Tác động của phân cấp ngân sách đến nổ lực thu ngân sách của chính quyền cấp tỉnh ở Việt Nam

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP. H CHÍ MINH








VÕ THÀNH VÂN

TÁC NG CA PHÂN CP NGÂN SÁCH
N N LC THU NGÂN SÁCH
CA CHÍNH QUYN CP TNH  VIT NAM







LUN VN THC S KINH T












TP. H Chí Minh - Nm 2010

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP. H CHÍ MINH



CHNG TRÌNH GING DY KINH T FULBRIGHT



VÕ THÀNH VÂN



TÁC NG CA PHÂN CP NGÂN SÁCH

N N LC THU NGÂN SÁCH
CA CHÍNH QUYN CP TNH  VIT NAM


Chuyên ngành: CHÍNH SÁCH CÔNG
Mã s: 60.31.14



LUN VN THC S KINH T


Ngi hng dn khoa hc: TS. PHAN HIN MINH











TP. H Chí Minh - Nm 2010


i

LI CAM OAN

Tôi xin cam đoan Lun vn “Tác đng ca phân cp ngân sách đn n lc
thu ngân sách ca chính quyn cp tnh  Vit Nam” hoàn toàn do tôi thc hin.
Các đon trích dn và s liu s dng trong lun vn đu đc dn ngun và có đ
chính xác cao nht trong phm vi hiu bit ca tôi. Lun vn này không nht thit
phn ánh quan đim ca Trng i hc Kinh t thành ph H Chí Minh hay
Chng trình ging dy kinh t Fulbright.


TP. H Chí Minh, tháng 6 nm 2010
Ngi thc hin lun vn




VÕ THÀNH VÂN

ii


TÓM TT NI DUNG LUN VN

Sau khi thc hin Lut Ngân sách 2002, nhóm 10 tnh thu nhp trung bình
đc Trung ng giao chia s ngun thu v ngân sách trung ng đã n lc tng
thu đ bo đm t cân đi ngân sách đa phng và có thng d đóng góp cho ngân
sách trung ng.
Vic quy đnh có t l đóng góp ngun thu vào ngân sách trung ng không
to gánh nng lên thu ngân sách ca các tnh này vì h đã có kh nng thng d
ngân sách t trc. Song, mt công thc chia s ngun thu công bng gia các tnh

là cn thit hn vic duy trì c ch ngân sách mm cho mt s tnh.
S tng thu ca nhóm tnh thu nhp trung bình ch yu nh li th v kh
nng thu vn có và n lc hành thu hn là nh vào n lc m rng nhng c s
thu có ngun thu bn vng cho ngân sách đa phng.
Các ngun thu riêng ít, khó d báo. a phng ít có quyn quyt đnh thu
sut biên, đng c tng thu t khai thác tài nguyên đt khá mnh; cha có c s
pháp lý đ khai thác ngun thu bn vng t thu nhà.
Các ngun thu chia s đc thu theo thu sut thng nht nên chính quyn
đa phng ít chu áp lc trách nhim gii trình trc công chúng. C ch thng
đi vi s thu vt d toán đc giao đã to đng c tt cho h thng thu đa
phng tng n lc hành thu. Tuy nhiên, t trng ca ngun thu thu VAT và thu
TNDN – ngun thu tim nng - trong c cu thu còn thp, đt ra yêu cu phi tng
cng ci thin các chính sách phát trin khu vc sn xut và dch v. Thu tiêu th
đc bit, phí xng du mi b sung vào ngun thu chia s cho ngân sách đa phng
nhng không phi là ngun thu quan trng  hu ht các tnh.
Mc đ huy đng thu ngân sách ca các nhóm tnh đu tng t nm đu ri
gim dn vào nm cui chu k ngân sách, cho thy có s ging co gia mc tiêu tng
kh nng t cân đi ngân sách vi đng c ghim gi ngun thu  mc va phi.

iii


Nhóm tnh thng d ngân sách phi tr cp rt ln đ cân đi ngân sách cho các tnh
nghèo.
Ci thin chính sách phân cp đ đt mc tiêu t cân bng ngân sách đa
phng cn đt yu cu c bn là đa phng có ngun thu riêng n đnh, đc xác
đnh và có kh nng d báo trc.
Vic quy đnh phm vi ngun thu riêng rng hn cho chính quyn đa
phng cng vi áp dng mt t l chia s ngun thu đc tính toán công bng theo
kh nng thu ca tng tnh s to đng c tng thu ngân sách tt hn vic áp dng

c ch ngân sách mm và tr cp cân đi t ngân sách trung ng.
Quy đnh đánh thu nhà là ci cách cn thit đ tng ngun thu riêng bn
vng cho ngân sách đa phng. Tuy nhiên đ thu nhà không to gánh nng thu
cho ngi nghèo mà vn bo đm tính công bng, kh thi thì cn ci thin chính
sách qun lý th trng bt đng sn, ch đ kê khai, đnh giá nhà, đt.
Chính quyn đa phng cn đc giao quyn quy đnh mc thu biên đi vi
mt s khon phí, l phí trong các hot đng dch v công nh giáo dc, y t, vn
hóa gn vi li ích t dch v mà ngi dân nhn đc. Chính sách này cn có mt
c ch chính thc đ bo đm tính minh bch và trách nhim gii trình ca chính
quyn đa phng đi vi c tri.
Công tác d báo, phân loi, d toán thu chi ngân sách, ch đ phân chia
ngun thu, chu k ngân sách cn đc quy đnh thng nht trong c nc, theo
chun mc quc t đ nâng cao tính minh bch ca h thng, phc v cho công tác
điu hành ngân sách và ra các quyt đnh chính sách.
Cui cùng, kt qu hi quy cho thy c s kinh t đ bo đm cân bng ngân
sách bn vng là vic m rng c s thu. Nhng chính sách kinh t v mô có nh
hng tích cc đn m rng c s thu là: Tng trng kinh t phi gn vi tng
thu nhp và mc sng ngi dân, s dng hiu qu các yu t sn xut làm tng giá
tr tng thêm cho nn kinh t và gim ph thuc vào sn xut nông nghip, nâng cao
hiu qu đu t nhà nc, ci thin th ch và môi trng kinh doanh đ h tr phát
trin các hot đng sn xut và dch v.

iv


MC LC
LI CAM OAN i
TÓM TT NI DUNG LUN VN ii
MC LC iv
DANH MC CÁC BNG VÀ HÌNH vi

M U 1
CHNG 1 3
TNG QUAN 3
1.1. KHUÔN KH CHÍNH SÁCH 3
1.1.1. Nhng đim ging nhau gia Lut Ngân sách 1996 và Lut Ngân sách 2002 3
1.1.2. Nhng đim khác nhau gia Lut Ngân sách 1996 và Lut Ngân sách 2002 3
1.2. TNG QUAN CÁC NGHIÊN CU CÓ TRC 4
CHNG 2 8
TÁC NG CA LUT NGÂN SÁCH NM 2002 N NG C THU NGÂN
SÁCH CA CHÍNH QUYN CÁC TNH 8
2.1. NHÓM 10 TNH THU NHP TRUNG BÌNH CÓ KH NNG T CÂN I VÀ
THNG D NGÂN SÁCH KHÔNG? 8
2.1.1. S khác bit v c s thu, kh nng thu gia các tnh  Vit Nam 8
2.1.1.1. Nhng tnh t cân đi ngân sách t trc đn nay 8
2.1.1. 2 S khác bit khá rõ v kh nng thu thu gia các tnh 10
2.1.2 Các ngun thu chính và tc đ tng trng 14
2.1.2.1 Các ngun thu chính ca nhóm tnh thu nhp trung bình đc duy trì xp
x vi nhóm tnh thu nhp cao 14
2.1.2.2 Ngun thu chính ph thuc li th vn có ca tng tnh 16
2.1.2.3 im qua thay đi ngun thu ca mt s tnh trong nm 2003 và nm
2004 18
2.2. DIN BIN NG C THU NGÂN SÁCH CA NHÓM TNH THU NHP
TRUNG BÌNH 20
2.2.1 Có s khác bit v đng c thu, chi trong chu k ngân sách 20

v


2.2.1.1 ng c tng thu ngân sách gim dn trong chu k ngân sách 20
2.2.1.2 Chi ngân sách tng chm 21

2.2.2. Trong chu k ngân sách 2004 – 2006, đng c tng trng các ngun thu ca
nhóm tnh thu nhp trung bình ít có đt bin 22
2.2.2.1. Tng trng các ngun thu riêng không n đnh 22
2.2.2.2 Tng trng các ngun thu chia s ch yu do tác đng yu t thi gian
và lm phát chung ca nn kinh t 23
2.2.3 Chính sách thu, chi đt gánh nng nhiu hn cho các tnh có thng d ngân sách
25
2.3. CÁC YU T TÁC NG N KH NNG NGUN THU NGÂN SÁCH 27
2.3.1. Mô hình nghiên cu 27
2.3.2. Các gi đnh 28
2.3.3. Mô t d liu 29
2.3.4. Phân tích kt qu hi quy 30
CHNG 3 33
CÁC KHUYN NGH CHÍNH SÁCH 33
3.1. NHÓM CHÍNH SÁCH TRC MT 33
3.2 NHÓM CHÍNH SÁCH TRONG DÀI HN 35
TÀI LIU THAM KHO 37
PH LC 39
Ph lc 1: Các ch tiêu kinh t ch yu  đa phng giai đon 2002 - 2007 39
Ph lc 2: Các ch tiêu ch yu ca 15 tnh thng d ngân sách 53
Ph lc 3: Thu đa phng hng theo phân cp tính trên dân s nm 2006 56
Ph lc 4 : C cu ngun thu t đt ca mt só tính 58

Ph lc 5: C cu ngun thu ca mt s tnh trong 2 nm 2003 và 2004 59
Ph lc 6: Bng phân tích h s tng quan gia các bin 62
Ph lc 7: Kt qu hi quy các yu t tác đng đn thu ngân sách đa phng 63


vi

DANH MC CÁC BNG VÀ HÌNH

Bng s liu
Bng 2.1: Nhng tnh t cân đi ngân sách đa phng và có chia s ngun thu cho ngân
sách trung ng 9
Bng 2.2: Các ch tiêu ch yu ca các nhóm tnh 12
Bng 2.3: Kh nng tài tr chi tiêu t các ngun thu đc hng 13
Bng 2.4: Các ngun thu chính trong tng thu nm 2006 ca mt s tnh 17
Bng 2.5: Tc đ tng ngun thu riêng ca nhóm tnh thu nhp trung bình so vi tc đ
tng ca c nc 23
Bng 2.6: Tc đ tng ngun thu chia s ca nhóm tnh thu nhp trung bình so vi tc đ
tng ca c nc 24
Bng 2.7: Thu chi ngân sách Vit Nam giai đon 2002 - 2007 25
Bng 2.8: Kt qu hi quy thu NS cp tnh đc hng giai đon 2002 - 2007 31

Hình và đ th
Hình 2.1: Thu ngân sách đa phng đc hng/đu ngi nm 2006 10
Hình 2.2: T trng các ngun thu chính giai đon 2003 – 2006 15
Hình 2.3: Tc đ tng thu NS trên đa bàn/GDP 20
Hình 2.4: Tc đ tng chi NS/GDP (cha tính các khon chuyn giao có mc tiêu) 21



1


M U

Phân cp ngân sách cho chính quyn đa phng là phn quan trng ca

chính sách qun lý tài chính công  đa s các quc gia. Vit Nam đang thc hin
chính sách phân cp theo Lut Ngân sách nm 2002. Chính sách phân cp này đang
tác đng đn n lc tng trng thu, chi ngân sách đa phng và to ra nhng đng
c mi ca chính quyn đa phng trong vic tin ti mc tiêu cân bng ngân sách.
Vic đt đc mc tiêu chính sách không ch ci thin hiu qu huy đng và phân
b các ngun lc mà còn bo đm hiu qu ca các ni dung phân cp khác.
Mc đích nghiên cu ca Lun vn nhm gii quyt các câu hi: Khi thc
hin Lut Ngân sách 2002, nhóm 10 tnh thu nhp trung bình có kh nng t cân đi
và có thng d ngân sách không? Chính sách phân cp ngân sách đã tác đng nh
th nào đn n lc cân bng ngân sách đa phng? Nhng yu t nào tác đng đn
kh nng cân đi ngân sách đa phng?
i tng nghiên cu ca lun vn là thu, chi ngân sách ca 64 tnh, thành
ph (t đây v sau gi tt là tnh) trong c nc nhng nghiên cu s tp trung vào
10 tnh mi đc xp b sung vào nhóm tnh thng d ngân sách khi thc hin Lut
Ngân sách 2002.
Phm vi nghiên cu ca Lun vn t nm 2002 đn nm 2007, là thi k
phân cp ngân sách chu s điu chnh ca Lut Ngân sách 1996 (nm 2002, 2003)
và Lut Ngân sách 2002 (bt đu t chu k ngân sách 2004 – 2006).
Lun vn s dng kt hp phng pháp đnh tính và đnh lng đ gii quyt
các câu hi nghiên cu. K thut phân tích thng kê mô t, so sánh đc s dng đ
phát hin nhng khác bit gia nhóm 10 tnh nêu trên vi nhng tnh còn li. K
thut phân tích hi quy đc s dng đ đo lng tác đng ca các yu t kinh t
đn kh nng thu ngân sách đa phng.
 tài nghiên cu hy vng s b sung nhng phân tích thc chng v din
bin hành vi ca chính quyn đa phng di tác đng ca Lut Ngân sách hin

2


hành. Kt qu nghiên cu cng đa ra gi ý cho các nhà lãnh đo  cp trung ng

đ la chn chính sách hoàn thin Lut Ngân sách. Nghiên cu cng đa ra các
kin ngh mà chính quyn đa phng cn quan tâm đ ci thin nng lc ngân sách
đa phng mình.
im ni bt ca Lun vn là giai đon nghiên cu t nm 2002 – 2007 đc
đánh giá là giai đon nn kinh t Vit Nam tng trng n đnh, không chu tác
đng ca các cú sc kinh t do lm phát, khng hong kinh t hay do thay đi chính
sách. S liu nghiên cu đng b theo biu mu thng nht ca B Tài chính, Tng
cc Thng kê Vit Nam công khai trên mng internet.
Kt cu Lun vn gm 3 phn chính: Chng 1 – Tng quan các nghiên cu
có trc. Chng 2 – Tác đng ca chính sách phân cp ngân sách đn hành vi thu
ngân sách ca chính quyn đa phng. Chng 3 – Các khuyn ngh chính sách.


3


CHNG 1
TNG QUAN
1.1. KHUÔN KH CHÍNH SÁCH
1.1.1. Nhng đim ging nhau gia Lut Ngân sách 1996 và Lut Ngân sách 2002
Lut Ngân sách 2002 ging Lut Ngân sách 1996 và Lut sa đi nm 1998
 nhng đim c bn: (i) Nhim v thu và ngun t thu ca ngân sách đa phng
vn đc phân giao nh trc. (ii) Chính quyn trung ng vn qun lý tp trung c
s thu và thu sut. (iii) H thng thu thu vn ph thuc kép. (iv) T l phân chia
ngun thu chia s vn tính chung trên tng ngun thu chia s ca tng tnh. (v)
Ngân sách trung ng vn gi vai trò cp bù cân đi ngân sách đa phng nu
ngun t thu và ngun thu chia s không bo đm nhim v chi.

1.1.2. Nhng đim khác nhau gia Lut Ngân sách 1996 và Lut Ngân sách 2002
1

Khác bit c bn gia Lut NS 2002 so vi Lut NS 1996 là: (i) Chính
quyn cp tnh đc giao quyn ch đng cân đi ngân sách cp di thay vì trung
ng qui đnh rõ nhng loi thu đc giao phó phân b hoàn toàn hay mt phn
cho tng cp trong bn cp chính quyn. (ii) Chính quyn đa phng đc quyt
đnh mc thu mt s khon phí, l phí thuc ngun t thu. (iii) Thu tiêu th đc
bit t hàng hóa, dch v trong nc và phí xng, du đc b sung vào ngun thu
chia s gia ngân sách trung ng và ngân sách đa phng. (iv) T l phân chia
ngun thu chia s gia trung ng và đa phng đc giao n đnh trong chu k
ngân sách t 3 – 5 nm, không phi điu chnh hng nm nh trc.
(v) Trong thi k n đnh ngân sách, đa phng đc s dng ngun tng
thu ngân sách hàng nm (gm c ngun t thu và ngun thu chia s gia trung ng
và đa phng) đ chi cho các nhim v phát trin kinh t - xã hi trên đa bàn


1
Tham chiu Lut ngân sách nhà nc nm 1996 và Lut ngân sách nhà nc nm 2002.

4


nhng sau chu k ngân sách phi tng kh nng t cân đi, gim dn s cp bù t
ngân sách trung ng (đi vi tnh đc ngân sách trung ng cp bù) hoc gim t
l phân chia ngun thu chia s (đi vi tnh đã t cân đi ngân sách).
T l phn trm phân chia ngân sách đa phng đc hng là t l gia
tng s các khon thu đc phân chia vi hiu s gia tng s chi ngân sách đa
phng và tng s các khon t thu theo quy đnh. a phng s đc hng t l
phân chia 100% nu hiu s nói trên ln hn tng s các khon thu đc phân chia.
Nu kt qu tính toán thu vn cha bo đm chi thì phn chênh lch s đc ngân
sách trung ng b sung đ cân đi ngân sách đa phng

2
.
Vì chính quyn đa phng có th gi li mt phn hay toàn b s thu vt ch
tiêu ngân sách, nên h có đng c lp d toán thp s thu và khuyn khích các c quan
thu thu đy đ các khon thu thuc ngun thu chia s (Phm Lan Hng, 2004). Mt
khác, quy đnh này cng to đng c đ chính quyn đa phng la chn chính sách
huy đng ngun thu hoc ghim gi thích hp ngun thu trong chu k ngân sách đ
tránh các áp lc chính tr t ngi np thu mt khi chính quyn trung ng quy đnh
phi tng kh nng t cân đi hoc gim t l phân chia ngun thu chia s.
1.2. TNG QUAN CÁC NGHIÊN CU CÓ TRC
Trong tài liu “Phân cp  ông Á, tng cng hiu lc cho chính quyn đa
phng” xut bn nm 2005, nhóm chuyên gia ca Ngân hàng Th gii cho rng
phân cp ngân sách ca Vit Nam thay đi v tp trung  mc va phi, chính
quyn trung ng vn gi quyn kim soát đáng k đi vi chính quyn đa phng
(Roland White và Paul Smoke, trang 9). Chính quyn đa phng ch đc quy đnh
mc thu gii hn đi vi mt s loi thu và phí nht đnh. Vic thiu quyn kim
soát thu sut biên làm mt đi trách nhim gii trình v thu ca chính quyn đa
phng. Chính quyn đa phng s có đng c tìm các ngun thu không chính


2
Tham chiu Thông t 59/2003/TT-BTC ngày 23/6/2003 ca B Tài chính.

5


thc t thu và phi thu và có l a chung mt chin lc thu thu lng lo
(Robert R. Taliercio, trang 165); chuyn giao cân đi ngân sách da trên chênh lch
gia nhu cu chi tiêu và thu nhp d tính có th to đng c mang tính tiêu cc vì
vi các khon thu nhp cao hn thì các khon chuyn giao nhn đc s thp đi

(Ngân hàng Th gii 2004b).
Báo cáo chung ca Chính ph Vit Nam và Ngân hàng Th gii (2005)
“ánh giá tng hp chi tiêu công, đu thu mua sm công và trách nhim tài chính
2004” cho rng vic đa phng đc gi li mt phn s thu vt d toán có th
to đng c thúc đy tng thu thu ti đa phng. Cách thc hiu qu đ nâng cao
trách nhim gii trình và kh nng đáp ng v mt ngân sách là giao cho chính
quyn đa phng mt mc đ t ch v thu tng ng vi tim nng ngun lc
và kh nng qun lý.
Trong tài liu đi thoi chính sách s 2/2005 ca Chng trình phát trin
Liên hip quc “Phân cp trong mt h thng thu thng nht – Thu ngân sách ti
Thành ph H Chí Minh 2001 – 2004”, Nhóm nghiên cu cho rng vic kt hp
quyn hn chi tiêu đã đc phân cp vi h thng thu ngân sách tp trung có tác
đng ti c cu khuyn khích c  cp trung ng và cp đa phng (trang 7).
Chính quyn cp tnh không thc s kim soát mc thu ngân sách ca mình nên s
dao đng v mc thu ca chính quyn ch yu là do nhng thay đi mà Trung ng
đa ra. Các khon thu t các loi thu phân chia gia ngân sách trung ng và ngân
sách đa phng tng tng đi liên tc nhng s tng này không phn ánh s gia
tng v n lc thu thu hay kt qu khai thác tt hn các ngun thu (trang 24).
Nghiên cu ca Ninh Ngc Bo Kim và V Thành T Anh (2008) “Phân
cp ti Vit Nam: Các thách thc và gi ý chính sách nhm phát trin bn vng”
cho rng trách nhim chi không gn lin vi các ngun tài chính ca chính quyn
đa phng; quyn t quyt thu, chi ca chính quyn đa phng hn ch; chia s
thu không công bng gia các tnh giàu và tnh nghèo, các tnh phi tp trung
ngun lc đ thu mt s loi thu thay cho chính quyn trung ng mà không đc
chính quyn trung ng bù đp tho đáng.

6


Nghiên cu ca S ình Thành và Bùi Th Mai Hoài (2009) “Thit lp mô

hình ngân sách đô th cho các thành ph ln  Vit Nam” cho rng: Ngân sách
trung ng đang cân đi thay cho ngân sách đa phng, phân cp tài khóa cha
phân bit đc đim gia tài khóa chính quyn đô th và tài khóa chính quyn nông
thôn. Nên giao cho chính quyn đa phng quyn quyt đnh mt s khon thu
thu gn vi li ích công chúng và tài sn đa phng nh thu nhà đt, thu thu
nhp cá nhân và chuyn dn các khon thu phân chia thành khon thu riêng cho đa
phng.
Báo cáo công vic s 148 ca Ngân hàng Phát trin Á Châu (2009) “Fiscal
Decentralization, Fiscal Incentives, and Pro-Poor Outcomes: Evidence from Viet
Nam”, cho rng phân cp ngân sách s to ra bn dng khuyn khích: S công bng
trong chia s ngun thu s thúc đy s ch đng ca đa phng tiêu dùng cho
ngi nghèo, khuyn khích đy mnh và đáp ng tiêu dùng đa phng, khuyn
khích tng cng trách nhim tham gia vào quy trình xây dng và hoch đnh ngân
sách quc gia, khuyn khích trách nhim công b và kim soát các báo cáo điu
hành ngân sách thng niên (trang 13).
V đo lng tác đng ca các yu t kinh t đn ngun thu ngân sách, các
nghiên cu trc đây tp trung vào kh nng đánh thu  cp quc gia, gm có:
Nghiên cu ca Lotz and Morss (1970), Chelliah, Baas and Kelly (1975) và Tait,
Gratz và Eichengreen (1979). Nghiên cu ca Tait, Gratz và Eichengreen  63 quc
gia đang phát trin đã cho thy t s thu quan h đng bin vi GDP/đu ngi,
nghch bin vi t trng nông nghip/GDP và đng bin vi các quai thu nh: t
trng xut khu (không gm xut khu khoáng sn)/GDP, t trng khai
khoáng/GDP.

Lun vn này s tip tc k tha các kt qu nghiên cu có trc đ gii
thích v kh nng và đng c t cân đi ngân sách ca nhóm 10 tnh thu nhp trung
bình trong chu k ngân sách 2004 – 2006, các yu t tác đng đn kh nng thu
ngân sách đa phng. Có đng c tt nào rút ra t thành qu ca các tnh này làm

7

kinh nghim đ các nhà hoch đnh chính sách ca trung ng s dng vào ci thin
chính sách qun lý tài chính công trong thi gian ti không; nhng khuyn ngh đi
vi chính quyn đa phng đ m rng c s thu.

8


CHNG 2
TÁC NG CA LUT NGÂN SÁCH NM 2002 N NG
C THU NGÂN SÁCH CA CHÍNH QUYN CÁC TNH
2.1. NHÓM 10 TNH THU NHP TRUNG BÌNH CÓ KH NNG T CÂN
I VÀ THNG D NGÂN SÁCH KHÔNG?
2.1.1. S khác bit v c s thu, kh nng thu gia các tnh  Vit Nam
2.1.1.1. Nhng tnh t cân đi ngân sách t trc đn nay
Thc hin Lut Ngân sách 1996 đn nm 2003 có 5/63 tnh, chim 7,93%
tng s tnh trong c nc t cân đi ngân sách đa phng và có chia s ngun thu
v ngân sách trung ng. Các tnh này gm: Hà Ni, TP. H Chí Minh, ng Nai,
Bình Dng, Bà Ra – Vng Tàu (t đây v sau gi tt là nhóm tnh có thu nhp
cao) là nhng trung tâm kinh t ln hoc là ni chim t trng ln các ngành công
nghip, dch v trong c nc và khu vc.
u chu k ngân sách 2004 – 2006, Trung ng quy đnh có thêm 10 tnh (t
đây v sau gi tt là nhóm tnh có thu nhp trung bình) phi t cân đi ngân sách và
chia s ngun thu v ngân sách trung ng, tng s tnh có thng d ngân sách lên
15/64, chim 23,43% tng s tnh trong c nc. Nhóm 10 tnh này phân b đu
trong ba min và cng là nhng trung tâm kinh t trong các vùng kinh t.
T l chia s ngun thu gia ngân sách trung ng và ngân sách đa phng
không cho thy quy lut thng nht trong vic xác đnh t l này. T l chia s
dng nh không phi là bin gii thích duy nht cho kh nng thng d ngân sách

đa phng. Cùng nhóm tnh thu nhp cao nhng t l ngun thu đc gi li ca
TP H Chí Minh tng t 29% nm 2002 lên 33% nm 2003 và gim xung 29%
nm 2004; trong khi đó Hà Ni tng t 30% nm 2002 lên 32% nm 2003 và đc
gi nguyên. a s các tnh thuc nhóm thu nhp trung bình có t l chia s v ngân
sách trung ng rt thp. Các tnh Tây Ninh, Long An, Tin Giang, Vnh Long có
t l chia s v ngân sách trung ng ch 1% và đn chu k ngân sách 2007 – 2009

9


tr thành tnh nhn cp bù t ngân sách trung ng – điu này cho thy t l chia s
mang tính áp đt nhiu hn là đc tính toán trên c s công bng gia các tnh.

Bng 2.1: Nhng tnh t cân đi ngân sách đa phng và có chia s ngun thu
cho ngân sách trung ng
Tên tnh
T l ngun thu chia s ngân sách đa
phng đc hng (%)
Giai đon 2002 -
2003
Giai đon 2004 -
2006
Nhóm tnh thu nhp cao
Hà Ni 30 32
Thành ph H Chí Minh 24* 29
ng Nai 53 49
Bình Dng 52 44
Bà Ra - Vng Tàu 48 42
Nhóm tnh thu nhp trung bình
Qung Ninh 100 98

Hi Phòng 100 95
Vnh Phúc 100 86
à Nng 100 95
Khánh Hòa 100 52
Tây Ninh 100 99
Long An 100 99
Tin Giang 100 99
Vnh Long 100 99
Cn Th 100 50**
*,**: T l chia s ca TP H Chí Minh nm 2003 là 33%,ca TP Cn Th nm 2004 là 95%
(Ngun: B Tài chính)


10


2.1.1. 2 S khác bit khá rõ v kh nng thu thu gia các tnh
2.1.1.2.1 Các tnh thu nhp cao và thu nhp trung bình có thu ngân sách/đu ngi
cao hn bình quân c nc
Hình 2.1.1 cho thy đn cui chu k ngân sách 2004 – 2006, hu ht 15 tnh
thng d ngân sách đu có ch tiêu thu ngân sách đc hng/dân s cao hn mc
bình quân chung c nc. Mc dù ch tiêu này cha th hin quy mô c s thu và
n lc thu, nhng s cách bit kh nng thu vi nhóm tnh còn li gi ý s mt
cân bng ngang ngân sách cp tnh vn còn ln, đòi hi nu mun tng thêm s tnh
thng d ngân sách thì trung ng phi có nhng điu chnh chính sách thích hp.
Không có s tng quan hp lý gia thu ngân sách/đu ngi vi t l chia
s ngun thu đc n đnh. à Nng có thu ngân sách/đu ngi nm 2006 là 4,1
triu VN (xem ph lc 3), cao hn 2 ln ch tiêu này ca Khánh Hòa (1,63 triu)
nhng t l np ngun thu cho ngân sách trung ng ch có 5%, trong khi đó Khánh
Hòa là 48%. Tng t, Hà Ni có ch tiêu thu ngân sách/đu ngi là 2,85 triu,

cao hn ch tiêu này ca TP. H Chí Minh nhng t l trích np ngân sách trung
ng ca 2 tnh tng ng là 68% và 71%.
Hình 2.1.1
A N GIANG
TR À VINH
H

U GI ANG
C

N TH

V

N H L ON G
TI

N GIAN G
LONG AN
B ÌNH P H

C
B À R

A - V

N G T ÀU
B ÌNH D

NG

TP . H

C HÍ M I NH
GIA LA I

K NÔN G
B ÌNH THU

N
N INH THU

N
B ÌNH

N H
QU

N G NG ÃI
QU

N G N A M
KHÁN H HÒA

À N

N G
QU

NG T R


QU

N G BÌ N H
N GH

A N
THANH HÓA
THÁI B ÌN H
N A M

N H
H

N G Y ÊN
H

I D

N G
V

N H P H Ú C
H

I P H ÒN G
HÀ N

I
LAI C HÂU


I

N BI ÊN
S

N LA
HÒA B ÌN H
B

C GI AN G
P HÚ TH

B

C C

N
YÊN B ÁI
LÀO C A I
L

N G S

N
C A O B

N G
TU YÊN QU ANG
HÀ GIANG
QU


N G N IN H
Bình quân c nc
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
4000
4500
0,0 1.000,0 2.000,0 3.000,0 4.000,0 5.000,0 6.000,0 7.000,0
Dân s (ngàn ngi)
Ngàn VND/ngi

Hình 2.1: Thu ngân sách đa phng đc hng/đu ngi nm 2006
(Ngun: S liu B Tài chính và tính toán ca tác gi (Ph lc 3))

11


Trong s các tnh đc ngân sách trung ng cp bù (sau đây gi tt là nhóm
tnh thu nhp thp) li có mt s tnh nh Bình nh, Bình Thun, Bình Phc có
thu ngân sách/đu ngi cao hn mc bình quân c nc. iu này mt ln na cho
thy t l chia s ngun thu vn mang tính mm trong phân chia ngân sách.
2.1.1.2.2 Nhóm tnh thu nhp trung bình có s tng trng mnh ngun thu trong
chu k ngân sách 2004 - 2006
Nhóm tnh thu nhp trung bình đã có s ci thin đáng k các yu t kinh t

tác đng đn kh nng ngun thu đa phng. Nét đc trng ca phân cp ngân sách
Vit Nam là chính quyn đa phng mun tng kh nng ngân sách đ bo đm chi
tiêu thì cách la chn duy nht là n lc m rng c s thu và ci thin công tác
hành thu. Kt qu n lc ca các đa phng trong vic phân b li ngun lc, ci
thin h tng và môi trng kinh doanh là GDP/đu ngi ca nhóm tnh thu nhp
trung bình trong giai đon 2004 – 2006 đã tng gn gp đôi so vi giai đon 2002 –
2003, theo kp mc tng ca nhóm tnh thu nhp cao và to khong cách rõ rt vi
nhóm tnh thu nhp thp. Tc đ tng trng GDP ca nhóm tnh này tng t
11,5%/nm lên 13,2%/nm, cao hn tc đ tng ca hai nhóm tnh còn li.
S doanh nghip hot đng trên đa bàn  mc cao gp đôi so vi nhóm tnh
thu nhp thp (có  Bng 2.2 trang sau).
Tng thu ngân sách trên đa bàn/GDP ca nhóm tnh thu nhp trung bình
chim 25% GDP, duy trì xp x vi nhóm thu nhp cao trong c hai chu k ngân
sách và cao gp đôi so vi nhóm tnh thu nhp thp, cho thy li th ngun thu 
nhng tnh có nhiu doanh nghip trung ng và doanh nghip có vn đu t nc
ngoài đóng trên đa bàn.
Có n lc cân bng ngân sách ca nhóm tnh thu nhp trung bình. Bng 2. 2
cho thy ch tiêu ngun t thu và ngun thu chia s/GDP ca nhóm tnh này không
nhng duy trì  mc cao mà còn tng trng cao (t 3,2% lên 8%). Ngun t
thu/GDP gi  mc cao nht (5,9%) cho thy các n lc ci thin ngun thu đã có
t trc. Ngun thu chia s ca nhóm tnh này tng mnh t 3,2% lên 8%, bình
quân tng 2,4%/nm, cao hn mc tng ch tiêu tng ng  các tnh nghèo.

12


Bng 2.2: Các ch tiêu ch yu ca các nhóm tnh
Ch tiêu
Nhóm tnh thu
nhp cao

Nhóm tnh thu
nhp trung bình
Nhóm tnh thu
nhp thp
2002 -
2003
2004 -
2006
2002 -
2003
2004 -
2006
2002 -
2003
2004 -
2006
GDP/đu ngi (triu VN) 23,5

42,8

6,4

11,2

4,1

6,9

Tc đ tng GDP (%) 12,2

10,2

11,5

13,2

10,4

11,5

S DN hot đng trong nm 6247

11223

1043

1619

548

841

Thu NS trên đa bàn/GDP (%)
23.1

28.7

24.3

25.4

10.4

12.6

Ngun t thu/GDP (%)
3.4

3.7

5.9

5.9

2.2

3.6

Ngun thu chia s/GDP (%)
4.3

4.7

3.2

8.0

1.0

3.6

(Ngun: Tính toán ca tác gi trên c s s liu thu ngân sách ca B Tài chính; s
liu GDP, dân s, doanh nghip ca Tng cc Thng kê)

2.1.1.2.3 Kh nng tài tr chi tiêu t ngun thu đc hng ca nhóm tnh thu
nhp trung bình xp x nhóm tnh thu nhp cao
Bng 2. 3 phân tích kh nng tài tr cho chi tiêu d toán t các ngun thu
đc hng ca chính quyn đa phng, cha tính ngun chuyn giao cân bng
dc và chi chuyn giao theo chng trình mc tiêu.
S liu  ba mc đ cao, trung bình và thp cho thy trong giai đon t 2002
đn 2007, nhóm tnh thu nhp cao vn tip tc duy trì bn vng kh nng cân bng
ngân sách t 88,7% lên 102,3%, tnh thp nht cng tng t 63,2% lên 86,3%.
Nhóm tnh thu nhp trung bình cng duy trì tng trng n đnh kh nng cân bng
ngân sách t 47,3% lên 69%, cao gp đôi so vi nhóm tnh thu nhp thp.


13


Bng 2.3: Kh nng tài tr chi tiêu t các ngun thu đc hng (đvt %)
2002

2003

2004

2005

2006

2007

Nhóm các tnh thu nhp cao
Bình quân
88.7

89.2

91.3

79.1

76.5

102.3

Cao nht
116.3

112.6

128.8

105.4

90.6

129.9

Thp nht

63.2

71.9

73.1

65.2

62.5

86.3

Nhóm các tnh thu nhp trung bình
Bình quân
47.3

61.0

75.1

74.6

73.7

69.0

Cao nht
78.4

85.3

82.7

92.4

102.0

111.8

Thp nht
34.2

41.2

65.8

54.8

46.5

42.2

Nhóm các tnh thu nhp thp
Bình quân
32.6

30.1

36.6

37.0

33.1

33.6

Cao nht
81.9

58.7

91.7

74.1

69.9

75.9

Thp nht na

na

na

na

na

na

(Ngun: S liu ca B Tài chính và tính toán ca tác gi)

Kh nng tài tr chi tiêu ca nhóm tnh thu nhp trung bình đã tng t 61%
nm 2003 lên 75,1% nm 2004, cao hn so vi hai nhóm tnh còn li, cho thy có
n lc cân bng ngân sách trong nm đu tiên thc hin Lut NS 2002, nhng
không đng đu gia các tnh. S liu cng cho thy có tnh thuc nhóm thu nhp
trung bình nhng kh nng t cân đi ngân sách ch đt 42% và ngun thu kém n
đnh bn vng.
Kh nng tài tr chi tiêu cng ph thuc vào xu hng thay đi quy mô thu
và chi. Hình 2.2.2.2 di đây cho thy t trng chi ngân sách/GDP ca nhóm tnh

14


thu nhp trung bình vn duy trì tng đu, ngha là chúng ta đã loi tr kh nng ch
s thu/chi tng do s st gim ca chi tiêu.
 Vit Nam, các ngun thu ngoài ngân sách đóng góp khá ln vào chi tiêu
hng nm ca các đa phng. Ngun thu này gm các khon đóng góp trc tip t
ngi dân vào xây dng các công trình công cng thông qua c ch t qun, các
ngun tài tr trc tip ca t chc và cá nhân cho t chc th hng, các ngun đu
t t vn t có, vn vay ca doanh nghip, các khon vn đng tài tr…nhng ít
đc phn nh c th trên các s liu báo cáo tài chính. ây là mt hn ch ca kt
qu nghiên cu v kh nng tài tr chi tiêu t các ngun thu ca đa phng.

2.1.2 Các ngun thu chính và tc đ tng trng
Mc này phân tích c cu các ngun thu chính đóng góp vào n lc cân bng
ngân sách ca nhóm tnh thu nhp trung bình đ tìm ra nhng xu hng chung và
đim khác bit ca các tnh.
2.1.2.1 Các ngun thu chính ca nhóm tnh thu nhp trung bình đc duy trì

xp x vi nhóm tnh thu nhp cao
Hình 2.1.2 cho thy các ngun thu chính trong tng thu ngân sách ca nhóm
tnh thu nhp trung bình trong giai đon 2003 – 2006 gm: thu t đt, thu thu nhp
doanh nghip và thu VAT t khu vc kinh t t nhân, thu tiêu th đc bit, thu
phí và l phí trc b.
Ngun thu t đt chim t trng cao trong c cu ngun thu và gia tng mnh
trong giai đon 2003 – 2006.  các tnh thu nhp cao ngun thu này tng t 17,47%
lên 30,95%,  nhóm tnh thu nhp trung bình là 32,79% lên 39,68%. Vì Pháp lnh
thu nhà đt hin hành cha thu thu nhà và cha quy đnh v thu nhà
3
nên ngun t
tin giao quyn s dng đt và cho thuê đt chim t trng ch yu (98%) trong
tng thu t đt (xem thêm ph lc 4).


3
Ngun: Tham chiu Pháp lnh thu nhà đt nm 1992

15


Tuy nhiên, ngun thu t giao quyn s dng đt không phi là ngun thu
bn vng và d phát sinh tình trng đu c đt đai. Trong dài hn, các đa phng
cn đc khai thác ngun thu bn vng t thu nhà đt.
Sau khi thc hin Lut NS 2002, c cu ngun thu chính có thay đi nhng
cha xác lp ngun thu bn vng cho cân bng ngân sách ca nhóm tnh thu nhp
trung bình. Trong khi nhóm tnh thu nhp cao gia tng n đnh ngun thu t khu
vc kinh t t nhân t 19,09% (nm 2003) lên 19,61% (nm 2004) và 23,34% (nm
2006) thì con s tng t ca nhóm tnh thu nhp trung bình là t 16,63% lên
19,81% và gim xung còn 14,65%. Ngun thu t thu tiêu th đc bit, thu t phí

và l phí trc b ca nhóm tnh thu nhp trung bình cng din bin theo xu hng
tng trong nm 2004 nhng gim đn nm 2006.
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
C
nc
Nhóm
tnh thu
nhp
cao
Nhóm
tnh thu
nhp
trung
bình
C
nc
Nhóm
tnh thu
nhp
cao

Nhóm
tnh thu
nhp
trung
bình
C
nc
Nhóm
tnh thu
nhp
cao
Nhóm
tnh thu
nhp
trung
bình
Nm 2003 Nm 2004 Nm 2006
Hình 2.1.2 T trng các ngun thu chính giai đon 2003 - 2006
(Không tính ngun thu t du thô và thu t DN có vn đu t nc ngoài)
Thu khác
Phí xng du
Thu XSKT
Thu t DNNN
Thu TTB
Thu thu nhp
cá nhân
Phí và l phí
trc b
Thu t khu vc
kinh t t nhân

Thu v nhà đt

Hình 2.2: T trng các ngun thu chính giai đon 2003 – 2006
(Không tính ngun thu t du thô và thu t DN có vn đu t nc ngoài)
(Ngun: S liu ca Tng cc Thng kê và tính toán ca tác gi).

Phân tích cng gi ý rng chính sách ci thin c cu ngun thu ca nhóm
tnh thu nhp trung bình cn tp trung vào ci thin môi trng kinh doanh, nâng
ss


16


cao nng lc canh tranh cho khu vc sn xut và dch v, ci thin cht lng phc
v ca khu vc nhà nc và tng nng lc qun lý thu thu đi vi ngi có thu
nhp cao.
2.1.2.2 Ngun thu chính ph thuc li th vn có ca tng tnh
Bng 2.3 (trang sau) cho thy ngun thu t giao quyn s dng đt chim t
trng ln trong ngun thu ca c 6 tnh, cao nht là à Nng mc 65% và thp nht
là Khánh Hòa mc 12%. So vi nm 2003, tc đ tng ngun thu này cho thy mc
đ khai thác ngun thu t đt khá chênh lch gia các tnh: Vnh phúc có mc đ
tng 852%, Tin Giang 224%, Khánh Hòa 110% và thp nht là Qung Ninh 8%.
Ngun thu thu VAT và thu TNDN t khu vc kinh t t nhân cng chim
t trng cao trong c cu ngun thu ca các tnh này. Tnh Tin Giang có t trng
cao nht 41%, tip đn là Cn Th 36% và thp nht là Khánh Hòa 13%. Tc đ
tng so vi nm 2003 cao nht là Qung Ninh 113% và Khánh Hòa 103%.
Thu tiêu th đc bit mi b sung vào ngun thu riêng ca đa phng theo
Lut NS 2002 nhng cha có đóng góp đáng k vào thu ngân sách ca các đa
phng, tr Khánh Hòa ngun thu này chim t trng 43% và đã duy trì khá cao t

nm 2003.
Thu thu nhp cá nhân tuy có gia tng mnh so vi nm 2003 nhng vn
chim t trng t 1,2% đn 4,1% trong các ngun thu.
Phí xng du là ngun mi b sung vào thu riêng ca đa phng, cha tr
thành ngun thu quan trng cho hu ht các tnh.
Ngun thu t khu vc doanh nghip nhà nc so vi nm 2003 đã st gim
mnh v t trng và tc đ tng trng , tr Khánh Hòa và Cn Th là hai tnh vn
còn tip tc có t trng thu khá ln t khu vc doanh nghip nhà nc. Kt qu này
cng phù hp vi s thu hp quy mô kinh t nhà nc do thc hin chính sách c
phn hóa doanh nghip ca Chính ph.
Ngun thu t phí, l phí và l phí trc b đang có s gia tng đáng k cùng
vi quá trình ci thin cht lng dch v  các đa phng. Qung Ninh có t trng

17


cao nht 27% và tc đ tng so vi 2003 là 158%, các tnh còn li có t trng t 6 –
10% và tc đ tng trung bình 30%/nm.
Bng 2.4: Các ngun thu chính trong tng thu nm 2006 ca mt s tnh
n v tính: %

Thu t
DNNN
VAT và
thu
TNDN
Thu
TTB
Thu
thu

nhp cá
nhân
Phí và
l phí
trc b

Thu
XSKT

Phí
xng
du
Thu v
nhà đt
Thu
khác
Qu
ng Ninh










T
 trng

2.8

16.7

2.2

2.5

27.5

1.4

7.1

16.3

23.3

Tng so vi 2003 -5.0

112.6

69.9

308.2

157.8

37.6

63.2

-8.2

102.0

V
nh Phúc










T
 trng

5.0

18.2

0.3

2.8

8.9

36.3

3.4

21.8

3.3

Tng so vi 2003
-
33.0

47.8

3403.3

15.6

59.7

52.2

88.1

852.4

4.4

à Nng

T
 trng

2.6

13.7

0.3

1.2

6.3

2.0

4.3

64.6

5.1

Tng so vi 2003
13.6

92.4

-
6.3

64.9

71.5

51.6

20.4

10.7

168.0

Khánh Hòa









T trng 14.8

13.2

47.1

1.4

5.6

2.5

1.6

12.0

1.8

Tng so vi 2003
119.4

102.6

54.5

164.0

33.1

63.2

10.4

109.7

-
80.9

Ti
n Giang










T
 trng

5.6

40.6

0.2

4.1

9.8

0.0

10.2

21.5

8.1

Tng so vi 2003 67.6

87.5

57.4

56.1

64.2

66.7

125.4

223.5

29.0

C
n Th


T trng 14.5

35.6

0.7

3.8

9.7

0.0

10.8

18.6

6.3

Tng so vi 2003 56.0

53.7

-63.1

128.5

78.3

41.1

-13.6

73.2

650.1

(Ngun: Tính toán t s liu ca B Tài chính)