SKKN Thí nghiệm bộ môn Vật lí THCS

Sáng kiến kinh nghiệm - Mai Thị Liên
a. đặt vấn đề
i. Phần mở đầu
Môn vật lý là môn khoa học thực nghiệm, hầu hết các kiến thức mới
cần hình thành cho học sinh đều thông qua việc tiến hành các thí nghiệm.
Hơn nữa, với yêu cầu hiện nay là không chỉ truyền thụ kiến thức cho học
sinh mà còn phải hình thành cho học sinh khả năng thực hành, kỹ năng
quan sát phân tích tổng hợp.
Trong môn vật lý, các thí nghiệm thực hành không thể thiếu trong quá
trình truyền thụ kiến thức bởi chính các thao tác thí nghiệm trong các bài
học giúp cho học sinh có một tiết học sôi nổi, gây hứng thú cho học sinh
và giúp học sinh nhớ kiến thức rất lâu. Nhờ đó mà giúp cho kiến thức vật
lý trở nên sống động, có ý nghĩa giải quyết những vấn đề do thực tiễn đặt
ra. Thí nghiệm vật lý còn là phơng tiện năng lực nhận thức cho học sinh.
Thông qua việc tiến hành các thí nghiệm vật lý mà hình thành cho học
sinh các thao tác thực hành, phát triển khả năng quan sát, phân tích, tổng
hợp, khái quát hoá. Rèn luyện tính cẩn thận, chính xác, lòng say mê tìm
tòi và tinh thần đoàn kết của học sinh
II. Thực trạng của vấn đề nghiên cứu
Trong những năm học vừa qua, mặc dù học sinh đã đợc làm quen với
phơng pháp dạy học mới đó là tự mình phải tiến hành các thí nghiệm, nh-
ng bản thân tôi nhận thấy kỹ năng thực hành của các em vẫn cha đợc cải
thiện nhiều, nhiều em vẫn còn lóng ngóng trong việc lắp đặt thí nghiệm,
quan sát hiện tợng và đặc biệt là nhiều em cha xác định đợc mục đích thí
nghiệm. Hơn nữa trong những bộ thí nghiệm đợc cung cấp về có một số
thiết bị cha đúng chuẩn, nhanh hỏng hóc, nhiều thiết bị cho kết quả
không chính xác. Vì vậy, nhiều giáo viên rất ngại tổ chức cho học sinh
làm thí nghiệm.
1
Sáng kiến kinh nghiệm - Mai Thị Liên
Từ thực trạng trên, để việc giảng dạy đạt hiệu quả tốt hơn tôi đã cố gắng

tìm tòi nghiên cứu tính năng của từng thiết bị thí nghiệm trong bộ thiết bị
thí nghiệm của nhà trờng và qua một số năm thực tế giảng dạy tôi đã đúc
rút đợc một vài kinh nghiệm để hớng dẫn học sinh tiến hành thí nghiệm
vật lý tốt hơn.
B. Giải quyết vấn đề
I. Các giải pháp thực hiện
1. Giáo viên phải nghiên cứu kỹ các thí nghiệm cần tiến hành
Việc nghiên cứu trớc các thí nghiệm giúp cho giáo viên biết trớc đợc thí
nghiệm yêu cầu gì, dụng cụ ra sao, thí nghiệm nhằm mục đích gì từ đó sẽ
có kế hoạch cụ thể cho bản thân.
2. Làm thử thí nghiệm
Đây là một bớc rất quan trọng bởi vì giáo viên cần biết trớc kết quả thí
nghiệm ra sao. Với điều kiện dụng cụ thí nghiệm vừa yếu, vừa thiếu nh
hiện nay việc làm thử thí nghiệm còn giúp cho giáo viên biết đợc bộ dụng
cụ thí nghiệm này có đảm bảo thành công không, có thể thay thế bằng
dụng cụ nào khác không hoặc có kế hoạch sửa chữa nếu dụng cụ đó bị
hỏng hóc. Có những bộ dụng cụ mà thông số kỹ thuật cha thực sự chính
xác thì giáo viên cũng cần phải biết trớc để tìm cách giải thích cho học
sinh.
3. Hớng dẫn học sinh tiến hành thí nghiệm trên lớp
3.1. Cho học sinh tìm hiểu mục đích thí nghiệm
Học sinh cần phải hiểu thí nghiệm này nhằm mục đích gì. Công việc
này giáo viên cần cho học sinh nêu rõ và cần phải khắc sâu lại để khi học
sinh tiến hành thí nghiệm chỉ tập trung vào vấn đề cần nghiên cứu
3.2. Cho học sinh tìm hiểu dụng cụ thí nghiệm
Thực tế cho thấy, nếu để học sinh tự tìm hiểu dụng cụ thí nghiệm là rất
khó khăn. Do đó, giáo viên cần phải giới thiệu dụng cụ thí nghiệm , cách
2
Sáng kiến kinh nghiệm - Mai Thị Liên
lắp đặt các thiết bị đó(đặc biệt là đối với học sinh lớp 6 và với những thí

nghiệm khó)
3.3. Hớng dẫn cho nhóm học sinh tiến hành thí nghiệm
Đây là một bớc khó đối với giáo viên trong một giờ học. Giáo viên phải
biết tổ chức để các em thực sự thấy hứng thú với công việc của mình, từ
đó mà bị cuốn hút vào bài học và hăng say tìm tòi, sáng tạo. Trong quá
trình học sinh tiến hành thí nghiệm, giáo viên phải thờng xuyên theo dõi
điều chỉnh những sai sót của học sinh nhng không làm thay phần việc của
các em, đồng thời giáo viên phải có những điều chỉnh nhanh chóng khi
thấy kết quả thí nghiệm của các em không nh mong muốn. Ngoài ra giáo
viên còn phải hình thành cho học sinh khả năng quan sát kết quả thí
nghiệm chính xác, chú trọng đến việc ghi chép thông tin thu đợc một
cách trung thực và từ các thông tin đó để rút ra đợc những kết luận cần
thiết.
II. Một số ví dụ cụ thể
Ví dụ 1: Gơng cầu lõm(Vật lý 7)
1. Thí nghiệm 1:
* Dụng cụ cần chuẩn bị:
- Gơng cầu lõm
- Gơng phẳng (có cùng kích thớc với gơng cầu lõm)
- Nến, Diêm
* Mục đích thí nghiệm:
So sánh độ lớn của vật với ảnh của nó tạo bởi gơng cầu lõm bằng cách
so sánh ảnh của vật tạo bởi gơng cầu lõm với ảnh của vật tạo bởi gơng
phẳng có cùng kích thớc
* Hớng dẫn học sinh làm thí nghiệm:
- giáo viên giới thiệu dụng cụ thí nghiệm
3
Sáng kiến kinh nghiệm - Mai Thị Liên
- Hỏi học sinh: Để có thể so sánh ảnh của vật tạo bởi gơng cầu lõm với
ảnh của vật tạo bởi gơng phẳng có cùng kích thớc thì ta phải bố trí thí

nghiệm nh thế nào?
* Tổ chức học sinh tiến hành thí nghiệm:
- Phát dụng cụ thí nghiệm cho các nhóm, yêu cầu các em phân biệt đợc
gơng phẳng với gơng cầu lõm
- Theo dõi các nhóm bố trí thí nghiệm sao cho khoảng cách từ mỗi cây
nến đến mỗi gơng là bằng nhau
- Đề nghị các nhóm so sánh ảnh của cây nến với cây nến đó và hỏi thêm
căn cứ vào đâu mà em khẳng định nh vậy.
- Tập hợp kết quả của các nhóm và đa ra kết quả đúng nhất.
2. Thí nghiệm 2:
* Dụng cụ cần chuẩn bị:
- Đèn phát ra chùm sáng hội tụ và phân kỳ
- Nguồn điện(Hiện nay chất lợng của bộ nguồn pin không còn tốt nên
có thể thay thế bằng bộ đổi nguồn của lớp 9 để có nguồn điện với hiệu
điện thế cao hơn, tạo chùm sáng rõ nét hơn)
- Gơng cầu lõm
- Màn hứng chùm tia sáng
* Mục đích thí nghiệm:
Quan sát đặc điểm của chùm tia phản xạ khi chiếu tới gơng cầu lõm
một chùm tia sáng song song và một chùm tia sáng phân kỳ
* Hớng dẫn học sinh làm thí nghiệm:
- Hớng dẫn học sinh cách tạo ra chùm tia song song và chùm tia phân
kỳ từ nguồn phát sáng
- Hớng dẫn cách điều chỉnh màn ở các góc khác nhau để có thể quan sát
đợc chùm tia phản xạ
* Tổ chức học sinh tiến hành thí nghiệm:
4
Sáng kiến kinh nghiệm - Mai Thị Liên
- Phát dụng cụ thí nghiệm cho các nhóm
- Theo dõi các nhóm tạo chùm tia tới và chùm tia phản xạ

- Yêu cầu đại diện nhóm nêu đặc điểm của chùm tia phản xạ trong cả 2
trờng hợp
Ví dụ 2: Tác dụng từ của dòng điện (Vật lý 9)
* Dụng cụ cần chuẩn bị:
- Dây bằng đồng đợc cố định nằm ngang trên giá
- Kim nam châm
- Bộ đổi nguồn
- Ampe kế
* Lu ý:
- Không cần phải có khoá vì trên bộ đổi nguồn đã có công tắc
- Trong khi làm thí nghiệm chúng ta sẽ thấy, nếu có biến trở thì lực tác
dụng lên kim nam châm sẽ rất yếu, học sinh rất khó quan sát. Vì vậy mà
trong trong thí nghiệm này ta sẽ không dùng biến trở mà gây đoản mạch
để có lực từ tác dụng lên nam châm mạnh hơn, quan sát dễ hơn.
* Mục đích thí nghiệm:
Kiểm tra xem dòng điện chạy qua dây dẫn có hình dạng bất kỳ có gây
ra lực tác dụng lên kim nam châm hay không?
* Hớng dẫn học sinh làm thí nghiệm:
- ? Ampe kế trong thí nghiệm này có tác dụng gì?
- Phải nhìn vào sơ đồ mạch điện để mắc mạch điện cho chính xác
- Hớng dẫn cách đặt kim nam châm sao cho song song với dây dẫn: Để
kim nam châm định theo đúng hớng Bắc- Nam sau đó xoay đế của dây
dẫn theo đúng hớng đó
-Nhấn công tắc để quan sát hiện tợng
* Tổ chức học sinh tiến hành thí nghiệm:
- Phát dụng cụ thí nghiệm cho các nhóm
5
Sáng kiến kinh nghiệm - Mai Thị Liên
- Theo dõi các em mắc mạch điện cho đúng sơ đồ
- Đề nghị đại diện nhóm nêu hiện tợng mà nhóm mình quan sát đợc và

từ hiện tợng đó rút ra kết luận
Ví dụ 3: Lực điện từ (Vật lý 9)
* Dụng cụ cần chuẩn bị:
- Nam châm hình chữ U
- Một đoạn dây dẫn AB
- Bộ đổi nguồn
- Ampe kế
- Một số đoạn dây dẫn nối
* Lu ý:
Bộ đồng đế trong thí nghiệm này khi cho dòng điện chạy qua thì thanh
đồng phía trên rất khó chuyển động. Trong thí nghiệm này ta có thể thay
bộ đồng đế ngay bằng một đoạn dây dẫn ngắn có sẵn trong bộ thí
nghiệm, khi lồng đoạn dây này vào 2 cực của nam châm chữ U, cho đoản
mạch dây sẽ chuyển động và rất dễ quan sát.
* Mục đích thí nghiệm:
Kiểm tra nam châm có tác dụng lên dòng điện không
* Hớng dẫn học sinh làm thí nghiệm:
- Giới thiệu dụng cụ thí nghiệm
- Đề nghị học sinh mắc mạch điện theo sơ đồ
- Lồng dây dẫn vào giữa 2 cực của nam châm chữ U. Bấm công tắc và
quan sát hiện tợng xảy ra với dây dẫn đó
* Tổ chức học sinh làm thí nghiệm:
- Phát dụng cụ thí nghiệm cho các nhóm
- Theo dõi và hớng dẫn cho các nhóm mắc mạch điện theo đúng sơ đồ,
đảm bảo tất cả mọi học sinh đều phải tham gia vào thí nghiệm.
6
Sáng kiến kinh nghiệm - Mai Thị Liên
- Gọi đại diện nhóm nêu hiện tợng quan sát đợc và rút ra kết luận.
C. Phần kết luận.
Từ thực tiễn giảng dạy chơng trình đổi mới trong các năm qua tôi nhận

thấy rằng: Việc giáo viên thành thạo các thao tác thí nghiệm và biết cách
tổ chức cho học sinh thực hiện đem lại một hiệu quả rất tốt trong việc
hình thành kiến thức và rèn luyện kỹ năng thực hành cho học sinh. Kết
quả là đã góp phần đáng kể trong việc cải thiện khả năng làm thí nghiệm
của học sinh cụ thể là:
Lp
S
s
Gii Khỏ
SL % SL %
9A 44 10 22,7 20 45,5
9C 44 10 22,7 18 40,9
Lp
S
Gii Khỏ TB Yu Kộm
S
s
Gii Khỏ
SL % SL %
9A 44 10 22,7 20 45,5
9C 44 10 22,7 18 40,9
Trên đây là một số vấn đề mà kinh nghiệm tôi đã thu nhận đợc qua
thực tế giảng dạy. Rất mong đợc đồng nghiệp đọc và góp ý.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Nga Liên ngày 06 tháng 04 năm 2009
7
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm - Mai ThÞ Liªn
8