Nghĩa tường minh & hàm ý

Tiết 123 - Nghĩa t ờng minh và hàm ý
*Ví dụ: đoạn trích (SGK 74,75)
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh nên giật mình nói to, giọng c ời nh ng đầy
tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái
làn. Nhà hoạ sĩ tặc l ỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt laị chiếc
ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để ng ời con gái khỏi trở lại
bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả
cho cô gái. Cô kĩ s mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
( Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)


-Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Anh thanh niên thông báo: anh rất tiếc, vì thời gian
còn lại quá ít.
ý cần thông báo không đ ợc diễn đạt trực tiếp bằng
những từ ngữ trong câu.
Điều anh muốn nói ấy đ ợc suy ra nhờ vào văn
cảnh vào những từ ngữ trong câu.
Anh không nói thẳng điều đó với hoạ sĩ và cô gái vì
ngại ngùng, vì muốn che dấu tình cảm của mình.
-

- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh nên giật mình nói to, giọng c ời

nh ng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào
liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc l ỡi đứng dậy. Cô
gái cũng đứng lên, đặt laị chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ
bác già.
- Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để ng ời con gái
khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp
giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ s mặt đỏ ửng,
nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
( Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)

- Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này !
Câu nói này không chứa ẩn ý gì.
Vì từ ngữ trong câu diễn đặt trực tiếp điều anh
thanh niên muốn nói.

- Nội dung truyền đạt ở câu 1 gọi là
hàm ý.
- Nội dung truyền đạt ở câu 2 gọi là
nghĩa t ờng minh.
Thảo luận
Em hiểu thế nào là nghĩa t ờng minh và hàm ý ?

* NghÜa t êng minh lµ phÇn th«ng b¸o ® îc diÔn ®¹t
trùc tiÕp b»ng tõ ng÷ trong c©u.
* Hµm ý lµ phÇn th«ng b¸o tuy kh«ng ® îc diÔn ®¹t
trùc tiÕp b»ng tõ ng÷ trong c©u nh ng cã thÓ suy ra tõ
nh÷ng tõ ng÷ Êy.

- T ờng: t ờng tận, rõ ràng, cụ thể.
- Minh: sáng, rõ.
- Hàm: ẩn, chứa.
- ý: ở bên trong
Rõ ràng, t ờng tận.
ý đ ợc chứa đựng bên trong, không
nói ra trực tiếp.

Bài 1. Đọc lại đoạn trích đã dẫn ở muc I :
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng c ời nh ng đầy tiếc rẻ.
Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà
hoạ sĩ tặc l ỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong
thả đi đến chỗ bác già.
- Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này !
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để ng ời con gái khỏi trở lại bàn,
anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô
gái. Cô kĩ s mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và qauy vội đi.
( Theo Nguyễn Thành Long, Lặng Lẽ Sa Pa)

a. Câu nào cho thấy nhà hoạ sĩ cũng ch a muốn chia tay với anh thanh niên ?
Từ ngữ nào giúp em nhận ra điều đó ?
- Câu Nhà hoạ sĩ tặc l ỡi đứng dậy.
Từ tặc l ỡi cho thấy nhà hoạ sĩ ch a muốn chia tay với anh thanh niên.
b. Tìm những từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái trong câu cuối đoạn văn. Thái độ
ấy giúp em đoán ra điều gì liên quan tới chiếc mùi soa?
- Mặt đỏ ửng ( ng ợng ngùng).
- Nhận lại chiếc khăn ( Không tránh đ ợc)
- Quay vội đi ( quá ng ợng không muốn ng ời khác biết tâm trạng thật của mình).
Qua những hình ảnh trên, ta đoán ra: cô gái cố tình bỏ quên chiếc khăn

mùi soa làm kỉ niệm, nh ng anh thanh niên vì quá thật thà t ởng cô gái bỏ quên
nên trả lại.

Bài 2. Hãy cho biết hàm ý của câu in đậm trong đoạn trích
sau:
Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội hoạ và cô gái:
- Đây, tôi giới thiệu với anh một nhà hoạ sĩ lão thành nhé.
Và cô đây là kĩ s nông nghiệp. Anh đ a khách về nhà đi.
Tuổi già cần n ớc chè : ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đ a ra
cái món chè pha n ớc m a thơm nh hoa của Yên Sơn nhà
anh.
( Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
Hàm ý của câu in đậm:
- Tuổi già cần n ớc chè: ở Lào Cai đi sớm quá.
Ông hoạ sĩ già ch a kịp uống n ớc chè đấy.

Bài 3. Tìm câu chứa hàm ý trong đoạn trích sau và cho biết nội
dung của hàm ý.
Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp doạ đánh, nó phải gọi nh ng lại
nói trổng :
-
Vô ăn cơm !
Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe, chờ nó gọi Ba vô ăn
cơm. Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra:
- Cơm chín rồi !
Anh cũng không quay lại.
( Nguyễn Quang Sáng, Chiếc l ợc ngà )
Câu Cơm chín rồi !
Hàm ý: vô ăn cơm đi
Bé Thu muốn mời ông Sáu vào ăn cơm, vì nó cố tránh gọi tiếng

ba.

Bài 4. Đọc đoạn trích sau đây ( trích từ truyện ngắn Làng của Kim Lân), cho biết những câu in đậm có
phải là câu chứa hàm ý không. Vì sao?
a. Có ng ời hỏi :
- Sao bảo làng Chợ Dầu tinh thần lắm cơ mà ?
- ấy thế mà bây gìơ đổ đốn ra thế đấy !
Ông Hai trả tiền n ớc, đứng dậy, chèm chẹp miệng, c ời nhạt một tiếng, v ơn vai nói to:
- Hà, nắng gớm, về nào
Ông lão vờ vờ đứng lảng ra chỗ khác, rồi đi thẳng. Tiếng c ời nói xôn xao của đám ng ời mới tản c lên ấy
vẫn dõi theo.
b. Này,thầy nó ạ.
Ông Hai nằm rũ ra ở trên gi ờng không nói gì.
- Thầy nó ngủ rồi à ?
- Gì ?
Ông lão khẽ nhúc nhích.
- Tôi nghe ng ời ta đồn
Ông lão gắt lên:
- Biết rồi !
Bà Hai nín bặt. Gian nhà lặng đi, hiu hắt.


Những câu in đậm trong đoạn trích :
- Hà, nắng gớm, về nào
câu nói lảng ( nói sang đề tài khác để tránh đề tài
bàn tán ).
- Tôi thấy ng ời ta đồn
Câu nói dở dang.
Những câu trên không chứa hàm ý.