suy nghĩ về bài thơ mùa xuân nho nhỏ của thanh hải

Cứ mỗi dịp tết đến xuân về chúng ta không thể nào quên Thanh Hải với “Mùa
xuân nho nhỏ” đã góp vào thơ ca truyền thống dân tộc một bài thơ xuân đẹp, đậm
đà tình nghĩa. Bài thơ được viết năm 1980 khi tác giả đang trên giường bệnh, được
xem là lời tâm niệm đáng trân trọng trước lúc ra đi. “ Mùa xuân nho nhỏ” của ông
đã nói lên lẽ sống, ý nghĩa của đời sống con người bằng cảm xúc thật, là điều tâm
niệm chân thành, thiết tha với giọng thơ nhỏ nhẹ tâm tình.
Bài thơ bắt đầu bằng cảm xúc trực tiếp, hồn nhiên trong trẻo trước vẻ đẹp và sức
sống của mùa xuân thiên nhiên. Từ đó mở ra thành hình ảnh mùa xuân của đất
nước. Từ mạch cảm xúc ấy nhà thơ bộc lộ suy nghĩ và ước nguyện làm một mùa
xuân nho nhỏ góp vào mùa xuân lớn và kết thúc bài thơ là niềm tự hào về quê
hương đất nước qua điệu dân ca xứ Huế.
Bằng những hình ảnh chọn lọc đặc sắc nhà thơ đã vẽ nên một bức tranh thiên
nhiên mùa xuân với dòng sông xanh, một bông hoa tím biếc và tiếng chim chiền
chiện:
Mọc giữa dòng sông xanh
Một bông hoa tím biếc
Ơi! Con chim chiền chiện
Hót chi mà vang trời.
Bức tranh xuân còn tràn trề sức sống được thể hiện qua nghệ thuật đảo ngữ. Động
từ “mọc” làm vị ngữ đặt trước bộ phận chủ ngữ, đặt ở đầu khổ thơ và bài thơ là
một dụng ý nghệ thuật. Nó không những tạo cho người đọc ấn tượng đột ngột bất
ngờ, mới lạ mà còn làm cho hình ảnh sự vật trở nên sống động như đang diễn ra
trước mắt. Tưởng như bông hoa tím kia đang từ từ mọc lên trên dòng sông xanh.
Qua vài nét phác họa nhưng tác giả đã vẽ ra được cả không gian mênh mông với
những gam màu xanh – tím mang đậm đặc trưng xứ Huế.
Trong không gian ấy tiếng chim chiền chiện hót trên bầu trời xuân làm cho cảnh
trở nên tươi vui rộn ràng, ấm áp và náo nức, nhà thơ trực tiếp bộc lộ cảm xúc một
cách cao độ:
Ơi! Con chim chiền chiện
Hót chi mà vang trời.
Với nghệ thuật chuyển đổi cảm giác: từ thính giác ( nghe tiếng chim hót), thành thị

giác ( thấy tiếng chim đọng thành giọt long lanh như có ánh sáng) và xúc giác
( đưa tay hứng tiếng chim). Hình ảnh có cái phi lí nhưng có thể chấp nhận trong
thơ, một sự sáng tạo hợp lí để biểu hiện cái cảm xúc ngây ngất say sưa của nhà
thơ trước vẻ đẹp của thiên nhiên, đất trời lúc vào xuân.

Từ mùa xuân thiên nhiên, đất trời, nhà thơ chuyển sang cảm nhận về mùa xuân
của đất nước với hình ảnh “người cầm súng”, “người ra đồng”:

Mùa xuân người cầm súng
Lộc giắt đầy trên lưng
Mùa xuân người ra đồng
Lộc trải dài nương mạ”
Bằng cấu trúc song hành chỉ hai nhiệm vụ chiến lược sản xuất và chiến đấu của
nhân dân ta. “Lộc” là chồi non lộc biếc mơn mởn. Khi xuân về cây cối đâm chồi
nảy lộc. “Lộc” trong văn cảnh này tượng trưng cho vẻ đẹp mùa xuân và sức sống
mãnh liệt của đất nước. Người lính khoác trên lưng vòng lá ngụy trang xanh biếc,
mang theo sức sống mùa xuân, sức mạnh của dân tộc để bảo vệ Tổ Quốc. Người
nông dân đem mồ hôi và sức lao động cần cù làm nên màu xanh ruộng đồng” trải
dài nương mạ” bát ngát quê hương. Ý thơ vô cùng sâu sắc: máu và mồ hôi của
nhân dân đã góp phần tô điểm mùa xuân và để giữ lấy mùa xuân mãi mãi.
Cả dân tộc bước vào mùa xuân với khí thế khẩn trương náo nhiệt:
“ Tất cả như hối hả
Tất cả như xôn xao”
“ Hối hả” nghĩa là vội vã. gấp gáp, khẩn trương.” xôn xao” là có nhiều âm thanh
xen lẫn vào nhau làm náo động; Trong câu thơ”xôn xao” chỉ niềm vui đang dâng
lên, cặp từ láy “hối hả”, “xôn xao” với điệp ngữ “ Mùa xuân”, “Lộc”, “Tất cả
như…” làm cho câu thơ vang lên với nhịp điệu vui tươi mạnh mẽ khác thường. Đó
là hành khúc vào xuân của thời đại mới.

Tiếp theo là những câu thơ nói lên những suy tư về đất nước và nhân dân:

Đất nước bốn ngàn năm
Vất vả và gian lao
Đất nước như vì sao
Cứ đi lên phía trước
Chặng đường lịch sử của đất nước bốn nghìn năm trường tồn với bao thử thách “
vất vả và gian lao”. Nhân dân, với bao thế hệ này sang thế hệ khác đã đem xương
máu và mồ hôi bảo vệ và xây dựng đất nước “Đất nước như vì sao” là hình ảnh so
sánh đẹp đầy ý nghĩa. So sánh đất nước với vì sao là biểu lộ niềm tự hào đối với
đất nước, khẳng định lòng tin vào sự phát triển không gì ngăn cản nổi “ cứ đi lên
phía trước”. Ba tiếng “cứ đi lên” thể hiện chí khí, quyết tâm và niềm tin sắt đá của
dân tộc để xây dựng một Việt nam giàu mạnh.
Sau những suy tư về đất nước là tâm niệm của nhà thơ. Tác giả nguyện cầu được
hóa thân:
Ta làm con chim hót
Ta làm một cành hoa
Ta nhập vào hòa ca
Một nốt trầm xao xuyến
Nếu khổ thơ đầu nhà thơ xưng “tôi” (Tôi đưa tay tôi hứng) thì ở đây nhà thơ
chuyển sang xưng “ta” không phải là sự ngẫu nhiên. Với “Ta” vừa là số ít vừa là
số nhiều, tác giả có thể nói được cái riêng biệt cụ thể , đồng thời lại nói được cái
khái quát, cái chung. Đây là quan niệm, phương châm sống và cống hiến của tác
giả mà cũng là của chúng ta.
Khát vọng của nhà thơ được làm một “con chim hót” làm “một cành hoa” và thêm
hình ảnh “một nốt trầm”. Từ hình ảnh đẹp của mùa xuân thiên nhiên được miêu tả
phần đầu bài thơ, nhà thơ đã chọn nhiều hình ảnh để thể hiện lẽ sống tâm niệm đời
mình là phục vụ đất nước, cống hiến cho đất nước. Cách chọn hình ảnh như thế
hay ở chỗ tự nhiên, hợp lí theo sự chuyển nghĩa của hình ảnh mùa xuân từ thiên
nhiên đến xuân tư tưởng làm cho các tầng lớp trước sau của bài thơ gắn bó với
nhau trong một chỉnh thể thống nhất. Lấy cái đẹp của thiên nhiên để thể hiện cái
đẹp của lòng người. Con chim, cành hoa vốn nhỏ bé trong đời nhưng chim vô tư

cống hiến tiếng hót vui, hoa vô tư cống hiến hương thơm sắc đẹp, làm nên mùa
xuân đất trời. Mượn hình ảnh chim trời, bông hoa, nhà thơ muốn nói lên tha thiết,
khiêm tốn ước vọng sống có ích, góp phần nhỏ bé phục vụ đất nước, làm nên mùa
xuân đất nước. Một nốt nhạc nhỏ chưa đủ làm nên bản nhạc nhưng góp phần làm
nên bản nhạc. Nhà thơ ước vọng làm một “nốt nhạc trầm” không véo von, ồn ào,
ầm ĩ, nghĩa là mong sống có ích, khiêm tốn và âm thầm góp phần mình vào sự
phát triển chung của đất nước.
Điệp ngữ “ta làm” thật thiết tha, lời thơ như đang ngân lên thành lời ca. Sống phải
làm cái gì đó cho đời dù rất nhỏ.
Khổ thơ tiếp theo càng rõ hơn ý nghĩa nhan đề bài thơ “ Mùa xuân nho nhỏ”
Một mùa xuân nho nhỏ
Lặng lẽ dâng cho đời
Dù là tuổi hai mươi
Dù là khi tóc bạc
Nhà thơ còn tâm niệm làm “ Một mùa xuân nho nhỏ” lặng lẽ dâng cho mùa xuân
rộng lớn của đất nước. làm một mùa xuân nghĩa là gì? Nghĩa là sống một cuộc đời
đẹp như mùa xuân. Nhưng tại sao lại là mùa xuân nho nhỏ? Một ý thơ hay, một
khát vọng khiêm tốn, một ý thức đúng về mối quan hệ cá nhân và xã hội . Hình
ảnh mùa xuân thường gợi cảnh đất trời rộng lớn, trăm hoa đua nở. Nhà thơ chỉ
nguyện làm một mùa xuân nho nhỏ góp vào mùa xuân rộng lớn thuộc về đất trời,
đất nước, xã hội, không một cá nhân nào làm nổi. Nhưng mỗi cá nhân có thể đóng
góp mùa xuân của cuộc đời riêng vào mùa xuân của cuộc đời chung làm cho nó
phong phú, rực rỡ thêm. Và lặng lẽ dâng cho đời với tất cả sự khiêm tốn đáng yêu
của một con người tha thiết được cống hiến suốt đời cho đất nước dù tuổi hai
mươi hay khi tóc bạc.
Ai cũng phải sống có ích cho đời “ Mùa xuân nho nhỏ” là một ẩn dụ đầy sáng tạo
khắc sâu ý tưởng “ Mỗi cuộc đời đã hóa núi sông ta” (Nguyễn Khoa Điềm). Bỡi
lẽ “Sống là cho đâu chỉ nhận riêng mình” (Tố Hữu). Sống hết mình thủy chung
cho đất nước, đem cả cuộc đời mình phục vụ đất nước cả từ lúc “tuổi hai mươi”
đến khi”tóc bạc”. Thơ hay là ở cảm xúc chân thành. Thanh Hải đã nói lên những

lời “gan ruột” của mình, ông đã sống như lời ông tâm tình. Khi đất nước bị Mĩ-
Diệm và tay sai âm mưu chia cắt làm hai miền, ông hoạt động bí mật trong vùng
giặc, gây dựng phong trào cách mạng, coi thường cảnh máu chảy đầu rơi. Cảm
động hơn nữa là bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ” được ông viết ra trên giường bệnh,
một tháng trước lúc ông qua đời.
Thanh Hải sử dụng biện pháp nghệ thuật điệp ngữ tài tình: “Ta làm…ta làm…ta
nhập…” “Dù là…dù là…”đã làm cho âm điệu thơ, giọng thơ tha thiết sâu lắng, ý
thơ được khắc sâu và nhấn mạnh. Người đọc xúc động biết bao trước một giọng
thơ trữ tình, ấm áp như vậy. Có thể xem đoạn thơ này là những lời trăng trối của
ông.
Khổ thơ cuối là tiếng hát yêu thương: Phải chăng nhà thơ vừa làm thơ vừa hát
những câu thơ của mình, hát theo làn điệu dân ca trầm trầm, buồn buồn nhưng lạc
quan của quê hương xứ Huế. Nhịp thơ năm chữ gieo vần hai câu một nhưng ở khổ
thơ này dôi ra một câu vần bằng. Bài thơ như ngừng chậm lại, ngẫm nghĩ, lắng
nghe:
Mùa xuân ta xin hát
Câu Nam ai, Nam bình
Nước non ngàn dặm mình
Nước non ngàn dặm tình
Nhịp phách tiền đất Huế.
“ Nước non ngàn dặm” mấy câu mở đầu bài ca Nam ai xứ Huế đi vào bài thơ một
cách tự nhiên. Nhưng “nước non ngàn dặm mình” rồi lại “nước non ngàn dặm
tình”, thật là yêu đất nước mình, yêu quê hương mình lắm. Nước non ngàn dặm
của mình, cũng là nước non ngàn dặm trong tình yêu tha thiết của mình.
“ Mùa xuân nho nhỏ” là một sáng tạo độc đáo của Thanh Hải, góp vào các hình
ảnh mùa xuân trong thơ ca. Các nhà thơ từ xưa tới nay đã viết nhiều về mùa xuân
với nhiều cảm hứng và những phát hiện riêng khác nhau nhưng tựu trung thường
khai thác hai phương diện: mùa xuân của thiên nhiên và mùa xuân con người,
Thanh Hải cũng không đi ngoại lệ ngoài hai phương diện ấy của chủ đề mùa xuân.
Cái đặc sắc ở đây chính là hình ảnh “Mùa xuân nho nhỏ”, Đó là những biểu tượng

cho những gì tinh túy, đẹp đẽ nhất của sự sống và của cuộc đời mỗi người. “Mùa
xuân nho nhỏ” ấy góp vào làm nên mùa xuân lớn của cuộc đời, của đất nước. Hình
ảnh này thể hiện quan niệm về sự thống nhất giữa cái riêng và cái chung giữa cá
nhân và cộng đồng. Mùa xuân nữa lại về trên đất nước ta, thắp nén nhang tưởng
nhớ thi nhân đã để lại cho đời một lời tâm tình nhỏ nhẹ khiêm nhường. Mỗi chúng
ta hãy sống đẹp – hãy làm một mùa xuân nho nhỏ trong mùa xuân lớn của dân tộc.