Yếu tố văn hoá trong cơ chế thị trường nhìn từ góc độ triết học

Website: Email : Tel (: 0918.775.368
Lời mở đầu
Trong cơ chế thị trờng hiện nay , văn hoá và phát triển thờng đợc nhắc tới
nh một cặp phạm trù . Bởi lẽ càng ngày con ngời càng nhận thức đợc rằng động lực
cho sự phát triển kinh tế - xã hội của một đất nớc phụ thuộc rất nhiều vào yếu tố
văn hoá . Nên tảng cốt lõi tạo nên nền văn hoá của một quốc gia và"cái hồn của
dân tộc " chính là bản sắc văn hoá dân tộc . Sự tăng trởng kinh tế nào mà mất đi
bản sắc dân tộc thì sẽ chóng lụi tàn. Các học thuyết mới về kinh tế hiện nay chú ý
nhiều hơn vào yếu tố văn hóa, coi đó nh một yếu tố quan trọng , quyết định tính
bền vững của sự tăng trởng . ở Việt Nam , trong lãnh đạo và quản lý đất nớc Đảng
và Chính phủ luôn luôn chủ trơng kết hợp , đặt sự phát triển kinh tế xã hội trên nền
tảng phát huy bản sắc văn hoá dân tộc , coi văn hoá là một mục tiêu, động lực và là
phơng tiện của sự phát triển . Giữ ginf và phát huy bản sắc văn hoá dân tộc và xây
dựng chính sách văn hoá trong quá trình phát triển kinh tế xã hội là một vấn đề
rộng lớn và phức tạp . Do vậy , em chọn đề tài "Yếu tố văn hoá trong cơ chế thị
trờng nhìn từ góc độ triết học". Do sự hiểu biết còn hạn chế bài viết này em xin
tập trung đề cập đến viẹc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hoá dân tộc trong thị tr-
ờng Việt Nam .
1
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
Nội dung chính
Chơng I :
Những vấn đề cơ bản của văn hoá trong công
cuộc đổi mới kinh tế - xã hội của đất nớc .
I . Văn hoá là nền tảng của xã hội
Đời sống tinh thần của con ngời ( mà chúng ta vẫn gọi là văn hoá ) là lĩnh
vực cực kì phong phú , phức tạp , khó mà định ra các công thức, các khuôn mẫu .
Tuy vậy trong cái đa dạng của sự phát sinh và phát triển của nó , đời sống tinh thần
của con ngời vẫn chịu sự quy định của nhiều quy luật chung và đều hớng tới những
chuẩn mực cụ thể . Quy luật bao giờ cũng có tính khách quan nhng quy luật xã hội
không tách rời hoạt động có ý thức của con ngời . Các chuẩn mực đều do con ngời

đặt ra nhng lại chịu sự quy định chặt chẽ của điều kiện khách quan . Vậy chúng ta
hiểu thế nào là đời sống tinh thần của con ngời hay nói cách khác thế nào là văn
hoá .
1 . Khái niệm văn hoá
Văn hoá là toàn bộ những hoạt động vật chất và tinh thần mà loài ngời đã
tạo ra trong lịch sử của con ngời , trong mối quan hệ với con ngời , với thiên nhiên
và xã hội . Nh lãnh tụ vĩ đại Hồ Chí Minh đã nói : " vì lẽ sinh tồn cũng nh vì mục
đích cuộc sống , loài ngời mới sáng tạo và phát minh ra ngôn ngữ , chữ viết , đạo
đức , pháp luật , khoa học , tôn giáo , văn học , nghệ thuật , những công cụ cho
sinh hoạt hàng ngày về mặc , ăn , ở , và các phơng tiện phơng thức sử dụng .
Toàn bộ những sáng tạo và phát minh đó là văn hoá . Văn hoá là sự tổng hợp
của mọi phơng thức sinh hoạt cùng với biểu hiện của nó mà loài ngời đã sản sinh
ra nhằm thích ứng nhu cầu đời sống và đòi hỏi của sự sinh tồn ." (1)
2
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
2 . Phân loại văn hoá
Khi nghiên cứu đời sống tinh thần của con ngời , ta không thể không chú ý
đến những lĩnh vực tác động trực tiếp tới sự phát triển và hoàn thiện con ngời. Đó
là các hoạt động giáo dục , khoa học ( nhằm phát triển dân trí ), các hoạt động văn
hoá và nghệ thuật ( nhằm phát triển tình cảm và năng khiếu thẩm mỹ ), các hoạt
động đạo đức , lối sống( nhằm hớng con ngời tới cái thiện ). Tất cả những cái đó đ-
ợc ngời ta chia thành hai lĩnh vực trong văn hoá đó là : văn hoá vật chất - văn hoá
tinh thần hay nói cho đúng hơn là văn hoá vật thể và văn hoá phi vật thể . Sự phân
chia này là cần thiết để có cái nhìn toàn vẹn hơn đối với các sản phẩm văn hoá .
Cái gọi là văn hoá vật chất thực ra là vật thể hoá các giá trị tinh thần . Bản
thân các hình khối kiến trúc đồ sộ cũng nh những đồ trang sức sở dĩ có giá trị văn
hoá vì chúng thể hiện tài hoa của nghệ sĩ , những ngời lao động và lí tởng thẩm mĩ
mà nghệ sĩ gửi gắm vào đó . Ví dụ nh các đền chùa , cảnh quan , di tích lịch sử
cũng nh các sản phẩm văn hoá truyền thống nh tranh Đông Hồ , gốm Bát Tràng ...
đều thuộc văn hoá vật thể . Còn các phong tục tập quán , làn điệu dân ca , chuẩn

mực đạo đức của một dân tộc... là thuộc văn hoá tinh thần ( văn hoá phi vật thể ).
Tuy vậy, sự phân loại trên chỉ có ý nghĩa tơng đối bởi vì trong một sản phẩm văn
hoá thờng có cả yếu tố " vật thể " và " phi vật thể " của nó .
Tóm lại , nền văn hoá thể hiện tầm cao và chiều sâu về trình độ phát triển
của một dân tộc , là sự kết tinh những gì tốt đẹp nhất trong quan hệ giữa ngời với
ngời , với xã hội , với thiên nhiên . Nó vừa là động lực thúc đẩy phát triển kinh tế
xã hội , vừa là mục tiêu của chúng ta . Nhu cầu về thoả mãn sự hởng thụ hay nói
theo thuật ngữ kinh tế là tiêu dùng các sản phẩm văn hoá , nghệ thuật là một bộ
phận trọng yếu của nền văn hoá . Nói đến văn hoá là nói đến những giá trị đợc các
công đồng dân tộc và nhân loại liên tục sáng tạo trong quá trình lịch sử lâu dài . Có
những giá trị bị mai một nhng cũng có những giá trị tồn tại mãi trong lịch sử : điển
hình chân- thiện- mỹ là những giá trị trờng tồn mãi trong
3
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
lịch sử loài ngời và là ba trụ cột của văn hoá nhân loại . Vì vậy , cùng với việc xây
dựng và phát triển nền kinh tế hàng hoá , phải xây dựng và phát triển nền kinh tế
văn hoá tiên tiến , đậm đà bản sắc dân tộc , theo định hớng Xã hội chủ nghĩa đã đặt
ra . Đó là nền văn hoá đại chúng , vì nhân dân lao động cùng với đội ngũ tri thức
của mình là ngời tham gia sáng tạo những giá trị văn hoá , đồng thời là ngời hởng
thụ những thành quả do mình làm ra .
II . Yếu tố hiện đại và chức năng của văn hoá
_ Yếu tố hiện đại của văn hoá chính là trình độ văn minh của nó , là tính
chất tiên tiến đồng nghĩa với sự tiến bộ của nền văn hoá hiện đại . Trong mỗi nền
văn hoá luôn có sự thống nhất biện chứng giữa yếu tố truyền thống và hiện đại ;
hiện đại có nguồn gốc từ truyền thống và truyền thống góp phần chi phối tạo nên
cái hiện đại còn bản thân hiện đại cũng đợc chọn lọc , chuyển hoá một số bộ phận
của nó thành truyền thống . Do đó trong nền kinh tế thị trờng hiện nay , nếu biết
kết hợp hài hoà các giá trị truyền thống với giá trị hiện đại trên cơ sở bảo tồn bản
sắc văn hoá dân tộc , giữ lấy những gì là tinh hoa , loại dần các yếu tố lỗi thời ,
tăng cờng giao lu với bên ngoài sẽ vợt qua những thách thức , sẽ khơi dậy đợc vai

trò động lực của các giá trị truyền thống cho sự phát triển và tiến bộ xã hội . Và "
Chủ động hội nhập kinh tế quốc tế và khu vực theo tinh thần phát huy tối đa nội
lực , nâng cao hiệu quả hợp tác về mặt kinh tế - văn hoá với các nớc ; bảo đảm
độc lập tự chủ và định hớng xã hội chủ nghĩa , bảo vệ lợi ích dân tộc , an ninh
quốc gia , giữ gìn bản sắc văn hoá dân tộc " ( tạp chí Triết học trang 10 ) có thể
coi là giải pháp hữu hiệu để phát huy vai trò động lực của các giá trị truyền thống
cho sự phát triển và tiến bộ xã hội trong cơ chế thị trờng ngày nay .
_ Chức năng của văn hoá :

4
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
+ Chức năng bao trùm của văn hoá là chức năng giáo dục . Nói chức
năng giáo dục là nói việc định hớng xã hội , là hớng lý tởng , đạo đức và hành vi
của con ngời vào " điều hay lẽ phải" theo đúng khuôn mẫu mà xã hội quy định
.Tính giai cấp và tính dân tộc của văn hoá chủ yếu đợc biểu hiện ở đây.Mỗi dân tộc
do những điều kiện lịch sử riêng đã hình thành những truyền thống tâm lý
riêng .Với ý nghĩa đó ,việc giáo dục con ngời bằng văn hoá ,bằng các giá trị và
truyền thống văn hoá có vai trò rất quan trọng .
+Chức năng thứ hai của văn hoá là chức năng nhận thức ,nó tồn tại trong
mọi hoạt động của văn hoá .
+Chức năng thứ ba của văn hoá là chức năng thẩm mĩ bởi vì xét cho cùng
văn hoá là sự sáng tạo của con ngời.
+Chức năng thứ t của văn hoá mà không thể không nhắc tới chính là chức
năng giải trí .Chức năng này cũng không thể tách rời chức năng giáo dục và không
đi ra ngoài mục tiêu hoàn thiện con ngời .
Chính vì vậy mà sự phát triển kinh tế của nhiều nớc trong những thập kỉ qua ,
nhiều nhà kinh tế học đã nhấn mạnh vai trò và nhân tố con ngời ( ngời quản lý và
ngời lao động ).Nói con ngời chính là nói văn hoá ,vì toàn bộ các giá trị văn hoá
làm nên phẩm chất , những năng lực tinh thần của con ngòi .Vì lẽ đó mà việc giáo
dục một con ngời có nhân cách và hoàn thiện chính là một phơng thức để tạo nên

sự phát triển kinh tế cũng nh tạo nên một nền văn hoá tốt đẹp .
Mặc dù vậy , trong nền kinh tế thị trờng Việt Nam hiện nay đang gặp phải
một số vấn đề có liên quan đến việc giữ gìn bản sắc văn hoá dân tộc mà nó ảnh h-
ởng rất lớn tới tiến trình đổi mới đất nớc .Nếu văn hoá suy thoái sẽ trực tiếp cản trở
cho tiến trình xây dựng nền kinh tế và không thể xây dựng kinh tế thành công .Bởi
vì văn hoá và kinh tế là hai nội dung cốt lõi của sự sinh tồn và phát triển của một
dân tộc .Vậy nhà nớc Việt Nam đã có biện pháp gì để khắc phục những khó khăn
này .
5