Tiểu luận XỬ LÝ ĐẤT Ô NHIỄM ĐẤT DO PHÂN BÓN

Xử lý đất ô nhiễm do phân bón
BỘ CÔNG THƯƠNG
TRƯỜNG ĐH CÔNG NGHIỆP TP HỒ CHÍ MINH
XỬ LÝ Ô NHIỄM VÀ THOÁI HOÁ ĐẤT
ĐỀ TÀI:
XỬ LÝ ĐẤT Ô NHIỄM ĐẤT DO
PHÂN BÓN
GVHD: GS.TSKH Lê Huy Bá
SVTH: Trần Ngọc Thanh Thuỷ
Lớp: ĐHMT3A
MSSV: 07739911
TP Hồ Chí Minh, ngày 3 tháng 5 năm 201
1
Xử lý đất ô nhiễm do phân bón
LỜI MỞ ĐẦU
Đất là tư liệu sản suất đặt biệt, là đối tượng lao động độc đáo; là một yếu tố cấu thành của hệ
sinh thái trái đất. Trên quan điểm sinh thái học thì đất là một tài nguyên tái tạo, là vật mang của
nhiều hệ sinh thái (carrier of ecosystem) khác trên trái đất. Con người tác động vào đất cũng tức
là tác động vào các hệ sinh thái mà đất “mang” trên mình nó. Như vậy tùy thuộc vào phương
thức đối xử của con người đối với đất mà đất đai có thể phát triển theo chiều hướng tốt và cũng
có thể phát triển theo hướng xấu. Cho nên việc bảo vệ môi trường đất và các giải pháp chống ô
nhiễm đất duy trì tính năng sản suất lâu dài của đất là một trong những chiến lược quan trọng của
nước ta trong việc sử dụng hợp lý và lâu bền các nguồn tài nguyên thiên nhiên.
Ngày nay cùng với sự phát triển vượt bậc của nền kinh tế, công – nông nghiệp, con người đã
tác động mạnh mẽ đến môi trường nói chung và môi trường đất nói riêng, trong đó nông nghiệp
đóng một phần không nhỏ. Việc sử dụng hoá chất trong nông nghiệp nhiều và không hợp lý đã
làm cho môi trường ngày càng xấu đi. Cùng với sự tăng lên về số lượng sử dụng phân hoá học,
độ sâu và độ rộng của loại ô nhiễm này ngày càng nghiêm trọng. Vì số lượng lớn nông dược tích
luỹ trong đất, đặc biệt là các thuốc có chứa các nguyên tố như chì, asen, thuỷ ngân có độc tính
lớn, thời gian lưu lại trong đất dài, có loại nông dược thời gian lưu trong đất tới 10 đến 30 năm,
những loại nông dược này có thể được cây trồng hấp thu, tích trong quả và lá và đi vào cơ thể

người và động vật qua thực phẩm, ảnh hưởng đến sức khoẻ, gây ô nhiễm môi trường
Vì những lí do cấp thiết trên nên trong môi học Xử lý ô nhiễm và thoái hoá đất, em xin chọn
đề tài “Xừ lý đất ô nhiễm do phân bón” làm đề tài tìm hiều.
Trong quá trình tìm hiểu đề tài, em đã nhận được sự giúp đỡ rất nhiều từ GS.TS – Thầy Lê
Huy Bá, giảng viên chủ nhiệm bộ môn Xử lý ô nhiễm và thoái hoá đất cùng sự hỗ trợ tận tình
của thư viện cùng phòng đa phương tiện trường ĐH Công nghiệp TP HCM, em xin chân thành
cảm ơn.
Dù đã cố gắng hết sức nhưng trong quá trình làm việc không thể tránh khỏi sai sót, rất mong
nhận được những đóng góp quý báu từ Thầy.
Tp Hồ Chí Minh ngày 6/2/2010
2
Xử lý đất ô nhiễm do phân bón
MỤC LỤC:
1. Tìm hiểu chung 2
2. Tác động của phân bón tới ô nhiễm môi trường 6
2.1. Bón dư thừa các yếu tố dinh dưỡng hoặc bón phân không đúng
cách 6
2.1.1. Sự chuyển hoá Nito và các khả năng gây ô nhiễm…………………… …… 7
2.1.2. Phân P và ô nhiễm đất……… ……………………………………… ……….9
2.2. Phân bón có chứa một số chất độc
hại 10
3. Các phương pháp xử lý 13
3.1 Xử lý kim loại nặng tồn đọng trong đất bằng thực vật 13
3.2 Vi sinh vật tham gia chuyển hoá các hợp chất kim loại………………………….19
3.2.1.Các vi sinh vật tham gia tách kim loại……………… ………………… 19
3.2.2.Các vi khuẩn và nấm tham gia chuyển hóa sinh học kim loại đặc biệt… 21
3.2.3Một số vi khuẩn và tảo tham gia tích lũy kim loại ……………………… 22
3.3 Phương pháp đánh đống ủ (biopiles)…………………… …………………… 26
4. Kết luận 28
3

Xử lý đất ô nhiễm do phân bón
NỘI DUNG
1. TÌM HIỂU CHUNG:
Trong hoạt động sản xuất nông nghiệp phân bón là một trong những vật tư quan trọng và
được sử dụng với một lượng khá lớn hàng năm. Phân bón đã góp phần đáng kể làm tăng năng
suất cây trồng, chất lượng nông sản, đặc biệt là đối với cây lúa ở Việt Nam. Theo đánh giá của
Viện Dinh dưỡng Cây trồng Quốc tế (IPNI), phân bón đóng góp khoảng 30-35% tổng sản lượng
cây trồng.
Các loại phân bón thường cung cấp, theo các thành phần tỷ lệ khác nhau:
• Ba chất dinh dưỡng cơ bản: nito, photpho, kali
• Ba chất dinh dưỡng hàng hai như canxi(Ca), sulfur (S), magiê (Mg).
• Vi chất dinh dưỡng hay vi lượng khoáng: boron (Bo), clo (Cl), măngan (Mn), sắt (Fe),
kẽm (Zn), đồng (Cu), mô líp đen (Mo) và selen (Se).
Tuy nhiên phân bón cũng chính là những loại hoá chất nếu được sử dụng đúng theo quy
định sẽ phát huy được những ưu thế, tác dụng đem lại sự mầu mỡ cho đất đai, đem lại sản phẩm
trồng trọt nuôi sống con người, gia súc. Ngược lại nếu không được sử dụng đúng theo quy định,
phân bón lại chính là một trong những tác nhân gây nên sự ô nhiễm môi trường sản xuất nông
nghiệp và môi trường sống.
Theo số liệu tính toán của các chuyên gia trong lĩnh vực nông hoá học ở Việt Nam, hiện
nay hiệu suất sử dụng phân đạm mới chỉ đạt từ 30-45%, lân từ 40-45% và kali từ 40-50%, tuỳ
theo chân đất, giống cây trồng, thời vụ, phương pháp bón, loại phân bón… Như vậy, còn 60 -
65% lượng đạm tương đương với 1,77 triệu tấn urê, 55 - 60% lượng lân tương đương với 2,07
triệu tấn supe lân và 55-60% lượng kali tương đương với 344 nghìn tấn Kali Clorua (KCl) được
bón vào đất nhưng chưa được cây trồng sử dụng.
Trong số phân bón chưa được cây sử dụng, một phần còn lại ở trong đất, một phần bị rửa
trôi theo nước mặt do mưa, theo các công trình thuỷ lợi ra các ao, hồ, sông suối gây ô nhiễm
nguồn nước mặt. Một phần bị rửa trôi theo chiều dọc xuống tầng nước ngầm và một phần bị bay
hơi do tác động của nhiệt độ hay quá trình phản nitrat hoá gây ô nhiễm không khí (Bảng 2).
4
Xử lý đất ô nhiễm do phân bón

Bảng 2. Lượng phân bón hàng năm cây trồng chưa sử dụng được
(Đơn vị tính: nghìn tấn N, P
2
O
5
, K
2
O)
Năm N P
2
O
5
K
2
O N+P
2
O
5
+K
2
O
1985 205,4 54,6 21,5 281,5
1990 255,2 63,4 17,5 336,2
1995 499,0 193,2 52,8 734,2
2000 799,2 300,6 270,0 1369,8
2005 693,1 332,5 212,6 1238,2
2007 814,5 330,7 309,9 1455,1
Xét về mặt môi trường, trừ một phần các chất dinh dưỡng có trong phân bón được giữ lại
trong các keo đất là nguồn dinh dưỡng dự trữ cho vụ sau, hàng năm một lượng lớn phân bón bị
rửa trôi hoặc bay hơi đã làm xấu đi môi trường sản xuất nông nghiệp và môi trường sống, đó

cũng là những tác nhân gây ô nhiễm nguồn nước, không khí, đặc biệt là môi trường đất.
Môi trường đất Thực vật
5
Xử lý đất ô nhiễm do phân bón
Phát tán ra ngoài
(ít)
Mất do Cành lá Hạt
bay hơi
Thân
Sinh khối cây
Bó mạch
trong thân
Du VSV Hấp thụ
Rễ
Phức hợp Môi trường Tích luỹ trong rễ
với mùn vùng rễ cây
Rửa trôi
Bùn cống rãnh Phán bón, thuốc trừ sâu bệnh, chất thải rắn
Nước thải Chất thải do nhiễm không khí
Ô nhiễm kim loại nặng vào môi trường đất và sự tương tác giữa đất và vây qua môi trường rễ cây
(Rhzosphere), cây, dung dịch đất…
2. TÁC ĐỘNG CỦA PHÂN BÓN TỚI Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG
6
Dung dịch đất
Ô nhiễm kim loại nặng
Xử lý đất ô nhiễm do phân bón
Phân bón gây nên tác động ô nhiễm môi trường thường biểu hiện ở các khía cạnh sau:
2.1. Bón dư thừa các yếu tố dinh dưỡng hoặc bón phân không đúng cách
Trước hết tác động của phân bón đối với việc gây ô nhiễm môi trường phải kể đến đó là
lượng dư thừa các chất dinh dưỡng do cây trồng chưa sử dụng được hoặc do bón không đúng

cách… như đã được tính toán ở phần trên. Do tập quán canh tác, do chưa được đào tạo, tập huấn
rất nhiều nông dân hiện nay bón phân chưa đúng lượng và đúng cách.
Hầu hết người nông dân hiện nay đều bón quá dư thừa lượng đạm, gây nên hiện tượng
lúa lốp, tăng quá trình cảm nhiễm với sâu bệnh, dễ bị đổ ngã. Biểu hiện của việc bón dư thừa
đạm qua quan sát bằng mắt thường cho thấy màu lá cây thường xanh mướt hoặc nếu quá dư thừa
thì lá màu xanh đậm. Nếu sử dụng bảng so màu lá thì độ đậm của màu lá càng được thấy rõ hơn.
Chương trình 3 giảm, 3 tăng cũng là những minh chứng cho việc lạm dụng bón quá dư thừa
lượng đạm.
Cách bón phân hiện nay chủ yếu là bón vãi trên mặt đất, phân bón ít được vùi vào trong
đất. Xét về mặt hoá học đất, các keo đất là những keo âm (-) còn các yếu tố dinh dưỡng hầu hết
là mang điện tích dương (+). Khi bón phân vào đất, được vùi lấp cẩn thận thì các keo đất sẽ giữ
lại các chất dinh dưỡng và nhả ra một cách từ từ tuỳ theo yêu cầu của cây trồng theo từng thời kỳ
sinh trưởng của cây. Như vậy, bón phân có vùi lấp không chỉ có tác dụng hạn chế sự mất dinh
dưỡng, tăng hiệu suất sử dụng phân bón mà còn làm giảm bớt ô nhiễm môi trường. Các nghiên
cứu cho thấy việc bón phân có vùi lấp làm tăng hiệu suất sử dụng phân bón của cây trồng có thể
đạt được từ 70-80% so với bón rải trên bề mặt chỉ đạt được từ 20-30%.
Các yếu tố dinh dưỡng vi lượng như Đồng (Cu), Kẽm (Zn)… rất cần thiết cho cây trồng
sinh trưởng và phát triển và có khả năng nâng cao khả năng chống chịu cho cây trồng. Ở một số
vùng đất và một số cây trồng, loại cây trồng biểu hiện triệu chứng thiếu ding dưỡng Zn hoặc Cu
khá rõ rệt. Tuy nhiên khi lạm dụng các yếu tố trên lại trở thành những loại kim loại nặng khi
vượt quá mức sử dụng cho phép và gây độc hại cho con người và gia súc. Hiện nay với kỹ thuật
sử dụng phân bón lá các loại phân bón vi lượng trong đó có Cu và Zn được bón trực tiếp cho cây
dưới dạng Chelate (dạng mạch vòng) hoặc kết hợp với các chất mang khác để quá trình hấp thu
vào cây được nhanh và thuận lợi, nâng cao hiệu quả sử dụng phân bón. Tuy nhiên nếu sử dụng
cho các loại cây rau ăn lá, cho chè và các loại quả không có vỏ bóc mà không chú ý tới thời gian
7
Xử lý đất ô nhiễm do phân bón
cách ly và liếu lượng sử dụng theo đúng quy thì các yếu tố dinh dưỡng trên lại trở thành các yếu
tố độc hại cho người tiêu dùng.

Phương pháp bón phân và sự xuyên thấm của phân vào tầng đất
2.1.1 Sự chuyển hoá Nito và các khả năng gây ô nhiễm:
 Sự thuỷ phân Urea:
Urea tan trong nước, sau khi bón vào đất do tác động của men urease, urea phân giải
thành ammonium:
CO(NH
2
)
2
+ 2H
2
O → (NH
4
)
2
CO
3
Urea là một loại phân sinh lý trung tính, không gây chua đất
 Sự bay hơi ammonia:
Quang hợp
nCO
2
+ nH
2
O (CH
2
O)n + nO
2
Hô hấp

Vai trò của các loài thủy sinh điều hoà pH trong nước qua phản ứng:
8
Xử lý đất ô nhiễm do phân bón

−+−+
+→←+→←→←+
2
333222
2 COHHCOHCOHOHCO
Hơi NH
3
gây ảnh hưởng trực tiếp đến sức khoẻ và có thể gây hại đến mắt, tai và hô hấp
của con người. Nồng độ ammonia có thể đặc biệt cao trong không khí ở những nơi như vùng
nông nghiệp, gần nhà máy chế tạo phân bón.
Sự phân bố giữa dạng NH
3
và NH
4
bị ảnh hưởng lớn do pH. N có thể bị mất trong điều
kiện pH>7.0 ở dạng NH
3
.
Ở điều kiện pH của đất chua hoặc trung tính, NH
4
+
chiếm ưu thế. NH
4
+

có thể bị cố định
bởi khoáng sét tương tự như sự cố định K.
 Nitrat hoá và khử nitrat hoá:
Ô nhiễm NO
3
từ phân bón
Nitrate trong dung dịch đất hữu dụng ngay cho cây và cũng dễ dàng bị thấm hoặc rữa
trôi. Các cây màu thường hút thu N ở dạng nitrate.
NH
4
+
có thể chuyển hoá thành dạng NO
3
-
do sự nitrate hoá (nitrification) do VSV đất
Nitrosomonas và rồi chuyênø thành NO
2
-
do VSV đất Nitrobacter.
Dạng NO
3
do từ bón phân hoặc được tạo ra từ sự nitrate hoá thì rất dễ bị rửa trôi vì
không bị hấp phụ bởi keo đất mang điện tích dương.
Sự nitrate hoá có thể được làm chậm lại trong vài tuần bằng cách trộn phân bón với chất
ngăn cản (inhibitor). Điều này sẽ hạn chế một lượng tích lũy nitrate trong hoa màu hoặc hạn chế
sự mất đi do rửa trôi.
N
2
O được tạo ra do denitrification là một vấn đề nghiêm trọng trong sự phá hủy tầng
ozone.

Các nguyên nhân khác gây ra sự ô nhiểm nitrate:
 Bón dư thừa phân chuồng;
 Chuyên canh cây màu;
 Bóïn lượng thừa vào giai đoạn cuối do ước đoán năng suất tối hảo cho cây
lớn hơn so với thực tê;
9
Xử lý đất ô nhiễm do phân bón
 Lượng N thừa còn lại trong đất không được sử dụng do các yếu tố hạn chế:
thiếu vi lượng hoặc trung lượng.

 Sự gây chua trong đất:
Ảnh hưởng phụ quan trọng nhất của phân N là sự gây chua đất của phân ammonium.
 Quá trình nitrate hoá SA sinh ra trong đất 2 loại acid:
• (NH
4
)
2
SO
4
+ 4O
2
= 2HNO
3
+ H
2
SO
4
+ 2H
2
O

 Ở đất chua, bón SA có khả năng đẩy ra một lượng độ chua trao đổi lớn:
Keo đất
H+

H
+
+ (NH
4
)
2
SO
4

NH
4
+

NH4
+
+ H
2
SO
4

Keo đất

• Với đất không chua, NH4+ bị hấp phụ vào keo đất và đẩy Ca
2+
ra, do đó, bón SA làm
cho đất mất vôi dần, lâu ngày làm cho đất hoá chua

+ CaSO
4

10
Xử lý đất ô nhiễm do phân bón
Keo đất
Ca+

Ca
+
+ (NH
4
)
2
SO
4

NH
4
+

NH4
+

Phương pháp bón phân N hạn chế mất N
Loại phân bón hạn chế mất mát N:
 Các chất hạn chế nitrate hoá như dicyadiamide (DCD) và nitrapyrin làm giảm sự rửa
trôi và mất N qua khử nitrate của phân bón trong tầng rễ.
 Phân N chậm tan có thể làm giảm sự rửa trôi. Các loại phân như urea bọc lưu huỳnh,
IBDU có thể làm tăng năng suất trên một số hoa màu, chủ yếu là do nó có thể duy trì lại
N trong đất lâu hơn và hạn chế sự rửa trôi.
 Duy trì hoặc làm tăng chất hữu cơ trong đất thường làm giảm thiểu sự rửa trôi.
2.1.2 Phân P và ô nhiễm đất:
 Ô nhiểm độc chất từ phân P
Cadmium là kim loại nặng có lẫn trong phân P có thể ảnh hưởng đến môi trường đất.
Lượng Cd mà cây trồng hút thu từ đất ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố: pH đất, ẩm độ, giống
và loại cây trồng.
11
Keo đất
Xử lý đất ô nhiễm do phân bón
 Phú dưỡng và sự suy giảm các nguồn nước:
Sự tích lũy của N và P trong đất từ việc sử dụng phân hữu cơ và phân cô cơ mất cân đối
có thể đưa đến hiện tượng phú dưỡng.
Phú dưỡng là sự tăng hàm lượng N và P trong các ao hồ do nguồn nước chảy vào, nó gây
ra sự tăng trưởng các loài thực vật bậc thấp (rong, tảo ). Chất lượng nước sẽ trở nên kém do
thiếu oxy trong nước từ sự hoạt động này.Sự phân hũy tảo là một trong những nguyên nhân
chính gây ra sự thiếu oxy nghiêm trọng trong nước, phương trình:
(CH
2
O)
106
(NH
3
)

16
H
3
PO
4
+ 138 O
2
= 106 CO
2
+ 122 H
2
O + 16 HNO
3
+ H
3
PO
4

Từ phản ứng này, sự tiêu thụ O
2
và phóng thích CO
2
và H
3
PO
4
vào nguồn nước làm giảm
pH nước, nước bị nhiễm bẩn và có mùi hôi.
2.2. Phân bón có chứa một số chất độc hại
Ngay trong bản thân một số loại phân bón đã có chứa một số chất gây độc hại cho cây

trồng và cho con người như các kim loại nặng hoặc các vi sinh vật gây hại, các chất kích thích
sinh trưởng khi vượt quá mức quy định. Theo quy định hiện hành, các loại kim loại nặng có
trong phân bón gồm Asen (As), Chì (Pb), Thuỷ ngân (Hg) và Cadimi (Cd); các vi sinh vật gây
hại có trong phân bón gồm: E. Coli, Salmonella, Coliform là những loại gây nên các bệnh đường
ruột nguy hiểm. Phân bón có chứa kim loại nặng và vi sinh vật gây hại thường gặp trong những
hợp sau đây:
- Phân bón được sản xuất từ nguồn nguyên liệu là rác thải đô thị, phế thải công nghiệp
chế biến từ nông sản, thực phẩm, phế thải chăn nuôi. Để tận dụng nguồn hữu cơ, đồng thời giải
quyết những vấn đề về môi trường cho các đô thị, các trại chăn nuôi tập trung, các nhà máy chế
biến nông sản hiện nay đã có một số nhà máy sử dụng các nguồn nguyên liệu nêu trên để sản
xuất ra các loại phân bón hữu cơ, hữu cơ sinh học, hữu cơ vi sinh để bón trở lại cho cây trồng.
Các loại phân bón được sản xuất từ các nguồn nguyên liệu nêu trên sẽ gây nên sự ô nhiễm thứ
cấp do có chứa các kim loại nặng hoặc vi sinh vật gây hại vượt quá mức quy định. Kết quả điều
tra của Viện Thổ nhưỡng Nông hoá từ năm 2004 -2007 cho thấy trong số các kim loại nặng thì
Thuỷ ngân, còn đối với các vi sinh vật gây hại thì Coliform là những yếu tố thường vượt quá
mức cho phép ở nhiều mẫu phân bón được kiểm tra thuộc nhóm trên.
- Phân bón được sản xuất từ nguồn phân lân nhập khẩu từ nước ngoài do có chứa hàm
lượng Cadimi quá cao, vượt quá mức quy định được phép sử dụng. Đã có rất nhiều tài liệu cho
12
Xử lý đất ô nhiễm do phân bón
thấy nguồn phân lân từ các nước vùng Nam Mỹ hoặc Châu Phi thường có hàm lượng Cd cao ở
mức trên 200 ppm.
STT Loại phân bón Chất độc hại/vsv
gây hại
Đơn vị tính
1 Urê biuret % 1,5
2 Supe lân
Axít tự do % 4
Cadimi ppm 2,5
3

Phân bón hữu cơ, hữu cơ
khoáng, hữu cơ sinh học, hữu cơ
vi sinh sản xuất từ nguồn nguyên
liệu là rác thải đô thị, phế thải
công nghiệp chế biến nông sản,
thực phẩm, phế thải chăn nuôi
Asen
mg/kg (lít)
hoặc ppm
2
Cadimi
mg/kg (lít)
hoặc ppm
2,5
Chì
mg/kg (lít)
hoặc ppm
250,0
Thuỷ ngân
mg/kg (lít)
hoặc ppm
2,5
Vi khuẩn Coliform
CFU/25g
(ml)
0
Vi khuẩn E.Coli
CFU/25g
(ml)
0

Vi khuẩn
Salmonella
CFU/25g
(ml)
0
Quy chuẩn này quy định mức giới hạn các chất độc hại, vi sinh vật gây hại
Bảng : Những vấn đề ô nhiễm do phân bón

Chất gây độc hoặc gây
ô nhiễm
Hậu quả
Gây độc hại từ nguồn nước
Nitrate Bệnh blue baby trên trẻ em
13
Xử lý đất ô nhiễm do phân bón
Nitrate, phosphate Sinh trưởng tảo và phú dưỡng tắc nghẽn nước mặt
Gây độc cho môi trường tự nhiên và nông trại
NH
3
từ ruộng lúa và
phân chuồng
Hạn chế sự phát triển quần thể thực vật
Kim loại nặng từ phân
lân
Làm tăng hàm lượng kim loại nặng trong đất, đặc biệt là Cd
Mầm bệnh từ phân
chuồng
Độc hại cho sức khoẻ của người vá động vật
H
2

SO
4
và HNO
3
tạo ra
trong đất do oxid hoá
phân S.A
Gây chua đất
Gây hại cho khí quyển
NH
3
từ ruộng lúa và
phân chuồng
Mùi, tạo ra mưa acid
NO, NO
2
và N
2
O từ
phân hóa học
Làm suy thoái tầng ozone và khí hậu toàn cầu nóng lên
CH
4
từ ruộng lúa và
động vật
Hiệu ứng nhà kính, làm khí hậu toàn cầu nóng hơn lên

3. Các phương pháp xử lý:
3.1 Xử lý kim loại nặng tồn đọng trong đất bằng thực vật:
Thực vật có nhiều cách phản ứng khác nhau đối với sự có mặt của các ion kim loại trong môi

trường. Hầu hết, các loài thực vật rất nhạy cảm với sự có mặt của các ion kim loại, thậm chí ở
nồng độ rất thấp. Tuy nhiên, vẫn có một số loài thực vật không chỉ có khả năng sống được trong
14
Xử lý đất ô nhiễm do phân bón
môi trường bị ô nhiễm bởi các kim loại độc hại mà còn có khả năng hấp thụ và tích các kim loại
này trong các bộ phận khác nhau của chúng.
Trong thực tế, công nghệ xử lý ô nhiễm bằng thực vật đòi hỏi phải đáp ứng một số điều kiện
cơ bản như dễ trồng, có khả năng vận chuyển các chất ô nhiễm từ đất lên thân nhanh, chống chịu
được với nồng độ các chất ô nhiễm cao và cho sinh khối nhanh [1,3,6]. Tuy nhiên, hầu hết các
loài thực vật có khả năng tích luỹ KLN cao là những loài phát triển chậm và có sinh khối thấp,
trong khi các thực vật cho sinh khối nhanh thường rất nhạy cảm với môi trường có nồng độ kim
loại cao.
Xử lý KLN trong đất bằng thực vật có thể thực hiện bằng nhiều phương pháp khác nhau phụ
thuộc vào từng cơ chế loại bỏ các KLN như:
- Phương pháp làm giảm nồng độ kim loại trong đất bằng cách trồng các loà thực vật có khả
năng tích luỹ kim loại cao trong thân. Các loài thực vật này phải kết hợp được 2 yếu tố là có thể
tích luỹ kim loại trong thân và cho sinh khối cao. Có rất nhiều loài đáp ứng được điều kiện thứ
nhất (bảng 1), nhưng không đáp ứng được điều kiện thứ hai. Vì vậy, các loài có khả năng tích luỹ
thấp nhưng cho sinh khối cao cũng rất cần thiết (bảng 2). Khi thu hoạch các loài thực vật này thì
các chất ô nhiễm cũng được loại bỏ ra khỏi đất và các kim loại quý hiếm như Ni, Tl, Au, có thể
được chiết tách ra khỏi cây.
- Phương pháp sử dụng thực vật để cố định kim loại trong đất hoặc bùn bởi sự hấp thụ của rễ
hoặc kết tủa trong vùng rễ. Quá trình này làm giảm khả năng linh động của kim loại, ngăn chặn ô
nhiễm nước ngầm và làm giảm hàm lượng kim loại khuếch tán vào trong các chuỗi thức ăn.
Bảng 1. Một số loài thực vật có khả năng tích luỹ kim loại nặng cao
Tên loài Nồng độ kim loại
tích luỹ trong thân
(µg/g trọng lượng
khô)
Tác giả và năm công bố

Arabidopsis halleri
(Cardaminopsis halleri)
13.600 Zn Ernst, 1968
Thlaspi caerulescens 10.300 Zn Ernst, 1982
Thlaspi caerulescens 12.000 Cd Mádico et al, 1992
Thlaspi rotundifolium 8.200 Pb Reeves & Brooks, 1983
15
Xử lý đất ô nhiễm do phân bón
Minuartia verna 11.000 Pb Ernst, 1974
Thlaspi geosingense 12.000 Ni Reeves & Brooks, 1983
Alyssum bertholonii 13.400 Ni Brooks & Radford, 1978
Alyssum pintodasilvae 9.000 Ni Brooks & Radford, 1978
Berkheya codii 11.600 Ni Brooks, 1998
Psychotria douarrei 47.500 Ni Baker et al., 1985
Miconia lutescens 6.800 Al Bech et al., 1997
Melastoma malabathricum 10.000 Al Watanabe et al., 1998
Trong những năm gần đây, người ta quan tâm rất nhiều về công nghệ sử dụng thực vật để xử
lý môi trường bởi nhiều lý do: diện tích đất bị ô nhiễm ngày càng tăng, các kiến thức khoa học
về cơ chế, chức năng của sinh vật và hệ sinh thái, áp lực của cộng đồng, sự quan tâm về kinh tế
và chính trị, Hai mươi năm trước đây, các nghiên cứu về lĩnh vực này còn rất ít, nhưng ngày
nay, nhiều nhà khoa học đặc biệt là ở Mỹ và châu Âu đã có rất nhiều đề tài nghiên cứu cơ bản và
ứng dụng công nghệ này như một công nghệ mang tính chất thương mại. Hạn chế của công nghệ
này là ở chỗ không thể xem như một công nghệ xử lý tức thời và phổ biến ở mọi nơi. Tuy nhiên,
chiến lược phát triển các chương trình nghiên cứu cơ bản có thể cung cấp được các giải pháp xử
lý đất một cách thân thiện với môi trường và bền vững. Năm 1998, Cục môi trường Châu Âu
(EEA) đánh giá hiệu quả kinh tế của các phương pháp xử lý KLN trong đất bằng phương pháp
truyền thống và phương pháp sử dụng thực vật tại 1.400.000 vị trí bị ô nhiễm ở Tây Âu, kết quả
cho thấy chi phí trung bình của phương pháp truyền thống trên 1 hecta đất từ 0,27 đến 1,6 triệu
USD, trong khi phương pháp sử dụng thực vật chi phí thấp hơn 10 đến 1000 lần [1].
Bảng 2. Một số loài thực vật cho sinh khối nhanh có thể sử dụng để xử lý kim loại nặng trong đất

Tên loài Khả năng xử lý Tác giả và năm công bố
Salix KLN trong đất, nước Greger và Landberg,
1999

Populus Ni trong đất, nước và nước ngầm Punshon và Adriano,
2003

Brassica napus, B. Juncea, B.
nigra
Chất phóng xạ, KLN, Se trong đất Brown, 1996 và
Banuelos et al, 1997

16
Xử lý đất ô nhiễm do phân bón
Cannabis sativa Chất phóng xạ, Cd trong đất Ostwald, 2000

Helianthus Pb, Cd trong đất EPA, 2000 và Elkatib et
al., 2001

Typha sp. Mn, Cu, Se trong nước thải mỏ
khoáng sản
Horne, 2000

Phragmites australis KLN trong chất thải mỏ khoáng
sản
Massacci et al., 2001

Glyceria fluitans KLN trong chất thải mỏ khoáng
sản
MacCabe và Otte, 2000

Lemna minor KLN trong nước Zayed et al., 1998

 Các loài thực vật có khả năng hấp thụ kim loại
Có ít nhất 400 loài phân bố trong 45 họ thực vật được biết là có khả năng hấp thụ kim loại [2,
3, 6]. Các loài này là các loài thực vật thân thảo hoặc thân gỗ, có khả năng tích luỹ và không có
biểu hiện về mặt hình thái khi nồng độ kim loại trong thân cao hơn hàng trăm lần so với các loài
bình thường khác. Các loài thực vật này thích nghi một cách đặc biệt với các điều kiện môi
trường và khả năng tích luỹ hàm lượng kim loại cao có thể góp phần ngăn cản các loài sâu bọ và
sự nhiễm nấm [1].
Có nhiều giải thuyết đã được đưa ra để giải thích cơ chế và triển vọng của loại công nghệ
này.
 Giả thuyết sự hình thành phức hợp: cơ chế loại bỏ các kim loại độc của các loài thực vật
bằng cách hình thành một phức hợp. Phức hợp này có thể là chất hoà tan, chất không độc
hoặc là phức hợp hữu cơ - kim loại được chuyển đến các bộ phận của tế bào có các hoạt
động trao đổi chất thấp (thành tế bào, không bào), ở đây chúng được tích luỹ ở dạng các
hợp chất hữu cơ hoặc vô cơ bền vững [1,4].
17
Xử lý đất ô nhiễm do phân bón
 Giả thuyết về sự lắng đọng: các loài thực vật tách kim loại ra khỏi đất, tích luỹ trong các
bộ phận của cây, sau đó được loại bỏ qua lá khô, rữa trôi qua biểu bì hoặc bị đốt cháy.
 Giả thuyết hấp thụ thụ động: sự tích luỹ kim loại là một sản phẩm phụ của cơ chế thích
nghi đối với điều kiện bất lợi của đất (ví dụ như cơ chế hấp thụ Ni trong loại đất
serpentin).
 Sự tích luỹ kim loại là cơ chế chống lại các điều kiện stress vô sinh hoặc hữu sinh: hiệu
lực của kim loại chống lại các loài vi khuẩn, nấm ký sinh và các loài sinh vật ăn lá đã
được nghiên cứu
Ngày nay, sự thích nghi của các loài thực vật có khả năng hấp thụ kim loại nặng chưa được
làm sáng tỏ bởi có rất nhiều yếu tố phức hợp tác động lẫn nhau. Tích luỹ kim loại là một mô hình
cụ thể của sự hấp thụ dinh dưỡng khoáng ở thực vật Có 17 nguyên tố được biết là cần thiết cho

tất cả các loài thực vật bậc cao (C, H, O, N, S, P, K, Ca, Mg, Fe, Mn, Cu, Zn, B, Mo, Cl và Ni).
Các nguyên tố đa lượng cần thiết cho các loài thực vật ở nồng độ cao, trong khi các nguyên tố vi
lượng chỉ cần đòi hỏi ở nồng độ rất thấp. Các loài thực vật được sử dụng để xử lý môi trường
bao gồm các loài có khả năng hấp thụ được các kim loại dạng vết cần thiết như Cu, Mn, Zn và Ni
hoặc không cần thiết như Cd, Pb, Hg, Se, Al, As với hàm lượng lớn, trong khi đối với các loài
thực vật khác ở các nồng độ này là cực kỳ độc hại [1,5,6].
 Kỹ thuật xử lý ô nhiễm do phân bón bằng cách trồng cỏ Vetiver:
Cỏ Vetiver có tên khoa học là Vetiveria zizanioides (Linn) Nash, thuộc họ Graminea
(Poaceae), tông Andropogoneae, tên chi Vetiveria bắt nguồn từ Vetiver. Theo các nhà thực vật
học thì cỏ Vetiver là loài bản địa thuộc miền bắc n Độ, một số khác cho rằng cỏ này xuất xứ
quanh Bombay nên người ta tạm kết luận là loài cỏ này sống ở vùng nhiệt đới và á nhiệt đới trên
những đồng bằng Nam Ấn, Bangladesh và Myanmar. Cỏ Vetiveria gồm 11 loài, trong đó chỉ có 2
loài được sử dụng trong hệ thống cỏ Vetiver đó là V. zizanioides và V. nemoralis, trong khi V.
zizanioides được phân bố hầu hết ờ các vùng nhiệt đới thì V. nemoralis chỉ có mặt ở vùng Đông
Nam Á. Còn ở Việt Nam thì cỏ Vetiver còn được gọi là cỏ Hương Bài hay Hương Lau được phân
loại là V. zizanioides L. và được trồng nhiều ở Thái Bình, Nghệ An.
18
Xử lý đất ô nhiễm do phân bón
Theo các kết quả nghiên cứu cho biết cỏ vetiver hấp thu một cách có hiệu quả các khoáng
chất có độc tính từ nguồn phân bón và thuốc bảo vệ thực vật gây ô nhiễm trong đất và nước như
các chất N, P, Al, Mg, Hg, Cd và Pb (Chomchalow, 2000).
 Công tác chuẩn bị:
- Giống cỏ: Giống cỏ Vetiver mang tính đặc thù là bất thụ (không thụ phấn, không phát tán bằng
hạt) nên cỏ được trồng theo nhánh tép và phát triển thành từng khóm thông qua sự sinh trưởng
các nhánh trồng.
-Tép cỏ giống: Sử dụng tép cỏ đang sinh trưởng mạnh trong vườn giống, loại bỏ các tép già hoặc
quá non và các tép kém phát triển.
-Bầu cỏ: Tép được ươm trong bầu có đủ phân (có trọng lượng tối thiểu là 0,4 kg để trồng được ở
loại thổ nhưỡng cây khó sinh trưởng) và được chăm sóc ít nhất 06 tuần lễ trong vườn ươm trước
khi đưa ra trồng.

-Bảo quản, vận chuyển giống cỏ: bảo quản, chăm sóc bầu giống trong điều kiện đủ ánh sáng và
ẩm độ thích hợp; khi vận chuyển phải đảm bảo tép cỏ, bầu cỏ không bị dập nát; thời gian vận
chuyển không quá 03 ngày; trong quá trình vận chuyển, giống cần được giữ độ ẩm cần thiết (30
– 40%).
 Kỹ thuật trồng:
19
Xử lý đất ô nhiễm do phân bón
- Chuẩn bị mặt bằng trước khi trồng: Tiến hành dọn sạch sẽ cỏ dại, gia cố các rãnh xói nếu có
trên mặt bằng (gia cố bằng cọc tre, cừ tràm, phên hoặc xếp các bao tải đất, ).
- Cách trồng:
Đào rãnh trồng đảm bảo đúng khoảng cách hàng trong hồ sơ thiết kế trồng cỏ, đào sâu
tối thiểu 0,2 m và rộng 0,2 m.
Đặt các tép cỏ vào rãnh với khoảng cách theo yêu cầu thiết kế, lấp đất, ấn chặt đất xung
quanh tép cỏ theo phương thẳng đứng.
Duy trì tưới nước trong 2 tuần đầu sau khi trồng để tạo độ ẩm cần thiết và làm chắt đất
với tép, để cây cỏ ổn định và phát triển.
- Thời điểm trồng:
Trước thời điểm mùa mưa 01 tháng để tăng tỉ lệ sống, giảm chi phí tưới cỏ ban đầu, tốt nhất là
vào tháng 09 – 10 dương lịch.
 Chăm sóc:
-Kiểm tra và trồng dặm thay thế những cây bị chết hoặc sinh trưởng yếu kém để đảm bảo đủ mật
độ tối thiểu 95% cây sinh trưởng theo mật độ thiết kế
-Đảm bảo chế độ tưới nước suốt mùa khô, trung bình từ 2-3 ngày tưới một lần với lượng nước ít
nhất là 100 lít/m2.
 Giám sát, nghiệm thu:
-Nghiệm thu giai đoạn 1 để đánh giá khả năng thích nghi, phát triển của cỏ và đánh giá qui trình
chăm sóc (bón phân, tưới nước, trồng dặm cỏ đúng như trong hồ sơ thiết kế kỹ thuật ). Giai
đoạn này phải đạt yêu cầu: mỗi gốc cỏ đều có >3 nhánh mới/cây, lá xanh, không bị khô đầu lá và
tất cả cây chết đã được trồng dặm lại, bảo đảm đúng mật độ thiết kế.
-Nghiệm thu giai đoạn 2 để đánh giá khả năng sinh trưởng phát triển của cỏ cũng như khả năng

che phủ phát triển bề mặt của taluy và tác dụng làm giảm xói mòn bề mặt mái taluy khi trồng cỏ
Vetiver. Giai đoạn này phải đạt yêu cầu: trên 95% cây sống, trung bình có ít nhất 6 nhánh/cây,
các lá giữa 2 cây trên cùng hàng đã giao nhau, khép tán và lá phải có màu xanh tươi thể hiện cây
sống tốt. Chiều cao của cây > 80cm
20
Xử lý đất ô nhiễm do phân bón
3.2 Vi sinh vật tham gia chuyển hoá các hợp chất kim loại
3.2.1 Các vi sinh vật tham gia tách kim loại
- Các vi sinh vật than gia trong quá trình tách kim loại, quan trọng nhất là thiobacillus,
thuộc họ thiobacteriaceae. Trong đó, thiobacillus ferrooxidans là được nghiên cứu sâu nhất.
Chúng là vi sinh vật ưa ấm, phát triển mạnh ở nhiệt độ 30
o
C-35
0
C, tuy nhiên cũng có 1 số loài
phát trển mạnh ở 45-50
o
C.
- Các chủng vi khuẩn có khả năng tách kim loại tốt nhất bao gồm: thiobacillus
ferrooxidans, thiobacillus thiooxidans, thiobacillus acidophilus, thiobacillus organoporus.
 Đặc điểm của các vi khuẩn
a. Thiobacillus ferrooxidans
- Loại này oxi hoá các hợp chất lưu huỳnh vô cơ và các hợp chất hữu cơ, có khả năng oxy
hoá và tách kim loại rất mạnh.
- Hiếu khí, ưa acid, tự dưỡng hoá năng.
- pH phát triển từ 1.5-5.0 , tối ưu là 2.0
- Nhiệt độ tối ưu là 350C.
- Có nhiều trong thiên nhiên.
b. Thiobacillus thiooxidans
21

Xử lý đất ô nhiễm do phân bón
- Hiếu khí, ưa acid, tự dưỡng hoà năng, ưa ẩm.
- Nhiệt độ phát triển :30-35oC.
- pH: 1.5-6.0, tối ưu là 2.0
c. Thiobacillus acidophilus
- Là loài ưa acid, ưa ấm.
- Phát triển từ 1.5-5.0, tối ưu là 2.5-3.0
- Loài này có khả năng tách kim loại từ các hợp chất hữu cơ rất mạnh.
d. Thiobacillus organoporus
- Cũng là loại ưa ẩm là loại tạp dưỡng.
- pH tối ưu là 2.5-3.0.
e. Pseudomonas fluourescens
22
Xử lý đất ô nhiễm do phân bón
3.2.2 Các vi khuẩn và nấm tham gia chuyển hóa sinh học kim loại đặc biệt
E.coli B.cereus
Fusarium Saccharomyces cerevisiae
23
Xử lý đất ô nhiễm do phân bón
Penicillium Aspergillus
3.2.3 Một số vi khuẩn và tảo tham gia tích lũy kim loại
Bacillus subtilis, E.coli, Stretomices longwwoodensis, thiobacillus ferrooxidans, Ankistrodesmus
braunni, Clorenla vulgaris…
Phương pháp tách kim loại từ chất thải bằng công nghệ sinh học
- Người ta tách kim loại nhờ hoạt động sống của vi sinh vật bằng cách đổ chất thải chứa
kim loại thành đống (dump,heap) và thổi không khí ẩm vào. Khi có mặt của oxi, các loại
thiobacillus (tiêu biểu là thiobacillus ferrooxidans) sẽ tham gia ôxi hóa các hợp chất sulphide
kim loại. Sau đó, người ta tách kim loại bằng phương pháp điện ly.
24
Xử lý đất ô nhiễm do phân bón

Một số sơ đồ tách kim loại khỏi chất thải bằng phương pháp điện ly:
Toàn bộ phương pháp tách đồng khỏi chất thải được trình bày ở sơ đồ sau:
25