Hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty Dược

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP. H CHÍ MINH
õõõõõ




LÊ VN TÂN




HOÀN THIN H THNG K TOÁN TRÁCH NHIM TI
CÔNG TY DC – TRANG THIT B Y T BÌNH NH











LUN VN THC S KINH T

TP.H CHÍ MINH – NM 2010



B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP. H CHÍ MINH
õõõõõ



LÊ VN TÂN



HOÀN THIN H THNG K TOÁN TRÁCH NHIM TI
CÔNG TY DC – TRANG THIT B Y T BÌNH NH


Chuyên ngành: K toán
Mã s : 60.34.30

LUN VN THC S KINH T







Ngi hng dn khoa hc: TS. Hunh Li









TP.H CHÍ MINH – NM 2010

MC LC
Trang
Trang ph bìa
Li cam đoan
Mc lc
Danh mc các bng
Danh mc các s đ

LI M U
CHNG 1
C S LÝ LUN V H THNG K TOÁN TRÁCH NHIM TRONG
DOANH NGHIP 1
1.1 Tng quan v h thng k toán trách nhim 1
1.1.1 Khái nim h thng k toán trách nhim 1
1.1.2 Mc tiêu h thng k toán trách nhim 1
1.1.2.1 H thng k toán trách nhim cung cp thông tin đánh giá trách nhim các
cp bc qun lý trong doanh nghip 1
1.1.2.2 H thng k toán trách nhim cung cp c s đ đánh giá mc đ phù hp
gia các quyt đnh b phn vi mc tiêu chung ca doanh nghip 2
1.1.2.3 H thng k toán trách nhim đm bo s dng hu hiu và hiu qu các
ngun lc ca t chc 2
1.1.3 Chc nng 2
1.1.3.1 Chc nng thông tin 2
1.1.3.2 Chc nng xác đnh trách nhim 3
1.1.4 S cn thit, vai trò ca h thng k toán trách nhim trong doanh nghip 3
1.1.4.1 S cn thit ca h thng k toán trách nhim trong doanh nghip 3
1.1.4.2 Vai trò ca h thng k toán trách nhim trong doanh nghip 4
1.2 Ni dung t chc h thng k toán trách nhim 5
1.2.1 Xác lp các trung tâm trách nhim trong doanh nghip 5
1.2.2 Xác lp h thng ch tiêu đo lng thành qu trung tâm trách nhim 6
1.2.2.1 Các ch tiêu đo lng thành qu trung tâm chi phí 6
1.2.2.2 Các ch tiêu đo lng thành qu trung tâm doanh thu 7
1.2.2.3 Các ch tiêu đô lng thành qu trung tâm li nhun 8
1.2.2.4 Các ch tiêu đo lng thành qu trung tâm đu t 8
1.2.3 Các công c đo lng và đánh giá trách nhim 10
1.2.3.1 D toán và vai trò d toán trong k toán trách nhim 10
1.2.3.2 K thut phân tích chênh lch 14
1.2.3.3 nh giá sn phm chuyn giao 15

1.2.3.4 Các công c đo lng và đánh giá trách nhim khác 18
1.2.4 Báo cáo thành qu ca các trung tâm trách nhim 19
1.2.4.1 Báo cáo thành qu ca trung tâm chi phí 19
1.2.4.2 Báo cáo thành qu ca trung tâm doanh thu 20
12.4.3 Báo cáo thành qu ca trung tâm li nhun 20
1.2.4.4 Báo cáo thành qu ca trung tâm đu t 20
Kt lun chng 1 21
CHNG 2
THC TRNG H THNG K TOÁN TRÁCH NHIM CÔNG TY
DC – TRANG THIT B Y T BÌNH NH 22
2.1 Khái quát chung v Công ty Dc – TTBYT Bình nh 22
2.1.1 Lch s hình thành, phát trin ca công ty 23
2.1.2 Chc nng, nhim v 23
2.1.2.1 Chc nng 24
2.1.2.2 Nhim v 24
2.1.3 nh hng hot đng ca công ty trong thi gian đn 24
2.1.4 c đim kinh t k thut và t chc qun lý ti công ty 25
2.1.4.1 c đim kinh t k thut 25
2.1.4.2 c đim t chc qun lý ti công ty 27
2.1.4.3 c đim t chc k toán ti công ty 32
2.2 Thc trng h thng k toán trách nhim Công ty Dc – TTBYT Bình nh 35
2.2.1 Quan đim v k toán trách nhim ca công ty 35
2.2.2 S phân cp qun lý ti công ty 35
2.2.2.1 Qun lý cp cao 35
2.2.2.2 Qun lý cp trung gian 36
2.2.2.4 Qun lý cp c s 37
2.2.3 Các trung tâm trách nhim 38
2.2.3.1 Trung tâm chi phí 38
2.2.3.2 Trung tâm doanh thu 38
2.2.3.3 Trung tâm li nhun 39

2.2.3.4 Trung tâm đu t 39
2.2.4 K toán trách nhim ti công ty 39
2.2.4.1 K toán trách nhim trung tâm chi phí 40
2.2.4.2 K toán trách nhim trung tâm doanh thu 44
2.2.4.3 K toán trách nhim trung tâm li nhun 48
2.2.4.4 K toán trách nhim trung tâm đu t 52
2.3 ánh giá thc trng h thng k toán trách nhim công ty và yêu cu thc tin
đt ra v h thng k toán trách nhim 53
2.3.1 ánh giá thc trng h thng k toán trách nhim công ty 53
2.3.1.1 ánh giá v quan đim k toán trách nhim ca công ty 53
2.3.1.2 ánh giá v xác lp các trung tâm trách nhim 53
2.3.1.3 ánh giá v k toán trách nhim 54
2.3.2 Nhng yêu cu thc tin đt ra v h thng k toán trách nhim ti công ty 56
Kt lun chng 2 58
CHNG 3
HOÀN THIN H THNG K TOÁN TRÁCH NHIM CÔNG TY
DC – TRANG THIT B Y T BÌNH NH 60
3.1 Quan đim hoàn thin h thng k toán trách nhim 60
3.1.1 H thng k toán trách nhim là b phn cn thit ca doanh nghip trong nn
kinh t th trng 60
3.1.2 H thng k toán trách nhim là sn phm gn lin vi s phân cp, phân
quyn qun lý ch đnh rõ thành qu, trách nhim qun lý 61
3.1.3 H thng k toán trách nhim là mt ni dung ca k toán qun tr 61
3.1.4 m bo tính hu hiu ca h thng k toán trách nhim 61
3.2 Phng hng hoàn thin h thng k toán trách nhim 62
3.2.1 Xác lp và hoàn thin v nhn thc h thng k toán trách nhim 62
3.2.2 Xác lp và hoàn thin v nn tng xây dng h thng k toán trách nhim
- phân quyn, phân cp qun lý trong doanh nghip 63
3.2.3 nh v h thng k toán trách nhim trong b máy t chc qun lý doanh
nghip – h thng k toán trách nhim là mt ni dung, b phn k toán qun tr 63

3.2.4 Xác lp quan h và s phù hp ca h thng k toán trách nhim vi đc đim
hot đng, t chc qun lý, nng lc và trình đ qun lý, điu kin c s vt cht
ca doanh nghip 64
3.3 Nhng ni dung hoàn thin h thng k toán trách nhim Công ty
Dc – TTBYT Bình nh 65
3.3.1 Xác lp h thng trách nhim và xây dng các trung tâm trách nhim 65
3.3.1.1 Trung tâm chi phí 67
3.3.1.2 Trung tâm doanh thu 67
3.3.1.3 Trung tâm li nhun 68
3.3.1.4 Trung tâm đu t 68
3.3.2 Xác lp các ch tiêu đo lng, đánh giá các trung tâm trách nhim 69
3.3.2.1 Trung tâm chi phí 69
3.3.2.2 Trung tâm doanh thu 70
3.3.2.3 Trung tâm li nhun 70
3.3.2.4 Trung tâm đu t 71
3.3.3 Xây dng quy trình đo lng, đánh giá trách nhim qun lý 72
3.3.3.1 Hoàn thin công tác lp d toán 72
3.3.3.2 nh giá sn phm chuyn giao 73
3.3.3.3 Phân loi chi phí theo s phân cp qun lý và d báo bin đng 75
3.3.3.4 Xây dng chng t, xây dng tài khon 83
3.3.3.5 Vn dng các phng pháp k thut phân tích bin đng chi phí, doanh thu,
li nhun, RI, EVA và ROI 85
3.3.3.6 Hoàn thin h thng báo cáo thành qu ca các trung tâm trách nhim 85
3.3.3.7 T chc b máy vn hành h thng k toán trách nhim 91
3.4 Mt s gii pháp h tr hoàn thin h thng k toán trách nhim Công ty
Dc – TTBYT Bình nh 92
3.4.1 Nhng gii pháp t Nhà nc 92
3.4.2 Nhng gii pháp t ngành 92
3.4.3 Nhng gii pháp t công ty 93
3.5 ánh giá tính kh thi và xu hng m rng áp dng h thng k toán trách

nhim cho các doanh nghip khác  Vit Nam 94
Kt lun chng 3 96
KT LUN
DANH MC TÀI LIU THAM KHO
DANH MC PH LC
LI CAM OAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cu ca riêng tôi. Các s liu, kt
qu nêu trong lun vn là trung thc và cha tng đc ai công b trong bt k mt
công trình nào.

Tác gi lun vn

LÊ VN TÂN
LI M U
1. Tính cp thit ca đ tài
Vit Nam đã chính thc tr thành thành viên ca t chc thng mi th
gii to ra nhng chuyn bin ln cho nn kinh t. Hi nhp kinh t khu vc và th
gii m ra nhiu c hi thun li và không ít nhng thách thc cho các doanh
nghip Vit Nam.  nm bt c hi và vt qua th thách trong môi trng cnh
tranh khc lit hin nay, các doanh nghip mt mt phi quan tâm đi mi công
ngh, nâng cao cht lng và h giá thành… mt khác phi quan tâm đi mi
phng thc qun tr doanh nghip. ây là mt trong nhng vn đ bc thit quyt
đnh đn s tn ti và phát trin ca doanh nghip. i mi qun tr doanh nghip
s to đng lc thúc đy s thay đi h thng k toán, k toán qun tr trong các
doanh nghip, đc bit là k toán trách nhim, mt công c hu hiu giúp nhà qun
tr doanh nghip có th qun lý, điu hành hiu qu các hot đng sn xut kinh
doanh.
K toán trách nhim đc nghiên cu và ging dy trong mt s trng đi
hc Vit Nam vào nhng nm 1990, tuy nhiên mc đ ng dng k toán trách
nhim vào thc tin các doanh nghip cha đc ph bin và còn nhiu hn ch.

Qua thi gian quan sát và nghiên cu c th ti Công ty Dc – Trang thit
b y t Bình nh, công ty đã bc đu xây dng h thng k toán trách nhim,
nhng h thng này vn còn nhiu hn ch cn đc hoàn thin. Xut phát t thc
trng ca công ty và mc đích nhm hoàn thin h thng k toán trách nhim ti
Công ty Dc – Trang thit b y t Bình nh, tác gi đã chn đ tài: “Hoàn thin
h thng k toán trách nhim ti Công ty Dc – Trang thit b y t Bình
nh” làm lun vn thc s kinh t.
2. Mc đích nghiên cu
H thng hóa các lý lun v khái nim, vai trò và các ni dung c bn ca h
thng k toán trách nhim trong doanh nghip;
Phân tích thc trng h thng k toán trách nhim ti Công ty
Dc – Trang thit b y t Bình nh;
Xác lp quan đim, mc tiêu xây dng, hoàn thin h thng k toán trách
nhim ti Công ty Dc – Trang thit b y t Bình nh và mô hình hóa h thng
này cho mt s doanh nghip khác có đc đim kinh t k thut, qun lý tng
đng.
3. i tng và phm vi nghiên cu
 tài nghiên cu h thng k toán trách nhim và h thng k toán trách
nhim ti Công ty Dc – Trang thit b y t Bình nh.
4. Phng pháp nghiên cu
Phng pháp nghiên cu đc vn dng ch yu trong lun vn là phng
pháp đnh tính kt hp vi thng kê thc t đ t đó phân tích tng hp các vn đ
lý lun, thc trng và xác lp các quan đim, phng hng, ni dung hoàn thin
h thng k toán trách nhim.
5. Kt cu ca lun vn
Ngoài phn m đu và kt lun, lun vn gm ba chng:
CHNG 1: C S LÝ LUN V H THNG K TOÁN TRÁCH
NHIM TRONG DOANH NGHIP
CHNG 2: THC TRNG H THNG K TOÁN TRÁCH
NHIM CÔNG TY DC – TRANG THIT B Y T BÌNH NH

CHNG 3: HOÀN THIN H THNG K TOÁN TRÁCH NHIM
CÔNG TY DC – TRANG THIT B Y T BÌNH NH
DANH MC CÁC S 
Trang
S đ 1.1: Quy trình lp d toán 13
S đ 2.1: S đ t chc b máy qun lý Công ty Dc – TTBYT Bình nh 31
S đ 2.2: S đ b máy k toán ti Công ty Dc – TTBYT Bình nh 34
S đ 2.3: S đ t chc b phn kinh doanh ca công ty 44
S đ 3.1: S đ các trung tâm trách nhim Công ty Dc – TTBYT Bình nh . 66
S đ 3.2: T chc tài khon phn ánh, cung cp thông tin lp h thng báo cáo
trách nhim qun lý 84
S đ 3.3: S đ t chc b máy vn hành h thng k toán trách nhim 91

DANH MC CÁC BNG
Trang
Bng 2.1: S chi phí nguyên vt liu trc tip 41
Bng 2.2: S chi phí nhân công trc tip 42
Bng 2.3: S chi phí sn xut chung 42
Bng 2.4: Bng tng hp chi phí sn xut 43
Bng 2.5: Bng phân tích bin đng chi phí 43
Bng 2.6: Báo cáo thc hin 46
Bng 2.7: Bng phân tích tình hình thc hin doanh thu 47
Bng 2.8: Bng ch tiêu k hoch nm 2009 49
Bng 2.9: Báo cáo kt qu kinh doanh công ty TNHH nc khoáng Quy Nhn 49
Bng 2.10: Báo cáo kt qu kinh doanh công ty TNHH mui Bình nh 50
Bng 2.11: Bng phân tích kt qu kinh doanh công ty TNHH nc khoáng Quy
Nhn 51
Bng 2.12: Bng phân tích kt qu kinh doanh công ty TNHH mui Bình nh 52
Bng 3.1: Bng phân loi chi phí ti công ty theo cách ng x 77
Bng 3.2: Báo cáo thành qu trung tâm chi phí 87

Bng 3.3: Báo cáo thành qu trung tâm doanh thu 88
Bng 3.4: Báo cáo thành qu trung tâm li nhun 89
Bng 3.5: Báo cáo thành qu trung tâm đu t 90
DANH MC CÁC CH VIT TT

STT Vit tt y đ
1 Bidiphar Công ty Dc – TTBYT Bình nh
2 BHXH Bo him xã hi
3 BHYT Bo him y t
4 BHTN Bo him tht nghip
5 CNSX Công nhân sn xut
6 KPC Kinh phí công đoàn
7 NVL Nguyên vt liu
8 NVLTT Nguyên vt liu trc tip
9 NCTT Nhân công trc tip
10 SXC Sn xut chung
11 TK Tài khon đi ng
12 TNHH Trách nhim hu hn
13 TSC Tài sn c đnh
14 TTBYT Trang thit b y t

1

CHNG 1
C S LÝ LUN V H THNG K TOÁN TRÁCH NHIM
TRONG DOANH NGHIP
1.1 Tng quan v h thng k toán trách nhim
1.1.1 Khái nim h thng k toán trách nhim
Trong quá trình qun lý, các cá nhân đc giao quyn ra quyt đnh và chu
trách nhim thc hin mt phn hay toàn b công vic nào đó ca t chc. Vi xu

hng quy mô ngày càng phát trin ca các t chc, phân quyn trong mt t chc
là tt yu. Phân quyn trong t chc to nên c cu phc tp đòi hi cp trên phi
theo dõi, đánh giá đc kt qu thc hin ca cp di và cp di phi bit đc
mc tiêu, v trí hot đng ca h trong t chc. Vì th, mt t chc có s phân
quyn cn thit phi xây dng mt công c đ đánh giá, ni kt thành qu qun lý
ca tng cá nhân, b phn trong t chc và công c đó chính là h thng k toán
trách nhim.
Trong doanh nghip, h thng k toán trách nhim là mt công c đc thit
lp đ ghi nhn, cung cp thông tin v kt qu, hiu qu hot đng ca các b phn,
các đn v trong doanh nghip đ t đó đánh giá, ni kt các b phn, đn v trong
doanh nghip vi mc tiêu chung ca doanh nghip đm bo cho doanh nghip hot
đng đúng đnh hng, trt t và hiu qu (PGS.TS. Phm Vn Dc, 2010) [4].
1.1.2 Mc tiêu h thng k toán trách nhim
1.1.2.1 H thng k toán trách nhim cung cp thông tin đánh giá trách
nhim các cp bc qun lý trong doanh nghip
K toán trách nhim ra đi nhm hng đn phc v công tác đánh giá trách
nhim các cp bc qun lý trong doanh nghip, đa ra các ch tiêu đo lng và đánh
giá thng k thành qu hot đng ca mi cá nhân đc phân cp qun lý trong
doanh nghip nh: giám đc, trng phòng kinh doanh, qun đc… iu này đm
bo mi hot đng trong doanh nghip đu có đa ch trách nhim. T đó s to nên
mt h thng trách nhim rõ ràng thúc đy doanh nghip phát trin n đnh, bn
vng.


2

1.1.2.2 H thng k toán trách nhim cung cp c s đ đánh giá mc đ
phù hp gia các quyt đnh b phn vi mc tiêu chung ca doanh nghip
Ra quyt đnh là mt trong s nhng chc nng c bn ca nhà qun tr.
Nhng thông tin cung cp cho nhà qun tr ra quyt đnh là s kt hp gia thông

tin quá kh vi thông tin tng lai da trên c s nhng d báo, chin lc kinh
doanh ca doanh nghip. Ngoài ra, đ đm bo tính phù hp ca các quyt đnh vi
mc tiêu chung ca doanh nghip, nhà qun tr cn có nhng thông tin, kt hp vi
nhng thông tin ca chính tng b phn trong t chc qun lý mi doanh nghip.
H thng k toán trách nhim ra đi nhm đáp ng các mc tiêu này và chính thông
tin ca k toán trách nhim là thc đo mc đ phù hp gia các quyt đnh b
phn vi mc tiêu chung ca doanh nghip (Hilton, 1991) [15].
1.1.2.3 H thng k toán trách nhim đm bo s dng hu hiu và hiu
qu các ngun lc ca t chc
Tính hu hiu th hin tình hình thc thi, nh hng các quyt sách kinh
doanh trong doanh nghip. Trong khi đó, tính hiu qu th hin hiu sut hot đng
ca mi cá nhân, b phn trong doanh nghip. Thông qua h thng k toán trách
nhim giúp nhà qun tr xác đnh đc tình hình thc thi, hiu lc các quyt sách
kinh doanh ca doanh nghip và hiu qu s dng các ngun lc kinh t ca mi cá
nhân, b phn, đn v trong doanh nghip.
Mc tiêu ca h thng k toán trách nhim có tác dng đnh hng cho vic
xây dng, phát trin k toán trách nhim và chính mc tiêu h thng k toán trách
nhim ch ra chc nng, s cn thit cùng vai trò h thng k toán trách nhim
trong doanh nghip.
1.1.3 Chc nng
Xét trong doanh nghip, h thng k toán trách nhim có hai chc nng c
bn là thông tin và xác đnh trách nhim (Hunh Li, Nguyn Khc Tâm, 2001)[9].
1.1.3.1 Chc nng thông tin
H thng k toán trách nhim là mt kênh cung cp thông tin cho các nhà
qun tr giúp h có th nm bt đc tình hình hot đng ca mi b phn, đn v


3

và nhn bit đc nguyên nhân dn đn nhng thành qu b phn, đn v h ph

trách. T đó tìm ra gii pháp đ nâng cao hiu qu hot đng ca b phn trong
tng lai.
1.1.3.2 Chc nng xác đnh trách nhim
H thng k toán trách nhim giúp xác đnh mc đ đóng góp ca tng đn
v, b phn vào li ích ca toàn doanh nghip. T đó, giúp nhà qun tr cp cao xác
đnh đc kt qu, hiu qu hot đng ca tng b phn, đn v hay chính là xác
đnh trách nhim ca tng b phn, đn v và ca chính h trong doanh nghip.
Hai chc nng ca h thng k toán trách nhim có mi quan h mt thit
vi nhau, kênh thông tin dn truyn tình hình thành qu hot đng ca các b phn,
kênh trách nhim gn kt kênh thông tin vi tng nhà qun tr b phn. Chính
nhng mi quan h này giúp h thng k toán trách nhim đáp ng đc mc tiêu
ca nó.
1.1.4 S cn thit, vai trò ca h thng k toán trách nhim trong doanh
nghip
1.1.4.1 S cn thit ca h thng k toán trách nhim trong doanh
nghip
Ngày nay, vi s thay đi không ngng ca môi trng kinh doanh và s
cnh tranh gia các doanh nghip ngày càng gay gt, khc lit đòi hi các doanh
nghip mun tn ti và phát trin phi không ngng m rng quy mô sn xut kinh
doanh c chiu rng ln chiu sâu, tính chuyên nghip ngày càng cao và phân cp
qun lý ngày càng sâu rng. Khi đó, ngi ch s hu ca doanh nghip s tách dn
khi vai trò qun lý kinh doanh trc tip. Tuy nhiên, h cn phi kim soát các hot
đng ca đn v, theo dõi quyn hn và trách nhim ca mi nhà qun tr trong các
hot đng đó. Mun vy, các doanh nghip cn t chc h thng k toán trách
nhim nhm đo lng, đánh giá trách nhim cng nh thành qu ca nhà qun tr
các cp trong doanh nghip đ đm bo cho doanh nghip hot đng đúng đnh
hng, hu hiu và hiu qu.

4

1.1.4.2 Vai trò ca h thng k toán trách nhim trong doanh nghip
Trong c cu t chc qun lý ca doanh nghip phân quyn, h thng k
toán trách nhim th hin các vai trò ch yu sau:
Cung cp thông tin thc hin chc nng t chc và điu hành ca doanh
nghip
H thng k toán trách nhim xác đnh các trung tâm trách nhim, qua đó
nhà qun tr có th h thng hóa các công vic, trách nhim ca tng trung tâm đ
thit lp các ch tiêu đo lng, đánh giá. T đó, giúp nhà qun tr có th đánh giá và
điu chnh các b phn trong doanh nghip cho thích hp vi mc tiêu, tình hình
hot đng ca doanh nghip.
Cung cp thông tin thc hin chc nng kim soát qun lý và kim soát
tài chính
Thông qua h thng k toán trách nhim, nhà qun tr cp cao có th phân
tích đánh giá hot đng ca các nhà qun tr b phn, phân tích đánh giá chi phí,
doanh thu và li nhun thc hin ca tng b phn. Bên cnh, thc hin chc nng
qun lý, các báo cáo trách nhim phn hi s cung cp thông tin cho nhà qun tr
nhn din c th các vn đ tài chính ca tng hot đng ti doanh nghip.
K toán trách nhim đnh hng nhà qun tr đn mc tiêu chung ca t
chc
Mc tiêu chin lc ca doanh nghip đc gn vi các trung tâm trách
nhim. Khi k toán trách nhim có th kim soát đc qun lý và tài chính, nhà
qun tr s điu chnh hot đng hng đn các mc tiêu chung. ng thi, bn
thân các nhà qun tr trung tâm trách nhim đc khích l hng các hot đng ca
b phn phù hp vi mc tiêu c bn ca toàn doanh nghip.
H thng k toán trách nhim là mt công c qun lý phát sinh tt yu t
phân cp qun lý và cng chính phân cp qun lý s giúp h thng k toán trách
nhim đnh v mc tiêu, phát huy chc nng, gi mt v trí quan trng trong h
thng k toán doanh nghip, k toán qun tr.  h thng k toán trách nhim phát

5

huy đc chc nng, vai trò ca nó, khi xây dng, hoàn thin h thng k toán
trách nhim cn phi xác lp ni dung phù hp.
1.2 Ni dung t chc h thng k toán trách nhim
1.2.1 Xác lp các trung tâm trách nhim trong doanh nghip
Gn lin vi h thng k toán trách nhim là các trung tâm trách nhim.
Trung tâm trách nhim là đa ch trách nhim, thông tin v hot đng  mt b
phn, đn v trong doanh nghip ca mt nhà qun tr. Mi trung tâm trách nhim
s đc giao cho mt nhà qun tr vi nhng quyn hn và trách nhim c th, thc
hin các hot đng đc phân cp qun lý. Trong mt doanh nghip, các trung tâm
trách nhim thng gm: trung tâm chi phí, trung tâm doanh thu, trung tâm li
nhun và trung tâm đu t.
Trung tâm chi phí: là trung tâm trách nhim mà nhà qun tr ca trung tâm
này có quyn điu hành và chu trách nhim v chi phí và các yu t lien quan đn
chi phí phát sinh ti trung tâm. Trung tâm chi phí thng t chc gn lin vi các
b phn, đn v thc hin chc nng sn xut, mua hàng hóa.
Tùy theo tính cht ca chi phí và kt qu đu ra, trung tâm chi phí đc chia
thành trung tâm chi phí đnh mc và trung tâm chi phí tùy ý.
Trung tâm chi phí đnh mc: là trung tâm trách nhim mà nhà qun tr ca
trung tâm này có quyn điu khin, kim soát và chu trách nhim đi vi các chi
phí phát sinh ti trung tâm đã đc đnh mc. Thông thng, trung tâm chi phí đnh
mc gn lin vi các hot đng xác lp đc mi tng quan gia các yu t chi
phí đu vào vi kt qu đu ra nh hot đng sn xut, hot đng dch v.
Trung tâm chi phí tùy ý: là trung tâm trách nhim mà nhà qun tr ca trung
tâm này có quyn điu khin, kim soát và chu trách nhim đi vi các chi phí phát
sinh ti trung tâm khó có th đnh mc đc. Thông thng, trung tâm chi phí tùy ý
gn lin vi các hot đng khó có th xác đnh đc hoc th hin không rõ ràng

mi quan h gia chi phí đu vào vi kt qu đu ra nh các hot đng khi hành
chính s nghip, b phn nghiên cu và phát trin, kho bãi…


6

Trung tâm doanh thu: là trung tâm trách nhim mà nhà qun tr trung tâm
có quyn điu hành và chu trách nhim v doanh thu và các yu t liên quan đn
doanh thu phát sinh ti trung tâm. Các trung tâm doanh thu thng đc t chc
gn lin vi các b phn bán hàng, ca hàng, phòng kinh doanh…
Trung tâm li nhun: là trung tâm trách nhim mà nhà qun tr có quyn
điu hành và chu trách nhim v li nhun cng nh nhng yu t liên quan đn li
nhun nh doanh thu, chi phí phát sinh ti trung tâm. Trung tâm li nhun thng
đc t chc gn lin vi các chi nhánh ca công ty, mt công ty trc thuc ca
Tng công ty….
Trung tâm đu t: là trung tâm trách nhim có quyn lc, trách nhim cao
nht trong mt doanh nghip có t chc phân quyn. Trung tâm đu t không ch có
quyn, trách nhim đi vi trung tâm li nhun, doanh thu, chi phí mà còn có quyn
và trách nhim vi hot đng đu t, chin lc kinh doanh. Trung tâm đu t cng
chính là đi din v mt quyn hn, trách nhim ca Hi đng qun tr.
Nh vy, trong mt doanh nghip, mt t chc phân quyn, h thng k toán
trách nhim gn lin vi các trung tâm trách nhim. Trong đó, có th tn ti mt
hay nhiu trung tâm đu t, trung tâm li nhun, trung tâm doanh thu và trung tâm
chi phí.
1.2.2 Xác lp h thng ch tiêu đo lng thành qu trung tâm trách
nhim
1.2.2.1 Các ch tiêu đo lng thành qu trung tâm chi phí
Trung tâm chi phí đc chia thành: trung tâm chi phí đnh mc và trung tâm
chi phí tùy ý.
* Trung tâm chi phí đnh mc

Ti trung tâm chi phí đnh mc, nhà qun tr có trách nhim điu hành các
hot đng ti trung tâm h ph trách sao cho va đm bo k hoch sn xut, đng
thi va kim soát đc chi phí thc t phát sinh không vt quá đnh mc chi phí
đã quy đnh và gi vng s cân đi, hiu qu gia chi phí phát sinh vi thu nhp,
doanh thu ca hot đng s to ra. Do vy, thành qu ca nhà qun tr trung tâm này


7

đc đo lng tng hp qua ch tiêu v kt qu: chi phí sn xut đnh mc; ch tiêu
hiu qu và ni kt vi mc tiêu chung: hiu sut s dng ngun lc trong sn xut.
C th:
Giá thành
sn phm
sn xut
=
Chi phí sn xut
d dang đu k
+
Chi phí sn
xut phát sinh
trong k
-
Chi phí sn
xut d dang
cui k


Hiu sut s dng ngun lc
trong sn xut

=
Giá thành sn phm sn xut
Giá tr các ngun lc đu vào

* Trung tâm chi phí tùy ý
Ti trung tâm chi phí này, các yu t chi phí không th xác đnh đc mi
quan h gia đu vào vi đu ra, hay đu ra không xác đnh đc mt cách rõ ràng.
Do vy, thành qu ca trung tâm này đc đo lng thông qua ch tiêu v kt qu là
chi phí; ch tiêu hiu qu và ni kt vi mc tiêu chung là t sut chi phí trên giá tr
công vic phc v. C th:
Chi phí = Tng các chi phí liên quan ca b phn



T sut chi phí trên giá tr
công vic

Giá tr công vic phc v
=
Chi phí
1.2.2.2. Các ch tiêu đo lng thành qu trung tâm doanh thu
i vi các trung tâm doanh thu, nhà qun tr chu trách nhim v doanh s,
sn lng tiêu th, đn giá bán. Do vy, thành qu ca nhà qun tr trung tâm doanh
thu đc đo lng thông qua ch tiêu v kt qu là doanh thu; ch tiêu hiu qu và
ni kt vi mc tiêu chung là t l s d đm phí trên doanh thu. C th:
Doanh thu = S lng sn phm tiêu th x Giá bán

T l s d đm phí =
S d đm phí
Doanh thu

x100%




8

1.2.2.3. Các ch tiêu đo lng thành qu trung tâm li nhun
Khác vi trung tâm chi phí và trung tâm doanh thu, trung tâm li nhun phi
t chc các hot đng sao cho đt đc li nhun ln nht, hay nói cách khác trung
tâm li nhun phi s dng các ngun lc kinh t đc giao mt cách hiu qu
nht.  đt đc điu này, các trung tâm li nhun có trách nhim kim soát tt
các chi phí phát sinh, doanh thu thc hin t các trung tâm chi phí, trung tâm doanh
thu. Do vy, thành qu ca nhà qun tr trung tâm li nhun đc đo lng thông
qua ch tiêu v kt qu là li nhun; ch tiêu hiu qu và ni kt vi mc tiêu chung
là t sut li nhun trên vn s dng hay các ngun lc kinh t s dng. C th:
Li nhun = S d đm phí - nh phí b phn
T sut li nhun trên vn =
Li nhun
Vn s dng bình quân

x100%
1.2.2.4. Các ch tiêu đo lng thành qu trung tâm đu t
Trung tâm đu t là mt hình thc m rng ca trung tâm li nhun có tính
cht dài hn và chin lc, nhà qun tr ca trung tâm đc giao nhiu quyn và
trách nhim cao hn. Bên cnh vic đa ra các quyt đnh có tính cht đnh hng
kinh doanh, đu t, h còn phi kim soát, chu trách nhim v thành qu ca nó
trong ngn hn và dài hn. Do vy, thành qu ca nhà qun tr trung tâm đu t
đc đo lng thông qua ch tiêu v kt qu là li nhun đ li (RI), giá tr kinh t
tng thêm (EVA); ch tiêu hiu qu và ni kt vi mc tiêu chung là t sut li

nhun trên vn (ROI) hay các ngun lc kinh t s dng. C th:
* Li nhun đ li (RI- Residual Income)
(1)

Li nhun đ li là phn chênh lch gia li nhun ca mt trung tâm đu t
và mc li nhun đ đt đc t l sinh li ti thiu tính trên vn.
- Công thc xác đnh li nhun đ li nh sau:
Li nhun đ li = Li nhun trung tâm đu t -Chi phí s dng vn

Trong đó:
Chi phí s dng vn = Vn s dng x Lãi sut s dng vn
(1)
Li nhun đ li hay còn gi là thu nhp thng d


9

- Các nhân t nh hng đn RI:
+ Li nhun trung tâm đu t;
+ Chi phí s dng vn.
Do vy, đ ci thin RI cn gia tng li nhun trung tâm đu t, đng thi
gim chi phí s dng vn.
* Giá tr kinh t tng thêm (EVA- Economic Value Added)
EVA là mt s phát trin m rng thc đo tài chính RI thành thc đo li
nhun kinh t ca hot đng và đc hiu mt cách đn gin là phn chênh lch
gia li nhun sau thu tr đi chi phí s dng vn bình quân ca tt c các tài sn
kinh doanh đc dùng vào vic to ra li nhun.
Công thc xác đnh EVA nh sau:

Trong đó:
Giá tr
kinh t
tng
thêm
(EVA)
Li
nhun
hot
đng
sau
thu
=
Lãi
sut
bình
quân
-
x
Tng
tài sn
hot
đng
N
ngn
hn
không

tr lãi
-
- Tng tài sn hot đng là nhng tài sn tham gia vào hot đng sn xut
kinh doanh to li nhun cho doanh nghip;
- N ngn hn không tr lãi gm: n khách hàng, các khon chi phí trích
trc và n lng công nhân viên…
Lãi sut bình quân (WACC) đc xác đnh theo công thc di đây:





- Các nhân t nh hng đn EVA:
+ Li nhun hot đng sau thu;
Lãi sut
bình quân =
(WACC)
Lãi sut
đi vay x
sau thu
N dài
hn
+
Lãi sut mong
mun ca ch x
s hu
Vn
ch s
hu
n + Vn ch s N


dài h


h

u


10

+ Lãi sut bình quân (WACC);
+ Tng tài sn hot đng;
+ N ngn hn không tr lãi.
* T sut sinh li ca vn (ROI- Return on Investment)
T sut sinh li ca vn là t l gia li nhun trc thu vi vn đã s dng
đ to ra li nhun đó ti trung tâm đu t.
Công thc xác đnh ROI nh sau:
ROI =
Li nhun
Vn s dng bình quân
(2)

Ngoài ra, công thc xác đnh ROI còn đc thit lp theo mi quan h sau:
ROI =

Li nhun
Doanh thu
x

Doanh thu
Vn s dng bình quân

ROI
=
T sut li nhun trên
doanh thu
x
S vòng quay vn



(2)
Vn s dng bình quân tùy thuc vào tng lnh vc đánh giá trách nhim
có th đc c th hóa thành vn đu t, tài sn s dng bình quân.
Khi vit công thc ROI theo cách trên s làm rõ các nhân t nh hng đn
sc sinh li ca vn đu t:
- T sut li nhun trên doanh thu là t s gia li nhun vi doanh thu, ch
tiêu này cho bit mt đng doanh thu to ra bao nhiêu đng li nhun;
- S vòng quay vn là t s gia doanh thu vi vn s dng bình quân, ch
tiêu này cho bit mt đng vn s dng to ra bao nhiêu đng doanh thu.
1.2.3 Các công c đo lng và đánh giá trách nhim
1.2.3.1. D toán và vai trò d toán trong k toán trách nhim
a. Khái quát v d toán
D toán là tng th các d tính đc th hin qua mt c cu nht đnh thông
qua vic c th hóa bng con s ni dung ca các k hoch, d án. Lp d toán sn


11

xut kinh doanh là lp d kin chi tit nhng ch tiêu trong h thng hot đng sn
xut kinh doanh ca doanh nghip trong tng k. Các doanh nghip mun hot
đng n đnh, phát trin bn vng cn phi có chin lc kinh doanh tng th, lp
d toán chi tit cho tng k sao cho các ch tiêu kinh t v hot đng sn xut kinh
doanh phi có s liên kt cân đi phù hp vi chin lc. Khi xác đnh mc tiêu
chin lc ca doanh nghip, các d toán tng th s đc lp đ hng đn các
mc tiêu chung đó. Bên cnh đó, các d toán tng th s đc chi tit thành các d
toán trách nhim cho tng b phn trong doanh nghip đ mi nhà qun tr bit
đc các ch tiêu và mc tiêu mà h phi hoàn thành.
b. Vai trò ca d toán trong k toán trách nhim
i vi h thng k toán trách nhim, d toán là cn c đ k toán trách
nhim đnh hng, đánh giá kh nng qun lý và mc đ hoàn thành công vic ca
mi nhà qun tr. Ngoài ra, d toán là công c qun lý c bn ca nhà qun tr trong
vic hch toán, kim soát và ra các quyt đnh qun tr doanh nghip;
Thông qua d toán, nhà qun tr d tính đc nhng vic s làm trong tng
lai cng nh kt qu đt đc ca nhng hot đng này. Trên c s đó, nhà qun tr
s đa ra các phng án c th, hp lý đ điu hành các hot đng sn xut kinh
doanh ca doanh nghip;
D toán to điu kin cho nhà qun tr kim soát cht ch các khon mc chi
phí, lng trc đc nhng khó khn và các nhân t nh hng đn quá trình sn
xut kinh doanh ca doanh nghip đ có nhng điu chnh hp lý các phng án đã
chn nhm đt đc hiu qu cao nht;
D toán là c s phân tích tình hình bin đng ca chi phí, xác đnh nguyên
nhân khách quan và ch quan trong quá trình thc hin d toán. T đó, nhà qun tr
s nhn din đc bn cht ca vn đ và đa ra các điu chnh kp thi đ gii
quyt vn đ;
Mt khác, d toán đc lp trên c s kt hp nhiu hot đng ca các b
phn khác nhau trong doanh nghip, do vy d toán s đm bo các mc tiêu ca
tng b phn phù hp và hài hòa vi mc tiêu chung ca toàn doanh nghip.

12

* Các loi d toán
+ D toán ngn hn: D toán ngn hn thng đc lp chi tit cho các
hot đng theo tng nm tài chính ca doanh nghip.
H thng d toán sn xut kinh doanh:
- D toán tiêu th;
- D toán sn lng sn xut;
- D toán chi phí sn xut;
- D toán chi phí bán hàng, chi phí qun lý doanh nghip;
- D toán vn bng tin;
- D toán kt qu kinh doanh …
+ D toán dài hn: D toán mang tính cht dài hn thng liên quan nhiu
đn vic thay đi kh nng sn xut ca doanh nghip, chng hn nh: đu t mua
mi hoc thay th máy móc thit b phc v sn xut kinh doanh… nhm to ra các
ngun lc mi cho doanh nghip.
* Trách nhim và trình t lp d toán
Mi cp qun tr đu có trách nhim đi vi phm vi kim soát ca b phn.
H phi có nhng cam kt và kim soát vic thc hin chúng. Vì vy, trách nhim
lp d toán  cp nào thì nhà qun tr  cp đó phi thc hin. Quy trình lp d toán
ca mt doanh nghip hot đng trong nn kinh t th trng th hin ph bin qua
s đ sau: