Biểu tượng mặt trời trên sản phẩm dệt một số dân tộc thiểu số Việt Nam

LI M U

Hoa vn cú vai trũ quan trng i vi cỏc sn phm dt cu cỏc dõn tc thiu
s Vit Nam . Nú khụng ch n thun l mt hỡnh thc trang trớ, to v p cho
cỏc sn phm m thụng qua b cc, mụ-tớp v ỏn hoa vn chỳng ta thy c
i sng sn xut, lao ng, sinh hot v giao lu vn húa, quỏ trỡnh phỏt trin lch
s, ca tc ngi. Khỏi quỏt hn, thụng qua hoa vn ta thy c c trng ca tc
ngi, gúp phn bo tn vn húa truyn thng tc ngi.
Xut phỏt t vai trũ ú ó cú rt nhiu cụng trỡnh nghiờn cu v hoa vn ca
mt dõn tc c th hoc mt vựng no ú. Nh cụng trỡnh nghiờn cu hoa vn cp
vỏy Mng (ca GS. T Chi), hoa vn Thỏi (ca PGS.TS Hong Lng), hoa
vn trờn vi cỏc dõn tc thiu s vựng ụng Bc Bc b Vit Nam (ca Dip
Trung Bỡnh)
Sau khi c ngun t liu v hoa vn cỏc dõn tc chỳng tụi nhn thy rng a
phn cỏc tỏc gi ch i sõu vo miờu t, lit kờ cỏc loi hoa vn trờn sn phm dt
ca mt dõn tc hay mt vựng dõn tc no ú. V cha cú cụng trỡnh no nghiờn
cu v mt loi hoa vn c th cú h thng theo chiu dc i vi cỏc dõn tc. Nh
vy, õy l mt khong trng trong nghiờn cu khoa hc v dõn tc hc. õy l
mt hng gi m ln y thỳ v chỳng tụi tip cn dn vi ti Biu tng
mt tri trờn sn phm dt mt s dõn tc thiu s Vit Nam.
Qua quỏ trỡnh tip xỳc vi ngun t liu hin vt Dõn tc hc Bo tng
Nhõn hc - Trng i hc Khoa hc Xó hi v Nhõn vn chỳng tụi nhn thy hoa
vn mt tri xut hin vi tn s ln trờn mt sn phm dt ca cỏc dõn tc nh:
khn, m, tỳi, qun, ỏo, vỏy, tht lng Nú cú th xut hin v trớ trung tõm ca
sn phm nh l mụ tớp hoa vn ch o, hoc trờn cỏc ng vin nay phn
trang trớ ph. Nú xut hin di nhiu dng khỏc nhau ch khụng ch n thun l
mt dng c nh. V trong mi mt ỏn hoa vn mt tri li cú nhng dng bin
th ca nú. iu ú khin chỳng tụi t ra nhiu cõu hi: ti sao hoa vn mt tri li
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
xuất hiện nhiều như vậy? Phải chăng nó là loại hình hoa văn tiêu biểu? Nó có mang
ý nghĩa gì khơng đối với các tộc người? Từ những câu hỏi đó chúng tơi mạnh dạn

đưa ra “biểu tượng mặt trời” trong hoa văn các sản phẩm phẩm dệt như một hướng
tiếp cận mới để giải quyết phần nào những thắc mắc trên nhưng chỉ dừng lại ở mức
độ phỏng đốn. Bởi mỗi tộc người và từng con người trong tộc người đó lại có cách
quan niệm riêng về hoa văn trên sản phẩm dệt của họ. Bởi thế có người cho rằng
hoa văn đó là biểu tượng mặt trời, có người lại phản đối. Biểu tượng mặt trời chẳng
qua chỉ là sự khái qt hóa ý nghĩa của một loại hoa văn trong nhận thức của con
người.
Một học giả người Đức cũng đã từng đưa ra nhận xét (theo lời PGS.TS
Hồng Lương): “hoa văn là biểu tượng chữ viết đầu tiên”. Thế có nghĩa là trước khi
chữ viết ra đời hoa văn chính là tín hiệu truyền đạt thơng tin giữa con người với
con người, giữa thế hệ trước với thế hệ sau trong một cộng đồng tộc người, nói
rộng hơn là tộc người này với tộc người khác. Nó được xem như là cơ sở đầu tiên
của chữ tượng hình. Có được nhận xét này bởi ta khơng chỉ thấy hoa văn trên sản
phẩm dệt mà nó xuất hiện ở khắp nơi trên các đồ vật, trong kiến trúc, điêu khắc và
hội họa… Như vậy hoa văn mặt trời phải mang một ý nghĩa nào đó.
Xin nói thêm, hoa văn mặt trời mà chúng tơi đưa ra thành biểu tượng là dựa
trên “Bảng phả hệ mặt trời” của Pechelette và dựa trên quan niệm của một số nhà
nghiên cứu Dân tộc học Việt Nam khi so sánh mơ-típ hoa văn với mặt trống đồng
Đơng Sơn. Rõ ràng qua loại hoa văn này phần nào chúng ta biết được lịch sử hình
thành và phát triển tộc người, các hoạt động sản xuất, lao động , đặc trưng hoa văn
tộc người chúng ta thấy được q trình di cư, mối giao thoa văn hóa giữa các tộc
người và mối liên hệ với văn hóa Đơng Sơn.
Hơn nữa, nước ta cư dân chủ yếu làm nơng nghiệp lúa nước phụ thuộc rất
nhiều vào tự nhiên. Bởi vậy mặt trời có vai trò quan trọng trong đời sống sản xuất
của người dân. Dần dần nó xuất hiện nhiều trong tín ngưỡng và các lễ hội của
THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
ngi Vit. õy cú s trung hp vi s xut hin nhiu ln ca hoa vn mt tri
trờn cỏc sn phm dt. õy cng l iu khin chỳng ta phi xem xột.
Vi ti ny, chỳng tụi mong mun a ra mt hng nghiờn cu mi
trong Dõn tc hc. Thụng qua vic nghiờn cu nhm phõn loi cỏc dng hoa vn

mt tri trờn sn phm dt. T ú, chỳng ta thy c s a dng, phc tp trong
mt loi hỡnh hoa vn cú s so sỏnh ging v khỏc nhau nh th no. Rừ rng
hoa vn mt tri va cú tớnh ph bin, phc tp v d bn. Ngoi ra di gúc ca
ngi nghiờn cu v hoa vn chỳng tụi mun gúp mt phn ý kin v ý ngha ca
loi hoa vn ny.
Do khụng cú iu kin kho sỏt tng dõn tc trong thc t nờn phn t
liu m chỳng tụi s dng ch yu l nhng hin vt Dõn tc hc Bo tng Nhõn
hc ca Trng i hc Khoa hc Xó hi v Nhõn vn. õy c xem nh ngun
t liu chớnh ca bỏo cỏo ny. Ngoi ra chỳng tụi cũn s dng ngun t liu tham
kho t cỏc cun sỏch ca mt s nh nghiờn cu nh: Hoa Vn trờn vi ca cỏc
dõn tc thiu s vựng ụng Bc Bc b Vit Nam - Dip Trung Bỡnh; Trang
phc cỏc dõn tc thiu s nhúm ngụn ng Vit - Mng v Tõy Thỏi - Th
Hũa. õy l hai ngun t liu nh quan trng lm nờn bỏo cỏo ny. V trong phm
vi bỏo cỏo khoa hc chỳng tụi cng khụng cú iu kin xem xột hoa vn mt tri
tt c cỏc dõn tc thiu s Vit Nam m ch dng li mt s dõn tc cú hoa vn
mt tri c xem l mụ tớp chớnh, tiờu biu nh: dõn tc Mng (trong nhúm ngụn
ng Vit - Mng), dõn tc Thỏi, dõn tc Ty, dõn tc Nựng (trong nhúm ngụn ng
Ty - Thỏi), dõn tc Hmụng, dõn tc Dao (trong nhúm ngụn ng Mốo - Dao); ngoi
ra cũn cú dõn tc Lụ Lụ (trong nhúm ngụn ng Hỏn - Tng).
Khi thc hin ti ny chỳng tụi ó s dng mt s phng phỏp nh:
thng kờ, miờu t, phng phỏp nghiờn cu liờn ngnh, so sỏnh ng i, so sỏnh
lch i t ú cú th phõn loi cỏc dng hoa vn mt tri khỏc nhau, thy
c mi liờn h tc ngi.
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Trong quỏ trỡnh thc hin bỏo cỏo ny, chỳng tụi ó nhn c rt nhiu s
giỳp t cỏc thy cụ Bo tng Nhõn hc, c bit l s ch bo tn tỡnh ca
Thy ó ch dn v khuyn khớch tụi trong phng phỏp v quỏ trỡnh tip cn ti
ny. Nhõn õy, tụi xin by t li cm n chõn thnh ti s giỳp quý bỏu ú.
Vi dung lng mt bi bỏo cỏo khoa hc ca sinh viờn, tuy ó cú nhiu c
gng, song bi bỏo cỏo cng khụng trỏnh khi nhng thiu sút. Hn na õy l mt

ti ũi hi s dy cụng nghiờn cu hn. Vỡ vy, chỳng tụi mong nhn c s
úng gúp v ch dn ca thy, cụ v cỏc bn bi bỏo cỏo ngy cng hon chnh
hn.
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
CHNG I: S LC V BO TNG NHN HC - TRNG
HKHXH&NV
1.1. Lch s hỡnh thnh bo tng
Ngun t liu hin vt cú vai trũ rt quan trng trong nghiờn cu lch s. Bi
vỡ i vi nhng thi kỡ, giai on lch s cha cú ch vit thụng tin s c lu
gi qua cỏc hin vt cũn xút li. Vi sinh viờn nghiờn cu lch s ngun t liu ny
cng khụng th thiu. Xut phỏt t nhu cu trờn Bo tng Nhõn hc ca Trng i
hc Khoa hc Xó hi v Nhõn vn, i hc Quc Gia H Ni ó c thnh lp
vo ngy 31 thỏng 3 nm 2004. Bo tng Nhõn hc l bo tng u tiờn c hnh
thnh trong cỏc trng i hc Vit Nam nhm to ra c s phc v cho vic o
to, nghiờn cu ca sinh viờn, cỏc thy v cụ giỏo trong trng.
Bo tng c t ti tng 3 v tng 4 nh D ca Trng i hc Khoa hc
Xó hi v Nhõn vn.
1.2. Hin vt trong bo tng
Hin vt trong Bo tng bao gm hin vt kho c hc v hin vt Dõn tc
hc.
Cho n nay Bo tng ó cú trờn 11000 hin vt Kho c hc cỏc loi, bao
gm cỏc loi cụng c ỏ, trng ng, trang sc Cỏc hin vt ny i din cho
nhiu nn vn húa khỏc nhau trong cỏc thi k tin s, s s v c s khp c ba
min Bc, Trung, Nam Vit Nam. Chỳng u cú xut x, niờn i c th, rừ rng
Vi ngun hin vt kho c hc phong phỳ nh trờn ó to iu kin cho
sinh viờn c tip xỳc trc tip, cú cỏi nhỡn c th v cỏc nn vn húa trong quỏ
kh.
Ngoi hin vt kho c cũn cú hin vt Dõn tc hc. Vi trờn 200 hin vt
ca 78 loi hỡnh khỏc nhau, l nhng hin vt thuc vn húa vt cht hoc thuc
vn húa tinh thn hu ht cỏc dõn tc ang sinh sng trờn khp t nc ta. Hin

vt bao gm cỏc sn phm dt, cỏc ụ an lỏt, dng c sn xut v sinh hot vn
húa, trang sc cam cng ng cỏc dõn tc. Phũng trng by hin vt Dõn tc
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
hc (xem bn nh 2, phn ph lc) c xem nh l bc tranh thu nh v cỏc dõn
tc Vit Nam. T ú giỳp cho sinh viờn cú iu kin tỡm hiu v c trng vn húa
tc ngi.
Trong ngun hin vt Dõn tc hc núi trờn sn phm dt chim mt v trớ
quan trng. S lng hin cú trờn Bo tng Nhõn hc l gn 100 sn phm dt cỏc
loi nh: qun, ỏo, vỏy, khn, m, tht lng ca rt nhiu dõn tc Vit Nam. L
ngh th cụng truyn thng ra i t rt sm, ngoi vic ỏp ng nhu cu mc ca
con ngi, cỏc sn phm dt l ni lu gi nhng giỏ tr vn húa lõu i ca tc
ngi.
Nh vy hin vt kho c hc l hin vt Dõn tc hc l hai ngun s liu
vt thc khụng ch cú ý ngha i vi khoa hc lch s m cũn cú ý ngha vi nhiu
ngnh khoa hc khỏc. Vi hai ngun hin vt ch yu ny, Bo tng Nhõn hc
c xem nh l mt ging ng c bit m ú cú s kt hp phng thc
gia o to v thc t, hc lý thueyột i ụi vi thc hnh. c bit vi sinh viờn
nghiờn cu kho c hc v Dõn tc hc thỡ õy l ngun t liu khụng th thiu
c
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
CHNG II: BIU TNG MT TRI TRấN SN PHM DT BO
TNG
2.1. Cỏc khỏi nim v biu tng mt tri
2.1.1. Khỏi nim biu tng
Biu tng l mt khỏi nim l ngha. Trong t in Ting Vit biu tng
thuc danh t, l hỡnh nh c trng, cũn theo chuyờn mụn l hỡnh thc cao hn
cm giỏc, cho ta hỡnh nh ca s vt cũn gi li trong u úc sau khi tỏc ng ca
s vt vo giỏc quan ó chm dt. nh ngha ny cú nhiu im tng ng vi
quan nim trong Trit hc Mỏc-Lờnin. Theo ch ngha duy vt bin chng, biu
tng nm trong giai on u ca quỏ trỡnh nhn thc (i t trc quan sinh ng

n t duy tru tng n thc tin). Quỏ trỡnh nhn thc cm tớnh l con ngi
s dng giỏc quan, tỏc ng trc tip vo s vt nm bt s vt y. Sau hai
hỡnh thc cm giỏc v tri giỏc con ngi thu c biu tng v lu nú trong
u úc mỡnh. Nh vy biu tng l hỡnh thc phn ỏnh cao nht, phc tp nht
ca giai on trc quan sinh ng
1
. Khi biu tng hỡnh thnh cng l lỳc con
ngi ó cú y nhn thc v bn cht v cỏc du hiu ca s vt. Nú l hỡnh
nh cú tớnh c trng v tng i hon chnh cũn lu li trong b úc ca con
ngi v s vt khi s vt ú khụng cũn tỏc ng vo giỏc quan
2
. V khi nhc n
mt biu tng b úc con ngi s cú trng liờn tng ngay ti mt s vt no
ú.
Trin khai theo hng m rng trong lnh vc ca mỡnh, cỏc nh ngụn ng
a ra cỏch hiu v biu tng bng s sau:




1
(): Trớch Giỏo trỡnh Trit hc Mỏc-Lờnin
2
(): Trớch Giỏo trỡnh Trit hc Mỏc-Lờnin
í ngha
Biu tng T duy
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN