Tìm hiểu hoạt động biên tập - xuất bản sách chuyên đề phóng sự xã hội của Nhà xuất bản Lao động - Xã hội

Website: Email : Tel (: 0918.775.368
LỜI CẢM ƠN
LỜI CẢM ƠN
Ngay từ những năm đầu là sinh viên Khoa Xuất bản, tôi đã nuôi mơ ước lớn lao đối
với bản thân mình, đó là phấn đấu sẽ trở thành một biên tập viên chân chính. Khoá luận
này là cơ hội thử sức quan trọng và là động lực mạnh mẽ thôi thúc tôi từng bước đi đến
ước mơ ấy. Trong giờ phút này, tôi càng khắc ghi tâm niệm của văn hào Macxim Gorki:
“Phải yêu thích công việc của mình. Khi đó lao động dù là lao động nhọc nhằn nhất đi
nữa sẽ được nâng lên tới tầm sáng tạo“.
Với niềm yêu thích nghề biên tập và tâm đắc với đề tài “Tìm hiểu hoạt động biên
tập - xuất bản sách chuyên đề phóng sự xã hội của Nhà xuất bản Lao động - Xã
hội“, Khoá luận của tôi đã đi đến những chặng đường cuối cùng. Nhân dịp này:
Tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn chân thành nhất đến cô giáo - Thạc sĩ Vũ Thuỳ Dương,
người đã trực tiếp tận tình chỉ bảo, dẫn dắt và đồng hành cùng tôi trong suốt thời gian
thực hiện và hoàn thành Khoá luận!
Tôi xin gửi lời biết ơn sâu sắc tới các thầy giáo, cô giáo trong Khoa Xuất bản, những
người luôn tâm huyết với nghề đã dạy dỗ tôi và các bạn trong suốt bốn năm học cũng
như đã tạo điều kiện thuận lợi cho chúng tôi hoàn thành Khoá luận!
Tôi xin chân thành cảm ơn các anh chị biên tập viên trong Nhà xuất bản Lao động –
Xã hội đã giúp đỡ tôi trong việc thu thập tài liệu làm Khoá luận!
Cuối cùng, gia đình với nguồn động viên đặc biệt và bạn bè cùng những lời góp ý
chân thành, đó cũng là những người tôi xin bày tỏ lời cảm ơn sâu sắc nhất!
Do khả năng và thời gian đều có hạn, Khoá luận không tránh khỏi những hạn chế, tôi
rất mong nhận được sự phê bình, góp ý của các thầy cô giáo để Khoá luận được hoàn
chỉnh hơn.


1
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
MỞ ĐẦU
I. Lý do chọn đề tài

Các Mác, nhà kinh điển của Chủ nghĩa Mác-Lênin, đã khẳng định: “Xuất bản
là đòn bẩy của văn hoá”. Bản chất hoạt động xuất bản là hoạt động truyền bá xã
hội. Vì vậy, trong cơ chế thị trường hiện nay, dù sôi động trong cạnh tranh
thương mại và nhanh chóng hoà nhập xu hướng quốc tế hoá nhưng hoạt động
xuất bản nước ta vẫn nhấn mạnh vai trò “là đòn bẩy” để đấu tranh chống sự nô
dịch văn hoá, lũng đoạn thông tin, để phát triển nền văn hoá tiên tiến, đậm đà
bản sắc dân tộc.
Mặt khác, Chỉ thị của Ban Bí thư “Về nâng cao chất lượng toàn diện của hoạt
động xuất bản” số 42-CT/TW nêu rõ: “Hoạt động xuất bản phải coi trọng việc
phục vụ nhiệm vụ chính trị, tư tưỏng, đáp ứng nhu cầu đọc của nhân dân, đồng
thời phải thực hiện tốt nhiệm vụ kinh doanh, xây dựng ngành xuất bản trở thành
một ngành kinh tế-công nghệ phát triển toàn diện vững chắc”. Như vậy Đảng và
Nhà nước đã xác định hoạt động xuất bản là một ngành kinh tế đặc thù. Điều
này cũng thể hiện rõ trong điều chỉnh mới của Luật Xuất bản năm 2004. Ngoài vị
trí là hoạt động trong lĩnh vực văn hoá tư tưởng thì hoạt động xuất bản còn bao
gồm cả hoạt động kinh doanh các xuất bản phẩm nhằm mục đích sinh lời.
Trước những định hướng đổi mới trên, thế giới sách ngày càng tràn ngập với
số lượng khổng lồ, nội dung phong phú, hình thức đa dạng. Điều đó chứng tỏ
sách luôn luôn là nhu cầu thiết yếu và là người bạn đồng hành cùng con người.
Tuy nhiên thực tế cho thấy không phải ấn phẩm sách nào cũng là “tinh hoa”, là
“món ăn tinh thần” bổ ích đối với độc giả. Nhiều khi trong hoạt động sản xuất –
kinh doanh xuất bản phẩm, cái cao quý về tư tưởng, cái lợi cho chính trị, cho đời
sống tinh thần của xã hội không phải bao giờ cũng đi liền với lợi nhuận kinh tế,
nếu không nói giữa chúng thường có mâu thuẫn. Do đó, một số nhà xuất bản vì
lấy lợi nhuận làm mục tiêu chính mà vô hình chung đã chạy theo thị hiếu tầm
thường của một bộ phận độc giả, làm phương hại đến thẫm mỹ và niềm tin của
2
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
bạn đọc chân chính. Bernard Grasset trong cuốn Vấn đề văn học giải thích về
nghề làm xuất bản của mình, ông đã có một ý kiến rất đáng học hỏi: “Nghề

nghiệp của chúng tôi ư? Trước tiên đó là sự can đảm từ chối. Đông đảo công
chúng nghiêm túc với việc xuất bản của thời đại chúng ta sẽ buộc tội những
người làm xuất bản tạo điều kiện thuận lợi cho sự tràn ngập những cuốn sách
tầm thường vì như thế những giá trị thực bị nhấn chìm”.
Thời gian gần đây, việc các công ty quảng cáo, truyền thông làm sách
chuyên đề đang là một xu hướng phổ biến. Việc liên kết với nhà xuất bản để ra
sách chuyên đề không phải là công việc quá khó, cộng thêm sự thiếu giám sát,
thẩm định của một số nhà xuất bản là nguyên nhân dẫn đến sự nở rộ hàng loạt
sách chuyên đề chất lượng kém. Chúng được quảng cáo rầm rộ, được thiết kế
măngsét, makét bìa rất bắt mắt. Sẽ chẳng có gì đáng nói nếu như các cuốn sách
này ra đúng tôn chỉ, mục đích, góp phần nâng cao nhận thức, đáp ứng nhu cầu
lành mạnh của bạn đọc và làm phong phú đời sống văn hóa, tinh thần của nhân
dân. Nghịch lý là ở chỗ, trong khi các cuốn sách kinh điển, hàn lâm giá trị bị lãng
quên trên các giá sách thì với loại sách này, lượng người mua, lượng người tìm
đọc và bị hấp dẫn không phải là ít. Phải chăng đó là bởi những câu chuyện giật
gân, những vụ án ly kỳ đã kích thích tính tò mò, hiếu kỳ của độc giả? Rõ ràng
điều này đã phần nào gây ảnh hưởng đến môi trường văn hóa-xã hội, thuần
phong mĩ tục, lối sống của độc giả.
Có lẽ cần ý thức rằng, bản thảo khi còn trên bàn biên tập mới chỉ là sản
phẩm có tính cá nhân, là công trình rất riêng có thể của một tác giả hay một
nhóm tác giả nhất định. Nhưng khi bản thảo được biên tập xong và cho phép
xuất bản, mặc nhiên tác phẩm (hoặc công trình) đó không còn là sản phẩm các
nhân nữa, mà đã trở thành sản phẩm xã hội. Nó có thể tác động một cách tích
cực hay tiêu cực tới xã hội. Chính vì lẽ đó, hoạt động biên tập - xuất bản, cụ thể
ở đây là công việc biên tập - xuất bản sách chuyên đề cần phải được thực hiện
một cách nghiêm túc và khoa học. Vậy thực tế quy trình đó diễn ra như thế nào?
Liệu biên tập viên, “bà đỡ tinh thần” đã “đỡ đầu” cho các ấn phẩm ấy được “mẹ
tròn con vuông” hay chưa?
3
Website: Email : Tel (: 0918.775.368

Hơn nữa, trong thời đại kinh tế thị trường vận động liên tục, xã hội phát triển
không ngừng và nhu cầu, thị hiếu của con người ngày càng tăng đã đặt ra quy
luật gay gắt đối với hoạt động xuất bản, đó là quy luật đào thải những cái không
có giá trị và tôn vinh những giá trị chân chính. Cùng là sách chuyên đề nhưng có
tác phẩm với nội dung tư tưởng tốt được bạn đọc ghi nhận, có tác phẩm lại gây
nhiều ý kiến trái chiều, thậm chí tạo phản cảm đối với độc giả. Đó chính là tính
hai mặt của thể loại sách chuyên đề. Do vậy việc xem xét các ưu điểm, nhược
điểm và tác dụng của loại sách này đối với xã hội cũng cần được chú ý.
Thêm vào đó, hiện nay nhiều loại sách tuy đăng ký xuất bản là sách chuyên
đề nhưng nội dung đưa các thông tin thời sự, đề cập đến nhiều lĩnh vực của đời
sống xã hội, không đúng là sách chuyên đề. Hình thức trình bày lại như tạp chí:
có tên toà soạn, đánh số thứ tự theo định kỳ, ghi chức danh tổng biên tập, thư ký
toà soạn, địa chỉ gửi bài, hình ảnh quảng cáo giới thiệu sản phẩm và các thông
tin ghi trên các loại sách đó không đúng với các quy định của Luật Xuất bản.
Việc xuất bản loại ấn phẩm “nhập nhằng” giữa sách và tạp chí này đã vi phạm
các quy định của Luật Xuất bản và Luật Báo chí, gây khó khăn cho công tác
quản lý. Việc chấn chỉnh lại hoạt động xuất bản loại sách này cần được thực
hiện một cách triệt để. Do đó, việc đưa ra một số kiến nghị cụ thể góp phần nâng
cao chất lượng sách chuyên đề là điều cần thiết.
Theo guồng quay của xu hướng làm sách chuyên đề, Nhà xuất bản Lao
động - Xã hội cũng tham gia liên kết với Công ty truyền thông Hà Thế trong việc
xuất bản loại sách này. Bên cạnh một số ưu điểm nhất định, các ấn phẩm này
tồn tại không ít hạn chế, vi phạm. Vì vậy Khoá luận xin đi vào tìm hiểu hoạt động
biên tập - xuất bản loại sách chuyên đề phóng sự xã hội của Nhà xuất bản Lao
động - Xã hội liên kết với Công ty truyền thông Hà Thế trong năm 2006, gồm 17
đầu sách. Vấn đề mà tôi quan tâm là: Hàng loạt những cuốn sách thuộc thể loại
sách chuyên đề phóng sự xã hội đem đến cho bạn đọc những giá trị gì? Trong
điều kiện nền kinh tế thị trường sôi động và cạnh tranh gay gắt như hiện nay,
người làm sách đã làm sách như thế nào? Và đã là sách, vậy phải làm như thế
nào để “Đọc sách là loại đầu tư không ô nhiễm, đồng thời cũng là loại hưởng thụ

không ô nhiễm”? Đó cũng chính là những lý do khiến tôi chọn đề tài:
4
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
“Tìm hiểu hoạt động biên tâp - xuất bản loại sách chuyên đề phóng sự xã
hội của nhà xuất bản Lao động - Xã hội”
làm Khoá luận tốt nghiệp chuyên ngành Biên tập - xuất bản.
II. Tình hình nghiên cứu đề tài
Hoạt động xuất bản loại sách chuyên đề phóng sự xã hội trong thời gian gần
đây diễn ra khá rầm rộ ở một số nhầ xuất bản và dư luận ít nhiều quan tâm, bàn
cãi. Tuy nhiên về phương diện lý luận chưa có đề tài nào nghiên cứu về hoạt
động biên tập - xuất bản loại sách này.
Trong phạm vi Khoá luận này, tôi sẽ đi sâu vào tìm hiểu hoạt động biên tập -
xuất bản loại sách chuyên đề phóng sự xã hội của Nhà xuất bản Lao động – Xã
hội .
III. Mục đích, nhiệm vụ của đề tài
1. Mục đích
 Bước đầu làm sáng rõ quan niệm về sách chuyên đề phóng sự xã hội và tình
hình xuất bản loại sách này trên thị trường xuất bản phẩm hiện nay.
 Việc nghiên cứu đề tài là sự kiểm nghiệm giữa lý thuyết và thực tế về hoạt
động biên tập - xuất bản, từ đó nâng cao nhận thức hơn về công tác biên
tập- xuất bản sách chuyên đề phóng sự xã hội.
 Việc xuất bản loại sách chuyên đề phóng sự xã hội đã gây nhiều ý kiến trái
chiều nhau về tác dụng của nó cũng như về vấn đề quản lý nhà nước đối với
loại ấn phẩm này. Do vậy Khoá luận đề xuất một số kiến nghị nhằm nâng
cao chất lượng loại sách này, để nó thực sự trở thành “món ăn” tinh thần bổ
ích đối với độc giả và làm phong phú thêm thị trường sách hiện nay.
2. Nhiệm vụ
Để đạt được những mục đích nêu trên và nâng cao hiệu quả của Khoá luận,
đề tài này đi vào giải quyết một số nhiệm vụ chủ yếu:
 Tìm hiểu và làm rõ khái niệm sách chuyên đề phóng sự xã hội.

 Tìm hiểu về từng khâu cụ thể trong quy trình biên tập - xuất bản sách chuyên
đề phóng sự xã hội của Nhà xuất bản Lao động – Xã hội.
 Đưa ra một số nhận xét về loại sách chuyên đề phóng sự xã hội và những
kiến nghị nhằm nâng cao chất lượng loại sách này.
5
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
IV. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu đề tài
 Trên cơ sở lý lý luận là Chủ nghĩa Mác-Lênin, Tư tưỏng Hồ Chí Minh, quan
điểm, đường lối của Đảng, đề tài dựa vào phương pháp luận duy vật biện
chứng và duy vật lịch sử.
 Phương pháp nghiên cứu: trong khi tiến hành đề tài này tôi đã sử dụng một
số phương pháp nghiên cứu, cụ thể: phương pháp thống kê, phương pháp
tra cứu, phương pháp phân tích-tổng hợp, phương pháp so sánh, phương
pháp mô tả...trên cơ sở vận dụng những kiến thức được trang bị ở nhà
trường, tham khảo nhiều nguồn tài liệu khác nhau.
V. Đối tượng và giới hạn đề tài
 Đối tượng nghiên cứu của đề tài là: hoạt động biên tập - xuất bản loại sách
chuyên đề phóng sự xã hội của Nhà xuất bản Lao động – Xã hội.
 Giới hạn đề tài: trong khuôn khổ đề tài và khả năng cho phép, tôi chỉ xin tìm
hiểu những khâu cơ bản của hoạt động biên tập - xuất bản thông qua khảo
sát 17 tập sách chuyên đề phóng sự xã hội của Nhà xuất bản Lao động – Xã
hội liên kết với Công ty truyền thông Hà Thế trong năm 2006. Đó là:
- Công tác kế hoạch đề tài
- Công tác cộng tác viên
- Công tác biên tập
- Công tác in, phát hành
VI. Kết cấu của đề tài
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục minh hoạ
thì nội dung đề tài gồm 3 chương:
- Chương I: Một số vấn đề lý luận cơ bản về sách chuyên đề phóng sự xã hội

- Chương II: Hoạt động biên tập - xuất bản sách chuyên đề phóng sự xã hội
của Nhà xuất bản Lao động – Xã hội
- Chương III: Nhận xét về sách chuyên đề phóng sự xã hội của Nhà xuất bản
Lao động – Xã hội và những kiến nghị nhằm nâng cao chất lượng sách chuyên
đề phóng sự xã hội nói chung
6
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
PHẦN NỘI DUNG
CHƯƠNG I: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ SÁCH
CHUYÊN ĐỀ PHÓNG SỰ XÃ HỘI
I. LÝ THUYÊT CHUNG
1. Chuyên đề và Sách chuyên đề
“Sách chuyên đề” là một thuật ngữ chuyên ngành thuộc lĩnh vực xuất bản và
đã được cuốn Từ điển thuật ngữ Xuất bản – In – Phát hành sách – Thư viện -
Bản quyền (Nhiều tác giả, Cục Xuất bản – H.2002) định nghĩa một cách rõ ràng.
Tuy nhiên trong thực tế hoạt động xuất bản, khái niệm “sách chuyên đề” còn
nhiều ý kiến khác nhau, chưa thống nhất cụ thể. Lợi dụng tình trạng này, một số
tổ chức tư nhân xin phép xuất bản sách chuyên đề nhưng lại thể hiện dưới hình
thức, nội dung của một ấn phẩm báo chí nhằm né tránh sự quản lý của các cơ
quan chức năng. Vì vậy, để xác định rõ hơn về khái niệm này, trước hết cần tìm
hiểu nghĩa của từ “chuyên đề” - một đặc điểm để khu biệt sách chuyên đề với
các loại sách, tạp chí...khác.
Theo Từ điểnTiếng Việt (NXB Từ điển bách khoa), chuyên đề được hiểu là
“công trình nghiên cứu tới mức hoàn chỉnh và đến nhiều chi tiết một vấn đề có
giới hạn chính xác và thường tương đối hẹp”. Còn Từ điển Tiếng Việt của Viện
ngôn ngữ do NXB Đà Nẵng ấn hành thì định nghĩa: chuyên đề là “vấn đề chuyên
môn có giới hạn, được nghiên cứu riêng”. Xét theo nghĩa đó, định nghĩa “sách
chuyên đề” của Từ điển thuật ngữ Xuất bản – In – Phát hành sách – Thư viện -
Bản quyền là tương đối rõ ràng: “Sách chuyên đề, loại sách viết nghiên cứu
khoa học, khảo cứu riêng về một vấn đề, theo một chuyên ngành khoa học nào

đó”. Như vậy, theo quan niệm chính thống thì sách chuyên đề phải là loại sách
mang tính hoàn chỉnh, tính cụ thể và tính khoa học. Vậy khái niệm này được
hiểu như thế nào?
7
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
Trước hết, sách chuyên đề là loại sách được thể hiện bằng hai phương thức
cơ bản: sách viết nghiên cứu khoa học và sách khảo cứu. Là loại sách viết
nghiên cứu khoa học, tức là sách chuyên đề xem xét, tìm hiểu kĩ lưỡng về hệ
thống tri thức tích luỹ trong quá trình lịch sử và được thực tiễn chứng minh để từ
đó nắm vững vấn đề, giải quyết vấn đề hoặc để rút ra những hiểu biết mới. Là
loại sách khảo cứu, tức là sách chuyên đề tìm hiểu vấn đề bằng cách nghiên
cứu, đối chiếu với các sách vở, tài liệu cũ.
Thứ hai, đối tượng mà sách chuyên đề hướng tới là “một vấn đề, theo một
chuyên ngành khoa học nào đó”. Điều đó có nghĩa là: sách chuyên đề hướng tới
điều cần được xem xét, nghiên cứu, giải quyết trong một ngành chuyên môn
hẹp, chẳng hạn như một ngành khoa học, kỹ thuật hay xã hội nhân văn cụ thể
nào đó. Ví dụ: sách chuyên đề Chủ nghĩa Mác và văn hoá Việt Nam của đồng
chí Trường Chinh, Về tục ngữ ca dao Việt Nam của Vũ Ngọc Phan, Cây thuốc
Việt Nam của Đỗ Tất Lợi...
Ngoài ra, sách chuyên đề còn được coi là một loại thể của sách khoa học -
kỹ thuật. Nó là “tập hợp các bài báo, các công trình nghiên cứu của nhiều tác giả
theo một chủ đề nhất định. Tuy cùng nhằm giải quyết một vấn đề, song các tác
giả có thể có những cách tiếp cận, phương pháp, quan điểm khác nhau”. Như
vậy, đây là loại sách đòi hỏi nhiều công phu, có thể đa dạng về cách tiếp cận,
phương pháp, quan điểm...song phải quán triệt theo một chủ đề, một khuynh
hướng tư tưởng nhất định.
Với khái niệm chính thống trên, sách chuyên đề được coi là một loại sách
mang tính khoa học cao. Tuy nhiên hiện nay, theo nghĩa thông dụng của từ
“chuyên đề” là: “đề tài, vấn đề chuyên về một lĩnh vực nào đó, thường cụ
thể”(Từ điển Tiếng Việt thông dụng, NXB Giáo dục), sách chuyên đề được phổ

cập hoá và được hiểu là sách chuyên về một đề tài, vấn đề thuộc một lĩnh vực
nào đó. Ví dụ như sách chuyên đề quảng cáo, sách chuyên đề sức khoẻ, sách
chuyên đề ẩm thực, sách chuyên đề an ninh trật tự, sách chuyên đề phóng sự
xã hội...Giá trị của nó thể hiện ở việc lựa chọn, trình bày của người làm chuyên
đề - tức là tài liệu được chọn lọc đầy đủ và sắp xếp có hệ thống theo logic chủ
đề đặt ra.
8
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
 So sánh sách chuyên đề với các loại sách khác:
So với sách chuyên khảo: Điểm chung là cả hai đều nghiên cứu, khảo cứu
riêng về một vấn đề, theo một chuyên ngành khoa học nào đó. Khác nhau là ở
chỗ, nội dung sách chuyên đề có giới hạn chính xác và thường tương đối hẹp;
đối tượng đọc cũng tương đối rộng rãi, tuỳ thuộc vào nhu cầu, sự quan tâm của
độc giả đối với vấn đề mà sách đề cập. Ngược lại, sách chuyên khảo có nội
dung khoa học sâu sắc, hướng vào giải quyết toàn diện, trọn vẹn một vấn đề
nào đó của khoa học chuyên ngành, chứa đựng những đóng góp khoa học mới
của tác giả; do đó đối tượng của loại sách này là các nhà khoa học thuộc lĩnh
vực chuyên môn mà sách đề cập, họ thuộc diện đối tượng hẹp, có trình độ văn
hoá, chuyên môn cao.
So với sách chuyên luận: Nếu như sách chuyên đề có thể nghiên cứu, khảo
cứu riêng về bất cứ vấn đề, chuyên ngành khoa học nào và với mọi đối tượng,
mọi trình độ thì trái lại, sách chuyên luận chỉ nghiên cứu riêng lĩnh vực khoa học
xã hội nhân văn, đề cập và giải quyết một vấn đề lý luận nào đó, diện phục vụ
hẹp, đối tượng phục vụ có trình độ lý luận, văn hoá cao.
 So sánh sách chuyên đề với các ấn phẩm báo chí:
Hiện nay, theo số liệu thống kê của Cục Xuất bản thì trên thị trường có
khoảng 58 loại sách chuyên đề dạng tạp chí, trong đó, vi phạm nổi cộm không
dưới 10 ấn phẩm. Điều đó cho thấy sách chuyên đề là một khái niệm còn mang
tính chất chung chung, trừu tượng và chưa có tiêu chí rõ ràng, cụ thể, dẫn đến
xảy ra hiện tượng tạp chí “núp bóng” sách chuyên đề. Vì vậy cần phải khẳng

định, sách chuyên đề không thể là tạp chí, cũng không thể là tập san, đặc san
hay nguyệt san...
Tạp chí, tập san, đặc san, nguyệt san đều là những dạng khác nhau thuộc
loại hình xuất bản phẩm. Tạp chí là “xuất bản phẩm định kỳ, có tính chất chuyên
ngành, đăng nhiều bài do nhiều người viết, đóng thành tập, thường có khổ nhỏ
hơn báo”. Tập san là “tạp chí nghiệp vụ của một ngành chuyên môn”. Đặc san là
“số tạp chí ra đặc biệt, tập trung vào một chủ đề”. Còn nguyệt san là “tập san
hoặc tạp chí ra mỗi tháng một kỳ”.
9
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
Hiện nay có một số nhà xuất bản được phép xuất bản tạp chí, ví dụ như
NXB Lao động – Xã hội với tạp chí Cẩm nang mua sắm, NXB Chính trị quốc gia
với tạp chí Người đọc sách, NXB Giáo dục với Văn học tuổi trẻ, Toán học tuổi
trẻ, NXB Phương Đông với Ẩm thực phương Đông hay NXB Lao động với tạp
chí Văn nghệ công nhân...Mặc dù các nhà xuất bản đã tham gia xuất bản tạp
chí, tuy nhiên ranh giới giữa sách và tạp chí luôn cần được xác định rõ ràng với
những sự khác biệt chính sau đây:
o Thứ nhất, tính thời hiệu: Tạp chí đòi hỏi phải sát với đời sống xã hội hiện
thực, mang tính thòi sự tương đối mạnh; một quyển tạp chí mới xuất bản
thì vẫn có quan hệ chặt chẽ với bối cảnh thời đại dương thời, khi đã lỗi
thời thì sẽ thể hiện là “cũ kĩ”. Trong khi đó, sách với đặc điểm tương đối
ổn định, mang những giá trị bền vững, lâu dài, tính thời sự tương đối yếu.
o Thứ hai, tính kéo dài liên tục: Tạp chí có thể dùng cùng một tên gọi để
xuất bản liên tục không giới hạn thời gian các quyển khác nhau. Xuất bản
sách lại không có tính kéo dài, liên tục này.
o Thứ ba, tính tiết tấu (nhịp nhàng): Thời gian xuất bản tạp chí có yêu cầu
về chu kì rất nghiêm ngặt, định kỳ nhịp nhàng, biểu hiện rõ tính tiết tấu, ví
dụ như: tạp chí tuần, tạp chí nửa tháng, tạp chí một tháng...Trong khi đó,
thời gian xuất bản sách lại không nghiêm ngặt lắm trong các trường hợp
bình thường, trừ một số sách xuất bản các tập ra định kỳ.

o Thứ tư, tính một lần: Tạp chí thường không thể tái bản hoặc in lại. Còn
với sách, thời gian tiếp thu hữu hiệu của sách tương đối dài, do đó
thường có thể in lại nhiều lần.
o Thứ năm, tính định hướng độc giả: Tạp chí có đối tượng độc giả xác định
rõ ràng, vì vậy có thể sử dụng các biện pháp đặt trước để định hướng
phát hành, hình thành đội ngũ độc giả ổn định, bởi vậy thường trở thành
phương tiện quảng cáo hữu hiệu, được khách hàng quảng cáo coi trọng.
Còn sách tuy có định hướng độc giả của riêng mình nhưng đều phải có
quá trình xác nhận của thị trường, do vậy về cơ bản sách không đăng
quảng cáo, cho dù là ngẫu nhiên thì hiệu quả tuyên truyền cũng không
bằng được tạp chí.
10
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
Trên đây là một số tìm hiểu về khái niệm sách chuyên đề. Đó là một công
việc cần thiết bởi trong hoạt động xuất bản, việc xác định đúng đắn và khoa học
thể loại sách ảnh hưởng lớn đến công tác tổ chức, biên tập bản thảo. Và hơn
hết, khi hiện nay thuật ngữ “sách chuyên đề” đang bị lợi dụng và lạm dụng thì
điều này càng có ý nghĩa quan trọng. Sách chuyên đề cần được trở về đúng
nghĩa của nó và đúng “chức danh” mà hoạt động xuất bản đã “giao” cho nó, để
thị trường sách ngày càng lành mạnh, hữu ích đối với độc giả.
2. Phóng sự và Phóng sự xã hội
 Phóng sự:
Cho đến nay vẫn còn tồn tại nhiều quan điểm khác nhau về thể loại phóng
sự. Chúng ta sẽ đi vào tìm hiểu phóng sự qua một số ý kiến tiêu biểu.
Hai giáo sư bộ môn Báo chí Trường Đại học Tennesse là Stanny Johnson và
Jolian Narit trong cuốn sách Người phóng viên toàn năng cho rằng: “Phóng sự
là một bài tường thuật hoặc một bài báo được phát triển và xử lý một cách có
tính văn học”. Quan niệm này công nhận phóng sự là một thể tài báo chí có khả
năng sử dụng các yếu tố văn học mà chất lượng, giá trị tuỳ thuộc vào nhân cách
của người viết. Tuy nhiên, trọng tâm được đặt vào khía cạnh tư tưởng, vào cách

xử lý cụ thể tài liệu và sự việc. Người phóng viên phải có khả năng trả lời những
câu hỏi sau: Chuyện gì xảy ra? Chuyện ấy có liên quan đến những ai? Chuyện
ấy diễn ra vào thời gian nào? Ở đâu? Chuyện ấy diễn ra như thế nào và tại sao
lại xảy ra chuyện ấy?
Nhà văn, nhà báo Mỹ Mark Twain lại nói: “Phóng sự chỉ là một sự ghi chép
máy móc đơn thuần các sự việc chứ không phải là một công việc sáng tạo”. Đây
là một cách nhìn phiến diện vì lịch sử phát triển của phóng sự cho thấy thể tài
này không chỉ dừng lại ở mức độ ghi chép, tường thuật sự kiện mà nó còn lý
giải, tìm kiếm nguyên nhân sự việc cũng như gợi ý hướng giải quyết.
Giáo sư Pơrômin, khoa Báo chí Trường Đại học Lomonoxop lại quan niệm:
“Phóng sự là một cách đặc biệt để lý luận về một sự việc như sự việc đó diễn ra
trước mắt người viết. Tính chất phóng sự là đưa tin về hoạt động của con người
nghĩa là trước hết phải nêu được những hoạt động của con người”. Quan niệm
này thừa nhận tính sinh động, hấp dẫn trong những thông tin được nêu lên
11
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
trong phóng sự khiến cho người đọc thấy như được tận mắt chứng kiến sự kiện.
Quan niệm này cũng nhấn mạnh đến đối tượng của phóng sự là những hoạt
động của con người trong đời sống xã hội, cái hay, cái dở của những hoạt động
đó.
Giáo trình Nghiệp vụ Báo chí (tập 2, Khoa Báo chí, Học viện Báo chí Tuyên
truyền) nêu định nghĩa: “Phóng sự là một trong những thể tài thông tin quan
trọng của báo, có ít nhiều đặc trưng văn học, phản ánh sự kiện xảy ra có thể kết
hợp nghị luận, nhằm nêu lên phẩm chất tinh thần của con người và toàn bộ xã
hội theo một hệ thống quan điểm và đường lối chính trị nhất định”. Quan niệm
này xác định phóng sự là thể tài thông tin quan trọng, gần gũi với văn học.
Phóng sự không chỉ đơn thuần miêu tả, tường thuật sự việc mà còn kết hợp với
lý lẽ, đánh giá. Các sự kiện được đề cập đến trong phóng sự là những sự kiện
có ý nghĩa chính trị - xã hội.
Trong Từ điển thuật ngữ văn học (NXB Giáo dục), phóng sự được định nghĩa

là: “một thể tài thuộc loại hình ký. Phóng sự ghi chép kịp thời những vụ việc
nhằm làm sáng tỏ trước công luận một sự kiện, một vấn đề có liên quan đến
hoạt động và số phận của một hoặc nhiều người và có ý nghĩa thời sự đối với
địa phương hoặc toàn xã hội”. Còn nhà báo Đức Dũng trong Ký Báo chí cho
rằng: “Phóng sự là thể loại đứng giữa văn học và báo chí, có khả năng trình bày
diễn tả những sự kiện, con người, tình huống, điển hình thông qua cái tôi trần
thuật, vừa tỉnh táo, vừa lý trí, vừa cảm xúc, với một bút pháp giàu chất văn học”.
Từ những quan niệm trên, có thể tóm lại bằng định nghĩa : Phóng sự là một
thể loại báo chí, phản ánh những sự kiện, sự việc, vấn đề đang diễn ra trong
hiện thực khách quan có liên quan đến hoạt động và số phận của một hay nhiều
người bằng phương pháp miêu tả hay tường thuật, kết hợp nghị luận ở mức độ
nhất định. Trong phóng sự, vai trò cái tôi trần thuật – nhân chứng khách quan -
rất quan trọng.
So sánh phóng sự với một số thể loại báo chí khác:
o Phóng sự so với tin tức:
Tin tức thường đảm nhiệm việc thông tin phản ánh về toàn cục, phóng sự
thường phản ánh sâu vào từng trọng điểm. Nếu như xét lượng thông tin hàng
12
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
ngày, tin đảm nhiệm một lượng thông tin rộng gấp bội so với phóng sự, thì
ngược lại phóng sự lại là một trong những phương tiện điểm huyệt quan trọng
trong thông tin báo chí. Tin tức chỉ nêu vấn đề, sự kiện, sự việc một cách cô đúc
chặt chẽ, ngắn gọn chứ không đi sâu lí giải sự kiện, sự việc đó một cách cặn kẽ
và chi tiết. Trong tin không có cái tôi tác giả, còn trong phóng sự cái tôi tác giả lại
chiếm vai trò chủ đạo. Tác giả của tin không thể lồng ghép cảm xúc của mình,
trong khi đó cảm xúc của tác giả phóng sự lại là yếu tố tạo ra bản sắc riêng cho
mỗi phóng sự.
o Phóng sự so với ghi nhanh:
Ghi nhanh có khả năng phản ánh kịp thời và đa diện về những sự kiện nổi bật
đang thu hút sự quan tâm của công chúng. Tuy nhiên ghi nhanh cũng nặng về

trình bày các vấn đề chứ không đi sâu vào phân tích nguyên nhân diễn ra sự
kiện, cách giải quyết đối với sự kiện ấy. Với ưu thế của mình, phóng sự thiên về
phản ánh những sự kiện, tình huống nổi bật, điển hình trong dòng chủ lưu thực
sự của quá trình phát sinh, phát triển. Không chỉ phân tích nguyên nhân, tác giả
phóng sự còn cố gắng đề xuất những kết luận, hướng giải quyết trên cơ sở
nghiên cứu nghiêm túc, đánh giá bản chất của sự việc hiện tượng. Phóng sự
thường xuất hiện trong hoàn cảnh có vấn đề, là thể loại xung kích đáp ứng nhu
cầu thông tin mà công chúng đang quan tâm.
o Phóng sự so với bài phản ánh:
Bài phản ánh là dạng bài có sự biến hoá rất linh hoạt để thích ứng với những
sự kiện, vấn đề, nhân vật, tình huống...mà nó đề cập tới. Lợi thế của nó là có thể
bám sát để phản ánh cuộc sống đa dạng, bộn bề và phức tạp đang hàng ngày
hàng giờ biến đổi. Tuy nhiên, do hình thức kết cấu và ngôn ngữ biến đổi quá linh
hoạt, thậm chí pha tạp nên dạng bài này ít được sử dụng để phản ánh những sự
kiện lớn hoặc những vấn đề đòi hỏi phải trình bày với một văn phong nghiêm
túc, lý lẽ chặt chẽ và sự thẩm định sâu sắc. Trong thực tế dạng bài này chỉ được
dùng để thông tin về những vấn đề, sự kiện, sự việc...ở cấp độ trung bình. Với
ưu thế của mình, phóng sự là thể loại có thể đảm nhận những hạn chế đó của
dạng bài phản ánh.
 Phóng sự xã hội:
13
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
Phóng sự xã hội là một trong những dạng phóng sự, ví dụ như: phóng sự
điều tra, phóng sự tài liệu, phóng sự chân dung, phóng sự du lịch, phóng sự ảnh,
phóng sự phản ánh, phóng sự ghi chép, phóng sự đời thường, phóng sự viết tại
chỗ, phóng sự phơi-tông( nhiều kì)...
Trong quá trình vận động và phát triển, cuộc sống luôn xảy ra hàng loạt những
sự việc, sự kiện, vấn đề với những tính chất và tầm quan trọng khác nhau.
Chúng có thể trở thành đề tài cho phóng sự xã hội. Vậy, phóng sự xã hội được
hiểu là phóng sự có nhiệm vụ phản ánh hiện trạng những sự kiện, sự việc, vấn

đề trong đời sống xã hội với toàn bộ dáng vẻ sinh động và phức tạp của chúng.
Tất nhiên những sự kiện, sự việc, vấn đề mà nó phản ánh phải tiêu biểu, xác
thực, đáp ứng nhu cầu thông tin thời sự, chứa đựng mâu thuẫn hoặc những câu
hỏi cần được làm sáng tỏ, gợi lên những vấn đề mà công chúng quan tâm. Điều
đó chứng tỏ phóng sự xã hội là dạng phóng sự có đối tượng phản ánh đa dạng,
phạm vi phản ánh rộng lớn. Phóng sự xã hội có thể phản ánh từ những vấn đề
có tầm bao quát như: vấn đề trẻ em lang thang, vấn đề xoá đói giảm nghèo, vấn
đề chống bão lũ ở miền Trung, vấn đề tham nhũng cửa quyền...cho đến những
vấn đề có phạm vi nhỏ như: đời sống khó khăn của những người già cô đơn, số
phận những cô gái lầm lỡ, khám phá một vụ án lớn...
Là một dạng của phóng sự nói chung, phóng sự xã hội cũng bao gồm những
đặc điểm cơ bản của phóng sự. Đó là:
--- Phóng sự xã hội luôn bám sát các sự thật tiêu biểu chứa đựng mâu thuẫn và
trình bày sự thật đó dưới dạng một bức tranh sinh động, nóng bỏng hơi thở của
đời sống hiện thực với những con người và sự việc xác thực. Người viết phóng
sự không được phép tuỳ tiện bóp méo sự thật, hư cấu, bịa đặt khi tái hiện nó
trong tác phẩm của mình. Đồng thời, tác giả phải đặc biệt chú ý đến vấn đề con
người, xuất phát từ những khía cạnh con người, ví dụ: hoàn cảnh đáng thương
của những nạn nhân trong vụ án, những tấm lòng đồng cảm với nỗi đau, sự thờ
ơ đáng lên án của những vô trách nhiệm...
--- Phóng sự xã hội có khả năng khám phá, phơi bày, điều trần về những sự thật
chứa đựng mâu thuẫn, đi sâu vào những khía cạnh riêng tư và phản ánh chúng
từ góc độ con người. Tác phẩm phóng sự có nhiều cấp độ phản ánh: phơi bày
14
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
hiện trạng, tái tạo các sự việc, sự kiện, quang cảnh, tình huống, vấn đề...và
thông qua đó bày tỏ những suy nghĩ, cảm xúc và thậm chí là cả nhân cách của
tác giả nhằm giúp người đọc hiểu biết và đánh giá đúng sự kiện.
--- Tác phẩm phóng sự xã hội thường có sự xuất hiện trực tiếp của tác giả -
nhân vật trần thuật - với cách viết linh hoạt trong bút pháp, giọng điệu và việc sử

dụng ngôn ngữ sinh động, giàu hình ảnh.
--- Về hình thức, phóng sự xã hội thường có dung lượng lớn, dao động trung
bình từ 800 đến 1500 chữ. Kết cấu đặc trưng gồm ba phần chủ yếu sau: phần
mở đầu (nêu vấn đề, sự kiện), phần minh chứng cho sự tồn tại của vấn đề hoặc
sự kiện (tình hình, thực trạng, nguyên nhân), phần kết luận (nhận định, kiến nghị,
giải pháp...). Ngoài ra thể loại này còn chú ý đến phần lời dẫn (sapô) và các tít
phụ của từng phần nội dung nhỏ.
Nói tóm lại, đây là một thể loại đòi hỏi tác giả phải có kiến thức sâu rộng và
giác quan nhạy bén để nắm bắt khám phá hiện thực, đồng thời phải có bản lĩnh
ngoan cường trong nghề nghiệp, khả năng phân tích thực tế. Phóng sự xã hội
không chỉ dừng lại ở mức thông tin cho công chúng về sự việc, sự kiện đang
diễn ra trong hiện thực khách quan mà nó còn có trách nhiệm thức tỉnh bạn đọc
về những vấn đề cần giải quyết trong cuộc sống.
3. Sách chuyên đề phóng sự xã hội
Từ những khái niệm trên, có thể rút ra cách hiểu về sách chuyên đề phóng
sự xã hội: Đó là loại sách tập hợp các bài phóng sự xã hội của một hoặc nhiều
tác giả theo một chủ đề nhất định, nó góp phần phần ánh hiện trạng xã hội một
cách tiêu biểu, xác thực, đáp ứng nhu cầu thông tin thời sự, chứa đựng mâu
thuẫn hoặc những câu hỏi cần được làm sáng tỏ, gợi lên những vấn đề mà
công chúng quan tâm. Hầu hết những bài phóng sự xã hội trong loại sách
chuyên đề này đều đã được đăng tải trên các phương tiện thông tin đại chúng
(báo in, báo mạng...).
Trên cơ sở những đặc điểm về nội dung và hình thức của thể loại phóng sự
xã hội, chúng ta có thể xác định những tiêu chí cơ bản để thể loại này có thể
“góp mặt“ trong loại sách chuyên đề phóng sự xã hội. Những tiêu chí cơ bản:
o Một là, phóng sự xã hội phản ánh những mâu thuẫn.
15
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
Phóng sự xã hội có nhiệm vụ phơi bày, điều trần về những sự thật chứa
đựng mâu thuẫn trong đời sống. Nói cách khác, phóng sự xã hội chỉ xuất hiện

trong bối cảnh khi cuộc sống có nhiều mâu thuẫn. Một sự việc diễn ra suôn sẻ,
thuận lợi có thể là đối tượng phản ánh của tin, tường thuật hoặc ghi
nhanh...nhưng khó trở thành đối tượng phản ánh của phóng sự xã hội nếu bản
thân sự kiện đó không chứa đựng những câu hỏi chưa được trả lời hoặc có
nhiều cách trả lời nhưng chưa đủ sức thuyết phục.
o Hai là, phóng sự xã hội phản ánh hiện thực dưới dạng một bức tranh vừa
khái quát, vừa có những chi tiết cụ thể, sinh động.
Yêu cầu về tính khái quát của phóng sự xã hội thực chất là yêu cầu về bối
cảnh của sự kiện hay vấn đề mà nó có nhiệm vụ thông tin, phản ánh. Việc tái
hiện chi tiết cụ thể cũng đồng thời là quá trình đi tìm câu trả lời cho câu hỏi thể
hiện mâu thuẫn trong bối cảnh chung, từ đó tác giả sẽ có được trong tay những
chi tiết sống động, có thể gây ấn tượng đối với công chúng.
o Ba là, tác phẩm phóng sự có sự tham gia của các nhân chứng, trong đó
tác giả là nhân chứng có vai trò quan trọng nhất.
Sự tham gia của các nhân chứng trong tác phẩm (các ý kiến phát biểu...) có
ý nghĩa đặc biệt quan trọng, góp phần tạo ra bản sắc riêng của thể loại. Còn tác
giả, với vai trò quan trọng nhất, là người đã trực tiếp chứng kiến một phần hay
toàn bộ sự kiện có nhiệm vụ dẫn dắt, liên kết, khâu nối toàn bộ nội dung của tác
phẩm.
o Bốn là, phóng sự xã hội được trình bày bằng ngôn ngữ giàu hình ảnh, bút
pháp linh động, giọng điệu linh hoạt vừa để phản ánh hiện thực một cách
sinh động, vừa thể hiện được chính mình.
Như vậy, thể loại phóng sự xã hội và sách chuyên đề phóng sự xã hội đòi
hỏi những tiêu chí rất cao, bởi đây là thể loại khó viết và khó viết hay. Thực tiễn
báo chí nước ta hiện nay cho thấy bên cạnh những phóng sự tốt, có hiệu quả tác
động mạnh mẽ thì cũng có không ít những tác phẩm viết ra một cách cẩu thả,
những “phóng sự“ viết ra để ca ngợi, bốc đồng, những “phóng sự“ bịa đặt nhằm
vu khống, bôi nhọ và những “phóng sự“ giật gân, câu khách...Tất nhiên, đó
không thể là con đường dẫn tới những phóng sự đích thực.
16

Website: Email : Tel (: 0918.775.368
Một thực tế nữa cũng đáng phải suy nghĩ, đó là tình trạng lạm dụng thuật
ngữ. Rất nhiều bài báo ghi là “phóng sự“ nhưng thực chất chỉ mới dừng lại ở
mức độ là những bài phản ánh. Đó là hậu quả của việc không hiểu biết đầy đủ
về những đặc điểm, tiêu chí của thể loại, nói như cách nói của nhà báo Nguyễn
Sỹ Đại: “Trên nhiều tờ báo, dường như đã có những lầm lẫn đến mức, hễ cứ
gặp bài đề “phóng sự“, tôi cứ gờn gợn như đấy mới chính không phải là phóng
sự. Vài mô tả về lễ chùa, chuyện cái cầu thang khu tập thể không ai quét, thậm
chí mang báo cáo hoạt động của một ngành về “chế biến“ lại cũng gọi là phóng
sự thì e hơi lạm dụng“( Nhìn xuyên sương mù để dự báo đúng, Tạp chí Người
làm báo, 9-1996).
Trước thực tế phóng sự trên báo chí như vậy, phóng sự xã hội trong sách
chuyên đề cũng không tránh khỏi những hạn chế nhất định. Và vô hình chung,
sách chuyên đề trở thành một dạng tái bản không ít các bài “phóng sự“ giật gân,
câu khách, viết cẩu thả...và những bài tin, ghi nhanh, bài phản ánh mượn danh
“phóng sự xã hội“. Điều đó dẫn đến thái độ hiểu và làm sai lệch về loại sách
chuyên đề phóng sự xã hội. Vì vậy, để có thể biên tập - xuất bản được những
cuốn sách chuyên đề phóng sự xã hội thực sự mang giá trị và đáp ứng nhu cầu
độc giả, chúng ta cần hiểu đúng về loại sách này và các khái niệm liên quan.
II. TÌNH HÌNH XUẤT BẢN LOẠI SÁCH CHUYÊN ĐỀ DẠNG TẠP CHÍ VÀ SÁCH
CHUYÊN ĐỀ PHÓNG SỰ XÃ HỘI TRONG THỜI GIAN GẦN ĐÂY
1. Thực trạng hoạt động xuất bản sách chuyên đề dạng tạp chí và sách
chuyên đề phóng sự xã hội trong thời gian gần đây
Kể từ năm 2004 khi Luật Xuất bản mới thay thế Luật Xuất bản năm 1993 có
hiệu lực, những điểm mới cởi mở của Luật đã có tác động tích cực đến hoạt
động xuất bản. Ngành xuất bản nước ta đang dần chuyển động theo hướng
năng động và lành mạnh hơn, đáp ứng ngày càng cao nhu cầu đọc của đông
đảo người dân.
Một trong những điểm mới của Luật Xuất bản 2004 là các nhà xuất bản được
chủ động hơn trong xây dựng kế hoạch xuất bản và hoạt động liên kết, tổ chức

nhiều đề tài phong phú, xuất bản được nhiều đầu sách có giá trị với lượng phát
17
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
hành lớn, nâng cao khả năng cạnh tranh trước sóng gió thị trường và xu hướng
hội nhập quốc tế. Tại điểm 1, điều 20 (chương II), Luật Xuất bản quy định về liên
kết trong lĩnh vực xuất bản: “Nhà xuất bản được liên kết với tác giả, chủ sở hữu
tác phẩm, cá nhân có giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh về in hoặc phát hành
xuất bản phẩm và tổ chức có tư cách pháp nhân để tổ chức bản thảo, in và phát
hành từng xuất bản phẩm“. Như vậy Luật Xuất bản đã thừa nhận tư nhân có
quyền liên kết cả trong khâu xuất bản gồm: khai thác bản thảo, mua bản quyền,
tổ chức biên tập. Sự thừa nhận công khai “danh chính ngôn thuận“ này cùng với
những quy định đối tác liên kết phải đồng trách nhiệm với nhà xuất bản đã nâng
cao trách nhiệm của đối tượng này đồng thời cũng giúp cho việc quản lý được
chặt chẽ, hiệu quả hơn. Đây là một lực lượng quan trọng cùng các nhà xuất bản
tạo nên thị trường xuất bản phẩm phong phú muôn màu.
Bên cạnh những tác động tích cực mà Luật Xuất bản 2004 mang lại, trong
quá trình thực thi nhiều nhà xuất bản vẫn chưa thích ứng kịp thời với Luật mới,
thậm chí còn để xảy ra những sai phạm. Một số người đứng đầu của cơ quan
xuất bản chưa nhận thấy hết trách nhiệm của mình đã có lúc chạy theo lợi ích
kinh tế mà bỏ qua hiệu quả xã hội đã để lọt ra thị trường những ấn phẩm có nội
dung xấu, vô bổ, kém chất lượng. Có nhà xuất bản vẫn còn trì trệ, chưa tận dụng
được quyền chủ động mà Luật mới mang lại, đang thua các đối tác ngay trên
sân nhà, vô hình chung trở thành nơi bán giấy phép cho tư nhân, điều này dễ
khiến nhà xuất bản rơi vào thế bị động và bị thao túng. Gần đây một số nhà xuất
bản đã vi phạm Luật Xuất bản và Luật Báo chí, cho ra đời nhiều tạp chí với kiểu
đăng kí dưới dạng sách chuyên đề, sách chuyên đề phóng sự xã hội nhiều tập,
chưa kể nội dung của những loại ấn phẩm nửa sách, nửa tạp chí này có nhiều
điều đáng bàn.
Thời điểm tháng 6 năm 2006, trên các quầy sách báo, nhà sách thành phố
Hồ Chí Minh xuất hiện một số quyển sách được quảng cáo rầm rộ, được thiết kế

măngset, maket bìa rất bắt mắt. Đó là cuốn Phong cách đàn ông, Sức khoẻ và
giới tính (NXB Thanh niên), cuốn Đàn ông, trọn bộ ba tập Bí ẩn phòng the
phương Đông, Vụ án sợi dây diều (NXB Lao động)...Nhìn qua, độc giả sẽ khó
phân biệt được đâu là tạp chí, đâu là những xuất bản phẩm vì cách trình bày đến
18
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
nội dung bên trong quyển sách giống như những cuốn tạp chí, tuần san khác
đang được bày bán trên thị trường. Tạp chí, khi treo trên sạp, những quyển sách
này còn “nổi“ hơn các tạp chí. Xem qua các ấn phẩm trên cho thấy các nhà xuất
bản đã cho ra nhiều số và phát hành định kỳ hàng tháng ra thị trường. Đọc qua
nội dung bên trong của các quyển sách này, người đọc không khỏi giật mình khi
có một số bài viết mô tả, minh hoạ quá sâu về lĩnh vực giới tính và quan hệ nam
nữ, khi giật những tít bài giật gân, câu khách: Ai nhiều bồ nhí nhất Việt Nam?,
Sự thật “trần trụi“ về truyền hình thoát y?, Những bí mật ghê gớm của đàn
ông...Không những thế, tại các trang bìa 3,4 của các ấn phẩm này còn đăng
quảng cáo các sản phẩm dịch vụ, ví dụ cuốn Đàn ông xuất hiện các mẫu quảng
cáo: máy điều hoà, ngân hàng, dịch vụ điện thoại di động...hoặc cuốn Sức khoẻ
và giới tính, Phong cách đàn ông quảng cáo nước khoáng, bia...
Ngay sau khi các cuốn scáh này có mặt trên thị trường, Sở Văn hoá Thông tin
Tp. Hồ Chí Minh đã có công văn gửi Bộ Văn hoá Thông tin, Cục Xuất bản, Cục
Báo chí, Thanh tra Bộ Văn hoá Thông tin phản ánh: Các ấn bản trên có nội dung
và hình thức gây ảnh hưởng đến môi trường văn hoá – xã hội, không hợp với
thuần phong mĩ tục Việt Nam, kích thích tính tò mò, lối sống tự do, buông
thả...Đồng thời khẳng định, việc những ấn phẩm cho đăng quảng cáo ở các
trang bìa 3,4 đã vi phạm quy định về quảng cáo của Luật Xuất bản; qua đó kiến
nghị các cơ quan chức năng xem xét nội dung và hình thức các xuất bản phẩm
trên và xác định nó là sách hay là tạp chí ra xuất bản định kỳ. Ngày 3.7.2006, Bộ
Văn hoá Thông tin, Cục Xuất bản đã có công văn trả lời và yêu cầu hai nhà xuất
bản nói trên “Tạm ngưng phát hành các ấn phẩm trên, trong khi chờ các cơ quan
chức năng xem xét xử lý không xuất bản các tập tiếp theo“.

Trong khi các ấn phẩm trên tạm ngưng phát hành, trên thị trường sách báo lại
xuất hiện rất nhiều cuốn “tạp chí“ núp bóng sách chuyên đề với những vi phạm
giống trên. Nhìn chung hiện nay có trên 10 ấn phẩm theo kiểu này của nhiều nhà
xuất bản được bày bán tràn lan tại các sạp như: Siêu sao quần vợt, bóng đá
(phát hành tháng 6.2006, NXB Thể dục Thể thao), Sài Gòn mới, Người đương
thời (phát hành tháng 7.2006, NXB Văn ngghệ Tp. Hồ Chí Minh), Đẹp và sức
khoẻ (tính đến tháng 7.2006 đã xuất bản đến tập 3, NXB Lao động), Sức khoẻ
19
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
tiêu dùng và sức khoẻ gia đình (NXB Y học)...Riêng NXB Thanh niên mặc dù
vừa bị Cục Xuất bản yêu cầu tạm ngưng phát hành hai ấn phẩm nói trên và đang
chờ cơ quan chức năng xem xét xử lý, ngay trong tháng 7.2006 lại cho ra ấn
phẩm Sức sống mới mà xem qua cách trình bày có thể nhận thấy 90% là giống
tạp chí.
Trọn bộ năm tập với cái tên chung Phóng sự xã hội “Phía sau tội ác“ của
NXB Văn hoá Thông tin, chỉ nghe tên cuốn sách cũng có thể thấy nội dung mà
nó đề cập: Đó là những vụ án ma tuý, mại dâm, những chuyện đâm chém, thanh
toán lẫn nhau của các băng nhóm xã hội đen. Sách là tập hợp các phóng sự đã
đăng tải trên báo An ninh thủ đô của cùng một tác giả Nguyễn Tuấn. Mặc dù đã
có lời giới thiệu ở tập một của nhà xuất bản rằng mục đích của việc xuất bản tập
sách này là để bạn đọc hiểu rõ hơn số phận của những con người phía sau
những tội ác để cảm thông và chia sẻ, chứ không vì mục đích đăng chuyện giật
gân, câu khách, kiếm tiền...Thế nhưng khi đọc, độc giả đều thấy rõ mục đích
không phải là như vậy. Chẳng thế mà trong lời tựa, nhà xuất bản đã nhấn mạnh
ý “có một số tư liệu lần đầu tiên tác giả công bố“.
Xoay quanh đề tài các ngôi sao bóng đá, NXB Văn hoá Sài Gòn có Bóng tối
sau hào quang sân cỏ xuất bản tháng 3.2006. Với lời tựa rất câu khách: “Trong
giai đoạn bóng đá bị khủng hoảng niềm tin sau chiếc huy chương bạc
SeaGames 23 với hàng loạt những sự thật bị cơ quan điều tra lột trần ra từng
mảng thì Bóng tối sau hào quang sân cỏ ra đời...Bóng tối sau hào quang sân cỏ

chưa khơi hết và chưa khơi đầy đủ những phần chìm của tảng băng nhưng chắc
chắn nó đã lột tả được những gì mà lâu nay người ta vẫn cứ che giấu như một
vỏ bọc để tung hô về sự lành mạnh của bóng đá Việt Nam“, cuốn sách giật
những tít rất giật gân như: Độ và gái; Những mối tình “bệnh hoạn“ ngoài sân cỏ;
“Lắc“, hút và những phát hiện chết người nơi đất khách...
Hay với cuốn Chuyện tình của các ngôi sao bóng đá (NXB Thông tấn) xuất
bản tháng 5.2006 với mục đích cung cấp thêm một khía cạnh về đời sống riêng
tư ngoài sân cỏ của các cầu thủ nổi tiếng thế giới như: David Beckham với một
loạt sêri Chuyện chưa biết về vợ chồng Beckham, Những cuộc phiêu lưu tình ái
của D.Beckham; Ronaldo với Gã trai đa tình, Và con tim đã vui trở lại; Filippo
20
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
Inzaghi với Rong ruổi chốn tình trường, Tình cũ không rủ cũng tới; Sol Campbell
với Ông bố bất đắc dĩ, Phi công trẻ lái máy bay bà già...
Thậm chí, có một số quyển sách cóp nhặt tài liệu trên mạng điện tử có đề
cập tới những vấn đề chính trị nhạy cảm, có quyển tuyển hàng loạt bài báo phản
ánh vụ tiêu cực lớn PMU 18 đang được dư luận quan tâm đã mô tả quá tỉ mỉ sự
ăn chơi trác táng của những kẻ thoái hoá biến chất.. dễ gây hiểu lầm trong dư
luận nếu như không có định hướng cho người đọc.
Thực tế cho thấy, hiện tượng sách chuyên đề dạng tạp chí không phải là
vấn đề mới mẻ, cơ quan quản lý đã từng nhiều lần phải “thổi còi“. Năm 2002, Bộ
Văn hoá Thông tin đã có văn bản cchấn chỉnh hiện tượng này. Không hề khắt
khe, quan điểm chủa Bộ Văn hoá Thông tin là ấn phẩm của nhà xuất bản nào
mà được bạn đọc thừa nhận, không chồng chéo nội dung, có đủ điều kiện (cơ
sở vật chất, trang thiết bị, đội ngũ biên tập viên, phóng viên...) thì thực hiện các
thủ tục trình Bộ Văn hoá Thông tin xem xét cấp phép hoạt động tạp chí. Gần đây
nhất, ngày 05 tháng 9 năm 2006, Bộ Văn hoá Thông tin lại có văn bản số
3652/BVHTT-XB về những quy định xuất bản sách chuyên đề dưới dạng tạp chí
(văn bản cụ thể xin xem phần phụ lục).
Thực tế cũng cho thấy, không phải tất cả các loại sách chuyên đề đều có nội

dung câu khách. Thời gian qua đã ghi nhận nhiều cuốn sách có nội dung tư
tưởng tốt như: Thời hoa lửa (NXB Trẻ) là tập hợp các chương trình đã phát trên
Đài Truyền hình Việt Nam giới thiệu về thế hệ thanh niên trong cuộc kháng chiến
chống Mỹ cứu nước của dân tộc; Nước Việt Nam nhỏ hay không nhỏ của NXB
Thông tấn tập hợp các bài viết trên báo Thanh niên làm thức dậy động lực phấn
đấu, học tập rèn luyện ở mỗi người Việt Nam, nhất là thể hệ trẻ. Hoặc phóng sự
chuyên đề Nến cong và lửa thẳng (NXB Lao động – Xã hội) của tác giả Đỗ Doãn
Hoàng - một cây bút phóng sự của báo An ninh thế giới- với nhiều bài viết sâu
sắc, nhiều chiều về những vấn đề xã hội đang diễn ra hàng ngày...
Như vậy, sách chuyên đề nói chung và sách chuyên đề phóng sự xã hội nói
riêng là một “hiện tượng“ khá phức tạp. Để đánh giá chung về “hiện tượng“ này,
xin mượn lời ông Lê Văn Đệ - Giám đốc NXB Công an nhân dân- đơn vị có bề
dày 15 năm làm sách chuyên đề về đề tài an ninh, trật tự, xã hội: Phải khẳng
21
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
định những mặt tích cực của loại sách này trong việc giáo dục, răn đe để tránh
được các hành vi dẫn đến phạm tội trong đời sống xã hội. Những sơ suất về
sách chuyên đề chủ yếu là do giám đốc các nhà xuất bản không kiểm soát được
nội dung, nhất là đối với những cuốn sách liên kết với tư nhân...Việc cho ra các
loại sách chuyên đề không có định hướng, quản lý tốt về nội dung mà chỉ nhằm
mục đích thu lợi thì sẽ gây tác hại đối với xã hội. Thực tế cho thấy, đã có nhiều
cuốn sách chuyên đề gây phản cảm cho người đọc, bị dư luận xã hội phê phán.
Mặt khác, nhiều loại sách chuyên đề đã vi phạm các quy định của Luật Xuất bản
và Luật Báo chí. Cho nên, vấn đề tồn tại hay không tồn tại, hoặc tồn tại dưới
hình thức nào các loại sách này cũng cần được cơ quan quản lý Nhà nước xem
xét và hướng dẫn các nhà xuất bản thực hiện theo đúng các quy định của pháp
luật, vì dù sao đây cũng là một loại ấn phẩm mang lại doanh thu cho các nhà
xuất bản.
2. Các yếu tố dẫn đến việc sách chuyên đề phóng sự xã hội trở thành xu
hướng để các nhà xuất bản và đơn vị liên kết chạy theo xuất bản hàng loạt

o Thứ nhất, yếu tố hàng hoá xuất bản phẩm:
Xuất bản phẩm là loại sản phẩm mang hình thái kép: vừa là sản phẩm của
lĩnh vực sản xuất tinh thần vừa là sản phẩm của lĩnh vực sản xuất vật chất. Do
vậy nó cũng chịu sự tác động của các quy luật thị trường.
Xét mối quan hệ giữa giá trị và giá cả xuất bản phẩm: Vì nó là hàng hoá đặc
thù thuộc lĩnh vực văn hoá tinh thần nên hiệu quả cuối cùng của xuất bản phẩm
là nhằm mục tiêu xã hội, lợi nhuận không phải là mục đích cuối cùng của các
nhà xuất bản, do vậy giá cả cũng đặc biệt. Ở các nhà xuất bản có một thực tế:
lấy mảng đề tài này bù mảng đề tài kia, lấy cuốn sách lợi nhuận cao bù cuốn có
lợi nhuận thấp, có những xuất bản phẩm nhằm phục vụ nhiệm vụ chính trị nhưng
cũng có những xuất bản phẩm kinh doanh theo cơ chế thị trường để bù lỗ. Ví dụ
như theo cách mà Giám đốc NXB Hội nhà văn, ông Nguyễn Phan Hách nói: Bên
cạnh những xuất bản phẩm giữ vững định hướng, phục vụ nhiệm vụ chính trị
còn phải chú ý đến những loại xuất bản khác. Do vậy nhà xuất bản phân ra các
loại “mặt hàng“ như: mặt hàng “đẳng cấp cao“ và mặt hàng phục vụ thị hiếu giải
trí của độc giả.
22
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
Sách chuyên đề phóng sự xã hội là loại xuất bản phẩm mang tính thương
mại cao vì: thứ nhất, giá trị (sức lao động của tác giả để tạo nên giá trị đích thực
của tác phẩm và lao động của biên tập viên để tạo nên hình hài, giá trị sử dụng
của ấn phẩm) không phải bỏ ra nhiều vì nó là dạng sách tập hợp các bài viết đã
đăng tải trên báo chí; thứ hai, lợi nhuận thu lại được từ loại sách này lại cao do
chi phí bỏ ra ít, tiền tác quyền thấp, lượng bản nhiều, giá cả phải chăng, sức
mua lớn. Do vậy, bên cạnh việc các đơn vị làm sách tư nhân liên tiếp tổ chức
bản thảo thì các nhà xuất bản cũng “ráo riết“ trong việc “bán“ giấy phép xuất bản.
Lợi nhuận mà các nhà xuất bản thu được từ hoạt động này là 5 – 7% lợi nhuận
tổng số bản. Đây là một nguồn thu khiến không ít nhà xuất bản dù không có
chức năng tổng hợp vẫn cho ra loại sách này.
o Thứ hai, yếu tố nhu cầu thị trường:

Nhu cầu thị trường xuất bản phẩm thể hiện ở hai mặt: ham muốn được thoả
mãn về xuất bản phẩm mà thị trường cung cấp và khả năng chi trả, thanh toán
của khách hàng. Nhu cầu thị trường rất đa dạng, nó được phân cấp theo mô
hình tháp sau:
- Thứ 1, là những loại sách dành cho nghiên cứu sâu
về tự nhiên, xã hội và nhân văn.
- Thứ 2, là những loại sách chuyên ngành.
- Thứ 3, là những loại ách phổ thông khoa học, xã hội.
- Thứ 4, là những loại sách phổ cập, giáo dục cơ sở,
giải trí...
Theo mô hình này, sách nghiên cứu sâu, sách chuyên
nghành có số lượng ít do nó đòi hỏi trình độ độc giả
phải cao. Ngược lại, nhu cầu xuất bản phẩm phổ cập lại lớn nhưng ở trình độ
thấp. Sách chuyên đề phóng sự xã hội là loại sách giải trí phổ cập, xuất bản
nhiều và nhiều người mua do nó ít chịu ảnh hưởng bởi trình độ văn hoá của độc
giả.
Mặt khác, nhu cầu thị trường xuất bản phẩm chịu ảnh hưởng của điều kiện xã
hội. Trong thời gian gần đây, nhiều vấn đề xã hội nghiêm trọng được báo chí
khám phá, phơi bày, điều trần như: cán bộ cao cấp tham nhũng, ăn chơi trác
23
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
táng, các vụ án lớn, các vụ scandal...Đây là những vấn đề, sự việc được nhiều
người quan tâm, do vậy báo chí đi vào khai thác dưới nhiều góc độ, cái nhìn
khác nhau. Cùng một sự việc là Nguyễn Việt Tiến – Thứ trưởng Bộ Giao thông
vận tải bị đưa ra pháp luật, công chúng có thể theo dõi biễn biến cùng một lúc ở
nhiều tờ báo như: An ninh thế giới, An ninh thủ đô, Thanh niên, Tiền phong, Tuổi
trẻ, Văn hoá hoặc nhiều tờ báo khác. Điều đó cho thấy, nhu cầu được nắm bắt
thông tin thời sự của độc giả là vô cùng lớn và đa dạng. Trước xu hướng đó, một
số công ty truyền thông đã nhanh chóng nhận biết nhu cầu thị ttrường và cho ra
hàng loạt tập sách chuyên đề phóng sự xã hội gắn liền với những vấn đề, sự

việc, sự kiện nóng bỏng đang xảy ra. Như vậy xét trên góc độ nào đó, có thể nói
sách chuyên đề phóng sự xã hội cũng có tính thời vụ. Nếu tính thời vụ của sách
giáo khoa thể hiện ở chỗ nó được đẩy mạnh xuất bản và tiêu thụ chính vào thời
điểm các cấp học chuẩn bị khai giảng hay các nhà xuất bản cạnh tranh nhau
trong việc xuất bản lịch Blốc là giai đoạn cuối năm, giáp tết...thì sách chuyên đề
cũng được các đơn vị truyền thông, các nhà xuất bản “đua nhau“ làm vào thời
điểm xã hội có nhiều vấn đề đáng quan tâm và báo chí lên tiếng mạnh mẽ. Do
báo chí là phương tiện truyền tải thông tin một cách thời sự, cập nhật nên sách
chuyên đề phóng sự xã hội cũng theo đó mà xuất bản một cách nhanh chóng, ồ
ạt và mang tính thời sự cao.
o Thứ ba, yếu tố khách hàng (độc giả):
Đó là những người tiêu thụ xuất bản phẩm – là yếu tố cấu thành thị trưòng
xuất bản phẩm. Độc giả loại sách này tương đối “dễ tính“ bởi trong khi chất
lượng sách nhìn chung không cao mà số đầu sách được xuất bản, số lượng bản
được tiêu thị lại lớn. Điều đó cho thấy quy mô độc giả tương đối lơn, không phụ
thuộc độ tuổi, ít phụ thuộc vào trình độ văn hoá. Có thể trên tàu xe, tại các nơi
công cộng hoặc trong lúc rảnh rỗi độc giả sẽ đọc loại sách này. Điều đó phụ
thuộc chủ yếu vào tâm lý của độc giả. Hai loại động cơ chính thúc đẩy độc giả
lựa chọn mua loại sách này là động cơ giải trí và động cơ hiếu kỳ, tò mò những
cái mới lạ, những thông tin thời sự, giật gân. Thêm vào đó với giá bìa 12.000
đồng loại sách này cũng tạo sức mua dễ dàng.
o Thứ tư, yếu tố các đơn vị làm sách tư nhân:
24
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
Hiện nay, giới làm loại sách chuyên đề phóng sự xã hội nói chung có ba loại:
Thấp nhất là do một nhóm tư nhân đứng ra tổ chức bài vở, bản thảo, liên kết với
các nhà xuất bản đem in và tự phát hành; nhóm cao hơn nữa là có nguồn tài trợ
kinh phí trong vài số đầu tiên, sau đó tự làm theo kiểu “lời ăn lỗ chịu“. Hai kiểu
này chỉ là cách làm “cò con“, “đánh quả“, ra được số nào hay số ấy. Chỉn chu, kế
hoạch chiến lược bài bản, đầu tư về con người và trang thiết bị đầy đủ là các

“tạp chí“ do hầu hết các công ty quảng cáo đóng trên địa bàn Tp.Hồ Chí Minh
thực hiện, như: Công ty quảng cáo ADPUB liên kết với NXB Thanh niên qua
cuốn Phong cách đàn ông, Công ty TNHH Dịch vụ Văn hoá T&C liên kết với
NXB Y học qua cuốn Sức khoẻ gia đình...Các đơn vị liên kết này nhằm mục đích
thu lợi nhuận từ loại sách mang tính chất thương mại cao, đồng thời cố tình
“lách“ Luật Xuất bản và Luật Báo chí, tổ chức làm sách chuyên đề thông qua các
nhà xuất bản để làm quảng cáo, thực hiện chiến dịch truyền thông...
Nói tóm lại, trong thời gian qua việc các đơn vị liên kết liên tục tổ chức bản
thảo sách chuyên đề phóng sự xã hội, việc các nhà xuất bản liên tục “bán“ giấy
phép xuất bản và việc độc giả tiêu thụ lượng lớn xuất bản phẩm loại này sẽ là
điều đáng mừng nếu nó không vi phạm Luật Xuất bản và Luật Báo chí, không
chạy theo xu thế thương mại hoá và thị hiếu tầm thường của độc giả. Cần phải
khẳng định rằng, không nên có thành kiến với cụm từ “thương mại hoá“ sản
phẩm sách, vì có thương mại hoá ấn phẩm mới đến tay độc giả một cách rộng
rãi, văn hoá đọc mới phát triển. Thương mại hoá không đồng nghĩa với việc xuất
bản phải bán rẻ tôn chỉ, mục đích của mình, xuất bản phải chiều theo thị hiếu
tầm thường của độc giả. Vấn đề là các nhà xuất bản, các đơn vị liên kết phải có
bản lĩnh và cái tâm của người làm sách, các cơ quan quản lý hoạt động xuất bản
phải quản lý chặt chẽ và định hướng rõ ràng hơn.
25