong trường hợp này những nội dung được thể hiện trên máy coi
là tài liệu tham khảo.

TG: Nguyễn Thị Thi – TT GDTX Hậu Lộc

8


Phương pháp sử dụng số liệu thống kê trong các khâu dạy học
và các hình thức dạy học địa lý kinh tế - xã hội ở Trung tâm GDTX

+ Nội dung trên máy là kiến thức đầy đủ của một bài, một chương…đã
được xử lý tối ưu. Khi đó khả năng lưu giữ thơng tin (số liệu, hình ảnh…) sẽ
là một phương tiện giúp đỡ học sinh lĩnh hội kiến thức, phát triển tư duy và
hướng dẫn cho học sinh tự học ở trên lớp hoặc ở nhà.
+ Nội dung trên máy là một bài thực hành mẫu hoặc hệ thống các bài
thực hành. Nội dung này sẽ giúp cho học sinh nắm được qui trình để thực
hiện một bài thực hành cụ thể và thơng qua đó rèn luyện kĩ năng vận dụng

kiến thức bộ môn để tự phân tích số liệu, lập bảng, vẽ biểu đồ…
III.3. Việc sử dụng số liệu thống kê trong khâu ra bài tập:
a) Các bước thực hiện:
Trong việc dạy học Địa lí kinh tế- xã hội, việc sử dụng số liệu thống kê
trong khâu ra bài tập (ở lớp hoặc về nhà) hoặc thông qua thực hành (bài tập
thực hành trên lớp hoặc ngồi thực tiễn) tuy ở mức độ có khác nhau, nhưng
đều là nhằm củng cố kiến thức đã học, và quan trọng hơn cả là hình thành ở
học sinh kỹ năng cần thiết để tự học, tự nghiên cứu. Như vậy, muốn sử dụng
số liệu đạt hiệu quả, trước hết phải làm cho học sinh nắm được kiến thức cơ
bản về các số liệu thống kê để làm cơ sở rồi sau đó mới đến những kiến thức
thực hành về cách xử lí chung. Để tiến hành hướng dẫn bài tập và thực hành,
giáo viên cần thực hiện các bước sau:
- Xác định mục đích và ý nghĩa. Ví dụ: các số liệu thống kê đưa ra làm gì?
Cơng dụng của chúng ra sao đối với việc học tập địa lí kinh tế xã hội. Nếu
nhận xét, phân tích chúng sẽ tìm được nguyên nhân nào để chứng minh cho
hiện tượng...
- Nêu những kiến thức lý thuyết và hành động có liên quan đến bài tập và
bài thực hành (số liệu có mấy loại? Ưu nhược điểm của từng loại?). Tìm
những mối liên hệ của các số liệu trong các bảng như thế nào? Trình tự sử
dụng các bảng số liệu ra sao?
- Thực hiện mẫu và trình tự các cơng việc làm (có thể giáo viên tự làm hoặc
do học sinh làm với sự gợi ý hướng dẫn của giáo viên). Ví dụ: Đầu tiên cần
nhận xét gì? Sau đó tiếp tục làm những gì cho đền khi hồn thành, (chú ý cần
chọn lọc những mẫu điển hình).

TG: Nguyễn Thị Thi – TT GDTX Hậu Lộc

9

Phương pháp sử dụng số liệu thống kê trong các khâu dạy học
và các hình thức dạy học địa lý kinh tế - xã hội ở Trung tâm GDTX

- Học sinh nhắc lại cách làm và ghi quy trình vào vở. Tiếp tục cho học sinh
thực hiện một bài tập, thực hành theo mẫu đã biết và trình tự đã ghi.
- Thầy kiểm tra (bổ sung – sửa chữa) đánh giá kết quả của học sinh.
b) Các dạng bài tập:
Trong khâu bài tập và hướng dẫn thực hành về số liệu thống kê, giáo viên
cần hướng vào các vấn đề sau:
* Đưa những số liệu thống kê vào bảng nhằm tìm mối liên hệ giữa các số
liệu giúp cho việc phân tích chúng theo nội dung từng vấn đề, thể hiện
trong các cột, các hàng số của bảng. Để thực hiện được nội dung này,
phải hướng dẫn học sinh biết cách cấu tạo bảng và tiến trình sử dụng
bảng số liệu, cụ thể như sau:
- Cấu tạo bảng số liệu thống kê: về hình thức bất kỳ một bảng thống kê
nào cũng đều có yếu tố cấu thành sau đây: tiêu đề (nhan đề, tên bảng) phản
ánh nội dung và ý nghĩa các chỉ tiêu của bảng. Thường có 3 loại tiêu đề: tiêu
đề chung tức là tên gọi chung của bảng thống kê ( nên có tên đơn giản, ngắn
gọn và có thể phản ánh rõ ràng nội dung của bảng). Ví dụ: ngoại thương Nhật
Bản; sản lượng một số loại cây trồng chủ yếu; dân số và lao động
Inđơnêxia....
Dưới tiêu đề có các đề mục hàng ngang, cột dọc, còn gọi là tiêu mục
hay đề mục của các cột ( nói rõ chỉ tiêu, đơn vị ở mỗi hàng, mỗi cột)
+ Số hàng ngang và cột dọc phản ánh quy mô của bảng thống kê. Để
thuận lợi cho việc sử dụng tài liệu khi phân tích, các hàng ngang và cột dọc
của bảng thường có ghi số thứ tự.
+ Những điểm chú thích ở dưới bảng nhằm giải thích rõ thêm một số ý
nào đó của tiêu đề hay cột ngang, cột dọc hoặc các số liệu.
Ví dụ: Ngoại thương ( hàng hóa xuất – nhập khẩu)
Tiêu mục

Đơn vị

1990

2000

2007

...

...

...

...

...

- Những điểm cần chú ý khi lập bảng số liệu:

TG: Nguyễn Thị Thi – TT GDTX Hậu Lộc

10


Phương pháp sử dụng số liệu thống kê trong các khâu dạy học
và các hình thức dạy học địa lý kinh tế - xã hội ở Trung tâm GDTX

Để bảng số liệu thống kê phát huy được tác dụng trong việc phân tích

và sử dụng, khi lập bảng số liệu thống kê nên chú ý mấy điểm sau:
+ Không nên dài dòng và quá phức tạp. Phải cố gắng đơn giản, rõ ràng,
dễ phân tích, dễ so sánh.
+ Tiêu đề nên dùng ít chữ và rõ ràng, tiêu đề chung nên ghi rõ địa điểm
và thời gian tài liệu trong bảng.
+ Các đơn vị và các chỉ số, chỉ tiêu cần phải được chú thích rõ ràng.
+ Dưới bảng nên chú thích nguồn tài liệu.
- Tiến trình hướng dẫn học sinh sử dụng bảng số liệu:
Khi hướng dẫn học sinh sử dụng bảng số liệu, cần phải yêu cầu học
sinh sau khi nhận xét được hiện tượng biểu hiện qua số liệu, phải giải thích
được hiện tượng đó dựa vào những kiến thức đã có. Giáo viên có thể bổ sung
nếu thấy học sinh khơng nêu đủ ý. Có như vậy, học sinh mới được rèn luyện
kĩ năng địa lý. Tiến trình cụ thể gồm các bước sau:
+ Đọc tên bảng số liệu và xác định xem mục đích của bảng nhằm giải
quyết nội dung gì, vấn đề gì của bài, của chương?...
+ Đọc đề mục cột dọc, hàng ngang.
+ Giải thích các số liệu trong bảng ( theo đơn vị nào? vào năm nào?)
+ Đưa ra nhận xét về hiện tượng được biểu thị qua số liệu.
+ Dự kiến việc sử dụng các số liệu vào nội dung nào, phần nào của bài?
phương pháp tiến hành (phân tích từng số liệu, liên hệ các số liệu...)
+ Hướng dẫn về kĩ năng (khai thác bảng)
+ Nếu có thể ra những bài tập về lập và phân tích các bảng tương tự.
Trên đây là quá trình khái quát, giáo viên tùy từng nội dung cụ thể có
thể thu gọn, song ở trường hợp nào cũng phải đảm bảo tính nhất quán về nội
dung.
* Hướng dẫn học sinh khai thác các số liệu thống kê trên bản đồ:
- Các mức độ khai thác các số liệu thống kê trên bản đồ.

TG: Nguyễn Thị Thi – TT GDTX Hậu Lộc

11


Phương pháp sử dụng số liệu thống kê trong các khâu dạy học
và các hình thức dạy học địa lý kinh tế - xã hội ở Trung tâm GDTX

Để khai thác được các dạng số liệu thống kê trên bản đồ, trước tiên giáo
viên phải hướng dẫn học sinh hiểu ý nghĩa và cả những kĩ năng ban đầu khai
thác chúng như xác định hệ thống kinh – vĩ tuyến, độ cao các ngọn núi... có
biểu tượng về các dạng kí hiệu và ước hiệu biểu hiện mặc số lượng trên các
loại bản đồ: bản đồ – biểu đồ, bản đồ chấm điểm, bản đồ kí hiệu...
Việc thứ hai là phải rèn luyện cho học sinh đọc được các dạng số liệu
trên bản đồ. Đọc các số liệu trên bản đồ có các mức độ khác nhau:
+ Mức sơ đẳng là đọc các số liệu đã ghi rõ ràng trên bản đồ (hệ thống
kinh- vĩ tuyến, các đỉnh núi, các cực Đông-Tây-Nam-Bắc của một vùng, một
quốc gia)
+ Mức thứ hai đòi hỏi học sinh phải hiểu các số liệu dựa vào những
hiểu biết về bản đồ và kết hợp với các kiến thức tự nhiên, kinh tế – xã hội. Ví
dụ: học sinh có thể đọc các số liệu biểu hiện trên các đường đồng mức để
phân biệt sự phân bố dân cư, từ đó rút ra được những nhận xét về đặc điểm
của lãnh thổ, hoặc dựa vào bản đồ, chú giải của từng bản đồ để tìm ra được
phân bố dân cư, sự phân bố các ngành kinh tế của một vùng, một quốc gia,
một khu vực...
+ Mức thứ ba đòi hỏi học sinh khi sử dụng số liệu và các hình thức biểu
hiện số liệu bằng ngơn ngữ bản đồ để tìm ra kiến thức địa lý kinh tế – xã hội
là phải thông qua các thao tác tư duy: so sánh, phân tích, đối chiếu, xác lập
mối quan hệ giữa các đối tượng địa lý được thể hiện trên bản đồ. Ví dụ: khi
phân tích độ cao của dãy núi phải thấy được độ cao đó có quan hệ và ảnh
hưởng tới diễn biến của khí hậu và tiếp đó là ảnh hưởng của nó đến sự phát
triển kinh tế ra sao?

Để rèn luyện kĩ năng khai thác và sử dụng trên bản đồ cần phải có
những bài tập và bài thực hành.
Bài tập có thể có các dạng sau:
+ Bài tập giúp cho học sinh hiểu các số liệu đã được thể hiện trên bản
đồ giúp cho việc nắm và củng cố kiến thức.

TG: Nguyễn Thị Thi – TT GDTX Hậu Lộc

12


Phương pháp sử dụng số liệu thống kê trong các khâu dạy học
và các hình thức dạy học địa lý kinh tế - xã hội ở Trung tâm GDTX

+ Bài tập để học sinh vận dụng (tập vẽ các bản đồ – biểu đồ đơn giản)
theo phương pháp của bản đồ, dựa vào những số liệu sẵn có trong sách giáo
khoa.
- Tiến hành hướng dẫn sử dụng số liệu thống kê được thể hiện trên bản
đồ:
Việc hướng dẫn học sinh sử dụng và khai thác các bản đồ có số liệu để
dạy học Địa lý kinh tế – xã hội cần thực hiện theo các tiến trình sau:
Xác định nội dung bản đồ.
Xem chú giải để hiểu:
+ Phương pháp thể hiện các hiện tượng địa lý trên bản đồ dựa trên số
liệu thống kê.
+ Tìm hiểu đặc tính số lượng và đặc tính chất lượng của đối tượng
được thể hiện.
+ Tìm hiểu nội dung, quy mơ và cường độ cụ thể của đối tượng.
+ Sự phân bố của đối tượng.
Xác định ý nghĩa của các số liệu được thể hiện đối với việc nhận thức,

lĩnh hội kiến thức và rèn luyện kĩ năng.
* Hướng dẫn sử dụng số liệu thống kê để viết báo cáo về một vấn đề địa
lý kinh tế xã hội.
Đây là một hình thức rèn luyện kĩ năng thơng qua các bài tập, bài thực
hành hồn tồn mới mẻ. Có thể nói đây là kĩ năng có tính tổng hợp và phức
tạp nhất mà giáo viên cần phải hình thành và rèn luyện cho học sinh. Để giúp
cho học sinh thực hiện được việc trên giáo viên phải chỉ cho học sinh thấy rõ
các giai đoạn chủ yếu sau:
- Thu thập số liệu và các thông tin có liên quan đến vấn đề cần viết
hoặc báo cáo. Trước tiên là học sinh phải thu thập và khai thác các nguồn
thông tin khác nhau từ các bài khác của sách giáo khoa, từ bản đồ, biểu đồ,
lược đồ, bảng số liệu đã cho và các số liệu có liên quan trong các sách báo, tài
liệu tham khảo. Sau đó học sinh tiến hành sơ bộ xử lý các thông tin và kiến
thức đã thu được để loại bớt những gì khơng cần thiết.
TG: Nguyễn Thị Thi – TT GDTX Hậu Lộc

13


Phương pháp sử dụng số liệu thống kê trong các khâu dạy học
và các hình thức dạy học địa lý kinh tế - xã hội ở Trung tâm GDTX

- Xử lý thông tin và các số liệu thu được hoặc đã có. Sắp xếp các số
liệu theo một trình tự nhất định, lập dàn ý đại cương. Sau đó tiến hành phân
tích các bảng số liệu theo trình tự sau: quy mô lãnh thổ, điều kiện tự nhiên,
dân cư, nguồn lao động, ý nghĩa của chúng đối với sự phát triển kinh tế, các
ngành kinh tế cơ bản, sự phát triển của các ngành công nghiệp, nông nghiệp
và sản phẩm của từng ngành; những nguyên nhân dẫn đến sự phát triển đó,
các kết luận rút ra.
III.4.Sử dụng số liệu thống kê để đánh giá, kiểm tra kiến thức và kĩ năng

của học sinh:
Đánh giá kết quả nắm kiến thức và kĩ năng cảu học sinh là một khâu rất
quan trọng trong q trình dạy học và chỉ thơng qua khâu này mới có thể nắm
được hiệu quả giảng dạy của thầy và kết quả học tập của trị.
Giáo viên có thể đề ra những câu hỏi vấn đáp, những tình huống có vấn
đề hoặc sử dụng bản đồ… Song cũng có thể sử dụng ngay các số liệu, bảng số
liệu, biểu đồ trong sách giáo khoa để kiểm tra kiến thức và kĩ năng.
Dùng các số liệu để kiểm tra có thể theo các hướng sau:
- Nêu những câu hỏi có sử dụng số liệu. Ví dụ: nhận xét dân số Nhật
Bản năm 2005 theo các số liệu sau: dân số dưới 15 tuổi chiếm 13,9%; dân số
từ 15 đến 64 tuổi chiếm 66,9%; dân số 65 tuổi trở lên chiếm 19,2%. (dân số
Nhật Bản già hay trẻ, gánh nặng phụ thuộc như thế nào?)
Để trả lời câu hỏi trên, bắt buộc học sinh phải xuất phát từ chính các số
liệu trên để phân tích, lí giải tìm ra được những kết luận cần thiết.
- Sử dụng số liệu thống kê để kiểm tra mức độ hiểu các biểu đồ, bản đồ
thống kê…khả năng vận dụng của học sinh để tự xây dựng, tự vẽ. Đó là
những bài tập, bài thực hành rèn luyện kĩ năng.
Ví dụ: Dựa vào bảng số lượng cơ cấu lao động của Hoa Kỳ (1988) hãy
lập biểu đồ so sánh tỉ lệ lao động trong các ngành kinh tế của Hoa Kỳ.
Để thực hiện bài này học sinh phải suy nghĩ cách thể hiện để nói rõ
được cơ cấu lao động của Hoa Kỳ, sau đó phải tiến hành vẽ đúng, chính xác.
Thơng qua việc làm, giáo viên sẽ đánh giá được việc hiểu và khả năng vẽ biểu
đồ của học sinh.
TG: Nguyễn Thị Thi – TT GDTX Hậu Lộc

14


Phương pháp sử dụng số liệu thống kê trong các khâu dạy học
và các hình thức dạy học địa lý kinh tế - xã hội ở Trung tâm GDTX

IV. Kiểm nghiệm:
Trong sáng kiến kinh nghiệm “ sử dụng số liệu thống kê trong dạy học
địa lý kinh tế – xã hội” này, tơi mong muốn góp phần giải quyết một số nội
dung sau:
Đi sâu vào việc tìm hiểu, phân loại số liệu thống kê, các loại biểu đồ
thường dùng để giảng dạy địa lý kinh tế- xã hội; vì nếu không phân biệt được
các loại và bản chất của mỗi loại số liệu, bản đồ thì chắc chắn việc sử dụng
chúng sẽ không đạt được hiệu quả.
Việc sử dụng số liệu thống kê và các hình thực trực quan của số lịêu
thống kê ( biểu đồ, bản đồ- biểu đồ, băng hình, phàn mềm vi tính…) ở phổ
thơng cũng như ở Trung Tâm GDTX, theo tôi, không thể ở đâu khác là phải
được tiến hành chính trong các khâu và các hình thức của q trình dạy học.
Tơi cũng đã nêu lên tính khác biệt của việc sử dụng số liệu thống kê trong
giảng dạy với các lĩnh vực khoa học khác và đi sâu vào giải quyết những nội
dung cụ thể theo hướng lấy học sinh làm trung tâm của q trình dạy học,
kích thích tối đa khả năng tự học, tự lĩnh hội tri thức và kĩ năng bộ mơn của
học sinh.
Trong q trình giảng dạy cũng như hướng dẫn ôn tập cho các em học
sinh, tôi nhận thấy việc sử dụng số liệu thống kê trong dạy học địa lý kinh tế –
xã hội đã phần nào tạo được hứng thú cho học sinh trong quá trình học tập.
Học sinh đã tích cực, chủ động, sáng tạo hơn va cũng rất linh hoạt trong lĩnh
hội kiến thức và phát triển kĩ năng, khơng khí học tập sơi nổi và học sinh u
thích mơn học hơn. Vận dụng sáng kiến này vào các tiết dạy tôi thấy rất phù
hợp với chương trình đổi mới và cũng đã đạt được những kết quả khả quan.
Kết quả cụ thể như sau:
Học sinh hứng
thú học tập

Học sinh

hiểu bài

Học sinh
chậm hiểu bài

Học sinh
không hiểu bài

Đầu năm

20%

45%

20%

15%

Cuối năm

40%

40%

15%

5%

TG: Nguyễn Thị Thi – TT GDTX Hậu Lộc

15


Phương pháp sử dụng số liệu thống kê trong các khâu dạy học
và các hình thức dạy học địa lý kinh tế - xã hội ở Trung tâm GDTX

C. KẾT LUÂN VÀ ĐỀ XUẤT
i. kẾT LUÂN:
Rèn luyện kĩ năng địa lý cho học sinh là một việc làm rất quan trọng và cần
thiết, đó là một q trình lâu dài cần có sự hợp tác tích cực của cả giáo viên và
học sinh. Với mục đích và khn khổ của đề tài này chắc chắn sẽ không thể
đáp ứng hết được những u cầu, mong muốn của q thấy cơ và học sinh.
Tuy nhiên, phần nào cũng mở ra những hướng, những gợi ý cần thiết để
chúng ta tiếp tục hoàn thiện thêm phần kĩ năng địa lý.
Nội dung đề tài tuy không lớn nhưng tôi cũng đã đề cập đến những kĩ
năng cần thiết và góp phần nâng cao kết quả hoạt động, đặc biệt trong các bài
kiểm tra chất lượng học kỳ và thi tốt nghiệp của học sinh lớp 12.
Tôi cũng hi vọng với việc áp dụng đề tài này, học sinh sẽ u thích
mơn địa lý hơn. “ Phương pháp sử dụng số liệu thông kê” được vận dụng
trong các tiết dạy sẽ đạt được kết quả học tập cao nhất của cũng như về mặt
phát triển tư duy, lĩnh hội kiến thức và rèn luyện kĩ năng địa lý của học sinh.
Đây là hoạt động tương hỗ trợ giữa thầy và trò nhằm giúp cho học sinh lĩnh
hội kiến thức một cách thông minh, vận dụng sáng tạo vào thực tế. Điều này
đòi hỏi nhiều công sức lao động sáng tạo và ý thức tinh thần trách nhiệm cao
của mỗi giáo viên cũng như đòi hỏi sự phát triển năng lực tư duy, hành động
của mình trước khi giáo dục cho học sinh. Vì vậy, giáo viên phải nắm vững lí
luận, rèn luyện nghiệp vụ thường xuyên.
Với sự hiểu biết, kinh nghiệm và thời gian có hạn, chắc chắn nội dung
bài viết của tơi chưa thật đầy đủ và khơng tránh khỏi những thiếu sót. Đây chỉ
là một số kinh nghiệm nhỏ của tôi trong q trình giảng dạy mơn địa lý, tơi

rất mong được sự đóng góp chân thành của các q thầy cơ để đề tài được
hoàn chỉnh hơn.
II. ĐỀ XUẤT
- Đối với giáo viên và nhà trường, cần tăng cường các giờ thực hành,
ngoại khóa để hướng dẫn cho học sinh cách sử dụng số liệu thống kê và cách
vẽ biểu đồ hiệu quả hơn.

TG: Nguyễn Thị Thi – TT GDTX Hậu Lộc

16


Phương pháp sử dụng số liệu thống kê trong các khâu dạy học
và các hình thức dạy học địa lý kinh tế - xã hội ở Trung tâm GDTX

- Đối với Sở giáo dục, cần đầu tư cung cấp thêm nữa các đồ dùng trực
quan như: các bản đồ, lược đồ, tài liệu tham khảo…nhằm phục vụ tốt hơn cho
dạy và học môn địa lý.
Cuối cùng tôi xin chân thành cảm ơn tập thể giáo viên Trung Tâm
GDTX Hậu Lộc đã giúp đỡ tơi hồn thành đề tài này, chân thành cảm ơn quý
thầy cô cùng bạn đọc đã bỏ chút thời gian quý báu để đến với đề tài. Tơi xin
được tiếp thu ý kiến đóng góp của các đồng nghiệp.

Hậu Lộc, ngày 20 tháng 4 năm 2012
Người thực hiện

Nguyễn Thị Thi

TG: Nguyễn Thị Thi – TT GDTX Hậu Lộc

17