Tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò người thầy giáo

Tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò người thầy giáo
Sự nghiệp giáo dục đào tạo là sự nghiệp chung của Đảng, Nhà nước
và toàn xã hội nhưng người trực tiếp thực hiện nhiệm vụ là nhà giáo.
Theo Hồ Chủ tịch, vấn đề then chốt quyết định chất lượng giáo dục
chính là đội ngũ những người thầy giáo và cán bộ quản lý giáo dục.
Bởi vì các thầy giáo có nhiệm vụ nặng nề là đào tạo cán bộ cho nước
nhà; là “người chiến sĩ trên mặt trận tư tưởng văn hóa” thầy giáo có
trách nhiệm truyền bá cho thế hệ trẻ lý tưởng đạo đức chân chính, hệ
thống các giá trị, tinh hoa văn hóa của dân tộc và nhân loại, bồi dưỡng
cho họ những phẩm chất cao quý và năng lực sáng tạo phù hợp với sự
phát triển và tiến bộ của xã hội. Hồ Chí Minh nhấn mạnh: “Nhiệm vụ
giáo dục là rất quan trọng và vẻ vang, nếu không có thầy giáo thì
không có giáo dục…không có giáo dục, không có cán bộ thì không nói
gì đến kinh tế - văn hóa”. Thầy giáo là người định hướng, dẫn dắt thế
hệ trẻ từng bước nắm bắt chân lý thời đại, cho nên mọi tài liệu, giáo
trình dù hay đến đâu nếu không có thầy giáo hướng dẫn thì không phát
huy hết tác dụng đối với thế hệ trẻ. Hồ Chủ tịch luôn luôn đánh giá
đúng và đề cao vai trò của các thầy giáo, cô giáo đối với xã hội. Người
nhấn mạnh: “Những người thầy giáo tốt là những người vẻ vang nhất,
là những anh hùng vô danh”. Trong bài phát biểu tại Trường Đại học
Sư phạm Hà Nội (10/1964) Người nói: “Có gì vẻ vang hơn là nghề
đào tạo những thế hệ sau này tích cực góp phần xây dựng Chủ nghĩa
xã hội và Chủ nghĩa cộng sản. Người thầy giáo tốt, người thầy giáo
xứng đáng là người thầy vẻ vang nhất, dù tên tuổi không đăng trên
báo, không được thưởng huân chương. Song những người thầy giáo
tốt là những người anh hùng vô danh. Đây là một điều rất vẻ vang,
nếu không có thầy giáo dạy dỗ cho con em nhân dân thì làm sao mà
xây dựng Chủ nghĩa xã hội được. Vì vậy, nghề thầy giáo rất quan
trọng, rất vẻ vang. Ai có ý kiến không đúng về nghề thầy giáo thì phải
sửa chữa”.
Để làm tròn nhiệm vụ vẻ vang đó, Hồ Chí Minh đòi hỏi “thầy

giáo xứng đáng là thầy giáo”, xứng đáng với danh hiệu “Người kỹ sư
tâm hồn”. Muốn làm được điều đó, trước hết người thầy giáo phải cải
tạo tư tưởng bản thân mình và “cần xây dựng tư tưởng dạy học để
phục vụ Tổ quốc, phục vụ nhân dân”. Đó là những người yêu nghề,
yêu trường, hết lòng thương yêu, chăm sóc, giáo dục thế hệ trẻ, không
ngừng trau dồi đạo đức cách mạng, phải có chí khí cao thượng, với
tinh thần cách mạng “tiên ưu hậu lạc”. Trên tinh thần nắm vững quan
điểm của Chủ nghĩa Mác – Lênin “bản thân nhà giáo dục cũng cần
phải được giáo dục”, nhằm nâng cao chất lượng dạy và học, để xứng
đáng là “người chiến sĩ trên mặt trận tư tưởng văn hóa”, Hồ Chí Minh
nhấn mạnh: “Người huấn luyện phải học tập mãi thì mới làm tốt được
công việc của mình. Người huấn luyện nào tự cho mình là biết đủ cả
rồi thì người đó là dốt nhất”. Người dẫn lại câu nói của Khổng Tử:
“Học không biết chán, dạy không biết mỏi” và lời dạy của V.I.Lênin:
“Học, học nữa, học mãi” để nhấn mạnh rằng người huấn luyện nào tự
mãn cho mình giỏi rồi mà dừng việc học lại là lùi bước, là lạc hậu, là
tự đào thải mình. Phải thường xuyên tự bồi dưỡng, nâng cao trình độ
chuyên môn, phương pháp sư phạm để thực sự là tấm gương sáng cho
học sinh noi theo. Ngoài việc nhắc nhở các thầy giáo phải không
ngừng học tập nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, Người cũng
lưu ý một vấn đề hết sức quan trọng đó là học tập chính trị, vì “có học
tập lý luận Mác - Lênin thì mới củng cố được đạo đức cách mạng, giữ
vững lập trường, nâng cao sự hiểu biết về trình độ chính trị mới làm
nòng cốt công tác Đảng giao phó”. Trong giáo dục, Người nhắc nhở
các thầy giáo và các nhà quản lý giáo dục cần quan tâm đến phương
pháp giáo dục. Đặc biệt, Người rất quan tâm đến phương pháp nêu
gương, “mọi lý thuyết chỉ là màu xám, còn cây đời mãi mãi xanh
tươi”(Gớt). Theo Hồ Chí Minh: “Một tấm gương sống còn có giá trị
hơn 100 bài diễn văn tuyên truyền”, thầy cô giáo là những người đi
khai sáng trí tuệ, mở mang tri thức, thắp sáng ngọn lửa tâm hồn cho

học sinh. Người nói: “Giáo dục được người thầy giáo, được cả một thế
hệ”, thầy tốt thì ảnh hưởng tốt, thầy xấu thì ảnh hưởng xấu; một tấm
gương sáng của người thầy sẽ có cả một thế hệ noi theo, ngược lại một
hành vi xấu của người thầy có thể làm tổn thương, làm mất niềm tin
cả một lớp người. Vì vậy, để nâng cao chất lượng của hoạt động dạy
và học thì thầy giáo phải rèn luyện mình thêm trong thực tiễn đấu
tranh của xã hội, tiếp thu lấy chất lượng sống ở đó mà truyền lại cho
thế hệ trẻ: “Thầy giáo và học trò, tùy hoàn cảnh và khả năng cần tham
gia vào những công tác xã hội ích nước lợi dân”. Những kiến thức
thực tiễn đó mới thật là dòng sữa ngọt lành nuôi dưỡng thế hệ đang
lớn lên. Thấm nhuần tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò của giáo dục và
vị trí của giáo viên – người quyết định chất lượng đào tạo, trong
những năm qua lãnh đạo Trường Chính trị Nghệ An luôn quan tâm
đến vấn đề xây dựng đội ngũ giáo viên và coi đó là một trong những
nhiệm vụ trọng tâm của nhà trường. Thực hiện chương trình bồi
dưỡng thường xuyên, đổi mới phương pháp giảng dạy nhằm trang bị
kiến thức và kỹ năng thực hành cho giáo viên về các phương pháp dạy
học tích cực trong giảng dạy các bộ môn lý luận chính trị. Từ 2007 –
2009, nhà trường liên tục phối hợp với Học viện Chính trị - Hành
chính Quốc gia Hồ Chí Minh mở lớp bồi dưỡng phương pháp dạy học
tích cực tại trường cho cán bộ, giáo viên của trường và các giáo viên
kiêm chức của các trung tâm chính trị các huyện trên địa bàn tỉnh
Nghệ An. Cùng với những chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà
nước nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên, Trường Chính trị
Nghệ An luôn đứng ở tốp đầu trong hệ thống các trường chính trị trên
cả nước về chất lượng đào tạo, bồi dưỡng và nâng cao trình độ chuyên
môn, nghiệp vụ. Hưởng ứng Cuộc vận động “Học tập và làm theo tấm
gương đạo đức Hồ Chí Minh”, bằng hình thức nâng cao trình độ
chuyên môn, thường xuyên tổ chức thao giảng, dự giờ ở các khoa
chuyên môn để đánh giá rút kinh nghiệm, nhắc nhở tinh thần trách

nhiệm của giáo viên trong soạn giảng, nâng cao trình độ chuyên môn
nghiệp vụ. Qua đó, khích lệ giảng viên trong việc áp dụng các phương
pháp dạy học tích cực vào công tác giảng dạy để thu hút sự tham gia
của học viên, kích thích tính năng động, sáng tạo của học viên trong
chiếm lĩnh tri thức. Mặt khác, để nâng cao chất lượng dạy học, đảm
bảo sự gắn bó chặt chẽ giữa lý luận và thực tiễn, ngoài việc tổ chức
hội thảo khoa học, nhà trường đã tổ chức thực hiện có hiệu quả việc
đưa giáo viên trẻ tăng cường về cơ sở và các đợt đi tham quan học tập
nghiên cứu thực tế, tổng kết thực tiễn trong và ngoài tỉnh. Là những
thầy giáo, cô giáo của Trường Chính trị Nghệ An, nơi thực hiện nhiệm
vụ chính trị là đào tạo bồi dưỡng đội ngũ cán bộ của hệ thống chính trị
cơ sở, đặc biệt là ở thời điểm tiếp tục thực hiện “Cuộc vận động học
tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”. Thiết nghĩ, để
xứng đáng là “người thầy” theo tư tưởng Hồ Chí Minh, mỗi một thầy
giáo, cô giáo cần quán triệt đầy đủ, sâu sắc, toàn diện hơn những lời
dạy quý báu của Người: “Người huấn luyện phải học tập mãi thì mới
làm tốt được công việc của mình…”, có như vậy mới xứng đáng là
“người chiến sĩ trên mặt trận tư tưởng văn hóa”./.
Phát huy vai trò của đội ngũ nhà giáo để đổi mới căn bản toàn
diện nền giáo dục Việt Nam
(GD&TĐ) - Sau hơn 25 năm đổi mới, nước ta đã đạt được nhiều
thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử. Trong những thành tựu ấy có
những thành tựu về giáo dục, đào tạo và góp phần làm nên những
thành tựu ấy cũng có phần không nhỏ của các lực lượng trong
ngành giáo dục, đào tạo nói chung và của đội ngũ nhà giáo nói
riêng. Đội ngũ nhà giáo tự hào về những đóng góp của mình vào
những thành tựu chung của đất nước nhưng đội ngũ nhà giáo
cũng đau lòng trước những hạn chế, yếu kém của đất nước và
những hạn chế, yếu kém, bất cập trong giáo dục, đào tạo của
nước nhà.

Sự nghiệp giáo dục, đào tạo của nước ta đang đứng trước những thử
thách lớn lao và những nhiệm vụ có tính lịch sử. Đổi mới căn bản,
toàn diện giáo dục, đào tạo trở thành một trong những mục tiêu, động
lực quan trọng của toàn bộ sự nghiệp đổi mới đất nước theo định
hướng xã hội chủ nghĩa. Đây là vấn đề lớn, hệ trọng và phức tạp, còn
nhiều ý kiến khác nhau, cần tiếp tục nghiên cứu, tổng kết, bàn bạc
một cách thấu đáo, cẩn trọng
Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo vừa là vấn đề bức
bách, cấp thiết, nhưng đồng thời cũng không thể nôn nóng, vội vàng.
Thực hiện sự nghiệp này, cần phải huy động toàn Đảng, toàn dân, huy
động trí tuệ trách nhiệm của nhiều nhà khoa học, nhiều nhà quản lý,
nhiều bậc trí thức, của các chuyên gia, của đông đảo các tầng lớp
nhân dân, và đặc biệt là phải thực sự phát huy vai trò của đội ngũ các
thầy cô giáo, các nhà sư phạm.
Phát huy vai trò của đội ngũ nhà giáo nhằm đổi mới căn bản, toàn
diện nền giáo dục Việt Nam đòi hỏi phải thực hiện đồng bộ nhiều giải
pháp, trong đó, cần lưu ý những giải pháp cơ bản sau:
Thứ nhất, chiến lược phát triển giáo dục 2011 – 2020 chỉ ra
rằng, một trong những nguyên nhân quan trọng dẫn đến những hạn
chế, yếu kém, bất cập của giáo dục, đào tạo nước ta lâu nay là “chưa
nhận thức đúng vai trò quyết định của đội ngũ nhà giáo…”. Theo
chúng tôi, đây là một nhận định, đánh giá nghiêm túc, khách quan.
Từ Hội nghị TW2 khóa VIII, Đảng ta đã chỉ rõ: “Giáo viên là nhân tố
quyết định chất lượng giáo dục và được xã hội tôn vinh”. Luật Giáo
dục năm 2005 cũng khẳng định: “Nhà giáo giữ vai trò quyết định
trong việc bảo đảm chất lượng giáo dục.
Nhà nước … có chính sách sử dụng, đãi ngộ, bảo đảm các điều kiện
cần thiết về vật chất và tinh thần để nhà giáo thực hiện vai trò và trách
nhiệm của mình…”(Điều 15). Đây là những quan điểm đúng đắn,
nhất quán của Đảng và Nhà nước ta về giáo dục, đào tạo. Rất tiếc, lâu

nay chúng ta quán triệt và thực hiện tinh thần này chưa thực sự tốt.
Chúng ta đã nhấn mạnh học sinh, người học là “trung tâm” mà xem
nhẹ vế giáo viên, người dạy là “quyết định”… Chính vì vậy, lần này,
cần khẳng định một cách mạnh mẽ và sâu sắc vai trò quyết định của
đội ngũ nhà giáo đối với chất lượng giáo dục và đối với việc đổi mới
căn bản, toàn diện giáo dục, đào tạo của nước nhà. Nếu quan điểm
này không được quán triệt sâu sắc để trở thành một nhận thức nhất
quán thì không thể đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục của chúng
ta được.
Thứ hai, “đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục Việt Nam theo
hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, xã hội hóa, dân chủ hóa và hội nhập
quốc tế …” là sự nghiệp của Đảng, Nhà nước và của toàn dân, chứ
không phải là công việc của một số ít người, càng không thể chỉ là
công việc của các nhà lãnh đạo, quản lý.
Để làm được việc này, cần khuyến khích, huy động và tạo điều kiện
để mọi tổ chức, cá nhân tham gia đóng góp, xây dựng. Nhưng hơn ai
hết, là lực lượng cơ bản, trực tiếp quyết định hoạt động trong các nhà
trường của hệ thống giáo dục, đội ngũ thầy cô giáo các cấp học, bậc
học ở mọi miền đất nướchiểu rõ những thuận lợi và khó khăn của nền
giáo dục, những hay, dở của cơ chế, chính sách đối với giáo dục, đào
tạo; những điểm mạnh, yếu của học sinh, sinh viên, những bất cập,
hạn chế của chương trình, nội dung và phương pháp kiểm tra, đánh
giá… Họ hiểu rõ cái gì cần thay đổi, cái gì cần loại bỏ, cái gì cần kế
thừa, phát triển.
Không ai hiểu rõ thực tiễn giáo dục, đào tạo Việt Nam bằng chính
những nhà sư phạm, những thầy cô giáo của chúng ta. Đội ngũ nhà
giáo là căn cứ quan trọng để hoạch định chủ trương, chính sách,
chiến lược giáo dục, đào tạo. Đội ngũ nhà giáo cũng là một trong
những chủ thể tham gia hoạch định chủ trương, chính sách, đề án,
chiến lược đổi mới và chính họ là những chủ thể cơ bản thực thi

chiến lược, đề án, chính sách và chủ trương đổi mới ấy…
Vì lẽ đó, để đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục Việt Nam cần có
quy trình, cơ chế, phương pháp, cách thức để lắng nghe, tập hợp ý
kiến, tiếp thu ý kiến của đội ngũ nhà giáo. Việc này phải được thực
hiện từ đầu quá trình, trong suốt quá trình tiến hành đổi mới căn bản,
toàn diện giáo dục, từ nội dung tổng thể đến từng bộ phận cấu thành,
từ xác định mục tiêu, nguyên tắc…đến thiết kế nội dung, chương
trình của từng cấp học, bậc học…
Thứ ba, cần có chính sách khuyến khích thực sự đối với đội ngũ nhà
giáo thông qua chế độ đãi ngộ xứng đáng. Nghề giáo là một nghề đòi
hỏi rất cao, không chỉ về chuyên môn, nghiệp vụ mà còn về đạo đức,
tư cách, sự đầu tư thời gian, công sức. Lao động sư phạm là lao động
đặc biệt, vừa là lao động khoa học vừa là lao động nghệ thuật.
Thế nhưng, nhiều năm nay, các nhà giáo phải xoay xở đủ kiểu làm
thêm để tăng thu nhập. Do đó, phát huy vai trò của đội ngũ nhà giáo
để đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục Việt Nam đòi hỏi phải
thực sự chú trọng giải quyết vấn đề này. Nhà nước và xã hội phải
đánh giá đúng và trả công xứng đáng với công sức lao động và
những cống hiến của nhà giáo. Phải dựa vào trình độ và hiệu quả
công tác của giáo viên, tránh cào bằng. Nếu không, mọi đổi mới, cải
cách của nền giáo dục sẽ không thể đi đến đâu.
Nghề giáo phải có sức hấp dẫn về nhiều mặt để thu hút được nhiều
học sinh giỏi vào nghề. Cần phải sửa đổi chính sách về tiền lương và
phụ cấp, bảo đảm để giáo viên dạy ở trường công và gia đình họ có
mức sống cao hơn mức sống trung bình trong xã hội. Cần cải thiện
điều kiện làm việc để nhà giáo có thể thực hiện các hoạt động giáo
dục một cách chuyên nghiệp. Có như vậy, họ mới có thể có điều kiện
để toàn tâm, toàn ý với nghề, yêu người và càng yêu nghề, chủ động,
sáng tạo gắn bó hết mình với công việc.
Thứ tư, lâu nay, môi trường giáo dục, cơ chế vận hành và quản lý

của nền giáo dục còn nhiều bất cập. Bản thân ngành giáo dục, cả giáo
viên, học sinh, nhà quản lý, nhất là đông đảo giáo viên, nhà giáo bất
bình với những tiêu cực của giáo dục nhưng đành bất lực, đành “sống
chung với lũ”…Vì vậy, việc đổi mới giáo dục đào tạo không thể gọi
là căn bản, toàn diện nếu không tạo ra, xây dựng nên một cơ chế vận
hành, cơ chế quản lý vừa bảo đảm tính thống nhất của hệ thống vừa
phát huy cao độ tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm của cơ sở, của nhà
trường và thực sự phát huy vai trò chủ động, sáng tạo của giáo
viên. Cơ chế ấy phải là môi trường dân chủ, công minh, vừa thúc đẩy
sáng tạo, tôn vinh nhân tố tích cực vừa ngăn ngừa tiêu cực và dễ
dàng thải loại những giáo viên, học sinh, cơ sở giáo dục, đào tạo,
những nhà quản lý yếu kém, hư hỏng.
Vận hành cơ chế ấy, tất nhiên phải là đội ngũ cán bộ quản lý giáo dục
chuyên nghiệp, tận tâm, thạo việc, có năng lực điều hành. Họ phải
được đào tạo bài bản, am hiểu khoa học quản lý giáo dục, am hiểu
giáo dục, đào tạo, biết dựa vào đội ngũ nhà giáo, biết phát huy vai trò
của đội ngũ nhà giáo… Muốn vậy, cần chú trọng tuyển chọn, đào tạo,
bồi dưỡng, sử dụng những cán bộ quản lý giáo dục là những nhà giáo
trưởng thành từ cơ sở, có năng lực, uy tín, vừa hồng vừa chuyên, am
hiểu sâu sắc thực tiễn giáo dục, nhìn xa trông rộng. Hơn nữa, phải có
cơ chế thuận lợi để giáo viên và giảng viên tham gia đánh giá cán bộ
quản lý, cán bộ quản lý cấp dưới tham gia đánh giá cán bộ quản lý
cấp trên, cơ sở giáo dục tham gia đánh giá cơ quan quản lý nhà nước
về giáo dục…
Tóm lại, hiện nay, đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục, đào tạo là
một nhiệm vụ cách mạng của toàn Đảng, toàn dân ta. Hoàn thành
nhiệm vụ cách mạng này, như Bác Hồ kính yêu từng chỉ dạy, phải
thực hành dân chủ và phát huy dân chủ rộng rãi. Phải xã hội hóa, dân
chủ hóa giáo dục, đào tạo. Trước hết,phải dựa vào và phát huy vai trò
chủ động sáng tạo của đội ngũ nhà giáo, đội ngũ các nhà sư phạm.

Đây là chìa khóa vạn năng có thể giải quyết mọi khó khăn của nền
giáo dục.
Quả thực, không thể đi đến đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục đào
tạo nếu từ đầu và trong toàn bộ quá trình đổi mới không chú ý khai
thác, tập hợp, tiếp thu những ý kiến sâu sắc, những đóng góp đầy tâm
huyết, đầy trách nhiệm của các thầy cô giáo, các nhà sư phạm trong
cả nước; và không thể gọi là đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục, đào
tạo nếu nội dung hoạt động đổi mới, cải cách ấy không thực sự chú
trọng phát huy vai trò chủ động, sáng tạo của đội ngũ nhà giáo …
Nói cách khác, phát huy vai trò quyết định của đội ngũ nhà giáo là
cách thức, con đường, là nhiệm vụ, mục tiêu và động lực để đổi mới
căn bản, toàn diện giáo dục, đào tạo của nước ta hiện nay. Làm được
như thế là thực sự khẳng định vai trò quyết định của nhà giáo đối với
sự nghiệp trồng người.
ThS. Nguyễn Anh Tuấn