Cách mạng tư sản pháp

Cách mạng tư sản pháp
LỜI MỞ ĐẦU
Khi chế độ phong kiến đã phát triển đến đỉnh cao và dần trở lên lạc hậu,
không những không còn phù hợp với sự tiến triển của kinh tế xã hội mà còn trở lên
kìm hãm và ngăn chặn sự phát triển của lực lượng sản xuất thì tất yếu nó sẽ bị thay
thế bởi một chế độ xã hội khác tiến bộ hơn để phù hợp với sự phát triển của kinh tế
xã hội, phù hợp với quy luật của lịch sử - đó là chế độ tư bản chủ nghĩa.
Thế kỉ XVIII là bước ngoặt vĩ đại trong lịch sử thời cận đại. Trừ Anh và Hà
Lan ra thì chế độ phong kiến còn thống trị ở hầu hết các nước ở Châu Âu. Nhưng
trong lòng chế đọ phong kiến thối nát đó đã chứa đựng những mầm mống báo hiệu
sự sụp đổ của nền quân chủ đó. Nước Pháp là một nước có mâu thuẫn giữa lực
lượng sản xuất mới và quan hệ sản xuất cũ đã biểu hiện cao độ, có chứa những
cuộc đấu tranh quyết liệt, mạnh mẽ không thể tránh khỏi một cuộc cách mạng.
Trong thời gian 200 năm tiến triển của chế độ chuyên chế ở Pháp, chính
quyền quân chủ đã được mở rộng và củng cố, để đạt đến đỉnh phát triển rạng rỡ
nhất thời Lu – i XIV – thời “vua mặt trời” (1643 – 1715). Nhưng ngay từ những
năm cuối cùng của triều vua này thì chế đọ chuyên ché đã bắt đầu suy vong.
Nguyên nhân của sự suy vong này tất nhiên không phải do những người kế vị Lu –
i XIV: Lu – i XV (1715 – 1774) – Lu – i XVI (1774 – 1792) kém cỏi hơn, mà đó
là sự thay thế một chế độ xã hội lạc hậu bằng một chế độ xã hội tiến bộ hơn.
I. Tình hình nước Pháp trước cách mạng
Chủ nghĩa tư bản đã phát sinh ở Pháp vào cuối thế kỉ XVI. Chậm chạp và
từng bước tiến lên trong lòng xã hội phong kiến, nó dã phát triển đầy đủ và chin
muồi vào những năm cuối thế kỉ XVIII. Những mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất
mới và trật tự phong kiến thống trị đã bước vào một giai đoạn ngày càng gay gắt.
những mâu thuẫn ấy bùng nổ trên mọi mặt.
1
1. Chế độ chính trị ở Pháp trước cách mạng
Trước cách mạng, nước Pháp là một nước quân chủ chuyên chế phong kiến.
Nhà vua nắm mọi quyền hành, hầu như không chịu sự kiểm soát nào. Vua có quyền
quyết định mọi công việc đối nội, đối ngoại, bổ nhiệm và cách chức các bộ trưởng

và nhân viên nhà nước, ban hành và huỷ bỏ các đạo luật trừng phạt và ân xá…
Công cụ thống trị của nhà nước phong kiến gồm có quân đội, cảnh sát và nhà
thờ.
Tổ chức hành chính trong nước cũng tập trung vào tay vua. Vua có quyền cử
quan lại thân tín nhất về làm tổng quản địa phương. Hầu hết các chức vụ trong bộ
máy nhà nước đều được đem bán. Cách tuyển chọn như vậy làm cho nhà nuứơc trở
thành gánh nặng cho nhân dân vì tính quan liêu, tham nhũng và bất công của nó,
khiến cho có người phai kêu lên rằng “triều đình là mồ chôn của quốc gia”
2. Tình trạng nông nghiệp và quan hệ ruộng đất
Vào thế kỉ XVIII mặc dù Pháp là một trong những nước tiên tiến ở Châu Âu,
chỉ kém Anh về mặt kinh tế, nhưng 90% dân số Pháp là nông dân, cơ sở kinh tế của
Pháp là nông nghiệp thì lạc hậu, năng suất thì lại bị thấp kém. Tình trạng bất lợi của
nông nghiệp Pháp trước cách mạng là một trong những hậu quả của sự tồn tại dai
dẳng của chế độ phong kiến, ăn sâu, bám rễ vào nông thôn Pháp và ngày càng trở
lên lỗi thời, phản động.
Ruộng đất ở Pháp trên danh nghĩa thuộc quền sở hữu của vua. Nhà vua lấy
ruộng đất đó phong cấp cho quần thần. Những đất đai đó được sử dụng dưới hai
hình thức. Thường thường chúa phong kiến giữ lấy một phần nhỏ làm lãnh địa, rồi
phát canh cho nông dân để thu tô. Phần còn lại thì được canh tác theo chế độ vĩnh
điền nông nô. Nông dân lao động trên mảnh đất đó nhưng không có quyền sở hữu,
phải nạp cho lãnh chúa một thứ thuế “xăng” nhất định.
Tóm lại, trong nông nghiệp Pháp cuối thế kỉ XVIII, những tập quán phong
liến trung cổ cũ còn thống trị dưới hình thức thô bạo và dã man nhất; chúa đất hết
sức ngoan cố bám lấy tập quán cổ lỗ của cha ông trong quan hệ đối với nông dân.
2
Lãnh chúa dựa vào quyền hành phong kiến cũ để ngày càng bóc lột họ tới tân
xương tuỷ.
Chính sự bóc lột không thương tiếc đó của lãnh chúa đã làm cho những sáng
kiến của người nông dân bị vùi lấp, những hào hứng tăng gia sản xuất bị tiêu tan.
Sự suy vi của nền nông nghiệp Pháp ngày càng lộ rõ hơn; giá nông phẩm bị

giảm sút. Hởu quả là thu nhập của địa chủ bị giảm, thúc đẩy họ tìm nguồn thu nhập
mới. Nhưng thay vì cải tiến nền nông nghiệp đã quá lạc hậu thì da số các địa chủ lại
nhờ đến phương sách mà họ cho là đơn giản nhất, thông dụng nhất đó là bóc lột
người nông dân. Họ tìm mọi cách để chiếm đoạt ruộng đất, tăng thuế. Kết quả là
trước cách mạng, nền kinh tế nông nghiệp ngày càng suy sụp, nông dân phá sản
phải đi lang thang để kiếm ăn, nạn đói diễn ra liên tiếp. Do dó, giải phóng khỏi ách
phong kiến là một yêu cầu cấp thiết của nhân dân Pháp lúc đó và giải quyết vấn đề
ruộng đất đã trở thành vấn đề cơ bản của cách mạng.
3. Sự phát triển công thương nghiệp tư bản chủ nghĩa và những trở lực
của nó
Cuối thế kỉ XVIII, nền công thương nghiệp Pháp trên đà phát triển mặc dầu
còn thua kém Anh. Các công trường thủ công tư bản chủ nghĩađược phổ biến rộng
rãi.Nhiều ngành công nghiệp cũ được mở rông trên quy mô cũ, nhiều ngành công
nghiệp mới được ra đời và nhanh chóng được mở rộng phá triển. Sản lượng công
nghiệp dã đóng vai trò quan trọng trong toàn bộ nền kinh tế quốc dân.
Sự phát triển công thương nghiệp đã làm cho bộ mặt của các thành phố thời
trung cổ thay đổi hẳn. Thủ đô Paris với 50 vạn dân, là một thành phố nổi tiếng thế
giới về sản xuất mĩ phẩm.
Trong khi đó, chế độ phong kiến áp dụng những quy chế khắt khe như thuế
nặng, sự kiểm soát chặt chẽ, sản xuất theo khuân mẫu bắt buộc, số lượng sản phẩm
và nhân công bị hạn chế…đã ngăn cản sự phát triển công thương nghiệp. Hình thức
tổ chức sản xuất phổ biến là các công trường thủ công phân tán. Công trường thủ
công tập trung tơng đối ít nhưng có một ý nghĩa kinh tế đáng kể. Ngoài những công
3
trường của nhà nước, nhiều công ti đứng ra kinh doanh, tập trung công nhân và
bước đầu sử dụng máy móc.
Nhìn chung, cuối thế kỉ XVIII, các ngành công thương nghiệp đã phát triển
mạnh mẽ, yếu tố tư bản chủ nghĩa ngày càng rõ rệt. Nhưng chế dộ phong kiến đã
cản trở sự phát triển đó. Cho nên xoá bỏ sợi dây ràng buộc của phong kiến đối với
nền công thương nghiệp đã thành một yêu cầu khách quan, tất yếu của lịch sử.

4. Tình hình xã hội Pháp
Trong xã hội Pháp lúc bấy giờ tồn tại ba đẳng cấp tăng lữ, quý tộc và đẳng
cấp thứ ba. Quý tộc và tăng lữ chỉ chiếm 1% dân số nhưng mọi đặc quyền đặc lợi
lại rơi vào tay số ít người này. Trong khi đó đảng cấp thứ ba chiếm tới 99% dân số
nhưng bị tước đoạt mọi quyền chính trị, không được ham gia các cơ quan nhà
nước, bị phụ thuộc và phải phục vụ cho các đẳng cấp có đặc quyền.
Cùng với sự phát triển của công thương nghiệp, đến cuối thế kỉ XVIII, giai
cấp tư sản đã trở thành một giai cấp có thế lược về kinh tế. Bọn quý tộc thiếu tiền
để ăn chơi, do vậy phải vay nợ của các nhà tư sản này.triều đình trở thành con nợ
của họ. Giai cấp tư sản vừa giàu có lại vừa có học. Họ học hỏi để phục vụ cho việc
kinh doanh, chống lại nhà thờ và đòi hỏi quyền lợi chính trị. Họ muốn tham gia
chính quyền, muốn xoá bỏ những luật lệ ngặt nghèo của nhà nước quân chủ chuyên
ché, muốn mở đường cho công thương nghiệp phát triển. Điều đó hoàn toàn phù
hợp với nguyện vọng và lợi ích của đại đa số quần chúng nhân dân. Cho nên, họ trở
thành kẻ đại diện cho quyền lợi của đảng cấp thứ ba. Và vì địa vị kinh tế, là kẻ đại
diện cho phương thức sản xuất mới nên họ sẽ trở thành người lãnh đạo cuộc các
mạng tư sản.
Giai cấp tư sản gồm nhiều tầng lớp khác nhau. Đại tư sản nắm giữ trong tay
rất nhiều của cải, họ cũng có quan hệ gần gũi với chế độ quân chủ chuyên chế tuy
rằng nó chưa nằm quyền chính trị. Yêu cầu của họ là tiến hành cải cách, mở rộng
chính quyền cho họ tham gia. Đông đảo nhất là tầng lớp tư sản công thương
nghiệp, hàng ngày gặp sự trói buộc của nhà nước chuyên chế đối với công việc
4
kinh doanh nên có yêu cầu cách mạng rõ rệt hơn. những người tiểu thương, tiểu
chủ, tiểu tư sản nói chung , rất bất mãn với chế độ đương thười sẽ trở thành lực
lượng cách mạng ích cực.
Nông dân là giai cấp đông đảo nhất, cùng khổ nhát trong đẳng cấp thứ ba
cũng như trong xã hội. Họ chịu ba tầng áp bức của chế độ phong kiến: lãnh chúa,
nhà nước và nhà thờ. Chính vì thế họ căm thù chế độ phong kiến, nhiều lần nổi dậy
đấu tranh và trở thành động lực chủ yếu của cách mạng tư sản.

Tầng lớp thấp nhất ở các thành phố trong đẳng cấp thứ ba là bình dân thành
thị bao gồm công nhân, thợ thủ công, những người bán hàng vặt, người hát rong,
những người thất nghiệp hoặc sống bằng những nghề tạm bợ… Họ sống chenchúc,
tạm bợ và chịu sự miệt thị về nghèo đói và không có quyền chính trị.
Họ đã từng đấu tranh nhiều lần chống chế độ phong kiến, mong mnỏi một
cuộc sống khấm khá hơn nhưng cuối cùng, đều bị đàn áp. Trong giai đoạn nàycông
nhân chưa hình thành một giai cấp, ý thức giác ngộ về giai cấp còn thấp kém, nên
họ thường đi theo giai cấp tư sản. Họ chính là lực lượng kiên quyết nhất trong cuộc
đấu tranh chống phong kiến.
Như vậy do địa vị kinh tế và chính trị quy định, xã hội Pháp hồi cuối thế kỉ
XVIII đã chia thành hai trân tuyến rõ rệt: Trận tuyến phong kiến bao gồm vua, tăng
lữ và quý tộc; Trận tuyến chống phong kiến gồm các tằng lớp trong dẳng cấp thứ
ba do giai cấp tư sản lãnh đạo.
5. Trào lưu tư tưởng ánh sáng ở Pháp
Từ giữa hế kỉ XVII và nhất là trong nhiều năm của thế kỉ XVIII, các nhà triết
học, sử học, văn học,những ngưòi có tư tưởng tiến bộ đã liên tục tấn công vào
thành trì quân chủ chuyên chế bằng những học thuyết mới tiến bộ và cách mạng.
Lịch sử gọi đó là thế kỉ “ánh sáng”, thế kỉ chuẩn bị về tư tưởng cho một cuộc cách
mạng tư sản sắp bùng nổ.
Sác Luy Môngtexkiơ (1689 – 1755). Thông quanhững tác phẩm ông thể hiện
quan điểm chính trị, ông phê phán chế độ phong kiến và nhà nước quân chủ cực
5
đoan. Ông chủ trương xây dựng một nhà nước theo kiểu tam quyền phân lập giống
như ở Anh. Tuy nhiên quan điểm của Môngtexkiơ không phải là tiến hành cách
mạng để lật đổ chế độ cũ mà chỉ là cải cách, tổ chứcchính quyền cho phù hợp với
quyền lợi và nguyện vọng với giai cấp tư sản. Nhưng trong thời kì chế độ chuyên
chế đang thống trị dưới hình thức tàn bạo nhất ở Pháp thì tư tưởng của ông về đấu
tranh có ý nghĩa tiến bộ rất lớn và có ảnh hưởng mạnh mẽ tới phong trào cách
mạng sau này.
Vôn te (1694 – 1778): quan điểm của ông là phê phán phong kiến và giáo hội

nhưng khác với Sác Luy Môngtexkiơ. Ông muốn thực hiện cải cách trong khuôn
khổ của chế độ quân chủ sáng suốt, nắm quyền là những người giàu có. Tuy rằng
có những nhược điểm do quan điểm giai cấp hạn chế, Vônte vẫn đóng một vai trò
cực kì quan trọng trong trào lưu triết học Ánh sáng.
Giăng Giắc Ruxô (1712 – 1778) là đại biểu lỗi lạc nhất cuả hệ tư tưởng tiên
tiến thế kỉ XVIII. Ông cho rằng nguồn gốc của sự khổ cực trong xã hội là do sự
chênh lệch quá lớn về tài sản và nêu lên mọi người đều phải bình đẳng. Ông tấn
công vào quyền tư hữu, đề xướng xây dựng một xã hội tương lai. Tuy vậy Ruxô
không chủ trương tiêu diệt toàn bộ quyền tư hữu vì theo ông việc đó không thể thực
hiện được.
Nhóm Bách khoa toàn thư tập hợp những nhà triết học, sử học, khoa học…là
đại biểu của những tư tưởng tiên tiến nhất. Khi đó họ tấn công vào thành trì của chế
độ phong kiến và giáo hội, mặc dầu trong nội bộ có những chính kiến khác nhau,
nhưng vì cùng chung kẻ thù nên họ đoàn kết lại dưới sự chỉ đạo của nhà triết học
duy vật Đơ ni Điđơrô (1713 – 1784). Họ chủ trương tự do về kinh tế, bảo vệ quyền
tư hữu, ôn hoà về chính trị xã hội.
Tất cả những vấn đề quan trọng về đạo đức, chính trị và triết học, kĩ thuật và
nông nghiệp đều được giải thích và phân tích theo quan điểm của chủ nghĩa duy
vật.
6
Như vậy, rõ ràng là nhóm Bách khoa đã góp phần truyền bá tư tưởng duy vật
chủ nghĩa, làm cho quan điểm đó giành được những thắng lợi rực rỡ và trở thành
một khuynh hướng chiếm ưu thế trong triết học Pháp hồi đó.
Các nhà tư tưởng Pháp, mặc dù có những quan điểm khác nhau, phản ánh
quyền lợi của các giai cấp khác nhau, nhưng trong thời ki khủng hoảng của chế độ
phong kiến họ đều chĩa mũi nhọn vào chính quyền và đòi hỏi thay thế bằng một chế
độ xã hội mới.
6. Chế độ phong kiến ở Pháp khủng hoảng
Cuối thế kỉ XVIII chế độ phong kiến ở Pháp đã lâm vào tình trạng khủng
hoảng trầm trọng. Trong khi đó, căm thù chế độ phong kiến và đời sống ngày càng

cùng cực, quần chúng nhân dân đã nổi dậy khắp nơi. Đồng thời, công nhân ở Paris
và các thành phố khác cũng nổi dậy đấu tranh giành quyền lợi, hô các khẩu hiệu:
“Giết chết bọn quý tộc!”, “Giết chết bon nhà giàu!”, “Giết chết bọn cố đạo”. Chính
quyền đã cử quân đội đến đàn áp, nhưng dập tắt ở nơi này lại bùng lên ở nơi khác.
Nước Pháp ở trong tình trạng sôi sục lòng căm thù chế độ phong kiến, tình thế cách
mạng đã chín muồi.
II. QUÁ TRÌNH DIỄN BIẾN CỦA CÁCH MẠNH PHÁP (1789 – 1794)
Mùa hè năm 1789, nước Pháp đứng trước ngưỡng cửa của cuộc đại cách
mạng tư sản. Quần chúng nhân dân dưới sự lãnh đạo của giai cấp tư sản đã đứng
dậy tiến hành đấu tranh lật đổ nền quân chủ chuyên chế phong kiến, lập lên chế độ
tư bản chủ nghĩa. Quá trình đó có thể diễn ra ba giai đoạn.
GIAI ĐOẠN 1: CÁCH MẠNG BÙNG NỔ VÀ NỀN THỐNG TRỊ CỦA ĐẠI
TƯ SẢN LẬP HIẾN
GIAI ĐOẠN 2 NỀN THỐNG TRỊ CỦA TƯ SẢN CỘNG HOÀ
GIRÔNGĐANH.
GIAI ĐOẠN3 NỀN CHUYÊN CHÍNH DÂN CHỦ CÁCH MẠNG
GIACÔBANH.
7
A. GIAI ĐOẠN 1: CÁCH MẠNG BÙNG NỔ VÀ NỀN THỐNG TRỊ
CỦA ĐẠI TƯ SẢN LẬP HIẾN
(14 – 7 – 1789 đến 10 – 8 – 1792) ngày 5 – 5 Hội nghị Ba cấp khai mạc tại
cung điện Vecxai dưới sự chủ toạ của vua. Ngay từ đầu, những người đại diện cho
đảng cấp thứ ba đã bị đối xử khinh miệt.
Cuộc đấu tranh nổ ra trước tiên xoay quanh vấn đề kiểm tra tư cách đại biểu.
Ngày 6 – 5 đại biểu của hai đẳng cấp có đặc quyền họp riêng kiểm tra tư cách đại
biểu của mình và vẫn giữ lối bỏ phiếu theo dẳng cấp. Như vậy dù dẳng cấp thứ ba
có đông đại biểu tới đau đi chăng nữa thì vẫn ở vào thế yếu. Vì vậy họ đấu tranh
cho việc kiểm tra tư cách đại biểu chung và bỏ phiếu theo đầu người.
Ngày 10 – 6 mặc dù đại biểu của hai đẳng cấp trên không đến họp chung,
đẳng cấp thứ ba vẫn cứ tiến hành kiểm tra tư cách của tất cả các đại biểu. Ngày 17

– 6, sau khi kiểm tra xong các đại biểu ủa đẳng cấp thứ ba tự tuyên bố hành lập Hội
đồng dân tộc. Nhà vua đã phản kháng bằng việc cho đóng cửa cung điện không cho
các đại biểu đến họp. Trước thái độ đó, nhân dân đã cùng các đại biểu của mình đi
đến họp tại phòng đánh cầu. Ở đây, họ thông qua một nghị quyết quan trọng, thề sẽ
không giải tán và sẽ họp ở bất cứ nơi nào cho đến khi thảo xong hiến pháp.
Ngày 23 – 6 các đại biểu của đẳng cấp thứ ba được triệu tập về cung điện
Vecxai. Nhưng sau khi đọc diễn văn nhà vua ra lệnh phân tán về làm việc theo từng
đẳng cấp. Không một ai trong đẳng cấp thứ ba được dời khỏi chỗ. Nhân dân bên
ngoài ùa vào cùng các đại biểu
Ngày 9 – 7, hội đồng dân tộc tự tuyên bố thành Quốc hội lập hiến để xác
định quyền của mình trong việc ban hành luật lệ nhà nước. Trước tình hình đó nhà
vua tìm mọi cách để đàn áp nhằm dập tắt ý định đó, nhưng càng làm cho làn sóng
công phẫn trong các giới ở Paris bùng lên mạnh mẽ.
Cuộc khởi nghĩa 14 – 7 –1789 ở Paris
Từ ngày 12 – 7 quần chúng lao động và những người tư sản đã tự vũ trang
cho mình bằng vũ khí thô sơ: súng, dao, giáo mác… Các cử tri ở Paris quyết định
8
thành lập một cơ quan chính quyền thành phố mới gọi là Uỷ ban thường trực và tổ
chức lực lượng vũ trang dân binh là Vệ quốc quân. Ngày 14 – 7 quần chúng cách
mạng chiếm được hầu hết cơ quan và các vị trí quan trọng trong thành phố. điều
quan trọng nhất là nhà tù Baxti bị thát thủ, nó đánh dấu sự thắng lợi củ cách mạng.
Toà thành kiên cố, sừng sững hàng trăm năm tượng trưng cho nền quân chủ chuyên
chế hà khắc tưởng như bất di bất dịch, phút chốc đã rơi và tay quần chúng nhân dân
cách mạng.
Như vậy, ngày 14 – 7 – 1789 được vĩnh viễn ghi vào lịch sử vinh quang của
nhân dân Pháp, làm rung chuyển toàn bộ cơ cấu chính quyền phong kiến trong cả
nước và có tiếng vang mạnh mẽ tới châu Âu và châu Mỹ .
Cao trào cách mạng trong toàn quốc.
Thắng lợi cách mạng ở Paris được củng cố chắc chắn là nhờ phong trào đấu
tranh củ đa số nông dân trong toàn quốc. Tháng 7 và tháng 8, nhiều cuộc khởi

nghĩa nông dân bùng nổ ở các địa phương:không trả tô, đốt nhà địa chủ, thủ tiêu
đặc quyền phong kiến, xử tử những tên địa chủ gian ác.
Ở thành phố cũng tiến hành phá tan bộ máy chính quyền cũ, lịch sử gọi là
Cách mạng thị chính. Tin tức từ Paris đưa tới làm cho nhân dân các địa phương
phấn khởi, đứng dậy đập phá nhà cửa của các viên tổng trấn, ùa vào toà thị chính
và thủ tiêu các văn khế phong kiến, trao chính quyền cho những người tư sản giầu
có ở địa phương. Các đội vệ quốc quân ở Paris và ở các địa phương được thành lập.
Sự kiện chiếm nhà ngục Baxti, phong trào cách mạng củ nông dân, cuộc
cách mạng thị chính ở các thành phố là những đòn đả kích mạnh mẽ vào chế độ
phong kiến chuyên chế, đem lại thắng lợi căn bản cho cách mạng. Chính quyền mới
của giai cấp tư sản được thành lập, thay thế cho hệ thống chính quyền quân chủ
phong kiến.
Chính quyền lập hiến và những hoạt động của nó.
Khi nền quân chủ chuyên chế bị lật đổ chính quyền được chuyển giao vào
tay phái Lập hiến. Ngay từ những ngày đầu phái này đã bắt tay vào việc soạn thảo
9