Vấn đề tuyển dụng nhân lực trong các doanh nghiệp ở Việt Nam
LỜI MỞ ĐẦU
Việt Nam chính thức được gia nhập vào Tổ chức Thương mại Thế
giới (WTO) vào ngày 07/11/2006 và là thành viên thứ 150 của tổ chức
thương mại lớn nhất hành tinh này. Đây là một thuận lợi đồng thời cũng là
một thách thức lớn đối với các doanh nghiệp Việt Nam. Bên cạnh những
khó khăn về ngành nghề, thương hiệu, tài chính, thị trường..., các doanh
nghiệp còn gặp khó khăn trong việc gây dựng cho mình một đội quân “tinh
nhuệ”. Đó chính là đội ngũ nhân viên có năng lực, phẩm chất, sáng tạo,
nhiệt tình và gắn bó với doanh nghiệp. Doanh nghiệp cần có một chiến
lược nhân sự toàn diện trong đó việc đầu tiên là phải xây dựng một
chương trình tuyển dụng lao động tốt cho mình.
Cha ông ta cũng đã từng đúc kết “Dụng nhân như dụng mộc”. Gỗ mà
tốt, chắc chắn làm khung; gỗ mềm, đẹp làm bề mặt; gỗ không tốt, không
đẹp làm bộ phận bên trong không cần chịu lực... Biết sử dụng từng loại gỗ
cho từng sản phẩm, từng bộ phận sản phẩm cũng giống như sử dụng
người phải đúng người đúng việc, phát huy được sở trường, khả năng của
từng người. Nguồn lực con người chính là nguồn lực quan trọng nhất của
mỗi tổ chức, mỗi doanh nghiệp. Để có thể sử dụng đúng người phải bắt
đầu ngay từ khâu tuyển dụng. Làm tốt công tác tuyển dụng, doanh nghiệp
sẽ thu hút được những con người có năng lực, phẩm chất và sở thích phù
hợp với doanh nghiệp, với công việc mà họ sẽ làm.
Tuy nhiên việc tuyển dụng nhân lực là một công việc phức tạp, hoàn
toàn không thể dựa vào trực giác mà phải theo quy trình, phương pháp
khoa học.
Vấn đề tuyển dụng nhân lực trong các doanh nghiệp ở Việt Nam
NỘI DUNG
A/ CƠ SỞ LÝ LUẬN
I Khái quát chung về tuyển dụng nhân lực
1. Khái niệm nhân lực
Nguồn nhân lực của một tổ chức bao gồm tất cả mọi cá nhân tham
gia bất cứ họat động nào với bất cứ vai trò nào trong tổ chức. Nhân lực là
nguồn lực của mỗi con người, bao gồm thể lực và trí lực. nguồn nhân lực là
nguồn lực quan trọng nhất của mỗi một tổ chức.
Họat động tuyển dụng là họat động mà mọi doanh nghiệp đều phải
thực hiện.
Tuyển dụng là quá trình tìm kiếm, thu hút, khuyến khích các cá nhân
trong và ngoài doanh nghiệp – những người có đủ tiêu chuẩn thích hợp
đăng kí tham gia dự tuyển và từ đó chọn ra được những ứng viên có năng
lực, phẩm chất đáp ứng được yêu cầu của doanh nghiệp.
Lý do để doanh nghiệp phải tuyển thêm nhân viên là rất đa dạng như:
doanh nghiệp mới thành lập, có nhân viên vừa nghỉ việc, doanh nghiệp mở
rộng quy mô sản xuất, ...
Họat động tuyển dụng thường do bộ phận nhân sự của doanh nghiệp
thực hiện, và cần tham khảo ý kiến từ người quản lý trực tiếp của vị trí cần
tuyển dụng.
2. Mục đích, ý nghĩa của việc tuyển dụng nhân lực
Một doanh nghiệp có thành công hay không phụ thuộc rất nhiều vào
nguồn lực con người. Vì vậy doanh nghiệp cần phải quan tâm tới vấn đề
tuyển dụng để tuyển dụng đúng người, đúng việc.
Vấn đề tuyển dụng nhân lực trong các doanh nghiệp ở Việt Nam
Mục đích của tuyển dụng nhân lực có ý nghĩa quan trọng đối với
doanh nghiệp trong việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Tuyển chọn
tốt sẽ giúp cho tổ chức giảm được các chi phì đào tạo lại cũng như tránh
được các thiệt hại rùi ro trong quá trình thực hiện công việc (như tai nạn lao
động, năng suất lao động thấp, chất lượng sản phẩm kém, ...)
3. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc tuyển dụng nhân lực của
doanh nghiệp
3.1. Những yếu tố từ bên ngoài
Cung cầu về lao động trên thị trường: Trên thị trường lao động, nếu
cung lao động lớn hơn cầu về lao động có nghĩa là nguồn cung cấp ứng
viên cho doanh nghiệp càng nhiều. Do đó, doanh nghiệp càng có nhiều
cơ hội lựa chọn trong việc tuyển nhân viên. Ngược lại, nếu cung lao
động ít hơn cầu lao động có nghĩa là doanh nghiệp sẽ có ít cơ hội lựa
chọn hơn.
Khung cảnh kinh tế đất nước: Nếu nền kinh tế đất nước ngày càng
phát triển, các doanh nghiệp ngày càng mở rộng quy mô sản xuất, đa
dạng hóa sản phẩm, ngành nghề sẽ làm cho cầu về lao động tăng lên,
do đó sẽ tuyển dụng nhiều hơn. Ngược lại, nếu nền tế đang trong thời kỳ
suy thoái, khủng hoảng, doanh nghiệp có xu hướng thu hẹp quy mô sản
xuất, sản xuất cầm chừng, sa thải nhân viên để giảm thiểu tối đa chi phí,
nhu cầu tuyển dụng lúc này là rất thấp.
Những chính sách của chính quyền: Những quy định, yêu cầu của
chính quyền ( như về hộ khẩu thường trú, về mức lương...) Đối với lao
động trong các tổ chức, doanh nghiệp trên địa bàn nhất định có thể cản
trở, hạn chế khả năng thu hút những lao động giỏi cho doanh nghiệp.
Các quy định của pháp luật về tuyển dụng lao động: Dù áp dụng
chính sách tuyển dụng nào, doanh nghiệp vẫn phải đảm bảo tuân thủ
các quy định của pháp luật về tuyển dụng lao động. Ví dụ như Nhà nước
Vấn đề tuyển dụng nhân lực trong các doanh nghiệp ở Việt Nam
có yêu cầu phải ưu tiên tuyển chọn thanh niên xuất ngũ, khi đó phải ưu
tiên tuyển chọn các thanh niên xuất ngũ nếu người đó có cùng trình độ
và hội đủ các điều kiện như các ứng viên khác. Hiện nay ở các nước
đang phát triển, việc đảm bảo cho mọi người đều được bình đẳng trước
các cơ hội việc làm và không phân biệt đối xử trong tuyển dụng lao động
là chưa được chú trọng. Song khi tham gia vào các họat động thương
mại quốc tế, các đối tác nước ngoài thường đặt ra điều kiện cho các nhà
sản xuất trong nước đó là: Ngoài các tiêu chí về giá cả, chất lượng sản
phẩm, còn phải thỏa mãn những điều kiện khác liên quan đến vấn đề sử
dụng lao động ( như: không phân biệt đối xử về tín ngưỡng, tuổi tác, giới
tính, người tàn tật, môi trường làm việc an toàn...)
Xu hướng nghề nghiệp và công việc: Tùy từng giai đoạn phát triển
của xã hội mà sẽ có những ngành nghề được ưa chuộng hơn, thu hút
được nhiều ứng cử viên tham gia. Những doanh nghiệp họat động trong
các ngành nghề này sẽ có nhiều lựa chọn hơn trong việc tuyển dụng
nhân viên.
Ngoài ra còn có rất nhiều yếu tố từ môi trường bên ngoài ảnh hưởng
tới việc tuyển dụng nhân lực như: sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế, yêu
cầu của khách hàng, sự phát triển của khoa học công nghệ...
3.2. Những yếu tố từ môi trường bên trong
Quy mô, uy tín, triển vọng của doanh nghiệp trên thị trường: Các
doanh nghiệp càng lớn, càng có uy tín thì càng thu hút nhiều ứng cử viên
tham gia. Những doanh nghiệp bị ứng viên đánh giá thấp thường có ít
ứng viên, và do đó khó có khả năng thu hút những ứng viên giỏi. Vì vậy
các doanh nghiệp cần phải cố gắng xây dựng cho mình một hình tượng
tốt, tin cậy trong con mắt của công chúng; đồng thời tuyển dụng những
Vấn đề tuyển dụng nhân lực trong các doanh nghiệp ở Việt Nam
con người tài giỏi, có năng lực, phẩm chất tốt để giữ được uy tín và hình
ảnh đẹp của doanh nghiệp trong hiện tại và trong tương lai.
Khả năng tài chính của doanh nghiệp: Những doanh nghiệp có khả
năng tài chính sẽ có khả năng trả mức lương cao cho người lao động;
đồng thời có các chế độ khen thưởng, khuyến khích, động viên người lao
động. Do đó, khả năng thu hút lao động giỏi là cao và kích thích được
nhân viên làm việc nhiệt tình, tích cực, sáng tạo, từ đó thúc đẩy sự phát
triển của doanh nghiệp. Mặt khác, các doanh nghiệp có khả năng tài
chính tốt thường sẽ có điều kiện chú trọng hơn vào công tác tuyển dụng,
nâng cao hiệu quả của công tác tuyển dụng trong việc tuyển lựa các ứng
viên có năng lực cho doanh nghiệp mình.
Chính sách nhân sự của doanh nghiệp: Nếu doanh nghiệp có nhiều
chính sách có lợi cho người lao động, các chính sách tạo được động lực
làm việc cho họ sẽ thu hút được nhiều ứng viên và ngược lại.
Kế họach sản xuất kinh doanh: tùy từng giai đoạn mà doanh nghiệp
có các kế họach sản xuất kinh doanh khác nhau. Nếu kế họach sản xuất
kinh doanh hướng vào việc mở rộng quy mô sản xuất sẽ cần phải bố trí
lại cơ cấu nhân sự của doanh nghiệp và có thể sẽ xuất hiện nhu cầu
tuyển dụng nhân lực.
Thái độ của nhà quản trị: Nếu nhà quản trị nhận thấy được vai trò,
tầm quan trọng của công tác tuyển dụng trong doanh nghiệp sẽ có thái
độ đúng đắn trong tuyển dụng, sẽ tạo điều kiện chuẩn bị tốt hơn cho quy
trình tuyển dụng, từ đó nâng cao chất lượng tuyển dụng.
Ngoài ra còn rất nhiều yếu tố từ bên ngoài ảnh hưởng tới công tác
tuyển dụng như: công đoàn, văn hóa doanh nghiệp, điều kiện làm việc...
Vấn đề tuyển dụng nhân lực trong các doanh nghiệp ở Việt Nam
II Quy trình tuyển dụng nhân lực
1. Xác định nhu cầu tuyển dụng
Xác định nhu cầu tuyển dụng thường là công việc của các nhà quản
lý chức năng. Mỗi khi có sự thay đổi tạo ra một vị trí khuyết người hoặc mỗi
khi trong công ty tạo ra một chỗ làm mới, một công việc mới thì cơ cấu
nhân sự cần phải được thẩm định lại. Song, doanh nghiệp cần cân nhắc tất
cả các phương án trước khi quyết định tuyển thêm người mới. Doanh
nghiệp cần phải xác định được nhu cầu tuyển dụng có thật sự cần thiết
không. Để xác định được cần phải tìm hiểu bản chất của vị trí công việc
vần người bằng cách trả lời một số câu hỏi như sau:
Mục đích của vị trí công việc cần thiết tuyển người là gì?
Vị trí công việc đó có những đóng góp đặc biệt gì cho hiệu quả chung
của toàn doanh nghiệp.
Nếu không ai làm ở vị trí đó thì điều gì sẽ xảy ra?
Vị trí công việc đó đòi hỏi một người như thế nào?
Vị trí công việc đó có tồn tại lâu không?
Nếu nhận thấy công việc của vị trí đó có thể được chia nhỏ ra cho
hiều vị trí khác hoặc có thể được làm theo cách khác... thì lúc đó có thể cân
nhắc không tìm người thay thế nữa. Còn nếu chứng minh được vị trí đó
thực sự cần phải có người đảm nhiệm có nghĩa là chắc chắn nhu cầu tuyển
dụng là có thực, thì cần phải chuyển sang bước tiếp theo là xác định một
nội dung cụ thể của vị trí cần tuyển dụng là gì thông qua Bản mô tả công
việc.
2. Lập bản mô tả công việc (xác định nội dung công việc)
Bản mô tả công việc là một văn bản viết, giải thích về nhiệm vụ, trách
nhiệm, điều kiện làm việc cho thấy một bức tranh tổng thể về chức năng
của công việc và một danh sách những nhiệm vụ cần thực hiện. Chi phí
Vấn đề tuyển dụng nhân lực trong các doanh nghiệp ở Việt Nam
để loại ra các ứng viên khồng phù hợp còn tốn kém hơn chi phí, thời gian
để tìm ra một người thích hợp. Vì vậy bằng việc xác định bản mô tả công
việc một cách cẩn thận, doanh nghiệp có rất nhiều cơ hội để tuyển đúng
người cho cồng việc đó.
Bản mô tả công việc thường gồm ba nội dung sau:
Phần xác định công việc bao gồm:
• tên bộ phận thực hiện công việc
• mã số công việc
• chức danh lãnh đạo trực tiếp
• số người phải lãnh đạo dưới quyền
• mức lương
• tóm tắt về mục đích hoặc chức năng của công việc
Phần tóm tắt về các nhiệm vụ và trách nhiệm thuộc công việc:
Phần này bao gồm các câu mô tả chính xác, nêu rõ người lao động phải
làm gì, thực hiện các nhiệm vụ và trách nhiệm gì (bao gồm: các nhiệm
vụ chủ yếu, các nhiệm vụ thứ yếu, các yêu cầu)
Các điều kiện làm việc : Gồm các điều kiện về vật chất (máy
móc, công cụ, trang thiết bị cần phải sử dụng...), thời gian làm việc, điều
kiện vệ sinh và an toàn lao động, các phương tiện đi lại phục vụ công
việc...
Mỗi doanh nghiệp khác nhau sẽ sử dụng cá hình thức khác nhau để
mô tả công việc. bản mô tả công việc cần ngắn gọn, súc tích và nên sử
dụng những động từ hành động có tính quan sát để mô tả từng họat
động cụ thể của từng nghĩa vụ chính.
Bản mô tả công việc là một nền tảng để xác định các yêu cầu đối với
các ứng viên.
Vấn đề tuyển dụng nhân lực trong các doanh nghiệp ở Việt Nam
3. Xác định yêu cầu đối với các ứng viên
Bản yêu cầu đối với ứng viên giúp đưa ra một chuẩn mực cố định để
làm cơ sở đánh giá các ứng viên. Bản yêu cầu ứng viên này giúp chúng
ta có thể so sánh các ứng viên với một mô hình ứng viên lý tưởng cần
phải có chứ không phải so sánh các ứng viên với nhau.
Bản yêu cầu đối với các ứng viên thường bao gồm các yêu cầu về:
Kiến thức và kĩ năng
Trình độ và kinh nghiệm
Các yếu tố cá nhân: Những ứng viên phải có đặc điểm như thế
nào ( về sở thích, mục đích, động cơ, tinh thần làm việc...) mới phù hợp
với công việc và môi trường làm việc của doanh nghiệp.
Trong đó có những yêu cầu mang tính bắt buộc (dùng từ “phải...”) và
có nhưng yêu cầu mang tính khuyến khích, ưu tiên (thường dùng là
“nên...”, “lý tưởng là...”) Nói khác đi, cõ những yêu cầu là buộc phải có
nhưng cũng có những yêu cầu là không nhất thiết phải có nhưng nếu có sẽ
tốt hơn.
Bản yêu cầu ứng viên phải phù hợp với yêu cầu của công việc, không
được quá cao mà cũng không được quá thấp.
4. Tuyển mộ nhân lực
4.1. Khái niệm và tầm quan trọng của tuyển mộ nhân lực
Tuyển mộ là quá trình thu hút những người xin việc có trình độ từ lực
lượng lao động xã hội và lực lượng lao động từ bên trong tổ chức.
Quá trình tuyển mộ có ảnh hưởng rất lớn tới hiệu quả của quá trình
tuyển chọn. Chỉ khi quá trình tuyển mộ được thực hiện tốt mới có được
nguồn đầu vào chất lượng đó là những người lao động có năng lực, trình
độ để tiến hành tuyển chọn. Do vậy, công tác tuyển mộ không chỉ ảnh
hưởng tới quá trình tuyển chọn mà còn ảnh hưởng tới chất lượng nguồn
nhân lực của tổ chức.
Vấn đề tuyển dụng nhân lực trong các doanh nghiệp ở Việt Nam
Để quá trình tuyển mộ được hiệu quả cần đảm bảo rằng:
Các yêu cầu tuyển dụng đặt ra là rõ ràng và khả thi
Tiếp cận đúng nguồn ứng viên phù hợp
Vị trí tuyển dụng phải hấp dẫn, cạnh tranh
Và quan trong nhất là cần xây dựng một hình ảnh doanh nghiệp
có uy tín trong con mắt của các ứng viên.
4.2 Các nguồn và phương pháp tuyển mộ
Các doanh nghiệp có thể tuyển mộ từ lực lượng lao động bên trong
tổ chức cũng như lực lượng lao động bên ngoài xã hội, song thường ưu
tiên các nguồn bên trong hơn.
Nguồn tuyển mộ từ bên trong tổ chức(tuyển nội bộ)
Đối với nguồn tuyển mộ từ bên trong tổ chức có thể sử dụng các
phương pháp tuyển mộ sau:
Phương pháp thu hút thông qua bản thông báo tuyển mộ (có
thể là dán thông báo trên bản tin, gửi thông báo qua thư điện tử đến
tất cả nhân viên trong tổ chức...). Đây là bản thông báo về các vị trí
công việc cần tuyển người, bao gồm các thông tin về nhiệm vụ của
công việc, các yêu cầu về trình độ cần tuyển mộ, cách đăng ký dự
tuyển, phương pháp tuyển dụng...
Phương pháp thu hút thông qua sự giới thiệu của cán bộ, công
nhân viên trong tổ chức.
Phương pháp thu hút căn cứ vào các thông tin trong “Danh mục
các kỹ năng” được lưu trữ trong hồ sơ nhân viên của tổ chức. Bảng
“Danh mục các kỹ năng” thương bao gồm: các kỹ năng hiện có, trình
độ giáo dục và đào tạo, quá trình làm việc, kinh nghiệm nghề nghiệp
và các yếu tố liên quan đến phẩm chất cá nhân của người cần tuyển
mộ.
Nguồn tuyển mộ từ bên ngoài tổ chức
Vấn đề tuyển dụng nhân lực trong các doanh nghiệp ở Việt Nam
Đối với nguồn tuyển mộ từ bên ngoài tổ chức, có thể sử dụng các
phương pháp tuyển chọn sau:
Phương pháp thu hút thông qua sự giới thiệu của cán bộ, công
nhân viên trong tổ chức.
Phương pháp thu hút thông qua quảng cáo trên các phương
tiện truyền thông như: báo, đài, tạp chí, internet...
Phương pháp thu hút ứng viên thông qua các trung tâm môi
giới và giới thiệu việc làm. Phương pháp này thường áp dụng với các
doanh nghiệp không có bộ phận chuyên trách về quản trị nhân lực.
Phương pháp thu hút các ứng viên thông qua hội chợ việc làm.
Phương pháp thu hút các ứng viên thông qua việc tuyển mộ
trực tiếp từ các trường đại học, cao đẳng.
Quyết định tuyển mộ từ nguồn bên trong doanh nghiệp hay từ nguồn
bên ngoài phụ thuộc vào những yếu tố sau:
Chính sách tuyển dụng của mỗi doanh nghiệp
Khả năng đáp ứng nhu cầu của nguồn cung cấp.
Ưu điểm, nhược điểm của mỗi nguồn.
4.3 Ưu điểm, nhược điểm của mỗi nguồn
Nguồn bên trong
Tuyển mộ ứng viên từ nguồn bên trong có những ưu điểm sau:
+ Người được tuyển đã quen với doanh nghiệp, với cách làm việc
trong doanh nghiệp, hiểu được mục tiêu của doanh nghiệp và gắn bó
với doanh nghiệp hơn.
+ Người được tuyển sẽ dễ dàng, thuận lợi hơn trong việc thực
hiện công việc nhất là trong giai đoạn khi mới bắt đầu với vị trí công việc
mới.
Vấn đề tuyển dụng nhân lực trong các doanh nghiệp ở Việt Nam
+ Người quản lý trước đây của người được tuyển có thể cho
doanh nghiệp những nhận xét chính xác và công bằng về phẩm chất và
hiệu quả làm việc của người được tuyển.
+ Tuyển nhân viên từ trong nội bộ doanh nghiệp sẽ tạo ra sự thi
đua rộng rãi trong doanh nghiệp, kích thích nhân viên làm việc tích cực,
sáng tạo và hiệu quả hơn.
+ Tuyển mộ từ nguồn nội bộ sẽ ít tốn kém hơn.
Tuy nhiên tuyển mộ từ nguồn bên trong cũng có những nhược
điểm sau:
+ Người được tuyển có thể đã quen với cách làm việc trước đây
cuă cấp trên cũ và có thể sẽ rập khuôn lại cách làm việc đó, do đó thiếu
sáng tạo trong công việc.
+ Những người cũng tham gia ứng cử nhưng không thành công
sẽ dễ có tâm lý không phục lãnh đạo, có thái độ bất hợp tác dẫn đến bè
phái, mất đoàn kết, vì vậy hiệu quả công việc sẽ không cao.
Nguồn bên ngoài
Tuyển mộ từ nguồn bên ngoài có những ưu điểm sau:
+ Người được tuyển sẽ mang lại “bầu không khí mới” cho bộ
phận mà họ làm việc.
+ Tạo cơ hội thay đổi văn hóa doanh nghiệp hoặc bộ phận ( đặc
biệt khi vị trí tuyển là vị trí then chốt).
+ Người được tuyển sẽ làm tăng thêm tính sáng tạo, kỹ năng và
kinh nghiệm cho bộ phận mà họ làm việc.
Tuyển mộ từ nguồn bên ngoài cung có những nhược điểm sau”
+ Người được tuyển chưa quen với doanh nghiệp. chưa hiểu
được mục tiêu của doanh nghiệp, văn hóa và phong cách làm việc của
Vấn đề tuyển dụng nhân lực trong các doanh nghiệp ở Việt Nam
doanh nghiệp. Do vậy cần phải có chương trình hòa nhập giúp đỡ
những người mới được tuyển dụng.
+ Chi phí cho tuyển mộ từ nguồn bên ngoài thường cao.
5. Tuyển chọn nhân lực
5.1 Khái niệm và tầm quan trọng của tuyển chọn nhân lực
Nếu tuyển mộ là tập trung các ứng viên lại thì tuyển chọn là quyết
định xem ai trong số các ứng viên ấy là người hội đủ tiêu chuẩn làm việc
cho doanh nghiệp. Quá trình tuyển chọn nhân lực là quá trình đánh giá
các ứng cử viên theo nhiều khía cạnh khác nhau đẻ tìm được người phù
hợp với các yêu cầu đặt ra trong số những người đã thu hút được từ
quá trình tuyển mộ.
Cơ sở của tuyển chọn nhân lực là dụa trên Bản mô tả công việc và
các yêu cầu đối với các ứng viên.
Tuyển chọn là quá trình quan trọng vì quá trình tuyển chọn tốt sẽ giúp
doanh nghiệp có được những con người có năng lực và nhiệt huyết với
công việc, phù hợp với yêu cầu của công việc và mục tiêu của doanh
nghiệp. Tuyển chọn tốt còn giúp doanh nghiệp giảm được chi phí do
phải đào tạo lại, đào tạo mới. cũng như tránh được các thiệt hại rủi ro
trong quá trình thực hiện các công việc.
5.2 Quá trình tuyển chọn
Quá trình tuyển chọn là một quy trình gồm nhiều bước, mỗi bước lại
loại bỏ dần những ứng viên không đạt yêu cầu của công việc và chọn ra
các ứng viên có đủ điều kiện để đi tiếp vào các bước sau. Để được nhận
vào làm thì các ứng viên phải vượt qua tất cả các bước đó. Quá trình tuyển
chọn của các doanh nghiệp có thể khác nhau, thậm chí trong cùng một
doanh nghiệp quy trình tuyển chọn cho các vị trí công việc khác nhau cung
có thể khác nhau.