Hoàn thiện pháp luật giải quyết tranh chấp kinh doanh bằng con đường trọng tài trong quá trình hội nhập quốc tế của Việt Nam

Luận văn tốt nghiệp Cử nhân Luật


Đặng Thị Lan Phương 1



TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
BỘ MÔN LUẬT KINH DOANH & THƯƠNG MẠI





LUẬN VĂN CỬ NHÂN LUẬT
NIÊN KHÓA 1999-2003


H HO OA À
Ø
N N T TH HI IE Ệ
Ä
N N P PH HA Á
Ù
P P L LU UA Ậ
Ä
T T
G GI IA Ả
Û
I I Q QU UY YE Ế

Á
T T T TR RA AN NH H C CH HA Ấ
Á
P P K KI IN NH H D DO OA AN NH H
B BA Ằ
È
N NG G C CO ON N Đ ĐƯ ƯƠ Ờ
Ø
N NG G T TR RO Ọ
Ï
N NG G T TA À
Ø
I I
T TR RO ON NG G Q QU UA Á
Ù
T TR RÌ ÌN NH H H HO Ộ
Ä
I I N NH HA Ậ
Ä
P P Q QU UO Ố
Á
C C T TE Ế
Á

C CU Ủ
Û
A A V VI IE Ệ
Ä
T T N NA AM M

Giáo viên hướng dẫn Sinh viên thực hiện:
DƯƠNG KIM THẾ NGUYÊN ĐẶNG THỊ LAN PHƯƠNG
Bộ môn Luật Kinh doanh & Thương mại MSSV:5992545
Lớp: Luật Thương mại B- K25
Cần Thơ, 07/2003
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu Luận văn tốt nghiệp
Cử nhân Luật


Đặng Thị Lan Phương 2
LỜI NĨI ĐẦU
1.Tính cấp thiết của đề tài
Hiến pháp nước Cộng Hồ Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam ghi nhận “ Cơng
dân có quyền tự do kinh doanh theo quy định của pháp luật”. Một trong những nội
dung quan trọng của ngun tắc tự do kinh doanh là sự tự do lựa chọn hình thức và
phương thức giải quyết tranh chấp khác nhau: thương lượng, hồ giải, trọng tài, tồ
án . Trong đó, trọng tài thương mại có thể nói là một phương thức giải quyết tranh
chấp được sử dụng rộng rãi và phổ biến ở nhiều nước trên thế giới bởi nhiều ưu
điểm vốn có của nó.
Giải quyết tranh chấp kinh doanh bằng con đường trọng tài ở Việt Nam hiện
nay là một vấn đề được lưu tâm khơng những trong khoa học pháp lý mà còn cả
trong thực tiễn hoạt động kinh doanh. Việc hồn thiện phương thức trọng tài
thương mại sẽ là một yếu tố góp phần khơng nhỏ vào sự phát triển kinh tế.
Pháp lệnh trọng tài thương mại 2003 ra đời trên quan điểm chung của các
nhà lập pháp Việt Nam xây dựng một Pháp lệnh trên cơ sở phù hợp, hài hồ với
Luật trọng tài quốc tế và Luật trọng tài nhiều nước phát triển trên thế giới. Bên
cạnh đó, sự ra đời của Pháp lệnh cũng đã giải quyết được tình trạng thiếu một văn
bản pháp luật thống nhất về trọng tài trong những năm qua.
Tuy nhiên, do là một nền kinh tế đang hướng tới thị trường cùng với xu

hướng tồn cầu, hội nhập mà pháp luật nước ta vẫn là một hệ thống pháp luật đang
hướng đến thị trường. Hiện nay, trong môi trường kinh tế toàn cầu hoá, đa dạng về
chủ thể kinh doanh, lợi nhuận trở thành mục đích hàng đầu mà các nhà kinh doanh
hướng tới, nhu cầu giải quyết tranh chấp kinh doanh cũng vì thế mà ngày càng
phong phú và phức tạp, đặc biệt trong quá trình hội nhập hiện nay. Việc hoàn thiện
pháp luật Việt Nam trong nhu cầu hội nhập quốc tế là một vấn đề cần thiết, mà cụ
thể là pháp luật về giải quyết tranh chấp. Trong đó, Trọng tài thương mại là một
phương thức giải quyết tranh chấp mà Việt Nam cần phải hoàn thiện hơn cả do
nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan. Từ những lý do trên và thấy được tính
cấp thiết của việc cần phải hoàn thiện pháp luật trọng tài trong quá trình hội nhập
quốc tế hiện nay của Việt Nam mà người viết đã chọn đề tài “Hoàn thiện pháp
luật giải quyết tranh chấp kinh doanh bằng con đường trọng tài trong quá trình
hội nhập quốc tế của Việt Nam” làm đề tài luận văn tốt nghiệp cử nhân Luật của
mình.
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu Luận văn tốt nghiệp
Cử nhân Luật


Đặng Thị Lan Phương 3
2. Ý nghĩa, mục đích, phạm vi nghiên cứu
Luận văn hướng tới mục đích nghiên cứu một cách tổng quát trên cơ sở lý
luận và các quy định của pháp luật về trọng tài thương mại ở Việt Nam, có sự
tham khảo pháp luật về trọng tài của một số nước trên thế giới, từ đó xác định việc
quy định của pháp luật về trọng tài thương mại ở Việt Nam hiện nay có phù hợp
với quy định của pháp luật trọng tài quốc tế, trong quá trình hội nhập quốc tế cũng
như phù hợp về lý luận, thực tiễn áp dụng ở VIệt Nam để đưa ra những đề xuất,
kiến nghị nhằm nâng cao hiệu qủa của phương thức giải quyết tranh chấp bằng
trọng tài.
3. Phương pháp nghiên cứu
Luận văn sử dụng các phương pháp cụ thể sau: Phân tích tổng hợp, so sánh,

phương pháp lịch sử… để giải quyết những vấn đề đặt ra trong luận văn.
4. Kết cấu của luận văn
Mục lục.
Lời nói đầu.
Chương 1: Những vấn đề lý luận chung về trọng tài thương mại.
Chương 2: Pháp lệnh trọng tài thương mại 2003 với xu hướng hoàn thiện
pháp luật trọng tài thương mại trong quá trình hội nhập quốc tế
của Việt Nam.
Kết luận.
Tài liệu tham khảo.










Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu Luận văn tốt nghiệp
Cử nhân Luật


Đặng Thị Lan Phương 4

CHƯƠNG 1
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ
TRỌNG TÀI THƯƠNG MẠI

1.1 KHÁI QUÁT VỀ TRỌNG TÀI THƯƠNG MẠI
1.1.1 Khái niệm, đặc điểm và vai trò của trọng tài thương mại
1.1.1.1 Khái niệm
Khái niệm về trọng tài
Trọng tài, theo định nghĩa của từ điển Tiếng Việt, là người trung gian điều
khiển, phân xử trong các cuộc thi đấu thể thao (trọng tài bóng đá); là người phân xử
giải quyết những cuộc tranh chấp (trọng tài kinh tế).
Theo từ điển Tiếng Việt của Nhà xuất bản văn hoá thông tin Hà Nội năm
1999, trọng tài được coi là: “ người được các bên đối lập (tư nhân, thương gia…)
công nhận là có thẩm quyền xử một vụ tranh chấp; là người được cử ra để điều
khiển thể thao trong khuôn khổ điều lệ của bộ môn và công nhận các kết quả từng
phần và cuối cùng”.
Như vậy, Trọng tài là phương thức giải quyết tranh chấp dựa trên sự thỏa
thuận giữa các bên đối lập ủy thác cho một người hoặc một số người làm trung gian
giải quyết sự xung đột trên cơ sở công bằng và khách quan.
Khái niệm về thương mại
Khái niệm thương mại có rất nhiều cách hiểu khác nhau và là một vấn đề
gây ra nhiều tranh cãi trong quá trình xây dựng pháp luật của quốc gia.
Khi khởi thủy, hoạt động thương mại chủ yếu là các hoạt động mua đi bán
lại để kiếm lời, vì thế khái niệm thương mại trong thời kì này cũng chỉ được hiểu
theo một nghĩa hẹp là mua hàng hoá để bán với mục đích tìm kiếm một ít lợi
nhuận. Cùng với quá trình phát triển của kinh tế, khái niệm thương mại ngày càng
được mở rộng. Nó không chỉ là quan hệ mua đi bán lại mà nó còn là các hoạt động
sản xuất công nghiệp, bảo hiểm, ngân hàng, chuyển giao công nghệ, đầu tư… Và
lúc này hoạt động thương mại được điều chỉnh bởi nhiều lĩnh vực pháp luật khác
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu Luận văn tốt nghiệp
Cử nhân Luật


Đặng Thị Lan Phương 5

nhau, đã làm nảy sinh nhiều cách hiểu khác nhau về khái niệm thương mại trong
hoạt động mua bán kinh doanh.
Theo Luật mẫu của ủy ban của Liên hiệp quốc về trọng tài thương mại quốc
tế (UNCITRAL) thì khái niệm thương mại được hiểu theo một nghĩa rộng liên
quan đến tất cả các mối quan hệ có bản chất thương mại, dù là quan hệ hợp đồng
hoặc không phải quan hệ hợp đồng nhưng không giới hạn bởi các giao dịch: giao
dịch mua bán để cung cấp trao đổi hàng hoá, dịch vụ; thỏa thuận phân phối, đại
diện hoặc đại lí thương mại; tư vấn; kỹ thuật; li-xăng; đầu tư; tài chính; ngân hàng;
bảo hiểm; thỏa thuận hoặc thăm dò khai thác; liên doanh hoặc các hình thức hợp
tác công nghiệp hoặc kinh doanh khác; vận tải hàng hoá hoặc hành khách bằng
đường hàng không, đường biển, đường sắt hoặc đường bộ.
Ở Việt Nam trong quá trình đổi mới, thuật ngữ “thương mại” được sử dụng
khá phổ biến trong hoạt động kinh tế, nhưng nó không được hiểu thống nhất với
nhau trong quá trình xây dựng pháp luật thương mại. Luật Công ty và Luật Doanh
nghiệp tư nhân năm 1990 không đưa ra khái niệm “thương mại”, nhưng đã đưa ra
khái niệm “kinh doanh”. Theo hai đạo luật này thì “Kinh doanh là việc thực hiện
một, một số hoặc tất cả các công đoạn của quá trình đầu tư, từ sản xuất đến tiêu thụ
sản phẩm hoặc thực hiện dịch vụ trên thị trường nhằm mục đích sinh lợi”. Đây là
một khái niệm rộng và tương đồng với khái niệm thương mại được sử dụng phổ
biến trên thế giới.
Tuy nhiên, đến khi Luật Thương mại ra đời vào năm 1997 thì khái niệm
thương mại chỉ được hiểu theo một phạm vi nhỏ hẹp: “Hoạt động thương mại là
việc thực hiện một hay nhiều hành vi thương mại của thương nhân bao gồm việc
mua bán hàng hoá, cung ứng dịch vụ thương mại và các hoạt động xúc tiến thương
mại nhằm mục đích lợi nhuận hoăc nhằm mục đích thực hiện các chính sách kinh
tế-xã hội”(khoản 2, điều 5 Luật thương mại Việt Nam 1997). Khái niệm “thương
mại” ở đây chỉ bao gồm ba nhóm hành vi: thứ nhất, là việc mua bán hàng hoá; thứ
hai, là các dịch vụ gắn liền với mua bán hàng hoá; và hoạt động thứ ba là xúc tiến
thương mại.
Cho đến ngày nay, với những cách hiểu khác nhau về “thương mại” đã tạo

nên tình trạng khó xác định được vị trí của các quan hệ pháp luật thương mại cũng
như việc chọn luật áp dụng trong hoạt động kinh tế.
Hiện nay, trong xu thế phát triển và hội nhập quốc tế, pháp luật Việt Nam đã
từng bước tiếp cận với pháp luật quốc tế mà khái niệm thương mại đã được hiểu
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu Luận văn tốt nghiệp
Cử nhân Luật


Đặng Thị Lan Phương 6
một cách rộng rãi và khái quát trong pháp lệnh trọng tài thương mại Việt nam. Tại
khoản 3, điều 2 của Pháp lệnh trọng tài thương mại Việt Nam đã quy định: “Hoạt
động thương mại là việc thực hiện một hay nhiều hành vi thương mại của cá nhân,
tổ chức kinh doanh bao gồm mua bán hàng hoá, cung ứng dịch vụ; phân phối; đại
diện; đại lí thương mại; ký gởi; thuê, cho thuê; thuê mua; xây dựng; tư vấn; kỹ
thuật; li-xăng; đầu tư; tài chính; ngân hàng; bảo hiểm; thăm dò; khai thác; vận
chuyển hàng hoá, hành khách bằng đường hàng không, đường biển, đường sắt,
đường bộ và các hành vi thương mại khác theo quy định của pháp luật”.
Khái niệm về trọng tài thương mại
Theo bảng tổng hợp của luật sư Didie Xcoocichki, luật sư Tòa thượng thẩm
Paris thì:“Trọng tài là Tòa án tư, do ý chí đôi bên tranh chấp. Vì vậy, trọng tài là
Tòa án tư, cạnh tranh với Tòa án Nhà nước…”
1

Theo Nguyễn Ngọc Điệp, trong 1200 thuật ngữ pháp lý Việt Nam thì:
“Trọng tài quốc tế là cơ quan xét xử do các bên tranh chấp lập ra trên cơ sở thỏa
thuận (hiệp định về trọng tài) để giải quyết tranh chấp. Trọng tài có thể chỉ là một
cá nhân hoặc một hội đồng. Quyết định của trọng tài có giá trị pháp lý bắt buộc đối
với các bên tranh chấp”.
Trọng tài thương mại là một tổ chức xã hội nghề nghiệp được tổ chức dưới
hai hình thức: trọng tài thường trực và trọng tài vụ việc. “Trọng tài là quá trình giải

quyết tranh chấp do các bên tự nguyện lựa chọn, trong đó bên thứ ba trung lập
(trọng tài viên), sau khi nghe các bên trình bày, sẽ ra một quyết định có tính chất
bắt buộc đối với các bên tranh chấp”
2
.
Như vậy, trọng tài thương mại là cơ quan xét xử do các bên đương sự thỏa
thuận thành lập để giải quyết tranh chấp giữa chính các bên đương sự đó. Trong
quá trình giải quyết tranh chấp, các bên phải tôn trọng quy tắc tố tụng và phán
quyết của trọng tài. Về cơ bản, phán quyết của trọng tài vẫn đầy đủ thủ tục như một
bản án và có giá trị bắt buộc thi hành.
1.1 .1.2 Đặc điểm
Trọng tài thương mại là một biện pháp lựa chọn rất phổ biến để giải quyết
tranh chấp trong nền kinh tế hiện nay ở trên thế giới cũng như ở Việt Nam. Ở
những nước khác nhau có những đặc điểm kinh tế xã hội và tập quán pháp luật

1
Trọng tài thương mại quốc tế, Nhà pháp luật Việt Pháp, năm 1989, trang 72
2
Black’s Law Dictionary- West Pub.Co.1991
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu Luận văn tốt nghiệp
Cử nhân Luật


Đặng Thị Lan Phương 7
khác nhau, do đó, việc tổ chức trọng tài thương mại ở các nước cũng rất khác nhau.
Tuy nhiên, dù được tổ chức dưới nhiều hình thức, tên gọi khác nhau nhưng nhìn
chung các tổ chức trọng tài thương mại đều có những đặc điểm chung như sau:
Thứ nhất, các tổ chức trọng tài thương mại đều là một tổ chức phi chính
phủ, hoạt động mang tính nghề nghiệp. Nó không nằm trong bộ máy Nhà nước,
chính vì thế trọng tài thương mại không mang tính quyền lực Nhà nước.

Thứ hai, các tổ chức trọng tài thương mại thường được lập trên sáng kiến và
sự tự nguyện của các trọng tài viên. Như vậy có nghĩa là, chỉ những trọng tài viên
mới có thể là thành viên của tổ chức trọng tài thương mại. Các trọng tài viên khi có
đầy đủ các tiêu chuẩn theo quy định của pháp luật, trên cơ sở tự nguyện họ tham
gia thành lập một tổ chức trọng tài thương mại. Hoạt động của tổ chức trọng tài dựa
trên cơ sở tự cân đối thu chi, áp dụng nguyên tắc tự hạch toán, dự trên uy tín là chủ
yếu.
Thứ ba, tuy là một tổ chức phi chính phủ nhưng hoạt động của trọng tài có
sự quản lý của Nhà nước. Có nghĩa là, trong quá trình giải quyết tranh chấp của
mình trọng tài cần có sự hỗ trợ rất lớn từ phía Nhà nước mà cụ thể là sự hỗ trợ từ
phía Tòa án để trọng tài có thể thực hiện chức năng giải quyết tranh chấp của mình
một cách tốt nhất. Ngoài ra, một trong những nội dung quan trọng trong việc quản
lý của Nhà nước đối với hoạt động trọng tài là việc phê chuẩn điều lệ của tổ chức,
hoạt động trọng tài cũng như quy định về tiêu chuẩn của trọng tài viên.
Thứ tư, các trọng tài viên chủ yếu là các luật gia và các thương gia. Có thể
nói ngoài bộ phận chủ yếu là các luật gia thì thành phần thương gia là cơ sở cho
việc hình thành và hoạt động của các tổ chức trọng tài. Nhiều tổ chức trọng tài trên
thế giới được thành lập là dựa trên sáng kiến của các thương gia.
1.1.1.3 Vai trò của trọng tài thương mại
Trong quá trình phát triển kinh tế hiện nay, cùng với xu thế toàn cầu hoá
thương mại, trọng tài thương mại đóng một vai trò quan trọng trong sự phát triển
kinh tế nói chung và thực tiễn giải quyết tranh chấp kinh tế nói riêng. Vai trò của
trọng tài thương mại cụ thể là :
-Trong môi trường kinh tế thị trường, các nhà kinh doanh với mục đích tìm
kiếm lợi nhuận cao, cùng với sự đòi hỏi bí mật trong kinh doanh cũng như sự
nhanh chóng khi giải quyết tranh chấp mà trọng tài thương mại là phương thức tối
ưu mà họ lựa chọn.
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu Luận văn tốt nghiệp
Cử nhân Luật

Đặng Thị Lan Phương 8
-Một vai trò không kém phần quan trọng nữa của trọng tài thương mại chính
là việc giảm bớt gánh nặng cho các Tòa án kinh tế. Việc ra đời của các tổ chức
trọng tài thương mại cũng chính là tạo ra cơ chế thi đua giữa Tòa án kinh tế và
trọng tài thương mại trong sự phát triển của nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần,
cũng như đáp ứng nhu cầu giải quyết tranh chấp trong kinh doanh ngày càng tăng
cao.
-Đảm bảo cho các nhà kinh doanh thực hiện quyền tự do kinh doanh mà ở
đây cụ thể là quyền tự do lựa chọn cơ quan tài phán.
-Ngoài ra, việc hoàn thiện pháp luật trọng tài thương mại đóng vai trò quan
trọng trong việc tạo một môi trường đầu tư hấp dẫn trong quá trình quốc tế hoá của
nhiều nước trên thế giới hiện nay.
-Để củng cố cũng như phát triển mối quan hệ thương mại quốc tế bền vững
thì trọng tài thương mại đóng một vai trò quan trọng và vô cùng to lớn trong việc
bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên tranh chấp. Trọng tài thương mại
ngày càng khẳng định vị thế ưu việt của mình trong môi trường toàn cầu hoá kinh
tế như hiện nay.
1.1.2 Trọng tài thương mại trong các phương thức giải quyết tranh chấp
1.1.2.1 Các phương thức giải quyết tranh chấp
Trong môi trường kinh tế đa dạng và phức tạp, các nhà kinh doanh khi tham
gia quan hệ thương mại trong mối quan hệ vừa cạnh tranh, vừa hợp tác với mục
đích thu về lợi nhuận tối đa. Chính vì thế, việc tranh chấp trong quá trình kinh
doanh là điều không tránh khỏi, hơn thế nữa nó còn gay gắt hơn về mức độ tranh
chấp cũng như phức tạp hơn về nội dung. Việc có các phương thức giải quyết tranh
chấp trong kinh doanh là một tất yếu khách quan, với mục đích bảo vệ quyền lợi
của các bên tranh chấp cũng như nhằm ổn định và giữ vững nền kinh tế.
Tranh chấp được hiểu là sự bất đồng ý kiến của các bên cùng tham gia quan
hệ về một vấn đề cụ thể. Tranh chấp kinh tế có thể hiểu là sự bất đồng ý kiến của
các chủ thể cùng tham gia quan hệ kinh tế về quyền và lợi ích kinh tế.

Giải quyết tranh chấp trong kinh doanh theo nghĩa chung nhất có thể được
hiểu là cách thức, phương pháp hay các hoạt động để điều chỉnh các bất đồng, các
xung đột nhằm khắc phục và loại trừ các tranh chấp đã phát sinh, nhằm bảo vệ
quyền và lợi ích hợp pháp của các chủ thể kinh doanh, bảo vệ trật tự kỷ cương của
xã hội.
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu Luận văn tốt nghiệp
Cử nhân Luật


Đặng Thị Lan Phương 9
Nhìn chung, pháp luật thương mại trên thế giới cũng như ở Việt Nam hiện
nay đều đảm bảo quyền tự do kinh doanh của các nhà kinh doanh mà trong đó cụ
thể là quyền tự do lựa chọn cơ quan tài phán khi có tranh chấp kinh tế xảy ra. Nhà
nước luôn chủ trương khuyến khích các bên tranh chấp tự giải quyết với nhau, sau
đó mới hướng các bên đến phương thức tài phán để bảo vệ quyền và lợi ích của
mình khi có tranh chấp xảy ra. Hiện nay ở thế giới cũng như ở Việt Nam có các
phương thức giải quyết tranh chấp sau:
Thương lượng trực tiếp
Thương lượng trực tiếp là hình thức các bên tranh chấp cùng nhau bàn bạc
và đi đến thỏa thuận một cách thức giải quyết tranh chấp mà không cần sự tác động
hay giúp đỡ của người thứ ba.
Thông thường, khi bắt đầu phát sinh tranh chấp, các bên thường cố gắng tìm
cách thương lượng trực tiếp với nhau để giải quyết những bất đồng với mục đích là
giữ gìn mối quan hệ kinh doanh lâu dài và tốt đẹp giữa họ.
Xét về lịch sử, thương lượng là hình thức giải quyết tranh chấp có sớm nhất
trong lịch sử loài người, và hiện nay nó là phương pháp khá phổ biến được các
nước trên thế giới quan tâm, kể cả các nước có nền kinh tế phát triển hay là các
nước xã hội chủ nghĩa, trong đó có Việt Nam.
Theo pháp luật thương mại Việt Nam, thương lượng là hình thức giải quyết
tranh chấp được lựa chọn trước tiên, sau đó mới đến các phương thức khác.

Thương lượng được xem như là hình thức hòa giải được Nhà nước khuyến khích
sử dụng. Trong thực tế, thương lượng có thể được tiến hành độc lập hoặc tiến hành
cùng với quá trình tố tụng.
Hòa giải
Hòa giải, theo từ điển Tiếng Việt 1997 của Nhà xuất bản Đà Nẵng, là sự
thuyết phục các bên đồng ý chấm dứt xung đột hoặc xích mích một cách ổn thỏa.
Đóng vai trò là một trong những phương thức giải quyết tranh chấp kinh
doanh, hòa giải là hình thức giải quyết tranh chấp thông qua sự tham gia của bên
thứ ba đóng vai trò trung gian hỗ trợ hoặc thuyết phục các bên tranh chấp tìm kiếm
các giải pháp nhằm chấm dứt xung đột. Theo định nghĩa của Từ điển luật học Anh-
Mỹ của Black thì “hòa giải là một quá trình giải quyết tranh chấp mang tính chất
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu Luận văn tốt nghiệp
Cử nhân Luật


Đặng Thị Lan Phương 10
riêng tư trong đó hòa giải viên là người thứ ba trung gian giúp các bên tranh chấp
đạt được sự thỏa thuận”.
3

Trong các phương thức giải quyết tranh chấp kinh doanh thì hòa giải là một
phương pháp giải quyết tranh chấp được các nhà kinh doanh quan tâm nghiên cứu
và sử dụng trong hoạt động thực tiễn kinh doanh bởi các ưu điểm của nó:
- Hòa giải có thể đảm bảo bí mật trong kinh doanh hay trong nghề nghiệp,
bằng hòa giải để giải quyết tranh chấp một cách thân thiện, không nhằm xác định
lỗi của các bên tranh chấp mà nhằm tiếp tục giữ gìn và phát triển các mối quan hệ
kinh doanh.
- Bằng hòa giải có thể tập trung sự chú ý và quan tâm của các bên vào vấn
đề chính, cơ bản của nội dung tranh chấp, hạn chế tối đa sự hao phí thời gian và
tiền bạc vào các vấn đề mang tính chất hình thức tố tụng.

- Bằng hòa giải để tăng cường sự tham gia trực tiếp và khả năng kiểm soát
của các nhà kinh doanh đối với quá trình giải quyết cũng như đối với kết quả giải
quyết tranh chấp.
Hiện nay, trong hoạt động thương mại quốc tế, phương pháp hòa giải rất
được ưa chuộng dùng để giải quyết tranh chấp và các quy tắc hòa giải của các tổ
chức thường được lựa chọn là quy tắc hòa giải không bắt buộc của phòng thương
mại quốc tế ICC (1998); quy tắc hòa giải của ủy ban Liên hiệp quốc về Luật
thương mại (1980); quy tắc hòa giải của Trung tâm hòa giải Bắc kinh (1987); quy
tắc hòa giải thương mại của hiệp hội trọng tài Mỹ AAA (1992)…
Ở các nước phát triển, trong đó Mỹ là nước đi tiên phong trong việc phát
triển các phương pháp lựa chọn để giải quyết tranh chấp thương mại, và hòa giải là
một trong những phương pháp được lựa chọn. Trong “Sách thực hành ADR”, John.
J. Wilkinson đã viết : “Trước tiên và trên hết, các phương pháp giải quyết tranh
chấp tiết kiệm đáng kể chi phí của các bên tranh chấp. Rõ ràng là chi phí kiện tụng
có thể giảm đi đáng kể nếu như các bên có thể hòa giải các tranh chấp của họ trong
vòng sáu tháng thay vì kiện tụng kéo dài hàng năm”.
4

Theo pháp luật Việt Nam, hòa giải là một biện pháp giải quyết tranh chấp
không mang tính chất nghi thức. Hòa giải có thể được tiến hành ngoài thủ tục tố
tụng, và có thể thực hiện theo thủ tục tố tụng của Tòa án hoặc trọng tài. Hòa giải,

3
Black’s Law Dictionary- West Pub.Co.1991
4
Book of the ADR practice – Wiley Law Pub.1990
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu Luận văn tốt nghiệp
Cử nhân Luật

Đặng Thị Lan Phương 11
một mặt được xem là “cánh tay nối dài” của thẩm quyền Tòa án, mặt khác thì thoát
khỏi các nguyên tắc chặt chẽ của pháp luật. Khuyết điểm lớn nhất của pháp luật
Việt Nam hiện nay là chưa có một văn bản pháp luật điều chỉnh về vai trò, trách
nhiệm của người làm trung gian, hòa giải, cũng như về thủ tục, hình thức, quyền và
nhiệm vụ của các bên tham gia hòa giải…
Hòa giải là một biện pháp giải quyết tranh chấp không chính thức, mang
tính quần chúng hơn là có ý nghĩa về mặt pháp lý.
Tòa án
Khi áp dụng phương pháp thương lượng, hòa giải để giải quyết tranh chấp
không có hiệu quả và các bên tranh chấp không thỏa thuận đưa vụ tranh chấp ra
giải quyết tại trọng tài thì việc giải quyết sẽ thuộc thẩm quyền của Tòa án. Giải
quyết tranh chấp bằng Tòa án là hình thức giải quyết tranh chấp do cơ quan tài
phán của Nhà nước thực hiện.
Ở các nước có nền kinh tế phát triển, bên cạnh tổ chức trọng tài phi chính
phủ thì Tòa thương mại cũng góp phần đáng kể trong việc giải quyết tranh chấp
thương mại. Theo pháp luật của một số nước, tòa thương mại có thể tồn tại một
cách độc lập như một Tòa chuyên trách. Ví dụ như ở Pháp, thì Tòa thương mại tồn
tại độc lập với các Tòa án thường về mặt tổ chức và chỉ có thẩm quyền xét xử sơ
thẩm, thẩm phán hầu hết là các thương gia giàu kinh nghiệm làm việc tình nguyện
và không hưởng lương. Theo pháp luật của Cộng hoà Liên bang Đức, Tòa thương
mại được thành lập với tư cách là một Tòa chuyên trách, có thẩm quyền giải quyết
tranh chấp mà các đương sự là thương gia. Ngoài ra, ở một số nước khác thì thẩm
quyền giải quyết tranh chấp thương mại được trao cho Tòa dân sự trên cơ sở không
có sự phân biệt giữa tranh chấp dân sự và tranh chấp kinh tế (như Mỹ, Nhật, Ý,
Thuỵ Sĩ,…).
Việc giải quyết tranh chấp kinh doanh bằng Tòa án, theo quy định của pháp
luật Việt Nam, được giải quyết theo một hệ thống Tòa án tổ chức theo nhiệm vụ,
quyền hạn và phân cấp thẩm quyền. Tòa Kinh tế Việt Nam được thành lập là một
tòa chuyên trách trong hệ thống các cơ quan tòa án nhân dân song song với tòa dân

sự, tòa hình sự. Chức năng chủ yếu của tòa án kinh tế là xét xử các vụ án kinh tế,
ngoài ra, tòa kinh tế còn có chức năng tuyên bố phá sản doanh nghiệp.
Trọng tài
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu Luận văn tốt nghiệp
Cử nhân Luật


Đặng Thị Lan Phương 12
Trọng tài vừa là một tổ chức xã hội nghề nghiệp (phi chính phủ) thường
được tổ chức dưới hai hình thức: trọng tài theo vụ việc và trọng tài thương mại
thường trực,vừa là một thể thức giải quyết tranh chấp do sự thỏa thuận lựa chọn
của các bên đối kháng.
Trọng tài là phương thức giải quyết tranh chấp thương mại rất phổ biến,
được sự ưa chuộng của các nhà kinh doanh ở các nước trên thế giới, đặc biệt là ở
các nước có nền kinh tế phát triển. Có thể nói, phương thức trọng tài là phương
thức giải quyết tranh chấp của nền kinh tế thị trường. Không có nước nào có nền
kinh tế thị trường mà lại không thừa nhận phương thức trọng tài.
Ở một số nước như: Đức, Pháp tổ chức trọng tài có tên gọi là trọng tài
thương mại và nó xuất hiện gắn liền với sự phát triển của nền kinh tế quốc gia. Ở
các nước xã hội chủ nghĩa trước đây như: Liên Xô, Hungari…thì phương thức giải
quyết bằng trọng tài cũng được sử dụng khá phổ biến dưới tên gọi là trọng tài kinh
tế Nhà nước. Tuy nhiên, các tổ chức trọng tài này hoạt động kém hiệu quả với tính
chất “vừa đá bóng, vừa thỗi còi” mà hiện nay đã không còn phù hợp và đang có sự
thay đổi để theo kịp sự phát triển của nền kinh tề thị trường và nhu cầu toàn cầu
hoá kinh tế của thế giới hiện nay.
Phương thức giải quyết tranh chấp kinh doanh bằng con đường trọng tài
cũng chiếm một vị thế quan trọng trong các phương thức giải quyết tranh chấp kinh
doanh ở Việt Nam. Ngay từ thời bao cấp, nước ta đã có sự tồn tại của trọng tài kinh
tế Nhà nước, Hội đồng trọng tài ngoại thương và Hội đồng trọng tài hàng hải. Khi
chuyển sang nền kinh tế thị trường với nhu cầu tự do thương mại, thấy được khuyết

điểm của trọng tài Nhà nước mà các trung tâm trọng tài kinh tế đã được thành lập
theo Nghị định 116/CP và trọng tài quốc tế Việt Nam được thành lập trên cơ sở
hợp nhất Hội đồng trọng tài ngoại thương và Hội đồng trọng tài hàng hải theo
Quyết định 204/TTG. Và hiện nay, trong xu thế hội nhập kinh tế khu vực, cũng như
hội nhập quốc tế, nhu cầu giải quyết tranh chấp kinh doanh bằng trọng tài ngày
càng tăng, Pháp lệnh trọng tài thương mại Việt Nam đã ra đời và sẽ có hiệu lực thi
hành vào ngày 01/07/2003 quy định về tổ chức và tố tụng trọng tài sẽ gải quyết các
tranh chấp phát sinh trong hoạt động thương mại theo sự thỏa thuận của các bên.
1.1.2.2 Ưu điểm của trọng tài thương mại
Qua thực tiễn giải quyết tranh chấp, phương thức giải quyết tranh chấp bằng
trọng tài đã bộc lộ nhiều ưu điểm và được các nhà kinh doanh ưa chuộng và lựa
chọn là phương pháp giải quyết tranh chấp. Cụ thể, các ưu điểm độc đáo của nó là :
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu Luận văn tốt nghiệp
Cử nhân Luật


Đặng Thị Lan Phương 13
Ưu điểm đầu tiên của trọng tài thương mại là việc đảm bảo rất cao nguyên
tắc tự định đoạt của các bên trong giải quyết tranh chấp. Điều này thể hiện rõ ở việc
các bên tự do lựa chọn cơ quan tài phán, lựa chọn người phân xử và tự định đoạt
luật áp dụng cũng như tự do lựa chọn ngôn ngữ xét xử, địa điểm hay là hình thức
xét xử (ad-hoc hoặc là thường trực)…
Tiếp theo, đó chính là tính nhanh chóng trong phương thức này. Khi giải
quyết tranh chấp, những người thực hiện công tác xét xử mong muốn công lý phải
được thực hiện nhanh chóng, họ cố gắng bằng nhiều phương tiện, năng lực, nhiều
hành động với mong muốn giải quyết một cách nhanh nhất tranh chấp xảy ra. Và
chính ưu điểm nổi bật này, mà các nhà kinh doanh xem trọng tài thương mại là lựa
chọn hàng đầu khi xảy ra tranh chấp, bởi vì, tâm lý chung của các nhà kinh doanh
“thời gian là tiền bạc, là cơ hội”. Hai yếu tố này có thể nói là điều kiện tiên quyết
góp phần vào sự thành bại trong kinh doanh.

Thứ ba là tính bí mật, ưu điểm này xuất phát từ nguyên tắc xét xử không
công khai của trọng tài. Đây là một lợi thế rất lớn để các bên giữ gìn uy tín và bí
mật trong kinh doanh. Các công ty khi có tranh chấp xảy ra, họ thường không
muốn đưa vụ việc ra tranh luận công khai, thứ nhất là do sự đòi hỏi bí mật trong
kinh doanh, họ không muốn các công ty khác biết họ có tranh chấp, ngoài ra, báo
chí cũng là vấn đề mà các bên e ngại, vì chuyện “đổ thêm dầu vào lửa” khi kể lại
một vụ tranh chấp nào đó là việc rất có thể xảy ra.
Năng lực của trọng tài viên cũng là một ưu điểm, họ là những người được
đào tạo chuyên môn và am hiểu về lĩnh vực tranh chấp. Chính điều này tạo sự yên
tâm cho các bên khi lựa chọn để giải quyết. Nếu so sánh với phương pháp giải
quyết bằng Tòa án thì năng lực của thẩm phán còn là vấn đề cần phải xem xét.
Điều này không có nghĩa là các thẩm phán thì không có năng lực, nhưng do trong
quá trình xét xử từ cấp sơ thẩm cho đến khi hoàn thành vụ án rất có thể có những
người không có năng lực.
Một khía cạnh cũng rất quan trọng, khi áp dụng phương thức giải quyết
bằng trọng tài có thể tránh phá vỡ các mối quan hệ trong kinh doanh, do sự uyển
chuyển và linh hoạt của các phương pháp mà trọng tài đưa ra dễ được các bên
chấp nhận.
Một ưu điểm nữa có thể kể đến, chính là sự gần gũi và quan tâm của trọng
tài viên đối với các bên tranh chấp. So với tố tụng tư pháp thông thường thì đây
chính là một yếu tố vô cùng thuận lợi cho các bên tranh chấp khi sử dụng phương
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu Luận văn tốt nghiệp
Cử nhân Luật


Đặng Thị Lan Phương 14
pháp này, vì trong quá trình giải quyết tranh chấp các bên đôi khi thiếu sự bình
tĩnh, trọng tài viên sẽ là người bám sát, theo dõi tiến triển vụ việc và có sự giúp đỡ
kịp thời cho các bên. Hơn thế nữa, do trọng tài viên là những người được sự lựa
chọn từ chính các bên tranh chấp, cho nên trọng tài viên sẽ là người bảo vệ tối đa

lợi ích của các bên.
Với tính chất là một tổ chức phi chính phủ, ưu điểm của trọng tài thể hiện ở
việc trọng tài viên hoàn toàn độc lập, không bị chi phối bởi một cơ quan chủ quản
nào. Họ xét xử vụ việc theo pháp luật và theo khả năng hiểu biết của mình.
Ưu thế cuối cùng của trọng tài được xem xét đến chính là giá trị của phán
quyết trọng tài. Theo quy định của pháp luật, phán quyết của trọng tài là chung
thẩm, không thể bị kháng cáo, kháng nghị và có giá trị thi hành đối với các bên.
Ngoài ra, còn phải nhắc đến chính là khả năng thi hành phán quyết của trọng tài ở
nước thứ ba.
Tuy nhiên, cách đánh giá về ưu điểm của các phương thức giải quyết tranh
chấp là tùy thuộc vào điều kiện khách quan, chủ quan của mỗi quốc gia.
1.2 SƠ LƯỢC VỀ LỊCH SỬ HÌNH THÀNH CỦA TRỌNG TÀI PHI CHÍNH
PHỦ Ở VIỆT NAM.
1.2.1 Sự cần thiết phải thành lập trọng tài phi chính phủ ở Việt Nam
Bước ngoặc năm 1986, tại Nghị Quyết Đại hội Đảng Toàn quốc lần thứ VI,
Nhà nước ta đã vạch ra đường lối đổi mới chủ trương chuyển nền kinh tế tập trung
sang nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần có sự quản lý của Nhà nước. Sự
chuyển hướng này được Hiến Pháp ghi nhận như là một nguyên tắc hiến định : “
Nhà nước phát triển nền kinh tế nhiều thành phần theo cơ chế thị trường có sự quản
lý của Nhà nước theo định hướng Xã hội chủ nghĩa”(điều 15 hiến pháp 1992).
Cùng với chính sách mở cửa thu hút đầu tư nước ngoài, đã tạo nên một môi trường
kinh tế đa dạng và phức tạp.
Chính vì thế, các quan hệ kinh tế cũng trở nên sống động và phức tạp, lợi
nhuận trở thành động lực thúc đẩy các bên tham gia quan hệ kinh tế. Lúc này, khi
số lượng các chủ thể quan hệ kinh tế tăng lên, sự tự do thương mại ngày càng
phong phú thì bất đồng, tranh chấp giữa các chủ thể tham gia quan hệ kinh tế là
điều khó tránh khỏi. Các tranh chấp kinh doanh vì thế ngày càng nhiều về số lượng,
đa dạng về loại hình và chủ thể. Từ những thực tế, việc cải cách pháp luật là cần
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu Luận văn tốt nghiệp
Cử nhân Luật

Đặng Thị Lan Phương 15
thiết cấp bách, cần tạo một môi trường pháp lý dân chủ cho sự phát triển của tất cả
các thành phần kinh tế.
Một lý do đáng kể cho sự cần thiết phải có trọng tài phi chính phủ là khi
chuyển sang một nền kinh tế thị trường mở cửa, tự do thương mại, Trọng tài Nhà
nước ngày càng bộc lộ nhiều nhược điểm. Cụ thể là :
- Do là một cơ quan Nhà nước, tuy có chức năng xét xử các tranh chấp
nhưng tổ chức này không thể hoạt động khách quan và hiệu quả, do tính chất “vừa
đá bóng, vừa thỏi còi” cùng một lúc đảm đương hai chức năng vừa quản lý các
doanh nghiệp Nhà nước vừa giải quyết tranh chấp phát sinh giữa họ với nhau.
- Bên cạnh đó, xét về thẩm quyền và thủ tục xét xử thì trọng tài Nhà nước
hoạt động có vẻ giống như của Tòa án. Giữa hai cơ quan này không có sự phân biệt
cơ bản giữa bản chất tự nguyện của trọng tài và tính bắt buộc của Tòa án. Hơn thế
nữa, giải quyết tranh chấp bằng trọng tài theo nguyên tắc cơ bản là dựa trên sự thỏa
thuận giữa các bên tranh chấp, nhưng đối với trọng tài kinh tế Nhà nước, mối quan
hệ giữa trọng tài và các bên tranh chấp là dựa trên kế hoạch của Nhà nước. Có thể
nói, trọng tài kinh tế Nhà nước lúc này hoạt động vừa mang tính chất của một tổ
chức trọng tài vừa có chức năng của một Tòa án.
- Nhược điểm của trọng tài Nhà nước còn ở khả năng thi hành các quyết
định trọng tài. Xét dưới góc độ lý luận, mục tiêu mà các bên tranh chấp khi lựa
chọn phương pháp trọng tài là mong muốn đạt được nhanh chóng một quyết định
giải quyết cũng như hiệu lực ràng buộc của các quyết định đối với các bên tranh
chấp. Bằng phương pháp này, các bên hy vọng quyền và lợi ích của họ được bảo
vệ một cách tốt nhất. Nhưng kết quả không theo ý muốn của họ, khi mà quyết định
của trọng tài không có hiệu lực thi hành, mục tiêu không đạt được, đã tạo nên tâm
lý mất sự tin tưởng của các bên tranh chấp đối với phương pháp này.
- Nhược điểm đáng kể, do hệ quả của nền kinh tế bao cấp, thẩm quyền xét
xử của trọng tài Nhà nước giới hạn trong phạm vi tranh chấp của các doanh nghiệp

Nhà nước. Trong khi đó, do sự phát triển của nền kinh tế, doanh nghiệp tư nhân
ngày càng phát triển, nhu cầu giải quyết tranh chấp giữa các doanh nghiệp này tăng
nhanh. Vấn đề được đặt ra, tổ chức nào có thẩm quyền để giải quyết các tranh chấp
tư nhân này.
Qua thực tế nêu trên, trọng tài kinh tế Nhà nước trong nền kinh tế thị trường
đã tỏ ra không phù hợp với nhiều nhược điểm. Có thể nói, tổ chức trọng tài như thế
chỉ phù hợp với nền kinh tế tập trung, mệnh lệnh và quan liêu. Với một nền kinh tế
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu Luận văn tốt nghiệp
Cử nhân Luật


Đặng Thị Lan Phương 16
tự do thương mại, đa dạng về loại hình kinh doanh cũng như chủ thể tham gia quan
hệ kinh tế thì đòi hỏi cần phải có một tổ chức phù hợp hơn, uyển chuyển và linh
hoạt trong phương thức giải quyết tranh chấp, để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao
của các nhà kinh doanh trong giải quyết tranh chấp.
Thứ ba, việc ra đời của tổ chức trọng tài phi chính phủ là rất cần thiết trong
việc san sẽ gánh nặng cho Tòa án kinh tế. Hơn thế nữa, do tính chất bí mật cũng
như nhu cầu nhanh chóng trong kinh doanh mà phương pháp Tòa án không được
giới kinh doanh ưa chuộng.Từ thực tiễn của việc giải quyết tranh chấp, khi có tranh
chấp xảy ra, các bên tranh chấp thường tự thương lượng với nhau và đi đến thỏa
hiệp. Ngoài ra, thủ tục giải quyết bằng Tòa án còn quá phức tạp, rườm rà không thể
đáp ứng được đòi hỏi của các nhà kinh doanh. Trọng tài phi chính phủ vẫn là yêu
cầu thiết yếu trong nền kinh tế mới chuyển hướng của Việt Nam.
Cuối cùng là so với những phương thức giải quyết tranh chấp khác thì trọng
tài thương mại bộc lộ nhiều ưu điểm (như đã trình bày ở phần trước). Tuy hình
thức thương lượng và hòa giải là những phương pháp giải quyết tranh chấp được
Nhà nước khuyến khích sử dụng, nhưng nhìn chung giá trị pháp lý của các phương
thức này không cao. Do là một phương pháp không có quy định của pháp luật ràng
buộc, không có một thủ tục rõ ràng, nên có rất nhiều cách hiểu và cách vận dụng

khác nhau. Chính vì thế, chúng cũng không là phương pháp lựa chọn tối ưu của
doanh nghiệp khi phát sinh tranh chấp trong kinh doanh.
Rõ ràng từ những điều trên, việc ra đời của một tổ chức trọng tài phi chính
phủ ở Việt Nam là một thực tế khách quan đáp ứng được yêu cầu quan trọng của
nguyên tắc pháp chế Xã hội chủ nghĩa, góp phần thúc đẩy sự phát triển của kinh tế
xã hội, tạo một môi trường pháp lý thông thoáng, tạo sự an tâm cho các doanh
nghiệp kinh doanh.
1.2.2 Sơ lược về lịch sử hình thành trọng tài thương mại của Việt Nam
a. Trọng tài trong nước
So với lịch sử hình thành trọng tài thương mại ở một số nước trên thế giới,
thì trọng tài thương mại ở Việt Nam là rất non trẻ. Do những điều kiện về kinh tế,
chính trị xã hội đặc thù của Nhà nước và pháp luật Việt Nam mà trọng tài thương
mại Việt Nam được thành lập khá muộn.
Điểm mốc cho sự ra đời của trọng tài thương mại có thể tính là năm 1960,
khi Nhà nước ta cơ bản cải tạo xong nền kinh tế và bắt đầu xây dựng nền kinh tế xã
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu Luận văn tốt nghiệp
Cử nhân Luật


Đặng Thị Lan Phương 17
hội chủ nghĩa với hai thành phần kinh tế là: kinh tế quốc doanh và kinh tế tập thể.
Sự ra đời của trọng tài thương mại gắn liền với với sự hình thành cơ chế hợp đồng
kinh tế, và chính cơ chế này đã ảnh hưởng mạnh mẽ đến việc thành lập một tổ chức
giải quyết tranh chấp kinh tế đầu tiên ở Việt Nam, với tên gọi là Trọng tài kinh tế
Nhà nước theo tinh thần Nghị định 04/TTg ngày 01/04/1960. Và 10 ngày sau, ngày
14/04/1960 Nghị định 20/TTg về tổ chức ngành trọng tài kinh tế đã được ban hành.
Nhìn chung, các hoạt động trọng tài thời kỳ này được thành lập xuất phát từ nhu
cầu quản lý một nền kinh tế kế hoạch nói chung và cơ chế hợp đồng kinh tế nói
riêng. Ở giai đoạn này, các Hội đồng trọng tài hoạt động với tư cách là cơ quan lâm
thời hoạt động với quy chế tạm thời của nó.

Để đảm bảo cho hoạt động có hiệu quả của cơ quan trọng tài, Chính phủ đã
ban hành một loạt các Nghị định như: Nghị định số 23/CP ngày 23/02/1962, Nghị
định số 47/CP ngày 13/03/1974 để giải quyết các nguyên tắc các Hội đồng trọng tài
kinh tế ở Trung ương, các Tỉnh và các Bộ, mở rộng phạm vi thẩm quyền của trọng
tài trong việc giải quyết cả các tranh chấp phát sinh giữa các đơn vị kinh tế đóng
trên địa bàn phụ trách.
Do sự phát triển của nền kinh tế, cụ thể là nhu cầu cần phải hoàn thiện cơ
chế của hợp đồng kinh tế, Chính phủ ban hành Nghị định số 75/CP ngày
14/04/1975 nhằm đổi tên Hội đồng trọng tài kinh tế Nhà nước thành Trọng tài kinh
tế Nhà nước với nhiệm vụ và quyền hạn là giám sát việc thi hành các hợp đồng
kinh tế được ký kết giữa các doanh nghiệp Nhà nước và giải quyết tranh chấp giữa
họ với nhau. Tiếp đó, Nghị quyết 24/HĐBT ngày 10/08/1981 và Nghị định
62/HĐBT ngày 14/04/1984 được ban hành quyết định về ngạch trọng tài viên.
Cuối cùng, tổ chức Trọng tài kinh tế Nhà nước được hoàn thiện theo pháp
lệnh Trọng tài kinh tế ban hành ngày 10/01/1990. Theo pháp lệnh này, trọng tài
kinh tế Nhà nước được thành lập như là cơ quan Nhà nước có chức năng giải quyết
tranh chấp hợp đồng kinh tế, ngoài ra kiêm luôn trách nhiệm giúp đỡ Chính phủ
trong công tác quản lý hoạt động kinh tế.
Tuy nhiên, do nhu cầu phát triển của nền kinh tế mà tháng 07/1994 tổ chức
trọng tài này bị giải thể, các chức năng của trọng tài kinh tế Nhà nước được
chuyển giao cho Tòa kinh tế trong hệ thống Tòa án nhân dân. Và đánh dấu một
bước phát triển mới của nền kinh tế chuyển từ nền kinh tế tập trung, mệnh lệnh
sang nền kinh tế thị trường, sự ra đời của tổ chức trọng tài phi chính phủ theo Nghị
định 116/CP ngày 05/09/1994 là một thực tế chứng minh.Theo Nghị định này, các
trung tâm trọng tài kinh tế được tổ chức dưới hình thức là một tổ chức xã hội nghề
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu Luận văn tốt nghiệp
Cử nhân Luật


Đặng Thị Lan Phương 18

nghiệp (tổ chức phi chính phủ). Đây là lần đầu tiên, pháp luật Việt Nam quy định
cho phép một tổ chức không phải của Nhà nước được giao thẩm quyền giải quyết
tranh chấp kinh tế theo yêu cầu và theo sự thỏa thuận của các bên tranh chấp (mà
trước đây đều thuộc thẩm quyền của cơ quan Nhà nước).Tổ chức trọng tài kinh tế
theo tinh thần Nghị định này được thành lập bởi các trọng tài viên tư nhân, họ sẽ
tự thiết lập điều lệ và quy tắc của mình trên cơ sở tuân theo quy định của pháp luật
Nhìn chung, so với sự phát triển chung của các tổ chức trọng tài thế giới và
quá trình hội nhập kinh tế của Việt Nam trong những năm gần đây thì các trung
tâm trọng tài kinh tế không thể đảm đương nỗi việc giải quyết tranh chấp kinh tế
cho nhu cầu phát triển kinh tế của Việt Nam, và do nhiều nguyên nhân mà pháp
luật trọng tài thương mại Việt Nam cần phải có sự thay đổi cho phù hợp.
Và hiện nay, việc ra đời của Pháp lệnh trọng tài thương mại là rất phù hợp
và cần thiết trong quá trình phát triển chung của nền kinh tế Việt Nam, cũng như
quá trình hội nhập kinh tế quốc tế. Tuy nhiên, phần này sẽ được đề cập ở chương
sau.
b. Trọng tài quốc tế Việt Nam
Trước khi có Quyết định 204-TTg ngày 28/04/1993, các tranh chấp thương
mại quốc tế ở Việt Nam do Hội đồng trọng tài ngoại thương và Hội đồng trọng tài
hàng hải giải quyết. Đây là hai tổ chức được thành lập bên cạnh Phòng Thương mại
và Công nghiệp Việt Nam. Nhìn tổng thể quá trình phát triển của trọng tài quốc tế
Việt Nam, ta có thể chia thành hai giai đoạn mà trong đó Nhà nước đã có những
chủ trương khác nhau giữa hai thời kỳ:
Thời kỳ 1960- 1993
Đây là thời kỳ mà Nhà nước kiểm soát mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Vì
vậy, các giao dịch thương mại quốc tế cũng nằm trong phạm vi kiểm soát chặt chẽ
của Nhà nước. Trong thời kỳ này, phần lớn các hoạt động giao dịch thương mại
quốc tế đều do Nhà nước tiến hành thông qua các doanh nghiệp, tổ chức Nhà nước,
chỉ có một số ít các hãng tư nhân được tham gia vào hoạt động ngoại thương nhưng
phải chịu sự kiểm soát chặt chẽ của Nhà nước. Nhìn chung, trong khoảng thời gian
này giao dịch ngoại thương của Việt Nam chủ yếu là ở các nước Xã hội chủ nghĩa

trước đây.
Trong bối cảnh như thế, trọng tài thương mại quốc tế Việt Nam hình thành
do nhu cầu của việc giải quyết tranh chấp kinh tế quốc tế phát sinh từ các hoạt động
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu Luận văn tốt nghiệp
Cử nhân Luật


Đặng Thị Lan Phương 19
ngoại thương giữa Việt Nam và các nước trong Hội đồng tương trợ kinh tế. Các
chủ thể tham gia hoạt động kinh tế chủ yếu là các doanh nghiệp Nhà nước. Nhà
nước Việt Nam lúc bấy giờ, theo sự phát triển chung của khối Nhà nước Xã hội chủ
nghĩa, xây dựng trọng tài thương mại quốc tế theo mô hình của Liên xô cũ, thành
lập hai Hội đồng trọng tài là Hội đồng trọng tài ngoại thương ngày 30/04/1963 và
Hội đồng trọng tài hàng hải ngày 05/10/1964 bên cạnh Phòng Thương mại và Công
nghiệp Việt Nam.
¨ Hội đồng trọng tài ngoại thương là một tổ chức phi chính phủ được
thành lập theo nghị định số 59/CP ngày 30/04/1963 với chức năng giải quyết tranh
chấp phát sinh giữa một bên Việt Nam với một bên nước ngoài về hợp đồng, giao
dịch ngoại thương. Đó là các tranh chấp liên quan đến thanh toán, trao đổi hàng
hoá, vận chuyển hàng hoá, bảo hiểm…khi có ít nhất một trong các bên đương sự cư
trú ngoài lãnh thỗ Việt Nam. Tuy nhiên, đây là giai đoạn mà các giao dịch quốc tế
chủ yếu nằm trong phạm vi kiểm soát chặt chẽ của Nhà nước và giao dịch chủ yếu
là với các nước Xã hội chủ nghĩa (chiếm khoảng 75% tổng kim ngạch ngoại
thương). Nhìn chung, thẩm quyền của Hội đồng trọng tài ngoại thương chỉ hạn chế
đối với các giao dịch ngoại thương. Hoạt động xét xử của Hội đồng trọng tài này
chủ yếu đối với các tranh chấp giữa các tổ chức, cá nhân kinh tế Việt Nam với tổ
chức, cá nhân kinh tế các nước Xã hội chủ nghĩa trong phạm vi thi hành hiệp định.
¨ Hội đồng trọng tài hàng hải là một tổ chức trọng tài phi chính phủ
ra đời theo quyết định số 135/CP của Chính phủ Việt Nam ngày 05/10/1964. Nhìn
chung, Hội đồng trọng tài hàng hải có điều lệ và quy tắc hoạt động giống như Hội

đồng trọng tài ngoại thương. Sự khác nhau giữa hai Hội đồng trọng tài chỉ ở thẩm
quyền. Theo điều 2 Điều lệ của Hội đồng trọng tài hàng hải, Hội đồng trọng tài
hàng hải có thẩm quyền giải quyết các tranh chấp về các vấn đề giao thông vận tải
đường biển khi có ít nhất một bên chủ thể tham gia là nước ngoài như : việc thuê
tàu, vận chuyển hàng hoá bằng đường biển, công tác đại lý tàu biển, bảo hiểm hàng
hải…Giống như Hội đồng trọng tài ngoại thương, Hội đồng trọng tài hàng hải
không có thẩm quyền giải quyết tranh chấp về hợp đồng dân sự hoặc kinh tế do các
nhân hoặc tổ chức Việt Nam ký kết cả về tranh chấp đầu tư.
Nhìn chung, thì phán quyết của cả hai Hội đồng trọng tài đều có giá trị
chung thẩm, không thể bị kháng cáo tại Tòa án hay bất kỳ một tổ chức nào.
Qua thực tế, hoạt động trọng tài trong thời kỳ 1960 đến 1980 cả hai Hội
đồng trọng tài có rất ít vụ việc để giải quyết. Hay nói cách khác, các tổ chức này
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu Luận văn tốt nghiệp
Cử nhân Luật


Đặng Thị Lan Phương 20
tồn tại với tư cách là một tổ chức trọng tài quốc tế Xã hội chủ nghĩa, chính vì thế,
các tranh chấp về ngoại thương và hàng hải là rất ít. Hoặc có tranh chấp thì các
bên đối tác thường giải quyết tranh chấp bằng thương lượng hoặc hòa giải nhân
nhượng lẫn nhau. Hơn thế nữa, tình hình kinh tế phát triển do chính sách đổi mới
của Đảng và Nhà nước cùng với chính sách thu hút đầu tư nước ngoài vào Việt
Nam những năm 80, hoạt động kinh tế Việt Nam phát triển, Việt Nam tiến hành
mua bán, quan hệ không còn giới hạn trong các nước Xã hội chủ nghĩa và mở rộng
ra nhiều nước trên thế giới. Chính vì thế, giao dịch ngoại thương tăng lên tất yếu sẽ
làm gia tăng số lượng tranh chấp giữa Việt Nam và các doanh nghiệp nước ngoài.
Từ nhu cầu như thế, vấn đề hợp nhất hai tổ chức này được xem xét đến.
Giai đoạn 1993 đến trước khi có pháp lệnh trọng tài thương mại ra đời
Kể từ năm 1980, sự gia tăng của đầu tư vào Việt Nam và nhu cầu giao dịch
thương mại Việt Nam tăng nhanh, đòi hỏi phải có một tổ chức thích hợp để giải

quyết tranh chấp thương mại quốc tế. Ngày 28/04/1993 Chính phủ đã ban hành
Quyết định 204/TTg thành lập Trung tâm trọng tài quốc tế Việt Nam (VIAC) đặt
bên cạnh Phòng thương mại công nghiệp Việt Nam trên cơ sở hợp nhất Hội đồng
trọng tài ngoại thương và Hội đồng trọng tài hàng hải. Đây là một bước phát triển
của trọng tài thương mại Việt Nam, được xem như là một sự chuyển đổi thực chất
từ một tổ chức trọng tài chưa hẳn là phi chính phủ sang một tổ chức phi chính phủ.
Tuy nhiên, do nhu cầu phát triển và thu hút các doanh nghiệp mà trung tâm
đã ra Quyết định số 114-TTg ngày 16/02/1992 cho phép Trung tâm VIAC có thẩm
quyền giải quyết các tranh chấp phát sinh từ các quan hệ kinh doanh trong nước.
Và đây chính là cơ sở mà Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam thông qua
Quy tắc tố tụng trọng tài trong nước của trung tâm trọng tài thương mại quốc tế
Việt Nam ngày 25 và 26/03/1996. Tóm lại, trọng tài thương mại ở Việt Nam tuy
xuất hiện khá muộn nhưng vẫn mang bản sắc của xã hội Việt Nam. Tuy nhiên,
ngay từ khi mới thành lập, trọng tài thương mại Việt Nam đã thiếu một hệ thống
các quy định thống nhất về trọng tài hay một Luật quốc gia về trọng tài, và do
nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan, các quy định pháp luật về trọng tài ở
nước ta chưa hoàn thiện.
Hiện nay, dưới góc độ của một nền kinh tế thị trường, trọng tài thương mại
Việt Nam đã bắt đầu thay đổi theo chiều hướng phù hợp với thông lệ quốc tế. Pháp
lệnh trọng tài thương mại Việt Nam đã ra đời và có hiệu lực thi hành vào
01/07/2003 sẽ tạo ra một bước phát triển mới trong giải quyết tranh chấp bằng
trọng tài ở Việt Nam.
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu Luận văn tốt nghiệp
Cử nhân Luật


Đặng Thị Lan Phương 21
1.3 PHÁP LUẬT VỀ TRONG TÀI CỦA MỘT SỐ NƯỚC TRÊN THẾ
GIỚI VÀ XU HƯỚNG THỐNG NHẤT HÀI HÒA PHÁP LUẬT VỀ
TRỌNG TÀI

Việc đánh giá thực trạng phát triển của trọng tài thương mại ở bất kì nước
nào không thể tách rời với các điều kiện kinh tế, chính trị và xã hội của nước đó.
Mặt khác, thực tế trọng tài ở một nước cũng khó có thể đánh giá được nếu không
so sánh với cơ chế trọng tài của các nước khác. Hay nói một cách khác hơn, khi
đánh giá sự phát triển của trọng tài thương mại ở Việt Nam cần phải có sự so sánh
với trọng tài thương mại ở các nước khác trong khu vực và trên thế giới.
Nhưng nhìn chung, hầu hết các quốc gia trên thế giới khi xây dựng luật
trọng tài quốc gia đều chịu ảnh hưởng chung của Luật mẫu về trọng tài của ủy ban
Liên hiệp quốc về luật thương mại quốc tế (sau đây gọi là Luật mẫu UNCITRAL).
1.3.1 Luật mẫu trọng tài UNCITRAL, việc tiếp nhận luật mẫu ở một số nước
trên thế giới
Ủy ban của Liên hiệp quốc về luật thương mại quốc tế (UNCITRAL) được
thành lập năm 1966 có chức năng làm hài hoà và thống nhất luật pháp thương mại
quốc tế. Luật mẫu UNCITRAL được ra đời vào năm 1985 là một trong những mục
tiêu chính của UNCITRAL, tạo ra một công cụ pháp lý nhằm thống nhất hóa cách
tiếp cận cũng như sử dụng trọng tài thương mại quốc tế.
Luật mẫu UNCITRAL được xây dựng nên với mục tiêu tự do hoá trọng tài
thương mại quốc tế bằng cách hạn chế hợp lí vai trò can thiệp của Tòa án quốc gia
và bằng cách khẳng định học thuyết về “tính độc lập của ý chí”, nghĩa là, cho phép
các bên được tự do lựa chọn cách thức giải quyết tranh chấp; xác lập các quy định
có tính bắt buộc để đảm bảo cho quá trình trọng tài diễn ra một cách công bằng,
hợp lí; tạo ra một khung pháp luật về trình tự tố tụng trọng tài thương mại quốc tế
để trong trường hợp các bên không thỏa thuận được với nhau về các vấn đề tố tụng
cụ thể thì vẫn có thể dựa vào khung pháp luật đó mà giải quyết tranh chấp; bổ sung
các quy định để tăng thêm tính khả thi của các phán quyết trọng tài cũng như để
giải quyết một số vấn đề thực tiễn khác.
5

Sau khi được ban hành cho đến nay, Luật mẫu đã có ảnh hưởng mạnh mẽ và
tích cực đến việc xây dựng luật trọng tài ở các quốc gia trên thế giới. Các nhà

nghiên cứu cho rằng, không có một đạo luật trọng tài quốc gia nào mà không bị chi

5
UN Doc A/CN. 9/207.
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu Luận văn tốt nghiệp
Cử nhân Luật


Đặng Thị Lan Phương 22
phối bởi Luật mẫu. Một trong những nước chịu ảnh hưởng mạnh mẽ và được xem
là nước đầu tiên tiếp nhận Luật mẫu chính là Canada (luật trọng tài Canada được
ban hành năm 1986 chỉ một năm sau khi có Luật mẫu UNCITRAL). Ngoài ra, hầu
hết các nước trên thế giới từ những nước theo truyền thống thông luật (Autralia,
Hongkong, Newzealand, Singapore, …) hay những nước theo truyền thống luật
Châu âu lục địa (Bulgaria, Cộng hoà liên bang Nga, Ukraine…) đến cả các nước
Xã hội chủ nghĩa như Trung Quốc đều có sự tiếp nhận và chuyển hoá Luật mẫu
trong quá trình xây dựng luật trọng tài quốc gia.
Có nhiều cách thức khác nhau để chuyến hoá, tiếp nhận Luật mẫu vào luật
trọng tài quốc gia. Một số nước như Autralia, Bulgaria, Canada, Hongkong,
Nga,…là các nước tiếp nhận gần như trọn vẹn Luật mẫu. Còn đối với một số nước
khác, tuy không trực tiếp chuyển hoá Luật mẫu nhưng có sử dụng thuật ngữ và
nhiều điều trong Luật mẫu như Hungaria, Tây Ban Nha,…Nhìn chung, việc tiếp
nhận Luật mẫu trong quá trình xây dựng luật quốc gia của các nước trên thế giới
chủ yếu tập trung ở một số nội dung chính :
- Phạm vi điều chỉnh của Luật mẫu về trọng tài
- Thẩm quyền của trọng tài
- Hủy phán quyết trọng tài
- Mối quan hệ giữa Toà án và trọng tài
- Công nhận và thi hành phán quyết của trọng tài nước ngoài
- Về hòa giải và quá trình trọng tài

Qua quá trình nghiên cứu ta có thể thấy được ảnh hưởng của Luật mẫu
UNCITRAL ở quy mô thế giới. Hầu như tất cả các nước, dù theo những truyền
thống pháp luật khác nhau, khi xây dựng luật trọng tài quốc gia đều có sự tiếp nhận
và chuyển hoá Luật mẫu. Ở một số nước sự tiếp nhận này hoặc là chuyển hoá toàn
bộ hoặc là tiếp nhận có sửa đổi, bổ sung không nhiều, nếu không thì cũng tính đến
các tiêu chuẩn nêu trong Luật mẫu.



Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu Luận văn tốt nghiệp
Cử nhân Luật


Đặng Thị Lan Phương 23
1.3.2 Luật trọng tài của một số nước trên thế giới
1.3.2.1 Luật trọng tài Mỹ
Vào khoảng nữa thế kỉ XIX, việc phân xử không qua Tòa án đã ra đời ở Mỹ.
Và hiện nay, việc phân xử bằng trọng tài ở Mỹ ngày càng phổ biến và quan trọng,
đặc biệt là trong tranh chấp quốc tế.
Mỹ có một hệ thống Luật liên bang, đây là luật phổ biến ở Mỹ. Việc phân
xử bằng trọng tài ở Liên bang được điều chỉnh bởi Luật trọng tài Hoa Kỳ (FAA).
FAA là nền tảng cho các luật đặc định của Liên bang về hàng hải, ngoại thương và
áp dụng giữa các tiểu bang. Chương I của FAA được thông qua lần đầu tiên vào
năm 1925 và sửa đổi cơ bản vào năm 1947 và năm 1988. Chương II được thêm vào
năm 1970 phản ánh sự tham gia của Mỹ vào Công ước NewYork 1958. Chương III
được thêm vào gần đây nhất có hiệu lực năm1990 quy định về thương mại quốc tế.
Bên cạnh đó, việc thông qua Luật mẫu UNCITRAL vào năm 1985 đã thúc
đẩy những nhà nghiên cứu về luật nước ngoài ở Washington nghiên cứu Luật mẫu
với mục đích xem xét khả năng tiếp nhận Luật mẫu ở cả Liên bang và tiểu bang.
Qua nghiên cứu cho thấy rằng không cần thiết phải thông qua toàn bộ Luật mẫu đối

với Luật liên bang.
Ngoài Luật liên bang, hầu hết các tiểu bang đều có quy chế trọng tài riêng.
Hơn một nữa các tiểu bang thông qua các điều khoản của Đạo luật trọng tài chung
(UAA), được xây dựng vào những năm 1950, để góp phần hợp nhất các Luật
thương mại ở các tiểu bang khác nhau. UAA là một đạo luật áp dụng cho phân xử
trọng tài trong nước và không có một điều khoản nào dành cho các vụ kiện quốc tế.
Luật UAA được xây dựng nên phần lớn dựa vào Dự luật trọng tài NewYork có
hiệu lực vào thời gian này. Là bang đầu tiên có sự công nhận của luật pháp về hiệu
lực thỏa thuận tranh chấp trọng tài, NewYork còn đi đầu trong phát triển luật trọng
tài hiện đại và hiện nay là một trung tâm của trọng tài trong nước và quốc tế. Ở các
tiểu bang của Hoa Kỳ hầu hết đều có sự tiếp nhận Luật mẫu UNCITRAL về trọng
tài thương mại quốc tế với mục đích tạo ra một luật trọng tài quốc tế hấp dẫn cho
các tranh chấp quốc tế. Trong số các luật của tiểu bang, luật của bang Connecticut
theo sát với Luật mẫu, tuy nhiên, nó không thông qua các điều khoản về sự công
nhận và thi hành các phán quyết trọng tài của Luật mẫu. Các đạo luật Texas và
California thì gần như là đồng nhất, và cơ bản theo Luật mẫu nhưng cũng có một số
sự khác biệt. Florida là bang đầu tiên thông qua luật trọng tài quốc tế, và là bang
không tôn trọng triệt để thể thức của Luật mẫu nhưng trong luật của tiểu bang này
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu Luận văn tốt nghiệp
Cử nhân Luật


Đặng Thị Lan Phương 24
có chứa một số điều khoản tương tự và phản ánh những chính sách tương tự về sự
can thiệp của Tòa án trong các vụ kiện trọng tài quốc tế. Các luật của Georgia, Bắc
Carolina và Oregon dường như bị ảnh hưởng bởi Luật mẫu hơn là sự thi hành nó.
Luật của Maryland cho thấy có sự tiếp nhận Luật mẫu giống với luật trọng tài
thương mại quốc tế của Hoa Kỳ.
Sự ảnh hưởng lẫn nhau giữa luật tiểu bang và Luật liên bang thì rất phức tạp
và được giải quyết bởi các quyết định của Tòa án, các hiệp ước và các điều lệ. Theo

Hiến Pháp của Hoa Kỳ, thì các luật tiểu bang không được xung đột với Luật liên
bang và được xem như là theo đuổi cùng một chính sách với Luật liên bang. Ngoài
ra, luật tiểu bang có thể giúp Luật liên bang hoàn thiện những điều khoản chưa rõ.
Tuy nhiên, những điều khoản này phải không trái với những chính sách của liên
bang về trọng tài.
Các quyết định của Tòa án đóng vai trò quan trọng trong việc giải thích và
trình bày các luật trọng tài, đặc biệt là về trọng tài thương mại quốc tế. Đã có một
số quyết định của Tòa án tối cao trong những năm gần đây có liên quan đến trọng
tài trong vấn đề tranh chấp thương mại quốc tế.
Hoa Kỳ là thành viên của công ước NewYork 1958 về công nhận và thi
hành phán quyết trọng tài nước ngoài (với nguyên tắc “có đi có lại” và các tuyên bố
về tranh chấp thương mại). Ngoài ra, Hoa kỳ còn tham gia vào công ước 1965 về
giải quyết tranh chấp đầu tư giữa Nhà nước và công dân của Nhà nước khác và
Công ước Liên Hoa Kỳ 1975 về trọng tài thương mại quốc tế. Hơn nữa, Hoa Kỳ
còn là thành viên của nhiều hiệp ước song phương về tình hữu nghị, thương mại và
hàng hải, rất nhiều trong số đó có liên quan đến trọng tài các tranh chấp cá nhân và
thi hành các phán quyết trọng tài nước ngoài. Hiện nay, ngày càng có nhiều hiệp
ước đầu tư song phương được Hoa Kỳ tham gia có liên quan đến tranh chấp đầu tư.
Tổ chức trọng tài hàng đầu ở Hoa Kỳ là Hiệp hội trọng tài Hoa Kỳ (AAA),
thành lập năm 1926 có trụ sở chính ở NewYork và các văn phòng ở khắp các thành
phố lớn ở Hoa Kỳ. AAA có hai chức năng đồng thời là xúc tiến chung vấn đề trọng
tài và quản lý các vụ kiện trọng tài. Ngoài ra, Hiệp hội còn có chức năng duy trì đội
ngũ trọng tài viên và phát triển các luật chính thức cho các hình thức trọng tài
chuyên môn cũng như luật lệ trọng tài thương mại cơ bản của nó. Luật trọng tài
quốc tế của AAA được thông qua vào ngày 1/3/1991 được sử dụng phổ biến cho
các vụ kiện quốc tế. Nhìn chung, thì luật trọng tài quốc tế của AAA cũng có sự tiếp
nhận Luật mẫu UNCITRAL ở việc ủy quyền và cung cấp các dịch vụ hành chính
cho phân xử trọng tài. Trong những năm gần đây, AAA đã có những thỏa ước với
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu Luận văn tốt nghiệp
Cử nhân Luật

Đặng Thị Lan Phương 25
các tổ chức trọng tài nước ngoài trong việc trao đổi thông tin và đưa ra các dịch vụ
hành chính. Những thỏa ước như vậy đang có hiệu lực giữa AAA và Úc, Áo,
Bulgari, Canada, Trung Quốc, Nam Tư, Pháp, Hy Lạp, Ý, Nhật, Hàn Quốc,
Malaysia, Hà Lan và Vương quốc Anh. Năm 1992, AAA ký kết Hiệp ước Điều
khoản Tự chọn với Bộ Thương mại và Công nghiệp Nga và Viện Trọng Tài của Bộ
Thương mại Stockholm (SCC), hiệp ước này đưa ra kế hoạch cho việc giải quyết
tranh chấp hợp đồng giữa các hiệp hội của Hoa Kỳ, các xí nghiệp của Nga, các tổ
chức hoạt động theo các điều khoản mẫu tự chọn của trọng tài Thụy Điển dưới các
điều luật trọng tài của UNCITRAL và với SCC như là sự ủy quyền của chủ tịch
Hiệp hội trọng tài.
Ngoài AAA, Hoa Kỳ còn có rất nhiều tổ chức thương mại và tổ chức chuyên
môn, các trung tâm giải quyết tranh chấp thực hiện và thúc đẩy sự phát triển của
việc giải quyết tranh chấp bằng trọng tài. Tuy nhiên, thì thẩm quyền của trọng tài
chủ yếu là các vấn dề sau :
Thỏa thuận trọng tài
Cả FAA và UAA đều quy định về hiệu lực pháp lý và tính cưỡng chế thi
hành của thỏa thuận trọng tài hiện tại hoặc thỏa thuận trong tương lai phải thể hiện
bằng văn bản (FAA, điều 2; UAA, điều1). Trong khi đó, thỏa thuận trọng tài bằng
miệng thì không có giá trị và không có tính cưỡng chế (điều 4, FAA; điều2, UAA).
Điều luật của FAA thì ghi nhận một thỏa thuận trọng tài bằng văn bản thì không
nhất thiết phải ký kết mà Tòa án cần phải hiểu một cách rộng rãi bao gồm cả ý định
của các bên như việc trao đổi thư từ hoặc điện tín hoặc là những điều kiện chung
trong sự hiểu biết lẫn nhau của các bên tranh chấp.
Trong luật của FAA miễn trừ các tranh chấp về lao động không giải quyết
bằng trọng tài, còn luật của UAA thì không đề cập đến vấn đề này. Hiện nay ở Mỹ,
những tranh chấp về bằng sáng chế được giải quyết bằng trọng tài và thỏa thuận
trọng tài được lập nên bởi các bên tranh chấp, cả thỏa thuận hiện tại và thỏa thuận

tương lai đều có hiệu lực.
Năm 1974, Tòa án tối cao đã mở rộng giới hạn giải quyết tranh chấp bằng
trọng tài qua lĩnh vực giao dịch quốc tế và từ chối mở rộng lĩnh vực an ninh. Người
ta nhận ra rằng, các điều khoản giao dịch quốc tế thu hút được nhiều quan tâm và
chính sách hơn là giao dịch nội địa. Luật của Hoa Kỳ gần đây đã mở rộng những
luật chống độc quyền trong giao dịch quốc tế. Tòa án tối cao ủng hộ đạo luật này,
Tòa án các quận liên bang đã mở rộng luật này sang các điều khoản về tổ chức hối
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu Luận văn tốt nghiệp
Cử nhân Luật


Đặng Thị Lan Phương 26
lộ và liên quan đến tội phạm của liên bang- một bộ luật dự định chống lại các tội
phạm có tổ chức.
Sự lựa chọn và từ chối trọng tài viên
Các bên tranh chấp có quyền tự do lựa chọn, chỉ định trọng tài viên và lựa
chọn phương pháp chỉ định. Khi các bên không chỉ định được trọng tài viên hoặc là
việc chỉ định trọng tài viên thất bại thì cần có sự giúp đỡ của Tòa án (điều 5, FAA;
điều 3, UAA)
Không có một điều khoản nào của pháp luật quy định về việc từ chối trọng
tài viên. Tuy nhiên, có thể từ chối trọng tài viên khi mà phán quyết trọng tài được
đưa ra bởi sự không vô tư, khách quan của trọng tài viên khi phân xử trọng tài
(điều10(b),FAA; UAA, điều 12(2)). Thủ tục từ chối trọng tài có thể được đưa ra
trong thỏa thuận trọng tài hoặc là trực tiếp hoặc là tham khảo luật trọng tài. Ví dụ
như luật của FAA quy định việc từ chối các trọng tài viên được quyết định bởi
AAA (điều 19).
AAA cùng với hiệp hội Luật sư của Mỹ đã xây dựng nên một bộ luật quy
định về quy tắc đạo đức của trọng tài viên. Trong khi hầu hết các điều khoản của
pháp luật không có quy định về trọng tài viên phải bảo mật, nhưng các Tòa án đã
đặt ra các nhiệm vụ này cho các trọng tài viên. Ngoài ra, ở Hoa Kỳ còn có quy định

về trọng tài viên trung lập, các trọng tài viên này không nhất thiết phải tuân theo
cùng mức chuẩn công bằng của quy tắc đạo đức trọng tài viên.
Luật áp dụng
Các trọng tài viên tôn trọng ý định của các bên tranh chấp trong việc lựa
chọn luật áp dụng giải quyết tranh chấp. Điều này thì phổ biến khi các bên thực
hiện một hợp đồng với điều kiện các mối quan hệ của họ được điều chỉnh bởi luật
đặc định của quyền xét xử đặc biệt (thường là ở một tiểu bang nhất định). Khi mà
thỏa thuận trọng tài không có hiệu lực thì ý định của các bên tranh chấp vẫn được
tôn trọng, các trọng tài viên trong trường hợp này xác định luật áp dụng phải xem
xét sự biểu lộ ý định của các bên tranh chấp bắt nguồn từ sự chọn lựa địa điểm
phân xử trọng tài hay là quốc tịch của các trọng tài viên.
Các phán quyết của trọng tài phải được ra trên cơ sở bình đẳng và công bằng
của trọng tài viên mặc dù quan điểm người hòa giải tử tế không phổ biến trong luật
pháp Hoa Kỳ. Tại điều 43 luật AAA quy định trọng tài viên có thể sửa chữa hoặc là
giảm nhẹ phán quyết khi mà họ cho rằng điều đó là công bằng và thuộc phạm vi
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu Luận văn tốt nghiệp
Cử nhân Luật


Đặng Thị Lan Phương 27
thỏa thuận của các bên tranh chấp. Trong hệ thống pháp luật Hoa Kỳ thật mà khó
xác định được các quyết định trọng tài dựa vào đâu. Các Tòa án thì thường từ chối
xem xét các phán quyết trọng tài. Các trọng tài viên thì tôn trọng sự chỉ định của
các bên tranh chấp về các luật chính thức của một tiểu bang nhất định hay là sự chỉ
định luật lệ của phân xử trọng tài. Nếu thiếu bất kì sự chỉ định nào thì trọng tài viên
sẽ xác định luật áp dụng dựa trên bất kì dấu hiệu nào của các bên tranh chấp như là
sự chỉ định địa điểm phân xử trọng tài.
Luật áp dụng cho việc thi hành một thỏa ước trọng tài cũng như thủ tục thực
thi phán quyết trọng tài được xác định bởi Tòa án địa phương.
Quá trình xét xử của trọng tài

Quyền lực của trọng tài viên theo quy định của luật pháp Hoa Kỳ thì bị hạn
chế ở một số vấn đề. Các trọng tài viên có quyền triệu tập nhân chứng và yêu cầu
thu thập các tài liệu (điều 7, FAA; điều7, UAA). Luật của tiểu bang New York quy
định luật sư đại diện cho các bên tranh chấp có thể triệu tập nhân chứng và thu thập
tài liệu.
Thỏa thuận trọng tài và hợp đồng thì có hiệu tách bạch nhau nhằm tránh việc
các bên tranh chấp sử dụng sự từ chối trọng tài như là một chiến lược trì hoãn.
Theo luật của tiểu bang New York, một bên tranh chấp không thể phản đối được
phán quyết cuối cùng của trọng tài nếu không có cơ sở pháp lý.
Luật pháp của Hoa Kỳ thì ủng hộ loại vụ kiện một chiều, có nghĩa là, khi
một bên tranh chấp đã khai báo thích đáng mà không xuất hiện thì trọng tài viên
vẫn tiến hành vụ kiện (điều 5(a), UAA). Trong luật của FAA thì không quy định
vấn đề này, luật của AAA thì ghi nhận cho phép vụ kiện một chiều, “trừ khi pháp
luật có quy định ngược lại”.
Không có một điều khoản nào của luật pháp Hoa Kỳ quy định về việc thu
thập chứng cứ. Quyền yêu cầu giám định tư vấn nằm dưới quyền triệu tập nhân
chứng của trọng tài viên. Mặc dù luật pháp không chú ý đến quyền lực của trọng tài
viên để yêu cầu các biện pháp bảo vệ tạm thời, nhưng trong thực tế thì người ta
thường làm thế. Luật của AAA quy định cho phép các trọng tài viên bảo tồn tài sản
“không làm thiệt hại đến quyền của các bên tranh chấp và quyết định cuối cùng của
sự tranh chấp” (điều 34).
Luật của FAA không đưa ra các bước thủ tục phải thực hiện nhằm bắt đầu
phân xử trọng tài, cũng không đặt ra tiêu chuẩn cho vấn đề trọng tài. Các khía cạnh
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu Luận văn tốt nghiệp
Cử nhân Luật


Đặng Thị Lan Phương 28
về thủ tục phân xử trọng tài được xác định bởi thỏa thuận giữa các bên tranh chấp
bao gồm cả sự tham khảo các điều lệ trọng tài và các luật trọng tài của tiểu bang,

nơi các vụ kiện phân xử bằng quy chế trọng tài xảy ra. Hầu hết luật pháp của các
tiểu bang cho phép bắt đầu vụ kiện bằng cách ghi nhận phía đối chấp.
Giải quyết tranh chấp bằng trọng tài có sự hỗ trợ từ phía Tòa án có lợi thế
rất lớn do thủ tục đơn giản, đặc biệt là sự tôn trọng các bằng chứng và tỏ chức lắng
nghe. Phân xử trọng tài ở Hoa Kỳ chủ yếu là tranh tụng trực tiếp, mặc dù các bên
tranh chấp có thể thỏa thuận giải quyết trên giấy tờ. Các trọng tài viên có nhiệm vụ
chỉ định thời gian và địa điểm để các bên tranh chấp trực tiếp tranh tụng với nhau
và từ đó ghi nhận lại từ các bên. Theo luật của tiểu bang New York, các trọng tài
viên phải thề “trung thành và công bằng” vào đầu các vụ kiện để nghe và quyết
định tranh chấp, các trọng tài viên còn có quyền hoãn lại các vụ kiện. Các bên tranh
chấp có quyền được nghe và đưa ra các bằng chứng và kiểm tra các nhân chứng.
Tuy nhiên, các điều này có thể bị sửa đổi hoặc hủy bỏ bởi sự thỏa thuận giữa các
bên tranh chấp.Các bên tranh chấp cũng có thể nhờ Luật sư trình bày. Đối với luật
của UAA, quyền này có thể bị khước từ trước vụ kiện.
Địa điểm giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thì thường do các bên tranh
chấp đưa ra. Tòa án tối cao, đặc biệt trong những vụ kiện thương mại quốc tế, nhấn
mạnh rằng, các Tòa án phải tôn trọng quyền lựa chọn địa điểm giải quyết tranh
chấp của các bên. Nếu các bên không chỉ định thì địa điểm giải quyết sẽ được xác
định bởi một hiệp hội thích hợp (điều 11, AAA), hay bởi các trọng tài viên (điều
5(a), UAA).
Sự hỗ trợ của Tòa án
Nếu như một bên tranh chấp không thể chỉ định được trọng tài viên bằng
phương pháp hợp đồng hoặc là trọng tài viên bị từ chối và không chỉ định được
người kế tiếp, thì bên tranh chấp có thể yêu cầu Tòa án chỉ định giúp (FAA, điều5;
UAA, điều 3).
Tòa án thì không có quyền hạn thay đổi phương pháp giải quyết trong vụ
kiện mà các bên tranh chấp đã chọn phương pháp giải quyết bằng trọng tài. Tòa án
thì rất miễn cưỡng dính líu đến các vụ kiện trọng tài, đặc biệt là khi được yêu cầu
tịch thu hay giảm nhẹ trách nhiệm. Tuy nhiên, có thể yêu cầu giảm nhẹ trách nhiệm
khi đặc biệt cần thiết đối với các bên tranh chấp và sự giảm nhẹ phải duy trì được

tình trạng hiện có và tránh sự bất công.
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu Luận văn tốt nghiệp
Cử nhân Luật


Đặng Thị Lan Phương 29
Sự hỗ trợ của Tòa án còn thể hiện ở việc yêu cầu nhân chứng ra Tòa hay ở
việc thu thập chứng cứ (điều 7(a), UAA; điều 7, FAA).
Phán quyết của trọng tài
Luật trọng tài Hoa Kỳ không quy định hiệu lực của quyết định tạm thời, mà
chỉ tính đến quyết định cuối cùng đó là phán quyết của trọng tài. Khi ra một phán
quyết thì quyền lực của trọng tài viên cũng kết thúc.
Các bên tranh chấp trong quá trình phân xử trọng tài có thể tự hòa giải với
nhau. Những trọng tài viên thì ghi nhận sự hòa giải này dưới hình thức là một phán
quyết (điều 44, AAA).
FAA thì không có quy định về phán quyết của trọng tài. Còn đối với UAA
thì đòi hỏi phán quyết của trọng tài phải lập thành văn bản, nó được đưa ra trong
thời gian quy định của thỏa ước trọng tài và sau đó thì nó được phân phát cho các
bên (điều 8).Phán quyết của trọng tài phải có chữ ký của các trọng tài viên (điều 8,
UAA). Tuy không được quy định chính thức nhưng người ta đồng ý với nhau rằng
trọng tài chính có thể vô hiệu một phán quyết trọng tài bằng cách từ chối ký tên.
Phán quyết trọng tài phải được dựa trên quyết định chính của các trọng tài
viên. Ngoại trừ các vụ kiện quốc tế phức tạp, các trọng tài viên thường không phải
nêu lí do cho các phán quyết của họ. Các bên tranh chấp có thể đưa ra yêu cầu của
họ hoặc là trực tiếp hoặc là tham khảo các luật trọng tài mà nó đòi hỏi cần phải có
lí do.
Sự giám sát của Tòa án
Nếu một bên tranh chấp thất bại trong phân xử trọng tài thì bên còn lại có
thể xin Tòa án phân xử (FAA, điều 4; UAA, điều 2(a)). Tuy nhiên, trường hợp này
chỉ tồn tại khi thỏa thuận có giá trị. Đối với Tòa án liên bang, thỏa thuận trọng tài

này sẽ do Ban hội thẩm quyết định, nếu thỏa thuận có giá trị thì các bên tranh chấp
sẽ được yêu cầu giải quyết tranh chấp bằng trọng tài phù hợp với thỏa thuận của
họ. Nếu Tòa án bắt đầu giải quyết tranh chấp, yêu cầu phân xử trọng tài có thể
được hoãn lại hoặc là tiếp tục vụ kiện (FAA, điều 3)..
Không có một điều khoản nào trong FAA ghi nhận về việc hoãn thi hành
một phán quyết trọng tài. Theo UAA, thì một bên tranh chấp có thể yêu cầu Tòa án
hoãn lại một phán quyết khi mà phán quyết đó bị đe dọa hoặc chưa được quyết
định trong trường hợp không có thỏa thuận về trọng tài (điều 2(b)).