Các tiếng chứa âm đệm trong tiếng Việt - Nguồn gốc và hướng giải quyết

THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
M
1. Lý do ch n
T trư c

U

tài
n nay, mơ hình c u trúc âm ti t ti ng Vi t, m t v n

b n cho m i nghiên c u v Vi t ng h c v n chưa
nhà ngôn ng . S không
i m, cái t m g i là “âm
khơng tìm th y m t “ch
ph n âm

ng thu n này d n

h t s c cơ

t ư c s th ng nh t gi a các
n m t th c tr ng v i m i quan

m”, m t thành ph n c a c u trúc âm ti t ti ng Vi t
ng” n

nh c a mình trong các mơ hình k trên. Thành

m, có khi ư c xem như m t ơn v ngang hàng v i âm chính, âm cu i

trong v n, có khi l i ư c phân tách ra kh i c u trúc chi t o n c a âm ti t, tr

thành m t ơn v siêu o n v i
ho t

y

các tính ch t c a m t thành t mà ph m vi

ng c a nó có vùng ch c năng l n hơn m t chi t o n. L a ch n

trư c tiên, chúng tôi mu n ưa ra ki n gi i v v trí và vai trị c a âm

tài này,

m trong mơ

hình c u trúc âm ti t, làm cơ s cho các nghiên c u v âm v h c, ng âm h c và
các chuyên ngành khác c a ngôn ng h c.
Hi n nay, trong v n t v ng ti ng Vi t, các ti ng có ch a âm
nhi u. So v i v n t c a m t ngôn ng , con s này bư c

m không

u cho th y âm

m

trong ti ng Vi t khơng có giá tr khu bi t l n trong toàn h th ng. Nói cách khác,
so v i h th ng, các hình ti t, nh t là các hình ti t th c có ch a âm
s trong a s . Dù v y, âm

m v i t t c các

trên b m t ch vi t l i không h

m ch là thi u

c tính c a mình khi bi u hi n ra

ơn gi n. S t n t i c a nó gây r t nhi u khó

khăn trong vi c h c ti ng không ch v i ngư i nư c ngồi mà cịn v i c các tr em
b n ng .

tài này

c p

n vai trò c a âm

m và ki n gi i v s t n t i c a nó,

theo hư ng m t gi i pháp âm v h c có tính ti t ki m, t nhiên.
Ti ng Vi t là m t ngôn ng th ng nh t trong s
ng . Ki n gi i v âm

a d ng c a các phương

m giúp chúng ta lý gi i ư c s khác bi t gi a các phương

ng , c th là s v ng m t c a âm

m trong các phương ng Nam so v i phương

ng B c, phương ng Trung và ti ng Vi t toàn dân.
1


THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
Hơn n a, trong q trình thu th p tư li u, chúng tơi nh n th y chưa có m t
cơng trình, m t t p chuyên kh o nào cho riêng âm
c l ch

i. N u có

m nhìn t góc

ng

c p, chúng ch là m t ph n nh trong khi trình bày v c u

trúc âm ti t ti ng Vi t. Xu t phát t nh ng b t c p như th , chúng tôi ch n
“Các ti ng ch a âm

i và
tài

m trong ti ng Vi t - Ngu n g c và hư ng gi i quy t” v i hy

v ng tìm ra m t gi i pháp âm v h c h u ích nh t.
2. M c ích nghiên c u

Trong

tài này, chúng tơi ã kh o sát t t c các ti ng có ch a âm

m trong

ti ng Vi t và so sánh chúng qua các th i kỳ l ch s nh m m c ích:
- Mơ t các kh năng k t h p c a âm

m trong âm ti t ti ng Vi t.

- Tìm nh ng lý gi i v ngu n g c c a âm
-

m.

ra m t ki n gi i v kh năng t n t i c a âm

m trong ti ng Vi t.

3. Phương pháp và ph m vi nghiên c u
ti n hành nghiên c u, chúng tôi s d ng các phương pháp nghiên c u:
th ng kê tư li u, mô t , phân lo i, so sánh...
Chúng tôi t m ch p nh n thu t ng “âm
ch t công c . Tư li u dùng

m” như m t khái ni m mang tính

kh o sát là t t c các ti ng có ch a âm

m trong t

i n ti ng Vi t (Hoàng Phê ch biên - 2002). Ngồi ra chúng tơi cũng tham kh o
m t s tư li u v âm

m ư c rút ra t nh ng cơng trình ã ư c cơng b c a các

tác gi khác cùng nh ng i u tra bư c

u v th c tr ng phát âm âm

m c a các

em h c sinh ti u h c t i Hà N i.
4. B c c

tài
tài ngoài ph n m

u và k t lu n bao g m nh ng ph n sau:

I. Th ng kê và x lý tư li u.
II. Các quan ni m khác nhau v v trí âm
ti ng Vi t. Ngu n g c c a âm

m trong c u trúc âm ti t âm ti t

m.

III. Ki n gi i v kh năng t n t i c a âm

2

m ti ng Vi t.


THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
N I DUNG
I. TH NG KÊ VÀ X

LÝ TƯ LI U

Kh o sát t t c các ti ng có ch a âm

m trong T

i n Ti ng Vi t do Hoàng

Phê ch biên tái b n năm 2002, chúng tơi có ư c nh ng s li u như sau:
1.T ng s ti ng
Có t t c là 575 ti ng có ch a âm
- S lư ng ph âm
Ba ph âm

m, trong ó:

u C1 k t h p ư c v i âm

m là: 20/23.

u còn l i trong ti ng Vi t không k t h p v i âm

m là / /, /f/

và /p/.
Trong s 20 ph âm có kh năng k t h p v i âm
các âm ti t b t

m, xu t hi n nhi u nh t là

u b ng ph âm:

• /k/: 124 ti ng (21,56 %)
• /h/: 57 ti ng

(9,91 %)

• /x/: 50 ti ng

(8,69 %)

• /t/: 50 ti ng

(8,69%)

• /s/: 45 ti ng

(7,83%)

Xu t hi n ít nh t là các ph âm

u /b/:1 ti ng (boa), /v/: 1 ti ng (voan), /m/:

1 ti ng (moay), /n/: 2 ti ng (noãn, nuy).
- S lư ng ph âm cu i C2 k t h p ư c v i âm

m là: 6/6 âm cu i (/m/,

/n/, /ŋ/, /j/, /w/ và / ?/, bi u hi n ra ch vi t là các ch cái: c, i, n, ng, nh, ch, t, o, p,
m, u.
- S lư ng nguyên âm V k t h p ư c v i âm

m: 7/12 nguyên âm chính.

(Theo h th ng ngun âm c a Hồng Cao Cương). Trong ó:
• a: 281 ti ng (48,87 %)
•

: 73 ti ng (12,69%)

• ơ: 51 ti ng (8,87%)
3


THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
• e: 44 ti ng (7,65%)
• ie: 52 ti ng (9,04%)
• i: 73 ti ng (12,69%)
• o: 1 ti ng (0,19%) (ch xu t hi n trong ti ng “qu ”)
Như v y, t ng s v n (k t h p v i âm

m) theo chính t là: 64 v n. C th

như sau:
- oa, oac, oai, oan, oanh, oach, oang, oac, oao, oap, oay (11 v n)
- oăt, oăc, oăm, oăn, oăng. (5 v n)
- oe, oen, oeo, oet. (4 v n)
- uăc, uăm, uăn, uăng, uăt, uăp. (6 v n)
- uân, u t, uây, uâng. (4 v n)
- ua, uai, uac, uan, uang, uanh, uach, uat, uao, uau, uay, (11 v n)
- ue, uen, ueo, uet (4 v n)
- uêch, uênh, uê, uên, uêt, uêu. (6 v n)
- uo (1 v n)
- uơ (1 v n)
- uy, uyên, uyêt, uych, uynh, uyt, uya, uyp, uyu. (9 v n)
- ui, uit. (2 v n)
Cịn n u theo cách phiên âm thì cịn 33 v n trong ti ng Vi t có ch a y u t
trịn mơi.

ó là các v n: -a, -ak, -aj, -aŋ, -at, -aw, -ap, -aŋ+căng, -ak+căng, -

aj+căng, -at+căng, -am+căng,-an+căng, -ap+căng, - , -i, -ien, -iet, -ik, iŋ, -it, -ie, ip, -iw,- , - n+căng, - t+căng, - ŋ +căng, - j+căng, - , - n, - w, - t. ( I kèm y u
t trịn mơi).
2. Phân lo i ti ng
Chúng tôi ch p nh n cách phân lo i ti ng c a G.S Nguy n Tài C n [3] như
sau:

4

THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
Nhóm I: Ti ng v a có nghĩa v a

c l p; bao g m các t g c Vi t, các t

g c Hán, g c Âu ã ư c Vi t hoá cao và các t Hán Vi t khơng có t Vi t c nh
tranh.
Nhóm II: Ti ng có nghĩa khơng

c l p: các t Hán Vi t.

Nhóm III: Ti ng vơ nghĩa; bao g m các t phiên âm, t ng u h p, ti ng

m

trong t láy và các ti ng khơng rõ nghĩa trong t ghép.
Theo tiêu chí này, chúng tơi có ư c k t qu th ng kê phân lo i ti ng t
b ng các âm ti t ch a âm

m trong ti ng Vi t:

Nhóm I: 442 ti ng (76,87%)
Nhóm II: 38 ti ng (6,61%)
Nhóm III: 95 ti ng (16,52%)
3. Phân lo i theo ph m vi s d ng
Chúng tôi t m ch p nh n cách phân lo i ti ng theo ph m vi s d ng c a các
tác gi Ph m

c Dương và Phan Ng c [13] như sau:

- Trung hoà: 457 ti ng
- Kh u ng : 36 ti ng
- Phương ng : 23 ti ng
- Ít dùng: 39 ti ng
- Văn chương: 36 ti ng
- Vay mư n: 2 ti ng
- Thông t c: 5 ti ng
Lưu ý: M t ti ng có th tham gia

ng th i vào các nhóm khác nhau.

4. Nh n xét
Qua các s li u th ng kê trên, chúng tơi có m t vài nh n xét như sau:
•

575 t trong v n t c a m t ngôn ng là m t con s r t nh , n u xét
trên t ng s v n t c a m t ngôn ng . Như v y ch ng t r ng t n s
xu t hi n c a âm

m trong các văn b n c a ti ng Vi t s có ph n h n

ch hơn.
5


THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
•

Các âm

m thư ng xu t hi n trong các nh ng ơn v t v ng như các

t tư ng thanh, tư ng hình, các t vay mư n trong ti ng Hán b t
b ng nh ng âm

u

u ng c m m như /k/: 124 ti ng (21,56 %) và âm h ng

như /h/:: 57 ti ng (9,91%) v n là nh ng âm khơng ph bi n trong ti ng
Vi t.
•

Trong 154 v n ti ng Vi t ch có kho ng 64 v n theo chính t (33 v n
theo ng âm) ch a y u t trịn mơi. Tuy nhiên, y u t trịn mơi khơng
ph i ch

nh hư ng

n ph n v n mà nh hư ng

nghĩa là nét trịn mơI có t khi b t
•
-

u cho

n tồn b âm ti t,

n lúc k t thúc âm ti t.

Trong ti ng Vi t, s xu t hi n y u t trịn mơi là có i u ki n:
i u v trịn mơi khơng xu t hi n khi C1 là các ph âm [+mơi] trong các

hình v thu n Vi t.

i u này là k t qu c a lu t k t h p theo tuy n tính c a

các âm v . M t s trư ng h p
(voan), /m/: 1 ti ng (moay ơ).

c bi t như /b/:1 ti ng (boa),/v/: 1 ti ng
ây là các ti ng có ngu n g c ngo i lai trong

ti ng Vi t.
-

I u v trịn mơi ít xu t hi n trong các âm ti t ti ng Viêt có h t nhân là các
nguyên âm sau, trịn mơi. Ngo i tr ngun âm / / trong t “qu ” là m t
trư ng h p r t hi h u.

-

i u v trịn mơi khơng xu t hi n trong các âm ti t có h t nhân là nguyên âm
[+gi a, +cao].

-

i u v tròn mơi xu t hi n ít và

c bi t khi C2 là các ph âm ho c bán

nguyên âm có ch a y u t [+môi] (qu p, qu m, qo, ngốo, ngốp...)
- Chúng tơi nh n th y r ng có s phân b m t cách

u

n c a th

il p

[+trịn mơI]/ [- trịn mơI] trong các âm ti t m , n a m . Có th gi i thích
i u này

ch trong các âm ti t này, cơ ch t o nên khuôn âm ti t là gi n d

nên v m t ti m năng có th ch a thêm nhi u I u v (ho c [căng]/[lơI], ho c
[+trịn mơi]/ [- trịn mơI]).

6


THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
Trong hai v

i l p [+trịn mơI]/[- trịn mơI] thì v [- trịn mơI] là v bình

thư ng, t nhiên, khơng b
v b

ánh d u, có s lư ng s n sinh cao. V [+trịn môI] là

ánh d u, không t nhiên, c u trúc phân l p, l c s n sinh y u, n m

ph n

biên c a h th ng âm v h c ti ng Vi t.
T nh ng nh n xét trên, chúng tôi
âm

xu t ki n gi i v kh năng t n t i c a

m trong nh ng ph n ti p theo.

II. CÁC QUAN NI M KHÁC NHAU V

V TRÍ ÂM

M TRONG C U

TRÚC ÂM TI T TI NG VI T. NGU N G C C A ÂM
1. Nh ng quan ni m khác nhau v v trí âm

M

m trong c u trúc âm ti t ti ng

Vi t
Thu t ng “âm
Hi n nay, v n

m” như chúng tơi ã nói

có hay khơng có âm

ph n

u ch là m t s quy ư c.

m trong c u trúc âm ti t Ti ng Vi t v n

ang còn nhi u i u c n tranh lu n. Tuy nhiên,

ti n cho vi c nghiên c u, trong

ti u lu n này, chúng tôi t m th i ch p nh n thu t ng “âm

m” v i tính ch t quy

ư c và có tính cơng c .
Trư c h t,

ti n cho vi c phân lo i các quan ni m khác nhau v âm

trong ti ng Vi t, chúng ta c n xác

m

nh rõ ràng và th ng nh t m t s thu t ng có

liên quan, trong ó có khái ni m ơn v chi t o n (segmental) và ơn v siêu o n
(suprasegmental).

ơn v chi t o n và ơn v siêu o n là m t

i l p âm v h c

vô cùng quan tr ng. M t hi n tư ng âm thanh ư c g i là chi t o n khi ph m vi
hành ch c c a nó n m tr n trong m t chi t o n. Khái ni m chi t o n trong ngôn
ng h c ư c hi u là: trong dãy th i gian liên t c, âm thanh l i nói ư c tn ch y,
“t o nên ng lưu”. Ngư i ta tri nh n và c phát âm ng lưu này b i chu i các th i
i m có trong dịng th i gian mà ng lưu ó chốn. M i th i i m là m t chi t
o n. Còn các ơn v siêu o n tính thì ngư c l i, có m t thu c tính quan tr ng là
vùng ch c năng c a chúng (functional domain) không th ch a trong m t chi t
o n mà ph i bao trùm lên nhi u chi t o n, có nghĩa là ít nh t vùng ch c năng c a
chúng ch a trên m t chi t o n.
7


THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
T cách hi u như trên, chúng tôi t m phân chia các quan i m v âm

m

c a Ti ng Vi t ra như sau:
- Quan i m cho r ng âm

m là m t ơn v chi t o n.

- Quan i m cho r ng âm

m là m t ơn v siêu o n.

1.1. Quan i m cho r ng âm
Khi kh ng
kh ng

nh âm

nh v trí c a âm

m là m t ơn v chi t o n

m là m t ơn v chi t o n, các tác gi

ng th i

m trong c u trúc âm ti t Ti ng Vi t. i u ó có nghĩa là

m t n t i v i tư cách m t ơn v riêng, ngang hàng v i các ơn v chi t o n

âm
khác.

Tiêu bi u cho quan i m này có th k tên các tác gi

như:

oàn Thi n

Thu t (Ng âm ti ng Vi t), Nguy n H u Quỳnh (Giáo trình ti ng Vi t hi n
Cù

i),

ình Tú - Hoàng Văn Thung - Nguy n Nguyên Tr (Khái quát v l ch s ti ng

Vi t và ng âm ti ng Vi t hi n

i), Mai Ng c Ch - Vũ

c Nghi u - Hoàng

Tr ng Phi n (Cơ s ngôn ng h c và ti ng Vi t), U ban khoa h c xã h i (Ng
pháp ti ng Vi t), H u

t - Tr n Trí Dõi - ào Thanh Lan (Cơ s ti ng Vi t).

Các tác gi này v cơ b n ch p nh n mơ hình c u trúc âm ti t ti ng Vi t như
sau:
Thanh i u
Âm

u

V n
Âm

m

Âm chính

Ch có giáo trình Ng âm h c ti ng Vi t hi n
- Hoàng Văn Thung - Nguy n Nguyên Tr
trúc âm ti t ư c xác

Âm cu i

i c a các tác gi Cù ình Tú

ưa ra m t lư c

khác, trong ó c u

nh như sau:
Thanh i u

Âm

u

Âm

m

Âm g c

8

Âm cu i

THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
S khác bi t c a giáo trình này là
khơng ph i là thu c tính c a âm
Tuy nhiên

ch ngư i vi t cho r ng thanh i u

u mà là thu c tính c a ph n v n.

nhóm này, các tác gi

u xem âm

m là m t ơn v chi t

o n, tương ương v i các ơn v chi t o n khác trong âm ti t. H kh ng
âm

m là m t “thành ph n có ch c năng tu ch nh âm s c c a âm ti t” [18, tr174].

Trong “Ng âm h c ti ng Vi t hi n
t

nh:

i”, các tác gi gi i thích: âm

c l p vì “s t n t i c a các âm ti t trong ó có âm

u (VD: oan) cũng như kh năng có th tách âm

m là m t y u

m mà khơng có ph âm

m ra kh i âm gi a v n trong

cách nói lái (VD:: vinh quy/ quy vinh) ch ng t tính ch t

c l p c a âm

m” [19,

tr54].
1.2. Quan i m cho r ng âm

m là m t ơn v siêu o n

Theo quan i m này có các tác gi : Hồng Cao Cương, Phan Ng c, Nguy n
Quang H ng...
Như chúng ta ã bi t, ơn v siêu o n có m t thu c tính h t s c quan tr ng
là vùng ch c năng (nơi m t ơn v chi t o n b c l ra b ng t t c nh ng n i dung
chi t o n c a nó) khơng th ch a trong m t chi t o n mà ph i bao trùm lên nhi u
chi t o n.
Tác gi Nguy n Quang H ng trong cu n “Âm ti t và lo i hình ngơn ng ”
cho r ng: “Trong t t c các c li u có th dùng làm cơ s cho vi c phân chi t âm v
h c

i v i ti ng Vi t (...) không h tìm th y m t c li u nào minh ch ng cho kh

năng chia tách âm ti t ra làm ba ph n bình

ng như v y c . S th c là trong khi

m t âm ti t b tách ôi, y u t ng âm ư c g i là “âm
ho c là ph thu c vào âm

m” n u có, thì ch có th

u, ho c là ph thu c vào âm v n cái, ch khơng bao

gi t mình tách h n ra làm m t ph n riêng”. [11, tr239]. Mà theo ông “xét t m t
góc

nào ó thì thanh i u và âm

Song v m t ch c năng thì c hai
v trí ti p n i v i âm

m (...) là nh ng th c th âm thanh khác nhau.
i lư ng ng âm này

u và v n cái, do ó chúng

u không chi m gi m t

u không ph i là nh ng ơn v

ng âm chi t o n mà là nh ng thu c tính chung c a âm ti t, ư c hình dung như

9


THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
nh ng

i lư ng n m song song v i âm

u và v n cái trong c u trúc chung c a âm

ti t ti ng Vi t. [11, tr241]. Hay nói cách, theo ơng, âm

m là m t ơn vi siêu o n

tính.
Cịn hai tác gi Phan Ng c và Ph m

c Dương, khi xác

nh các thành t

c u trúc âm ti t Ti ng Vi t không ch p nh n gi i âm (âm

m) mà v n ch trương

c u trúc âm ti t ti ng Vi t là CVC. H ch coi y u t “âm

m” (như nhi u tác gi

khác quan ni m) là “m t tiêu chí

ng d ng v i các y u t ng c hoá, vang hoá, bên

hoá... [13, tr107].
Tiêu bi u nh t cho quan i m này là tác gi Hoàng Cao Cương. Tác gi này
cho r ng n u coi âm

m là m t ơn v chi t o n như nhi u tác gi khác quan

ni m (tiêu bi u là oàn Thi n Thu t) là m t quan ni m sai l m vì nh ng lý do sau:
- N u xét theo quan ni m h th ng, âm

m mu n tr thành m t ti u h

th ng
trong h th ng âm thanh ti ng Vi t thì ph i có ít nh t 3 ơn v (vì có 3 ơn v thì
m i có nh ng m i quan h

tr thành h th ng ư c). Trong khi ó, theo tác gi

ồn Thi n Thu t ch có 2 âm

m /w/ và /zero/. Do ó m i ch có m t quan h

nên chưa th t o thành m t ti u h th ng tương ương v i các ti u h th ng khác
(âm

u, âm chính, âm cu i) trong h th ng âm ti t ti ng Vi t.
- Xét v l ch s , các y u t t v ng tương ng v i các ti t v ch a âm

m

thư ng có ph n ti n âm ti t (âm ti t m t trong m t c u trúc âm ti t). Nét n i tr i
trong các y u t t hình này là y u t /
T nh ng lý do nêu trên, tác gi
duy c

i n, không nên coi âm

th ng khác như: âm

c tính [+trịn mơi].
i

n k t lu n:

tránh l i mòn trong tư

m là m t ti u h th ng ngang hàng v i các ti u h

u, âm chính, âm cu i mà nên coi nó là m t i u v c a tồn

âm ti t. Các i u v có ưu th so v i các âm v

ch : các i u v có th t n t i như

m t nét âm v h c do vùng ch c năng c a chúng tr i dài trên m t c u trúc âm o n
ư c kh o c u. Hay nói cách khác, ơng coi âm
1.3. Ti u k t
10

m như m t ơn v siêu o n tính.


THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
Qua s t ng h p và ánh giá, chúng tôi nh n th y r ng quan ni m cho âm
m là m t y u t chi t o n là quan ni m chưa có s c thuy t ph c cũng như chưa
ưa ra ư c nh ng gi i thích mang tính t nhiên có trong ngơn ng . Gi
t i cái g i là “h th ng” âm

nh t n

m trong ti ng Vi t, chúng ta càng th y rõ s phi lý

c a quan I m này. B i l , m t h th ng bao gi cũng t n t i ít nh t 3 ơn v . N u
t n t i 2 ơn v thì chúng ta khơng c n nh n th c chúng vì ch có m t quan h và
nó t n t i như m t hi n th c. “H th ng” âm

m n u ư c xem là ti u h th ng

trong m t h th ng âm ti t ti ng Vi t thì phương pháp lu n
r ng: ngoài âm
mãn ư c nh ng

m và phi âm

ây ph i ch ng minh

m còn ph i có m t y u t th ba n a m i tho

nh nghĩa v h th ng. Ví d như trong ti ng hán hi n

i, ngoài

gi i âm {u} cịn có gi i âm {i} và trư ng h p zero v gi i âm. V y trong ti ng Hán
hi n

i, t n t i m t h th ng âm

m m t cách chính danh. Cịn trong ti ng Vi t

l i khơng ph i như v y. Ch ng nh ng s âm v ít mà xét v m t lĩnh v c ch c năng
mà các âm

m dư ng như rơi v ph n biên c a h th ng. Các âm

m thư ng xu t

hi n trong nh ng ơn v t v ng: tư ng thanh, tư ng hình, các t vay mư n ti ng
Hán b t

u b ng nh ng âm

u ng c m m ho c h ng, là nh ng âm không ph

bi n trong ti ng Vi t.
Xét v l ch s , các y u t t v ng tương ng v i các ti t v có âm

m

thư ng có ph n ti n âm ti t (âm ti t m t trong m t c u trúc âm ti t). Nét n i tr i
trong các y u t t hình này là y u t [+trịn mơi]. ó có th là nét khu bi t c a m t
âm môi, m t nguyên âm dòng sau ho c m t âm
Vi t m r ng

m. Vì v y, trong âm v h c ti ng

tránh l i mòn c a m t tư duy c

ti u h th ng ngang v i các ti u h th ng: âm

i n không coi âm

m là m t

u, âm chính, âm cu i mà là m t

ơn v toàn âm ti t. Các ơn v có ưu th hơn so v i các âm v

ch : các ơn v có

th t n t i như m t nét âm v h c do vùng ch c năng c a chúng tr i dài trên m t
c u trúc chi t o n ư c kh o c u. Chính do
ơn v thư ng h u h n và ít i. Nó tác

ng

11

c tính này nên s lư ng âm v c a

n âm thanh theo ki u cơ ch ch


THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
khơng ph I theo ki u y u t . (Các chi t o n tác

ng theo ki u y u t do x p

chu i hình tuy n).
Như v y, theo lý thuy t tâm biên, y u t trịn mơi hay âm
x m t cách hoàn toàn khác so v i âm v chi t o n có
2. Ngu n g c c a âm

m ph i ư c

i

trong khuôn c a âm ti t.

m

Âm ti t ti ng Vi t có m t v trí dành cho âm
u và trư c nguyên âm chính.

m_ ó là v trí sau ph âm

v trí này trong ti ng Vi t ch có th có m t âm -

m -w- là m t bán nguyên âm cu i, có c u t o như nguyên âm /u/ nhưng

w-. Âm

khác nguyên âm /u/ v ch c năng, nó có thêm
g i là bán nguyên âm. Ch vi t ghi âm

c i m c a ph âm, vì th

ư c

m b ng hai ch : “u” và “o” (ví d : tồn

qn):
_ ghi là “o” khi trư c nó khơng có ph âm ho c có ph âm khơng ph i là /k/
và sau nó là /a/, / /, /ă/. Ví d : oan, oa, hoa, hoen, hoàn,...
_ ghi là “u” trong các trư ng h p cịn l i. Ví d : uy, qua, tu , u n,...
Âm

m -w- khơng i sau các ph âm trịn mơi và trư c các ngun âm dịng

sau, n u có cũng ch là m t vài t r t ít dùng ho c t vay mư n. N u -w- v ng m t
có th cho ó là âm

m zero, ví d : tàn.

Có th nói âm

m -w- có m t trong toàn qu c ( riêng phương ng Nam B

có i m khác bi t). Như trên ã th ng kê, hi n nay trong ti ng Vi t có t t c 575
ti ng có ch a âm

m. V y âm

m trong ti ng Vi t t

âu

n? nó v n là m t âm

v thu n Vi t hay là do m t s nh p h nào ó trong l ch s ti ng Vi t?
ây là v n

liên quan

n ngu n g c,

n m t l ch

i c a âm

m trong

ti ng Vi t.Giáo sư Nguy n Tài C n khi nghiên c u v l ch s ng âm ti ng Vi t ã
tìm hi u v lai nguyên c a h th ng phh âm
lai nguyên c a âm

m -w-. Theo giáo sư, âm

u, nguyên âm, ph âm cu i và c
m -w- xu t hi n trong ti ng Vi t

vào cu i th i kì Vi t Mư ng chung( cách ây trên 1000 năm), do nh hư ng c a
ti ng Hán vào ti ng Vi t trong quá trình ti p xúc gi a hai ngơn ng . Chính vì th

12


THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
chúng ta c n nhìn l i quá trình ti p xúc gi a ti ng Vi t và ti ng Hán trong l ch s
có th tìm ư c nh ng lí gi i cho s xu t hi n c a âm
Ti ng Vi t th i thư ng c

m -w- trong ti ng Vi t.

ã có m t kho t v ng khá phong phú v i nh ng

t cơ b n có ngu n g c Nam á và Tày Thái c , hồn tồn chưa có nh hư ng c a
ti ng Hán. Ti ng Hán ch b t
u công nguyên tr

u nh hư ng

n ti ng Vi t t giai o n kho ng

i.

S ti p xúc gi a ti ng Vi t và ti ng Hán là r t c xưa và kéo dài hàng nghìn
năm. Trư c h t có s ti p xúc gi a ngư i L c Vi t th i ti n s v i nh ng ngư i
Vi t phía Nam sơng Dương T , trong giai o n xa xưa khi các b l c Bách Vi t
chưa ch u nh hư ng c a phương B c và chưa nh p vào

a bàn c a Trung Qu c.

Tuy nhiên ó m i ch là nh ng ti p xúc l t . Mu n nói t i m t s ti p xúc quy mô,
lưu l i nh hư ng sâu

m thì ph i b t

179) và nh t là t lúc nhà Hán
Quy n dành l i

c l p cho

và sâu r ng, nhưng
o nt

u t khi Tri u

tn n ôh

à xâm lư c Âu L c (-

Vi t Nam cho

n năm 938 khi Ngô

t nư c. ây là m t giai o n ti p xúc lâu dài, liên t c

ng v m t nh hư ng thì có th chia thành hai giai o n: giai

u cơng nguyên

n

u

i

ư ng và giai o n bao g m hai th k VIII

và IX (cu i ư ng). Th k VIII và IX là th i gian n n văn hố Hán nói chung, n n
văn t Hán nói riêng ã có m t nh hư ng nh t

nh trên

a bàn Vi t Nam. D

th y là s xu t hi n c a hàng v n t Hán- Vi t trong ti ng Vi t- hi n tư ng tiêu
bi u cho ti ng Vi t t khi ti ng Vi t tr thành ngôn ng c a m t qu c gia

cl p

(năm 938).
Trư c khi hình thành cách
ch t là

c Hán Vi t, ngư i Vi t Nam

c ch Hán th c

c ti ng Tàu, dùng ch Hán như m t ngo i ng , h c ch Hán là h c m t

sinh ng . Tình tr ng này kéo dài su t g n nghìn năm B c thu c, ch c ch n l i
này s có nh ng nh hư ng khơng nh t i cách

c

c Hán Vi t hình thành sau này,

và nh ng

c i m ng âm c a ti ng Hán ch c ch n vân còn lưu l i. Sau khi hình

thành cách

c Hán Vi t, vi t ch Hán v m t t v ng, ng pháp ta v n làm như cũ

nhưng v m t ng âm dã có s khác bi t: ngư i Vi t Nam
13

c ch Hán theo ng


THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
âm ti ng Vi t, khác h n cách

c c a ngư i Hán. Như v y xu t phát i m c a cách

c Hán Vi t hi n nay chính là h th ng ng âm ti ng Hán d y l n cu i cùng
Giao Châu, trư c khi Vi t Nam dành ư c

c Hán Vi t có m t s

cách

l p. So v i các phương ngôn Hán,

i m ch ng t nó g n v i âm Hán

Khi ti ng Hán Vi t hình thành

ư ng hơn.

Vi t nam vào th k IX- X thì ti ng Vi t ã có h

th ng chung âm và h thanh i u c a ti ng hán
nay v n gi nguyên. Cách

i

i

ư ng và hai h này cho

n

c Hán Vi t hi n nay, sau g n 10 th k di n bi n theo

quy lu t ng âm l ch s ti ng Vi t ã có nhi u i m kh c v i h th ng ng âm
ti ng Hán th k VIII- IX, nhưng so sánh gi a hai bên thì v n th y có s tương ng
h ts c

âm

u

n và có h th ng, trong ó ti ng Vi t hi n

i v n còn lưu gi y u t

m, là m t y u t c a ti ng Hán.
S dĩ chúng tơi nói t i s hình thành cách

c Hán Vi t và v n

cách

c

Hán Vi t ch u nh hư ng như th nào t ti ng Hán là vì hi n nay t Hán Vi t
chi m t i 70% kho t v ng ti ng Vi t. Hơn n a âm

m -w- xu t hi n nhi u nh t

là trong kho t Hán Vi t. Tìm hi u ư c ngu n g c c a âm
Hán Vi t cũng là ch ng minh ư c ngu n g c c a âm

m -w- trong cách

c

m -w- trong ti ng Vi t

hi n nay (vì trư c khi ti p xúc v i ti ng Hán, ti ng Vi t c khơng có y u t này).
Trong q kh cách ây hơn 1000 năm, âm

m ã có m t. Như trên v a

nói, i u này n i rõ nh t trong kho t Hán Vi t, vì

ngu n g c c a chúng- trong

ti ng Hán Trung c , s lư ng t có -w- r t nhi u. Gi i âm h c Trung Qu c ã ph i
t ra thu t ng “ h p kh u”

ch nh ng trư ng h p như v y. Vi c so sánh Vi t -

Mư ng cũng cho th y có s tương ng -w- Vi t / -w- Mư ng:
- S t có âm
Và

m -w- sau ph âm g c lư i ( kh, k) chi m t l cao hơn c .

nh ng t này s tương ng gi a -w- Vi t và -w- Mư ng t ra
- Nguyên âm ôi /uo/ c a Vi t sang Mư ng ơi khi có th

ph âm g c lư i. /v/ c a Vi t cũng có th

ng v i -w- Mư ng

u

n hơn c .

ng v i -w- sau

t sau / /.

- Ngư c l i sau ph âm khác ( như “ thuy n”, “loan”), -w- Vi t l i có th
v i âm

m zero

Mư ng.
14

ng


THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
- S lư ng t g c Hán chi m g n m t n a (qu n, quen, quỳ, hoa, xuân,
thuy n, nguy t,...) trong s nh ng t có -w-

Mư ng.

T

ó có th th y:

-

th i Vi t Mư ng chung, nh t là h u kì giai o n này, ch c ch n ã có -

w- và có th tái l p âm

m ó,căn c vào tương ng ã th y.

- S xu t hi n c a -w- ch c là do s ti p xúc v i ti ng Hán ưa l i:lúc

u

vay mư n t Hán thu c lo i h p kh u, sau ó cách c u âm có -w- lan truy n sang
c các t b n

a, nh t là

t có ph âm sâu (g c lư i, h ng). Nh n

nh này

t

trên cơ s là:
* Càng ngư c lên quá kh càng th y thưa d n nh ng t b n

i có âm

m–

w-. Trong b ng i u tra ti ng R c [2] ch có 11 t có -w- trong ó ã có t i 3 t
g c Hán và vài t n a có l vay c a Vi t; trong b ng i u tra ti ng Thà v ng [2]
ch có 2 t có -w- trong ó có m t t ch c ch n vay c a Lào Thái.

Như v y là không

cơ sơ

tái l p m t âm

m -w- cho th i ti n Vi t

Mư ng (chưa có s ti p xúc v i ti ng Hán). Ph i t i các giai o n sau, thì m i du
nh p ơi trư ng h p l t qua con ư ng ti p xúc, mà ch y u là ti p xúc v i ti ng
Hán. R i sau ó, càng ti p xúc lâu dài v i ti ng Hán thì s lư ng t có âm

m -w-

càng tăng d n.
*

ti ng Hán trư c Thi t v n( năm 601 c a nhóm L c Pháp Ngơn) có c

m t h th ng ph âm trịn mơi r t phong phú: k, kh, g, gh, w, wh, h,

(ch y u là

ph âm sâu), chưa k kh năng có th có c ŋ, ŋh và s xu t hi n ngày càng nhi u
cách phát âm có âm

m -w- sau các ph âm khác, g i là gi i âm. Ti ng Hán th i

Thi t v n có hai lo i gi i âm là gi i âm dòng trư c -i- và gi i âm dịng sau, trịn
mơi -w - (c ng thêm trư ng h p gi i âm là âm v zero). S t n t i c a các lo i gi i

âm này ã ưa

n th

i l p h p kh u/ khai kh u th i trung c : h p kh u là

nh ng âm có gi i âm cịn khai kh u là khơng có gi i âm, có trư ng h p có c hai
lo i gi i âm trên -iw-.
cho cách

trên chúng ta ã bi t giai o n ti ng Hán

t n n móng

c Hán Vi t chính là giai o n cu i cùng ngư i Vi t h c nó v i tư cách
15


THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
là m t ngo i ng , giai o n bao g m hai th k VIII-IX.

ây là m t giai o n nh

c a giai o n ti ng Hán trung c trong l ch s ti ng Hán. V y mu n hi u rõ v

c

i m ng âm c a ti ng Hán Vi t, cũng như qua ó th y ư c quá trình di n bi n t
ng âm ti ng Hán sang cách

c Hán Vi t, trong ó có quá trình di n bi n t âm

m ti ng Hán th i trung c sang âm

m trong các v n c a cách

c Hán Vi t,

chúng ta c n n m ư c m t vài nét v tình hình ng âm c a ti ng hán th i kì này.
Khái ni m “ti ng Hán trung c ” thư ng ư c dùng
kho ng th k th V
trong ó

ch ti ng Hán vào

n th k th XII. C li u v ti ng Hán trung c có khá nhi u,

hi u sâu v ng âm ti ng Hán th i kì này, các nhà nghiên c u

u nh t

trí d a vào hai lo i tư li u, trong ó có cách phiên thi t trong các v n thư, nh t là
trong Thi t v n. V n thư là m t lo i t
thu c cùng m t v n thì ph i gi ng nhau

i n, căn c theo v n

s p x p ch . Ch

thanh i u, nguyên âm và âm cu i, trong

m t v n có th có gi i âm khác nhau. Cu n Thi t v n ư c tái b n nhi u l n và m i
l n tái b n
nói

u có s b sung.

n kho ng th k VIII- IX, h nói

n Thi t v n hay

n v n thư thu c h th ng Thi t v n thì ngư i ta ch dùng m t cu n là cu n

Qu ng v n c a nhóm Tr n Bành Niên. V hình th c, Qu ng v n có t t c 206 v n
(tr thanh i u ra, v n bao g m 3 b ph n: gi i âm + nguyên âm chính + âm cu i).
B qua s khác nhau v thanh i u (bình, thư ng, kh , nh p), em 206 v n quy
thành 61 lo i, g i là 61 v n b , l y v n bình c a lo i y

i di n và g i tên toàn

v n b . Các v n b có âm cu i như nhau, có nguyên âm gi ng ho c g n gi ng nhau
t p h p l i thành m t nhi p, Qu ng v n có t t c 16 nhi p.
H th ng v n b ti ng Hán th k VIII- IX ã có nh hư ng l n t i s hình
thành h th ng ng âm c a cách

c Hán Vi t.

cu i và c thanh i u c a ti ng Hán Vi t

a s ph âm

u, v n, ph âm

u có ngu n g c t h th ng v n b ti ng

Hán giai o n này. Qua quá trình di n bi n t h th ng v n b ti ng Hán th k
VIII- IX

n h th ng v n Hán Vi t, giáo sư Nguy n Tài C n ã tìm hi u ư c

ngu n g c các v n Hán Vi t, trong ó có 11 v n có ch a âm

m.

ó là các v n:

UY, UÊ, OA, OAI, UÂN, OAN, UYÊN,UYÊT, OĂNG, OANH, UYNH [4]. Cách làm
16


THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
c a giáo sư là xu t phát t v n Hán Vi t, như ã ư c ghi
v n như v y, s

ch Qu c ng .

m i

i ngư c dòng l ch s , truy nguyên lên , xem th nó b t ngu n t

nh ng v n b nào c a ti ng Hán. Sau ây là ngu n g c c a 11 v n có ch a âm

m

k trên:
UY:
V n UY b t ngu n ch y u t ba v n b : CHI, chi, vi trong nhi p “ch ”
1. CHI /-j(w)(i)e/ > UY
V n b CHI t o thành v n UY trong 28 t Hán Vi t
VD: Nguy, quy, qu , qu , ngu , lu ,...
2. chi

/-(w)i-/ > UY

V n b chi t o thành v n UY trong 49 t
VD: suy, tuy, tuý, qu , thu ,...
3.

vi

/-(w)ei-/

> UY

V n b vi t o thành v n UY trong 18 t :
VD: huy, uy, qui, qu , quý, huý,...
Nguyên âm I trong 3 v n b CHI, chi, vi cu i

ư ng là m t nguyên âm

i r ng và hơi lùi v phía sau, cịn ngun âm trong cách

tương

h p, nhích v phía trư c m nh hơn. Nhưng nhìn chung, t cu i

c Hán Vi t l i
ư ng

n nay, I

Hán Vi t v n ư c gi nguyên.
CHI
chi

I

I Hán- Vi t

vi
trư ng h p h p kh u thì ta s có : wi -> UY Hán – Vi t
T cách làm tương t như v y, giáo sư Nguy n Tài C n ã tìm ra ngu n g c
c a 11 v n có ch a âm

m như sau:

17


THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN

V n H- V n b Hán Phiên âm I Phiên âm II SLT

Ví d

V
UY

CHI

-j(w)(i)e

zhi

28

Nguy, quy, qu , qu ,
ngu , lu ,...

chi

-(i)(w)ij

zhi

49

suy,

tuy,

tuý,

qu ,

thu ,..
Vi

-j(w)ij

wei

18

huy, uy, qui, qu , quý,
huý,...

UÊ

-(w)ej

qí

10

khuê, hu , tu , qu ,...

T

-jw(i)ej

jì

11

nhu , tu , thu ,..

Ph
OA

T

-j(w)oj

fèi

1

u

MA

-(w)

má

19

hoa, khoa, ngỗ, qu ,
hố,...

Qua

-j(w)a

ge

54

hồ, khoa, tho , ho .
oá, khoá, quá,..

OAI

-(w)

jia

6

quái, qu i,...

Thái

-(w)aj

tài

6

oái, ngo i,..

Giai

-(w) j

jie

5

Khối
N

GIAI

-(w) j

ki

Chân

-(j)(w)in

zhen

hồi, ho i
khối, to i
khu n, qu n

64

Chn

3

xn, tu n, quân, thu n,
thu n,

nhu n,

tu n,

chu n, tu t, xu t,...
Văn

-jun/ -iuan wén

26

huân, qu n, u n, qu n,
khu t, hu n,...

18


THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
OAN

Hồn

91

quan, lo n, loan, khoan,
ồn, qn, tốn, nỗn,
kho n, lo n,...

San

-(w) n

shan

19

so n,

quan,

hồn,

ho n,..
Sơn
UN

-(w) n

shan

5

quan

TIÊN

-j(w)(i)en

xian

62

khun, quy n,thuy n,

UYÊT

tuy n, quy n, suy n,
chuy n, xuy n,...
tuy t,

thuy t,

tuýet,

uyên,

quyên,

duy t,...
Tiên

-(w)en

xian

23

huy n,

khuy n, huy n, huy n,..
khuy t, quy t, quy t,
huy t,...
Nguyên

-j(w)on

yuan

32

nguyên, tuyên, nguy n,
nguy n, khuy n,
nguy t, khuy t,...

OĂNG

ăng

-(w)ong

deng

5

ho ng, ho c,

OANH

CANH

-(w) ng

geng

6

ho ch, oanh

Canh

-(w) ng

geng

3

ho nh, hồnh

THANH

-

qing

5

kho nh,

qing

8

huỳnh

j(w)(i)eng
UYNH

Thanh

-(w)eng

Chú thích:
_ Phiên âm I: phiên âm theo b ng tái l p h th ng v n b c a W.H.Baxter,1992 [ ]
19


THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
_ Phiên âm II: phiên âm theo ng âm ti ng Trung Qu c ph thơng.
_ SLT: s lư ng ti ng có ch a v n ang xét trong cách

c Hán Vi t

H th ng nguyên âm ti ng Hán th i Thi t v n theo W. H. Baxter:

i

i

u

e
.

o
a

Ti u k t:
Qua nh ng i u v a trình bày, có th kh ng
ti ng Vi t là t ti ng Hán. Âm

nh ngu n g c c a âm

m trong

m trong ti ng Vi t xu t hi n vào cu i th i kì Vi t

Mư ng chung theo quan i m c a giáo sư Nguy n Tài C n [2] do s ti p xúc gi a
ti ng Vi t và ti ng Hán.
III. KI N GI I V KH
VI T HI N

NĂNG T N T I C A ÂM

M TRONG TI NG

I

1. Cơ s cho ki n gi i
1.1. Hi n tr ng âm

m c a 3 vùng phương ng ti ng Vi t

Ti ng Vi t là ngơn ng th ng nh t.

ó là m t i u ai cũng th y ư c trong

th c ti n. V m t khoa h c, i u này cũng ã ư c ch ng minh. Tuy nhiên s t n
t i c a m t s phương ng trong Ti ng Vi t( t c là s t n t i c a nh ng tr ng thái
khác nhau v m t ng âm, t v ng có khi c v ng pháp n a c a cùng m t ngôn
ng ) là m t s th t khách quan. Nguyên nhân cơ b n khi n cho các phương ng
n y sinh, theo các tác gi như Nguy n Kim Th n, Nguy n Tr ng Báu, Nguy n Văn
Tu [16] là do:
- S ti p xúc không thư ng xuyên , kém ch t ch gi a các vùng và s giao
lưu b ng n ph m quá ít i trong m t th i gian dài. Và k t qu

ưa t i c a l i

s n xu t nh , t túc, t c p, khép kín trong làng xã là tình tr ng giao thông không
th c hi n ư c.

20


THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN

- Vi c chia c t

t nư c gây nên b i s cát c trong hai h phong ki n ph n

ng Tr nh - Nguy n và ti p theo là s

a t p hóa c a thành ph n cư dân

àng

Trong.
- Tâm lý b o th , ng i thay

i phát âm và không mu n ngư i trong nhà,

trong h hàng, trong làng m c mình thay
phát âm c a th

i phát âm dù r ng thay

i theo cách

ô ho c c a thành th nói chung.

T nh ng nguyên nhân này khi n cho vi c giao lưu v văn hóa nói chung
và ngơn ng nói riêng gi a các
ngơn ng .

i u này ã d n

a phương còn nhi u h n ch ,

c bi t là v

n tình tr ng khác nhau gi a các vùng phương ng v

m t ng âm, t v ng và ng pháp. Trong ti u lu n này, chúng tôi ch xét m t ng
âm mà c th là xét y u t

ư c các tác gi coi là âm

m

các vùng phương ng

khác nhau. Vi c chia TI ng Vi t ra thành các vùng phương ng khác nhau cũng có
nh ng quan i m khác nhau, d a trên nh ng phương di n, nh ng i m nhìn khác
nhau gi a các tác gi .
Theo tác gi Hoàng Th Châu [5] thì Ti ng Vi t ư c chia làm 3 vùng
phương ng là:

Phương ng B c (PNB)
Phương ng Trung (PNT)
Phương ng Nam (PNN)

S phân chia thành 3 vùng phương ng này d a trên cơ s khác nhau c v
ng âm, t v ng và ng pháp gi a các vùng. Nhưng
c i m s d ng âm

ây chúng tôi ch xem xét

m trong c u trúc âm ti t. N u theo quan i m c a Hoàng

Th Châu, trong PNB và PNT âm

m [w] có th k t h p v i h u h t các ph âm

u, tr m t s ph âm môi. (Cách phiên âm c a các tác gi này, chúng tôi gi
ngun)
Ví d : hoa xn [hwa swân]
lịe lo t [lwe: lwe:t]
oàn [ wan]
khuya kho t [xwie xwăt]
21


THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
Ngồi ra, trong các phương ng trên cịn có th b t g p [-w-] trong các âm
ti t v ng ph âm

u. Ví d : oan, uy n, uỳnh u ch...nh ng t mà thư ng b t

b ng nh ng âm t c h ng.Trư ng h p này càng nêu b t ư c tính ch t
âm

m [w]. Nó khơng óng vai trị ph âm

u

cl pc a

u b i vì ngư i ta có th thêm vào

trư c nó m t ph âm. Và nó cũng khơng óng vai trị là ngun âm b i vì sau nó
ph i có ngun âm. Tình hình âm
như v y. Trong PNN (t

èo H i Vân

n nh ng ph âm h u và m c

m

nh ng ph âm còn l i.

m c a các âm ti t có
n Cà Mau), âm

PNN l i khơng gi ng
m [-w-] tác

ng m nh

ng trư c nó, nhưng l i tri t tiêu hồn tồn sau

i u ó có nghĩa là sau các âm ti t ư c m

u b ng các

ph âm không ph i là ph âm h u và m c thì khơng th y s xu t hi n c a các âm

m.
Ví d :

tuyên truy n [tiêng ti ng]
xuân xanh [sưng săn]
lý lu n [lí :l ng]
nhu n nhuy n [nh ng nhi ng]...

Âm

m [w] tác

ng

hóa ngư c t o nên 2 ki u bi n
- Th nh t, ó là ki u
bi n m t h n c a các ph âm
này ch th y

n nh ng ph âm m c và ph âm h u theo l i

ng

i:
ng hóa hồn tồn ph âm
u

u. K t qu là d n t i s

xu t hi n m t ph âm m i là [w]. Hi n tư ng

PNN mà không h th y có

các phương ng khác. G i là

ng hóa

hồn tồn vì dù nó là ph âm h u hay âm m c, vô thanh hay h u thanh, t c hay xát
u không
ph âm

lai d u hi u khu bi t nào. Ngay c trư ng h p chính t khơng ghi l i
u thì s bi n

i ó v n x y ra. Ví d t “oan” trong PNB phát âm là

[qwan] khác v i [wan] trong cách phát âm mi n Nam. i u này ch ng t y u t t c
h ng

ng

u âm ti t là m t âm v có th c.
w---------w: oan [wang]
uyên [wiêng]
uỳnh u ch [ w n w t]
22


THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
hw-------w: hoa hu [wa wu ]

huy hoàng [wi: wàng]
huyêng hoang [wân wang]
ngw-----w: nguy n [wi ng]
ngoài [waj]
nguy [wi:]
kw -----w: qua [wa]
quên [wên]
qu n [w ng]
- Th hai là ki u

ng hóa b ph n, t c là ph âm ch b mơi hóa cịn hn ug

tính ch t khác ư c gi l i. Ví d :
xw------f: khoai lang [fai lang]
khuya kho t [fia f k]...
w----v-- f: bà góa [bà já]
Trong Ti ng Vi t ch có m i m t t có k t h p [Gw] là t góa [Gw] bi n
thành m t ph âm m i, tuy v n gi phương th c c u âm xát h u thanh là [v],
nhưng r i nó l i bi n

i thành m t l n n a thành [j] như t t c các t b t

u b ng

[v] trong PNN.
Như v y có th t ng k t l i r ng, trong PNB có l do xu hư ng d hóa m nh
nên âm

m [w] cũng khơng k t h p v i nguyên âm [ư] và [ươ]. V n [ưu] ư c

phát âm thành [iư] và v n [ươu] ư c phát âm thành [iêw]. Còn k t h p [-wâ-]
Ngh Tĩnh và Bình Tr Thiên ư c thay th b ng [-wư]. Ngồi ra
vùng B c Bình Tr Thiên cịn có hi n tư ng âm

m

ng hóa ngun âm: “mùa

xuân” nói thành “mùa xun”, “áo qu n ” nói thành “áo cùn”. Cịn
âm

m [w].

Vi c m t âm

i u này kh ng

m t s th ng
PNN khơng có

nh thêm vai trị c a nó trong âm tiét Ti ng Vi t.

m [w] ã làm cho PNN gi m m t m t s ki u âm ti t.

N u như tác gi Hoàng Th Châu chia Ti ng Vi t thành 3 vùng phương ng
khác nhau là : Phương ng B c, phương ng Trung và phương ng Nam thì các tác
23


THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN

gi Nguy n Kim Th n, Nguy n Tr ng Báu, Nguy n Văn Tu [16] l i chia Ti ng
Vi t thành 4 vùng phương ng v i tên g i : Phương ng B c( PNB), phương ng
Trung B c, phương ng Trung Nam và phương ng Nam. Các vùng phương ng
này có nh ng

c i m khác nhau v ng âm, t v ng, ng pháp. Tuy nhiên xét v

m t ng âm mà c th là

c i m s d ng âm

m, các tác gi có ưa ra m t s

i m áng chú ý sau:
-

phương ng Trung Nam ,bên c nh nh ng

ng pháp cịn có m t vài
+ Th
thành âm

c i m v t v ng và ng âm,

c i m v tình hình s d ng âm

nh t là hi n tư ng nh ng ti ng có ch a âm
u [f] và khơng cịn âm

m:

m mà

u là [x] b bi n

m như:

khuya kho t----------phia ph t
khoe khoang----------phe phang
chìa khóa--------------chìa phá
kh e kho n------------ph ph n
+ Th hai, trong m t s âm ti t m và c
tư ng thêm âm
[a]

nh ng lo i hình âm ti t khác có hi n

m [w] vào trư c âm chính [a], t c là

[wa]:
bà ta------------bịa ta
cá ---------------kóa
chán n n--------chống no ng
bát ngát---------boác ngoác
+ Th ba, trong m t s âm ti t có k t thúc b ng âm cu i[ j] mà trư c nó là âm

chính [a] ho c [o] có hi n tư ng có hi n tư ng thêm âm
[a] và [ o] thành [e], t c là:
[aj] --> [we]
cái tai

-------- kóe toe

trai gái -----------troe góe
trái xồi ---------tróe xịe
24

m [ w] và các âm chính


THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
[ ] -->[we]
coi bói ------ koe loe
chói l i-------chóe lóe
+
âm

PNN, cũng có m t s
v trí
m [w]

c i m v tình hình âm

m áng chú ý:

u âm ti t, các âm cu i lư i [k, n] và âm h ng [ , h] khi

ng trư c

u bi n thành [ ]

qua qt--------goa guyc
hịa bình--------gịa bìn
huy hồng------guy gồng
ngoay ngoay---goay goay
ốn thán---------gống tháng

+ Bên c nh ó trong phương ng này cũng xu t hi n hi n tư ng r ng âm

m

[w]
thuy n--------- thi ng
thu -------------th
i th o--------

i th

xốy------------ xáy
lịe lo t----------lè l t
Nói tóm l i, n u xét v phương di n

c i m tình hình s d ng âm

các vùng phương ng còn nhi u i u c n lưu ý. M i phương ng l i có nh ng
i m riêng v cách s d ng âm
có ho c khơng có âm

m

m

c

m. Do ó, n u ta chung ta th ng nh t ư c v n

các vùng phương thì v m t m t nào ó chúng ta ã

góp ph n vào vi c ưa các phương ng xích l i g n nhau hơn. Hay nói cách khác là
giúp cho vi c th ng nh t các vùng phương ng c a Ti ng Vi t.
1.2.

nh hư ng c a âm

m

n s

tương t trong hi n tr ng chính t ti ng Vi t

25

t n t i song song nhi u cách vi t