Hóa học cây thuốc

ÐI HC Y DC THÀNH PH H CHÍ MINH
B MÔN DC LIU



HÓA HC CÂY THUC

Dành cho sinh viên Khoa Công ngh Hóa hc – i hc Nông Lâm













PGS. TS. TRN HÙNG


ÐI HC Y DC THÀNH PH H CHÍ MINH
2008
Bài Ging Dc liu 2008 PGS.TS. Trn Hùng
1
Phn I
I CNG
Chng I

THÀNH PHN HOÁ HC CA CÂY THUC
VAI TRÒ CA CHÚNG TRONG Y DC
1. THÀNH PHN HOÁ HC CA CÂY THUC
T BÀO
VÁCH T BÀO T BÀO CHT C QUAN T
VÔ C HU C
CÁC CHT CHUYN HOÁ
CÁC HP CHT T NHIÊN
CHT HÓA HC
1. Thành phn hoá hc ca cây thuc
CÁC CHT CHUYN HÓA
CÁC CHT
CHUYN HÓA BC NHT
CÁC CHT
CHUYN HÓA BC HAI
Carbohydrat, lipid
protein, acid hu c
Heterosid, alkaloid,
tinh du, nha
• Phân b rng rãi - Có trong tt c
các t bào, các loài sinh vt
• Chung con ng sinh tng hp
• i phân t cu to nên t bào,
tham gia quá trình trao i cht
• Có trong thành t bào, nhân
• Phân b hp - Có trong tng
nhóm hn ch các loài sinh vt
• Có ch yu trong không bào
Edited
by

Foxit
Reade
r
Copyri
ght(C)
by
Foxit
Softw
are
Comp
any,
2005-
2008
For
Evalu
ation
Only.
Bài Ging Dc liu 2008 PGS.TS. Trn Hùng
2
2. Phân loi các hp cht t nhiên
• Phân loi theo các nhóm hóa hc có tác dng chung
• Phân loi theo nhóm hóa hc
• Phân loi theo con ng sinh tng hp
Các hp cht t nhiên
Glycosid Các nhóm hp khác
Carbohydrat
Glycosid tim
Saponosid (Saponin)
Flavonosid (Flavonoid)
Tannin

Coumarin
Anthraquinon glycosid (Quinoid)
Cyanogenic glycosid
Monoterpen, diterpen glycosid
Protein
Cht béo
Alkaloid
Tinh du
Sesquiterpen – Sesquiterpen lacton
Diterpen
Triterpenoid
Steroid
Các hp cht phenol n gin
Carotenoid
Kháng sinh thc vt
2. Phân loi các hp cht t nhiên
Các hp cht t nhiên
Triterpenoid Alkaloid
Carbohydrat
Protein
Lipid
Acid hu c
Monoterpen
Sesquiterpen
Diterpen
Triterpenoid
Steroid
Tetraterpen
Polyterpen
Phenol Cht CH bc I

Phenol n gin
Coumarin
Lignan
Flavonoid
Xanthol
Quinoid
2. Phân loi các hp cht t nhiên
• TRONG T BÀO
– Không bào
– Hoà tan / (kt tinh)
• TRONG C QUAN
– Hin din:
• Thng trong c quan d tr
• Trong các h dn truyn
– Thành phn: Có th khác nhau gia các mô
– Hàm lng / Thành phn: Các yu t ni ti / bên
ngoài
3. TN TI THIÊN NHIÊN
Bài Ging Dc liu 2008 PGS.TS. Trn Hùng
3
TRONG T BÀO
• Không bào
• Hoà tan / (kt tinh)
TRONG C QUAN
• Hin din:
– Thng trong c quan d tr
– Trong các h dn truyn
• Thành phn: Có th khác nhau gia các mô
• Hàm lng / Thành phn:
– Các yu t ni ti / bên ngoài

– Có nhng cht có hàm lng vt tri
3. Tn ti thiên nhiên
TRONG GII THC VT
• Phân b gii hn
– Tannin, flavonoid
– Saponin, alkaloid
– Glycosid tim
– Limonoid
– Quassinoid
• Có mi liên h v cu trúc vi h hàng thc vt
– Chemotaxonomy
3. Tn ti thiên nhiên
4. VAI TRÒ CA CHT CHUYN HOÁ BC II
• VAI TRÒ TRONG THC VT
– Cht cn bã – sn phm ph ?
– Có vai trò sinh lý nào ó ?
• Tham gia vào các quá trình sinh lý
• Các loài sinh vt có hi
• iu kin bt li ca môi trng
• VAI TRÒ VI CON NGI
– Dc phm
• Hot cht iu tr
• Tá dc
– Hng liu, m phm
• Hng liu
• Cht có tác dng tr liu
– Thc phm:
•  ung
• Gia v, ph gia thc phm
4. Vai trò ca cht chuyn hoá bc II

Edited
by
Foxit
Reade
r
Copyri
ght(C)
by
Foxit
Softw
are
Comp
any,
2005-
2008
For
Evalu
ation
Only.
Bài Ging Dc liu 2008 PGS.TS. Trn Hùng
4
CHNG II
CÁC PHNG PHÁP NGHIÊN CU
NG DNG TRONG NGHIÊN CU
CÁC HP CHT T NHIÊN
CÁC PHNG PHÁP NGHIÊN CU NG DNG
TRONG NGHIÊN CU CÁC HP CHT T NHIÊN
1. NGHIÊN CU V THÀNH PHN HĨA HC
• Chit xut các thành phn trong dc liu
• nh tính các thành phn trong dl

• Phân lp các cht t dl
• Xác nh cu trúc các cht phân lp c
• Xây dng các phng pháp kim nghim
2. NGHIÊN CU V TÁC DNG SINH HC
– Th tác dng in vitro – Sàng lc sinh hc
– Th tác dng in vivo – Th nghim dc lý, c tính
– Th tác dng trên ngi – Th lâm sàng
CÁC PHNG PHÁP NGHIÊN CU NG DNG
TRONG NGHIÊN CU CÁC HP CHT T NHIÊN
1. CÁC PHNG PHÁP CHIT TÁCH
2. CÁC PHNG PHÁP SC KÝ
3. CÁC PHNG PHÁP PH HC
LỎNG-RẮN LỎNG-LỎNG
TĐ. ION LOẠI CỢ HẤP PHỤ PHÂN BỐ ÁI LỰC
PC TLC OPLC RLC
MẶT PHẲNG
VLC CC MPLC HPLC
CỘT
LC SFC
KHÍ-LỎNG KHÍ-RẰN
PHÂN BỐ HẤP PHỤ
Cột nhồi
WCOT SCOT PLOT
Mao quản
CỘT
GC EP
SẮC KÝ
PHÂN LO
PHÂN LO



I C
I C
Á
Á
C PHNG PH
C PHNG PH
Á
Á
P S
P S


C KÝ
C KÝ
Edited
by
Foxit
Reade
r
Copyri
ght(C)
by
Foxit
Softw
are
Comp
any,
2005-
2008

For
Evalu
ation
Only.
Bài Ging Dc liu 2008 PGS.TS. Trn Hùng
5
1. Các phng pháp sc ký
Sc ký phng (PLC – planar chromatography)
– Sc ký lp mng (TLC - Thin-layer chromatography)
– Sc ký lp mng hiu nng cao
(HPTLC - High performance TLC
– Sc ký lp mng iu ch
(PTLC - Preparative layer chrom.)
– Sc ký ly tâm
(CTLC - Centrifugal Thin-Layer Chromatography)
– Sc ký lp mng áp sut trên
(OPLC – Overpressure layer C.)
– Sc ký giy(PC -paper chromatography
Sc ký lp mng
Phát hin các cht có
trong hn hp
• S lng
• Nhóm hp cht
• So sánh các hn hp
• nh danh các cht phân lp c
• Phát hin các cht trong hn hp
Sc ký lp mng
• nh danh dc liu – (nh tính im ch – finger-print)
Sc ký lp mng
Bài Ging Dc liu 2008 PGS.TS. Trn Hùng

6
1. Các phng pháp sc ký
Sc ký lp mng
• Bán nh lng các cht
(TLC + Densitometer)
• nh lng các cht trong hn hp
(TLC + Quang ph)
• Tách các cht tinh khit
(Sc ký lp mng iu ch, Sc ký lp dày)
Sc ký lp mng hiu nng cao (HPTLC)
1. Các phng pháp sc ký
Sc ký ct (CC – column chromatography)
– Sc ký ct c in
(Conventional Column Chromatography)
– Sc ký ct nhanh
(FCC - Flash Column Chromatography)
– Sc ký chân không
(VLC – Vacuum liquid chromatography)
– …
Tách các phân on, các cht tinh khit t hn hp
1. Các phng pháp sc ký
Sc ký lng cao áp (HPLC – High pressure liquid chrom =
High performance LC)
– Kh nng phân tách tt
– Linh ng - áp dng c cho nhiu nhóm hot cht
– Kt qu n nh
– Kt hp vi các ph k (UV-Vis, H.quang, IR, MS,
NMR: Nhiu thông tin v cht c phân tích
• Sc ký lng cao áp phân tích (Anal. HPLC)
• Sc ký lng cao áp iu ch (Prep. HPLC)

nh tính
– Phân tách phát hin hn hp (S nh, Rt)
– nh danh các cht (cht chun, Rt, c im ph)
– nh tính im ch các hn hp phc tp.
1. Các phng pháp sc ký
Edited
by
Foxit
Reade
r
Copyri
ght(C)
by
Foxit
Softw
are
Comp
any,
2005-
2008
For
Evalu
ation
Only.
Bài Ging Dc liu 2008 PGS.TS. Trn Hùng
7
min0 5 10 15 20 25 30 35 40
mAU
0
50

100
150
200
250
300
350
DAD1 B, Sig=254,16 Ref=360,100 (H:\LURONG\LUR00302.D)
3.928
4.118
5.787
6.158
12.461
16.095
19.243
19.799
20.540
21.446
23.126
25.151
29.349
31.283
32.004
34.586
35.737
37.426
38.587
40.817
1
2
3

4
5
6
4*
Gelephus linnaeus
min0 5 10 15 20 25 30 35 40
mAU
0
25
50
75
100
125
150
175
200
DAD1 B, Sig= 254,16 Ref= 360,100 (H:\LU RONG\LUR0028 9.D)
1.690
3.862
3.951
4.218
5.667
12.385
13.170
16.858
19.073
19.634
20.376
29.095
31.033

38.456
1
2
3
4
5
6
4*
Cervus pantotrichum
1. Các phng pháp sc ký
nh lng:
– Din tích nh so vi chun (ni, ngoi)
AU
0.00
0.05
0.10
0.15
Min ut es
2.00 4.00 6.00 8.00 10.00 12.00 14.00 16.00 18.00 20.0
0
7.707
9.605
10.436
11.620
11.822
12.497
1. Các phng pháp sc ký
iu ch:
–  tinh khit cao
– Lng mu nh, phc tp

R
t
(phút)
1. Các phng pháp sc ký
Sc ký khí (GC – Gas chromatography)
–  phân gii cao, tách tt các hn hp phc tp
–  nhy cao
– Thông tin cu trúc khi ht hp vi detector IR, MS
– Kinh t
– Không áp dng c cho các cht không bay hi
in di mao qun (CE – Capillary electrophoresis)
Sc ký lng ti hn (SFC – Super-critical fluid C.)
1. Các phng pháp sc ký
Sc ký (phân b) ngc dòng (couter-current chrom.)
– Sc ký ngc dòng git nh
(DCCC – droplet couter-current chrom.)
– Sc ký ngc dòng ly tâm
(DCCC – centrifugal counter-current C.)
Phân lp các cht phân cc
Edited
by
Foxit
Reade
r
Copyri
ght(C)
by
Foxit
Softw
are

Comp
any,
2005-
2008
For
Evalu
ation
Only.
Bài Ging Dc liu 2008 PGS.TS. Trn Hùng
8
Các phng pháp ph ng dng trong
hóa hc các hp cht t nhiên
• Ph t ngoi – kh kin (UV-Vis) – Hunh quang
• Ph hng ngoi (IR)
• Ph khi lng (MS)
• Ph cng hng t ht nhân (NMR)
• Ph nhiu x n tinh th tia X (X-ray diffraction)
• Ph Lng cc vòng (CD - circular dichroism) và
tán sc quay quang (ORD - Optical rotary dispersion)
Các phng pháp ph
Ph t ngoi – kh kin (UV-Vis)
– Hp thu (cng hng) ca các in t p, 
• Xác nh các ni ôi, ni ôi liên hp trong phân t
• nh lng các cht
Các phng pháp ph
Ph hng ngoi (IR)
– Dao ng ca các liên kt
• Xác nh các nhóm chc, các liên kt bi
• (nh lng)
Các phng pháp ph

Ph cng hng t ht nhân (NMR)
– Xác nh các nguyên C và H và mi liên h ca
chúng trong phân tCu trúc phân t các cht
1
H NMR (1 chiu, 2 chiu);
13
C NMR (1 chiu, 2 chiu);
1
H -
13
C NMR (2 chiu)
Xác nh cu trúc các cht
(nh lng)
Edited
by
Foxit
Reade
r
Copyri
ght(C)
by
Foxit
Softw
are
Comp
any,
2005-
2008
For
Evalu

ation
Only.
Bài Ging Dc liu 2008 PGS.TS. Trn Hùng
9
Ph cng hng t ht nhân
1
H NMR
CCC C C
H H H
C
CCC C C
H H H
C
Ph cng hng t ht nhân
13
CNMR
CCC C C
H H H
C
Ph cng hng t ht nhân 2D -
HETCOR
C C C C C
H H H
C
Ph cng hng t ht nhân 2D - COSY
C C C C C
H H H
C
Bài Ging Dc liu 2008 PGS.TS. Trn Hùng
10

Ph cng hng t ht nhân 2D - COLOG
C C C C C
H H H
C
Các phng pháp ph
O
O
O
H
CH
2
O CH
2
CH
3
O H
H
H
H
H
H
11-O-ethyl-lucidin
Các phng pháp ph
• 4.4. Ph khi (MS)
– Phá v cu trúc phân t, xác nh các mnh v
• Phân t lng (M
+
)
• Các mnh cu trúc  cu trúc phân t
– Xác nh cu trúc các cht

– nh lng
Ph khi ca Quercetin
Khi ph
OOH
OH
OH
OH
O
OH
Quercetin
M: 302.24
C
15
H
10
O
7
302
Edited
by
Foxit
Reade
r
Copyri
ght(C)
by
Foxit
Softw
are
Comp

any,
2005-
2008
For
Evalu
ation
Only.
Bài Ging Dc liu 2008 PGS.TS. Trn Hùng
11
Các phng pháp ph
Ph nhiu x tia X (X-ray diffraction)
– Chiu dài và góc các liên kt ca các nguyên t
ca phân t trong mng tinh th
– Cu trúc phân t
Lng cc vòng (CD - circular dichroism) và tán sc
quay quang (ORD - Optical rotary dispersion)
– Cu hình phân t có car bon bt i
– Xác nh các i quang
Các phng pháp ph
• nh tính – nh lng các cht
– nh danh các cht: so sánh vi ph chun
– nh lng các cht tinh khit
– UV, IR, NMR, MS
• Detector trong các phng pháp sc ký
– nh tính, nh lng các cht trong hn hp
– UV, IR, MS, NMR
• Xác nh cu trúc các cht
– Xác nh cu trúc phân t các cht tinh khit
– NMR, MS, X-ray , IR, UV, CD/ORD
PHN II

CÁC NHÓM HP CHT
CHUYN HÓA BC II
CHNG I
I CNG V GLYCOSID
Bài Ging Dc liu 2008 PGS.TS. Trn Hùng
12
I CNG V GLYCOSID
• NH NGHA
• CU TO - PHÂN LOI
– Cu to
– Phân loi
– Tên gi
• TÍNH CHT
– Lý tính
– Hoá tính
• CHIT XUT
NH NGHA
• NH NGHA RNG
GLYCOSID = NG PHÂN T HU C
Dây ni glycosid
GLYCOSID = NG KHÔNG NG
Dây ni glycosid
• NH NGHAHP
Phn ng: ose, glycon
Phn không phi ng: aglycon, genin
CU TO
Hydrat aldehydAldehyd Bán acetal Acetal
OH
C
O

R
+ H
2
O
OH
CH
OH
R
+ HO-R
+ HO-R
OR
CH
OH
R
OR
CHR
OR
OH
C
O
R
+ H
2
O
OH
CH
OH
R
+ HO-R
+ HO-R

OR
CH
OH
R
OR
CHR
OR
HO R
+
O
HO
HO
HO
CH
2
OH
OR
O
HO
HO
HO
CH
2
OH
OH
ng (A)glycon glycosid
O
ose
HO
+ ose

O
O
OH
OH
OH
OH
HO
+ ose
O
O
OH
OH
O
OH
HO
ose
Aglycon Glycosid
Edited
by
Foxit
Reade
r
Copyri
ght(C)
by
Foxit
Softw
are
Comp
any,

2005-
2008
For
Evalu
ation
Only.
Bài Ging Dc liu 2008 PGS.TS. Trn Hùng
13
PHÂN LOI
Phân loi theo cu to ca phn
gn vào dây ni vi ng
GLYCOSID
Holosid
(Glycon + Glycon)
Heterosid
(Glycon + Aglycon)
Carbohydrat
Glycosid tim
Saponin
Flavonoid
Anthraglycosid
Phân loi
O – glycosid
S – glycosid
N – glycosidC – glycosid
GLYCOSID
R–O–H + H–X– R’  R–X –R’
Phân loi theo bn cht dây ni
O
O

OOH
HO
OH
OH
glucose rhamnose
O
O
O
OH
glucose
O
OH
HO
O
glucose
Liquiritin Puerarin
Rutin
Barbaloin
OH O OH
CH
2
OH
glucose
O-glycosid và C-glycosid
CH
2
CH CH
2
CS
N

OSO
3
K
glucose
Sinigrin trong Hc gii t Sinalbin trong Bch gii t
glucose
CH
2
CS
N
OSO
3
K
HO
S-glycosid và N-glycosid
N
NN
N
NH
2
ribose
N
NN
N
NH
2
O
H
Ose
glycosid trong Haït Ba ñaäuglycosid trong nucleosid

Edited
by
Foxit
Reade
r
Copyri
ght(C)
by
Foxit
Softw
are
Comp
any,
2005-
2008
For
Evalu
ation
Only.
Bài Ging Dc liu 2008 PGS.TS. Trn Hùng
14
O
O
OOH
HO
OH
OH
glucose rhamnose
O
O

O
O
CH
2
Ogalloyl
galloyl
galloyl
galloyl
O
meta
-
trigalloyl
HO R
+
O
HO
HO
HO
CH
2
OH
OR
O
HO
HO
HO
CH
2
OH
OH

HOOC R
+
O
HO
HO
HO
CH
2
OH
OH
O
HO
HO
HO
CH
2
OH
OOCR
Glycosid và pseudoglycosid
TÊN GI HOLOSID
Tên gi theo s lng ng
•Monosaccharid (ng n, ose)
•Disaccharid
•Oligosaccharid
•Polysaccharid (glycan)
TÊN GI HOLOSID
Tên gi theo loi ng và cu trúc chui ng
•Homopolysacharid (homoglycan)
• Glucan, fructan, mannan, araban, xylan
•Heteropolysaccharid (heteroglycan)

• Tinh bt, cellulose, gôm, pectin, cht nhy
• Gluco-mannan, manno-glucan,
manno-arabino-glucan, fuco-manno-galactan,
galacto-gluco-manno glycan.
• Polysaccharid phc hp
• Glycolypid, lipopolysaccharid
• Peptidoglycan, proteoglycan, glycoprotein
• Glycosaminoglycan
TÊN GI HETEROSID
Tên gi theo bn cht dây ni
•O-glycosid •N-glycosid
•C-glycosid •S-glycosid
•Pseudo glycosid
Tên gi theo phân không ng
•Flavonosid, saponosid, anthraglycosid, glycosid tim
Tên gi theo loi ng
•Glucosid, manosid, galactosid, rhamnosid
Edited
by
Foxit
Reade
r
Copyri
ght(C)
by
Foxit
Softw
are
Comp
any,

2005-
2008
For
Evalu
ation
Only.
Bài Ging Dc liu 2008 PGS.TS. Trn Hùng
15
TÊN GI HETEROSID
Tên gi theo s lng ng trong mch ng
•Monosid, biosid, triosid
Tên gi theo s lng mch ng trong phân t
– monoglycosid (monodesmosid)
– diglycosid (bidesmosid),
– triglycosid (tridesmosid)
Tên riêng
•IUPAC: ~osid
LÝ TÍNH
1. Trng thái t nhiên
– Th cht: Cht rn vô nh hình / (kt tinh)
– Tn ti trong cây: tan trong dch không bào.
– Màu: a s không màu
• Anthraglycosid: vàng cam n  sm,
• Flavonoid : Không màu - vàng nht –  cam – .
– V: thng có v ng
• glycyrrhizin có v ngt
Lý tính
2. Tính tan
–Dng glycosid:
–  phân cc

• Phân cc trung bình - mnh - rt mnh.
- Cu to ca aglycon: M, các nhóm th…
-Cu to ca phn ng: s mch ng, s
ng, lai ng.
– Tính tan
• Tan: dmhc phân cc (trung bình – mnh): R-OH,
nc, hn hp cn nc, dioxan, AcOH, Pyridin
• Không tan: dung môi phân cc trung bình – kém.
Lý tính
2. Tính tan
–Dng aglycon:
– Mc  phân cc:
• Kém phân cc
• Cu to ca aglycon: M, các nhóm th…
– Tính tan:
• Tan c trong dm phân cc yu – trung bình: n-
hexan, ether du, toluen, benzen, CHCl
3
, CH
2
Cl
2
–
Et
2
O, EtOAc, aceton, R-OH, pyridin, AcOH…
• Không tan trong nc.
Edited
by
Foxit

Reade
r
Copyri
ght(C)
by
Foxit
Softw
are
Comp
any,
2005-
2008
For
Evalu
ation
Only.
Bài Ging Dc liu 2008 PGS.TS. Trn Hùng
16
Phn ng thy phân
– Enzym có sn trong thc vt
• Nh nhàng,
• Chn lc hn
•  Artefact (artifact)
– Acid vô c (HCl, H
2
SO
4
, HClO
4
…)

• O- glycosid < O- acid uronic < C-glycosid
HÓA TÍNH
Hóa tính
(aglycon)
thuûy phaân baèng
OH
OH
CHO
O
O

-glucosidase
strophanthobiase
H
2
SO
4
Strophanthidin
Cymarin
K-Strophanthosid

K-Strophanthosid

3
cymglcglc
O
Phn ng ca phn ng
• Phn ng kh: Ch th hin sau khi ã thy phân
• Các phn ng khác: tùy thuc vào lai ng.
Phn ng ca aglycon

• Tùy thuc vào cu trúc ca aglycon:
Saponin, flavonoid…
Hóa tính
CHIT XUT GLYCOSID / AGLYCON
Bt dc liu
Glycosid t.khit
Sc ký
Dch chit
Chit glycosid
Loi tp kém phân cc
Thy phân
Loi dung môi
Glycosid t.phn
Loi tp kém phân cc
Aglycon t.khiêt
Kt tinh phân on,
Sc ký
Aglycon t.phn
Thy phân
(enzym, acid)
Chit bng dung môi
kém phân cc
Edited
by
Foxit
Reade
r
Copyri
ght(C)
by

Foxit
Softw
are
Comp
any,
2005-
2008
For
Evalu
ation
Only.
Bài Ging Dc liu 2008 PGS.TS. Trn Hùng
17
SAPONIN
VÀ DC LIU CHA SAPONIN
SAPONIN
I CNG
1. NH NGHA
2. PHÂN LOI – CU TRÚC
3. TÍNH CHT CA SAPONIN
4. ÁNH GIÁ MT DC LIU CHA SAPONIN
5. CHIT XUT
7. TÁC DNG VÀ CÔNG DNG
DC LIU CHA SAPONIN
NH NGHA
Truyn thng
• Saponin là nhóm các glycosid gp thng gp trong
thc vt:
– Có tính hot ng b mt, tan và to bt bn vi nc
– Phá huyt

– c i vi cá
– Có kh nng to phc không tan vi cholesterol
– Thng có v ng, kích ng da và niêm mc
Hoá hc
– Saponin là nhng glycosid có phn aglycon là các
triterpen hay các steroid 27 carbon
Tên gi
Saponin  Saponaria  Sapo = soap, savon, xà phòng
Saponin = saponosid = sapogenin + ng
PHÂN LOI
• Phân loi theo tính acid base
– Saponin trung tính
– Saponin acid
– Saponin base
• Phân loi theo cu trúc hóa hc
– Saponin triterpen
– Saponin steroid
Edited
by
Foxit
Reade
r
Copyri
ght(C)
by
Foxit
Softw
are
Comp
any,

2005-
2008
For
Evalu
ation
Only.
Bài Ging Dc liu 2008 PGS.TS. Trn Hùng
18
PHÂN LOI SAPONIN TRITERPEN 5 VÒNG
2
3
4
1
10
5
6
7
9
8
12
11
*
13
14
15
16
18
17
22
21

2019
27
24
29
30
28
26
25
23
R1
R4
R5
R3
R2
OH
OH
COOH
Oleanan -Amyrin Acid oleanolic
30
29
OH
OH
OH
COOH
OH
Ursan
-amyrin
Acid asiatic
SAPONIN TRITERPEN 5 VÒNG
22

21
19
28
24
25
26
20
29
30
23
27
OH OH
COOH
A
B
C
D
E
Lupan Lupeol Acid betulinic
21
20
19
22
30
29
OH
OH
Hopan Mollugogenol B
TRITERPEN 4 VÒNG
3

1
10
8
11
13
14
15
16
17
29
19
18
28
30
20
21
22
25
27
26
OH
R
HO
OH
Damaran Protopanaxadiol R = H
Protopanaxatriol R = OH
3
1
10
8

11
13
14
15
16
17
29
19
28
30
20
21
22
25
27
26
18
O
22
OOse
O
O
21
Lanostan Holotoxin A vaø B (Khaùc nhau phaân ñöôøng)
Edited
by
Foxit
Reade
r
Copyri

ght(C)
by
Foxit
Softw
are
Comp
any,
2005-
2008
For
Evalu
ation
Only.
Bài Ging Dc liu 2008 PGS.TS. Trn Hùng
19
TRITERPEN 4 VÒNG
H
Cucurbitan Cycloartan
SAPONIN STEROID
OH
O
H
H
OH
Glc-O-H
2
C
H
O
O

O
CH
2
-O-glc
Ose
OH
Asparagosid B Avenacosid A
Cholesterol
Furostan
Spirofurostan
SAPONIN STEROID
OH
22
25
26
O
3
4
1
10
5
6
9
8
11
13
14
15
19
18

OH
17
16
O
20
27
21
23
H
H
O
OH
O
H
H
O
OH
O
H
H
Cholesterol
A
B
C
D
E
F
Sarsasapogenin
Smilagenin Tigogenin
Spirostan

SAPONIN STEROID ALKALOID
O
NH
2
O
H
H
NH
2
O
H
OH
H
O
[H
+
]
Jurubin Jurubidin
N
H
OH
O
H
OH
O
N
H
H
H
Solasodin Tomatidin

OH
N
Solanidin
Aminofurostan
Solanidan
Spirosolan
Bài Ging Dc liu 2008 PGS.TS. Trn Hùng
20
CON NG SINH TNG HP
• c tng hp t 6 n v isopren:
Acid mevalonic  isoprenyl pyrophosphat 
dimethylallyl pyrophosphat  geranyl pyrophosphat
 pharnesyl pyrophosphat  squalen
• Các n v isoprren kt hp vi nhau theo quy tc
Ruzicka (ni u – uôi)
u
uôi
Isopren
u
uôi
CON NG SINH TNG HP TRITERPEN
VÀ STEROID
Squalen
Cycloartan Lanostan
Triterpen 4
vòng
Cholestan
Steroid
alkaloid
Steroid 27C Cardenolid

Triterpen 5
vòng
Cucurbitan Quassinoid
CU TRÚC
Saponin = aglycon + ng
Aglycon
– Khung c bn: Triterpen hoc steroid
(+ thoái giáng, chuyn v)
– Nhóm th:
• Ni ôi
• OH: Luôn gp  v trí C3, thng là cu hình 
T do
Ester
Glycosid
• Carbonyl
• Carboxyl: ester, pseudoglycosid
• Nit: saponin steroid alkaloid (glyco alkaloid,
aza steroid)
• Sulphat: astersteroid
CU TRÚC
Aglycon triterpen
• To thành t (3S)-2,3-epoxy-2,3-dihydrosqualen
• Thay i v trí, nh hng các nhóm CH
3
 Cu trúc
khác
• Dung hp các vòng:
– A/B, B/C và C/D: thng trans
– D/E: cis
OH

1
3
4
23
24
25
28
29
8
9
11
13
14
17
20
30
Oleanan
1
3
4
23
24
25
28
29
8
9
11
13
14

17
20
30
-Amyrin
1
3
4
22
25
18
21
19
8
9
11
13
14
17
20
26
Damaran
27
29
28
30
Edited
by
Foxit
Reade
r

Copyri
ght(C)
by
Foxit
Softw
are
Comp
any,
2005-
2008
For
Evalu
ation
Only.
Bài Ging Dc liu 2008 PGS.TS. Trn Hùng
21
CU TRÚC
Ni ôi:
– C
12
(olean, ursan)
– C
20 (29)
(lupan), C
22 (29)
(hopan)
• Oxy hóa nhóm methyl: C
28
, C
23

, C
30
 hydroxymethyl,
aldehyd, carboxyl
• Oxy hóa trên khung: C
2
, C
7
, C
11
, C
15
, C
16
, C
21
, C
22

Hydroxy [ lacton, carbonyl (C
11
)]
• Ester hóa bi các acid phân t lng thp
30
29
21
20
19
22
30

29
22
21
19
28
24
25 26
20
29
30
23
27
2
3
4
1
10
5
6
7
9
8
12
11
*
13
14
15
16
18

17
22
21
2019
27
24
29
30
28
26
25
23
Ursan Hopan
Lupan
Olean
CU TRÚC
Aglycon triterpen 5 vòng
• Oxy hóa: C
28
, C
23
, C
30
 hydroxymethyl, aldehyd,
carboxylic
• Oxy hóa trên khung: C
2
, C
7
, C

11
, C
15
, C
16
, C
21
, C
22

Hydroxy [ lacton, carbonyl (C
11
)]
• Ester hóa bi các acid phân t lng thp
30
29
21
20
19
22
30
29
22
21
19
28
24
25 26
20
29

30
23
27
2
34
1
10
5
6
7
9
8
12
11
*
13
14
15
16
18
17
22
21
2019
27
24
29
30
28
26

25
23
Ursan Hopan
Lupan
Olean
CU TRÚC
O
O
H
O
O
H
N
5--Spirostan
5--Spirostan
1
3
5
8
9
19
10
11
13
18
17
27
21
20
22

26
25
1
3
5
8
9
19
10
11
13
18
17
27
21
20
22
26
25
Solanidan
Aglycon Steroid
• Xut phát t s oxy hóa óng vòng ca cholesterol 
C
16
, C
22
và C
26
• C
18

, C
19
: nh hng 
• Có mi liên h gia furostanol - sipiro furostan và
spirostan trong cây
LIÊN H GIA FUROSTANOL VÀ SPIROSTANOL
O
O
O
H
H
Ose
O
O
H
H
Ose
OH
Glc-O-H
2
C
O
O
O
CH
2
-O-glc
Ose
O
Ose

O
OH
enzym
Sarsaparillosid Parillin
[H
+
]
Avenacosid A Isonuatigenin
Bài Ging Dc liu 2008 PGS.TS. Trn Hùng
22
CU TRÚC
Aglycon Steroid
• Dung hp các vòng:
– A/B: cis hoc trans
• cis: smilagenin, sarsasapogenin
• trans:tigogenin, digitogenin
– B/C và C/D luôn trans
• Ni ôi có th xut hin  C
5
O
O
H
O
O
H
N
5--Spirostan
5--Spirostan
1
3

5
8
9
19
10
11
13
18
17
27
21
20
22
26
25
1
3
5
8
9
19
10
11
13
18
17
27
21
20
22

26
25
Solanidan
CU TRÚC
Aglycon Steroid
• C
21
: nh hng 
• Ch có carbon C
25
có cu hình thay i:
– 25S (25): Neosapogenin, C
27
a
– 25R (25): Isosapogenin, C
27
e
• Cu hình C
20
: luôn S
• Cu hình C
22
: luôn R
O
O
H
O
O
H
N

5--Spirostan
5--Spirostan
1
3
5
8
9
19
10
11
13
18
17
27
21
20
22
26
25
1
3
5
8
9
19
10
11
13
18
17

27
21
20
22
26
25
Solanidan
CU TRÚC
Aglycon Steroid
Nhóm th:
• Hydroxy:
– C
3
: luôn luôn
– C
1
, C
2
, C
5
, C
6
– C
12
, C
17
, C
15
, C
24

: him
• Lacton, demethyl (18-nor spirostanol), sulfat: him
O
O
H
O
O
H
N
5--Spirostan
5--Spirostan
1
3
5
8
9
19
10
11
13
18
17
27
21
20
22
26
25
1
3

5
8
9
19
10
11
13
18
17
27
21
20
22
26
25
Solanidan
CU TRÚC
ng
– Loi ng:
• D- glucose
, L-arabinose, D-xylose, D-galactose,
L-rhamnose, D-fucose – D-quinovose (v bin).
• ng acyl hóa: cinnamic, 2C – 6C acid (saponin
ester)
• Acid uronic: D-glucuronic (saponin triterpen).
• Amino ose: him gp
• S lng n v ng: 1-11 v ng (2-5)
Bài Ging Dc liu 2008 PGS.TS. Trn Hùng
23
CU TRÚC

ng
– S lng mch ng:
• 1-3 (thng là 2 mch ng - bidesmosid)
• V trí: C
3
; C
26
(steroid) hoc C
28
(triterpen)
– Cu to mch ng:
• Thng hay phân nhánh
• Dây ni: glycosid, ester (pseudoglycosid)
• Ester hoá: cinnamic, 2C – 6C acid (saponin ester)
Ester
– ng (C
28
): Pseudoglycosid
– Hexahydroxydiphenic, secoiridoid, acid sulfuric (C
3
)
TÍNH CHT VT LÝ
Saponosid
– Th cht: bt vô nh hình
– Màu: trng, trng ngà
– V: ng (ngt: acid glycyrrhetic và dn xut)
–  tan:
• Tan: nc, cn, hn hp cn nc, dioxan, acid
acetic, pyridin –  tan tùy thuc vào cu trúc.
• Không tan: dung môi phân cc trung bình - kém

– To bt khi lc vi nc
– c vi ng vt máu lnh, c bit là cá
– Kích ng niêm mc, gây ht hi, ch
y nc mt
TÍNH CHT VT LÝ
Sapogenin
– Th cht: kt tinh (vô nh hình)
– Màu: không màu, trng ngà
–  tan:
• Tan: dung môi hu c
• Không tan: nc.
HOÁ TÍNH
Saponosid
• Thu phân
• To phc vi cholesterol
Sapogenin
• Phn ng Lieberman-Burchardt:
– Saponin steroid + (Ac)
2
O + H
2
SO
4

 Xanh l – lc
– Saponin triterpen + (Ac)
2
O + H
2
SO

4

 Hng - tía
Edited
by
Foxit
Reade
r
Copyri
ght(C)
by
Foxit
Softw
are
Comp
any,
2005-
2008
For
Evalu
ation
Only.
Bài Ging Dc liu 2008 PGS.TS. Trn Hùng
24
HOÁ TÍNH
• Phn ng Rosalthaler:
– Saponin + vanillin + HCl

 Tím hoa cà
• Phn ng Salkovski:

– Saponin + H
2
SO
4

 màu thay i (vàng, , xanh, tím)
• Phn ng vi SbCl
3
: Saponin + SbCl
3
/ CHCl
3
 hunh
quang / UV
– Saponin triterpen: Hunh quang xanh
– Saponin steroid: Hunh quang vàng
NH TÍNH
Th nghim to bt
– 1 g dc liu + 5 ml cn / BM 15’  lc bt bn 15’
– Th nghim Fontan-Kaudel: Kh nng to bt  2
pH 1 và 13
Th nghim phá huyt
– Dch chit saponin /
dung dch m
– Dung dch hng cu
ã loi fibrin
• Thc hin trên ng nghim
• Thc hin trên thch máu
NH TÍNH
nh tính hóa hc

• Lieberman-Burchardt, Salkovski, Rosenthaler, SbCl
3
nh tính sc ký lp mng
• Pha tnh: Si-gel, cellulose, Si-gel-RP
• Pha ng: Aceton, MeOH, BuOH, EtOH, nc, AcOH,
Dioxan, pyridin,
– CHCl
3
-MeOH (8:2)
– CHCl
3
-MeOH-H
2
O (65:35:10)
– n-BuOH bão hòa nc
– n-BuOH-EtOH (10:2)
NH TÍNH
Saponin acid
– EtOAc-AcOH-H
2
O (8:2:1)
Saponin kim
– Ethanol-pyridin-nc (3:1:3)
Sc ký lng cao áp
– Pha tnh: RP
– Detector: RI, ELSD, (UV), MS
Edited
by
Foxit
Reade

r
Copyri
ght(C)
by
Foxit
Softw
are
Comp
any,
2005-
2008
For
Evalu
ation
Only.