MỘT THỜI ĐẠI TRONG THI CA (tiết 1)

TRƯỜNG THPT VĨNH LINH
SVTT: LÊ THỊ THÚY HẰNG
GVHD: NGUYỄN THỊ THANH
Tiết: 4-Thứ 4 ngày 16 tháng 3 năm 2011
Ngày soạn: 18.2.2011
MỘT THỜI ĐẠI TRONG THI CA
(trích)
- Hoài Thanh-
A. Mục tiêu
I. Chuẩn
1. Kiến thức: Thông qua bài học, giúp HS:
- Hiểu được quan niệm của Hoài Thanh về “tinh thần thơ mới” trong ý nghĩa văn
chương và xã hội
- Thấy rõ nghệ thuật nghị luận văn chương khoa học, chặt chẽ, thấu đáo và cách
diễn đạt tài hoa, tinh tế, giàu cảm xúc của tác giả
2. Kĩ năng:
- Phân tích được những nét đặc sắc trong phong cách nghị luận văn chương của
Hoài Thanh
3. Thái độ:
- Nâng cao năng lực thẩm mĩ, giúp HS biết cảm thụ cái đẹp của ngôn ngữ văn
chương
II. Nâng cao:
- Tiếp thu cách viết nghị luận văn chương của Hoài Thanh để sáng tạo trong bài
viết cá nhân
- Đồng cảm với nỗi niềm của các nhà thơ mới
B. Phương pháp: trình chiếu, thuyết giảng
C. Chuẩn bị của thầy và trò
1. Giáo viên:
- Thiết kế giáo án điện tử
2. Học sinh:
- Tìm hiểu bài theo hệ thống câu hỏi ở SGK

D. Tiến trình bài dạy
1. Kiểm tra sĩ số
2. Kiểm tra bài cũ
3. Dạy bài mới
* Đặt vấn đề:
“Cuộc đời của Hoài Thanh từ thuở thiếu thời cho đến lúc trái tim ngừng đập là
một chuỗi dài của những cuộc tìm kiếm đầy thích thú mê say cái hay và vẻ đẹp của
văn chương. Như một nhà địa chất cần mẫn và yêu nghề, Hoài Thanh đã phát hiện
được không ít vàng ngọc của thơ ẩn trong lớp bụi thời gian hoặc trong các mạch
chìm nổi của cuộc đời, nhất là trong hiện tại” (Từ Sơn). Và cũng đúng như lời thơ
bất hủ của Nguyễn Du: “Sống là thể phách, thác là tinh anh”, với Hoài Thanh, cái
tinh anh mà ông để lại cho đời chính là những tác phẩm phê bình văn học tài hoa và
tinh tế, mà đỉnh cao là cuốn “Thi nhân Việt Nam”. Đoạn trích “Một thời đại trong
thi ca” là đoạn trích tiêu biểu cho tài năng thẩm bình văn học của con người tài hoa
này.
HOẠT ĐỘNG CỦA THẦY VÀ TRÒ NỘI DUNG GHI BẢNG
* TÌM HIỂU TIỂU DẪN
- GV: Dựa vào phần Tiểu dẫn ở SGK,
em hãy cho biết một vài nét về cuộc đời
và sự nghiệp của Hoài Thanh
- HSTL
- GV chốt ý:
+ Hoài Thanh (1909-1982), xuất thân
trong một gia đình nhà nho nghèo yêu
nước ở Nghệ An.
+ là một trong những nhà phê bình văn
học xuất sắc nhất của nền văn học Việt
Nam hiện đại. Ông có biệt tài trong việc
thẩm bình thơ. Cách phê bình của ông
thiên về thưởng thức và ghi nhận ấn

tượng. Ông gọi lối phê bình của mình là
“lấy hồn tôi để hiểu hồn người”, tuy
nhiên, không phải không có một căn cốt
lí luận vững chắc. Văn phê bình của
Hoài Thanh thường nhẹ nhàng, tinh tế,
tài hoa và luôn thấp thoáng một nụ cười
hóm hỉnh. Năm 2000, Hoài Thanh được
Nhà nước tặng giải thưởng Hồ Chí Minh
về văn học nghệ thuật.
“Một đời làm văn tôi chỉ tìm cái hay cái
đẹp để bình. Đó là điều ham muốn của
tôi. Vậy mà tôi đã vấp phải khối chuyện
phiền: kẻ yêu, người ghét. Thậm chí tôi
còn bị vu cáo, bị nói oan. Tôi biết vậy
nhưng không thể sống khác, viết khác cái
tạng của mình. Điều mà tôi có thể hoàn
toàn yên tâm và tự hào trước lúc đi xa là
tôi đã sống và viết hoàn toàn trung
thực”(Hoài Thanh)
+ Tác phẩm chính
- GV: Giới thiệu về tác phẩm “Thi nhân
Việt Nam” (giới thiệu sách)
- GV: Em hãy nêu vị trí, thể loại, bố
cục của đoạn trích “Một thời đại trong
thi ca”
- HSTL
- GV: Đoạn trích này là phần căn cốt
của bài tiểu luận cùng tên, được xem là
công trình tổng kết có giá trị về phong
I. Tiểu dẫn

1. Nhà phê bình Hoài Thanh(1909-
1982)
+ xuất thân trong một gia đình nhà
nho nghèo yêu nước ở Nghệ An
+ nhà phê bình văn học xuất sắc nhất
của nền văn học Việt Nam hiện đại-
> lối phê bình thiên về thưởng thức
và ghi nhận ấn tượng, “lấy hồn tôi để
hiểu hồn người”.
+ Tác phẩm chính:
2. Tác phẩm “Thi nhân Việt Nam”
- Là bản tổng kết sự kiện văn học
lớn: phong trào thơ mới-”cuộc cách
mạng trong thi ca” Việt Nam đầu thế
kỉ XX.
- Tác phẩm có giá trị khoa học, là
áng văn phê bình bất hủ.
3. Đoạn trích “Một thời đại trong
thi ca”
a. Vị trí: nằm cuối phần tiểu luận
cùng tên mở đầu cho Thi nhân Việt
Nam.
b. Thể loại: nghị luận văn chương
c. Bố cục: 3 phần
- P1: từ đầu nhìn vào đại thể
- P2: cứ đại thể tội nghiệp quá
- P3: còn lại
=> Đoạn trích là sự tổng kết sâu sắc
về phong trào thơ Mới.
trào thơ Mới.

Nhìn tổng thể, Thi nhân Việt Nam là
công trình biên khảo có giá trị tin cậy
cao về phong trào Thơ mới, cả về ba
mặt: nghiên cứu, phê bình và tuyển thơ.
Một thời đại trong thi ca là điểm sắc nét
của cuốn sách, đề cập đến nhiều vấn đề
bao gồm: (1)Nguồn gốc thơ mới (không
chỉ tìm nguồn gốc thơ mới từ sự tiếp xúc
với phương Tây, mà trước hết phải tìm
nó từ đời sống tinh thần xã hội Việt Nam
đương thời); (2)cuộc tranh luận thơ mới-
thơ cũ; (3) vài nét về con đường phát
triển 10 năm của thơ mới; (4)đặc điểm về
hình thức và thể loại; (5)triển vọng trước
mắt của thơ mới; (6) tinh thần cốt lõi của
thơ mới; (7) tấn bi kịch của cái "tôi"; (8)
sự bế tắc sau 10 năm phát triển của thơ
mới (với sự xuất hiện của các khuynh
hướng thơ bí hiểm như thơ Bích Khê,
Nguyễn Xuân Sanh v.v.), đồng thời gợi ý
cho các nhà thơ về nỗ lực vượt thoát khỏi
sự bế tắc (trở về cội nguồn dân tộc, tìm
đến di sản tinh thần của cha ông, nhất là
ca dao)
* ĐỌC-HIỂU ĐOẠN TRÍCH
- HS đọc đoạn trích
- GV: Em hãy trình bày và nêu nhận
xét về mạch lập luận của đoạn trích
- HSTL
- GV: Đầu tiên, tác giả đặt vấn đề đi tìm

“tinh thần thơ mới”, sau đó, thống nhất
các tiêu chí để nghiên cứu vấn đề, chỉ ra
hạt nhân cốt lõi của vấn đề (cái tôi), sự
biểu hiện và vận động của nó trong
phong trào thơ mới. Như vậy, mạch lập
luận khá chặt chẽ, logic, khoa học, thuyết
phục được người đọc.
- GV: Em đánh giá như thế nào về hai
câu thơ được tác giả trích dẫn ở phần
đầu đoạn trích?
- HSTL
- GV: Hai câu thơ được tác giả trích dẫn
II. Đọc-hiểu đoạn trích
* Mạch lập luận của đoạn trích
TINH THẦN THƠ MỚI
Con đường đi tìm tinh thần thơ mới
Tinh thần thơ cũ
Cái ta
Tinh thần thơ mới
Cái tôi

Sự vận động của thơ mới xung
quanh cái tôi và bi kịch của nó
thể hiện dụng ý của người viết. Một câu
thơ hiện đại lại chứa đựng những hình
ảnh mang tính ước lệ, đậm chất cổ điển,
một câu thơ trung đại lại mang màu sắc
hiện đại. Đó là một cách gợi mở rất khéo
của tác giả, nó đặt ra trong tâm trí độc
giả một dấu chấm hỏi về cái ranh giới

đích thực giữa hai thời đại thơ ca. Từ đó,
tác giả đã vạch ra cái khó trên con
đường đi tìm tinh thần thơ mới, đó là:
ranh giới giữa thơ cũ và thơ mới không
phải rạch ròi, không dễ nhận ra, mà thơ
hay, thơ dở thì thời nào cũng có (dẫn
chứng: thơ Nguyễn Du, Hồ Xuân Hương,
Nguyễn Công Trứ > hiện tượng “lệch
pha”, phá vỡ thi pháp văn học trung đại;
thơ Xuân Diệu, Huy Cận, phảng phất
phong vị Đường thi, thơ Nguyễn Bính
đậm màu sắc dân gian ). Để giải tỏa sự
vướng mắc trong nhận thức của độc giả,
Hoài Thanh đã xác lập những nguyên tắc
cốt yếu khi đi tìm tinh thần thơ mới: phải
sánh bài hay với bài hay, phải nhìn vào
đại thể (đồng đại) và đặt thơ mới trong
sự đối sánh với thơ cũ (lịch đại) đề nhận
thấy sự khác biệt.
- GV: Em hãy lí giải tính đúng đắn của
các nguyên tắc mà Hoài Thanh nêu ra
trong đoạn trích.
- HS:
+ phải sánh bài hay với bài hay: vì chỉ
có bài hay mới toát lên được tinh thần
của thơ ca đích thực.
+ phải nhìn vào đại thể để đánh giá
khách quan, toàn diện, tránh cái nhìn
vụn vặt, phiến diện.
+ phải so sánh với thơ cũ để thấy được

sự khác biệt, từ đó mới xác lập cái cốt lõi
của tinh thần thơ mới.
- GV: Em có nhận xét gì về cách lập
luận của tác giả. Qua đó, em thấy được
điều gì?
- HSTL
- GV: Theo Hoài Thanh, điều cốt lõi
mà thơ mới đưa đến cho thi đàn Việt
Nam thời bấy giờ là gì?
1. Phần 1
- Trích dẫn thơ-> đưa ra luận cứ: Cái
khó là ranh giới giữa thơ cũ và thơ
mới không phải rạch ròi, không dễ
nhận ra, mà thơ hay, thơ dở thì thời
nào cũng có
- Xác lập nguyên tắc đi tìm tinh thần
thơ mới:
+ phải sánh bài hay với bài hay
+ phải nhìn vào đại thể
+ phải đối sánh với thơ cũ
-> Lập luận chặt chẽ, thể hiện cái
nhìn biện chứng, khách quan, khoa
học của tác giả về một vấn đề văn
học mới mẻ và phức tạp
2. Phần 2
- Tinh thần thơ cũ: TA-> Ý thức sâu
sắc về cộng đồng quốc gia, dân tộc
+ Thảng hoặc, cũng có những bậc kì
tài xuất hiện, nhưng đó không phải
là cái tôi mang nghĩa tuyệt đối

- Tinh thần thơ mới: TÔI -> Ý thức
sâu sắc về cá nhân, cá thể
+ Hành trình của cái tôi: bỡ ngỡ, lạc
loài - khó chịu- quen- đáng thương,
tội nghiệp-> hành trình dài, khó
khăn-> cái tôi mang nghĩa tuyệt đối
=> * Lối so sánh hình tượng, lời
văn giàu hình ảnh, cảm xúc
* Thể hiện cái nhìn sắc sảo của
tác giả về tinh thần thơ Mới: đó là
tiếng nói của cái tôi với ý nghĩa
tuyệt đối, gắn với sự giải phóng, trỗi
dậy, bừng nở của ý thức cá nhân
- HSTL: cái tôi
- GV: Theo Hoài Thanh, thơ mới chính
là hệ quả của “cái khát vọng cởi trói cho
thi ca, cái khát vọng nói rõ những điều
kín nhiệm u uất, cái khát vọng được
thành thực”, thành thực với cái tôi của
mình. Như vậy, tinh thần thơ mới kết
đọng trong một chữ tôi, đó là phát hiện
mới mẻ và sáng tạo của Hoài Thanh, để
làm nổi bật điều này, tác giả đã đặt thơ
mới trong mối tương quan với thơ cũ mà
tinh thần chủ đạo là cái ta. Vậy thì, cái
ta và cái tôi trong thơ mới và thơ cũ có
gì khác nhau?
- HSTL
- GV: Trong thơ cũ, cái tôi có xuất hiện
hay không? Em hãy nói rõ về biểu hiện

của cái tôi trong thơ cũ.
- HSTL
- GV: Thực ra, trong xã hội cũ, cái tôi cá
nhân bị nhạt nhòa trước cái ta chung của
cộng đồng dân tộc. Hình ảnh của một
con người cũng mang tầm vóc của giang
sơn: (Hoành sóc giang san cáp kỉ thu),
khát vọng của cá nhân cũng phải thấu
đạt khát vọng của đất trời (Đã mang
tiếng ở trong trời đất/ Phải có danh gì
với núi sông), thậm chí ngay cả khi lối
sống của một con người cũng mang cốt
cách của lớp nhà Nho tài tử (Ngày ba
bữa vỗ bụng rau bình bịch, người quân
tử ăn chẳng cầu no/ Đêm năm canh an
giấc ngáy kho kho, đời thái bình cửa
thường bỏ ngỏ). Nói như Hoài Thanh,
“cái bản sắc của cá nhân chìm đắm
trong gia đình, trong quốc gia như giọt
nước trong biển cả”, nó tiêu tan trong tư
duy nhận thức của con người suốt một
thời gian dài mà không ai hay.
Thảng hoặc, cũng có những bậc kì tài
xuất hiện, nhưng đó không phải là cái tôi
mang nghĩa tuyệt đối. Hiện tượng Hồ
Xuân Hương, Nguyễn Du, Nguyễn Công
Trứ có thể xem là sự manh nha của ý
thức cái tôi trong mạch nguồn thi ca dân
tộc, nhưng tiếng nói đó nếu đặt trong đại
thể, thì có thể khẳng định là còn mờ nhạt

và không thể đại diện cho tinh thần thơ
ca lúc bấy giờ.
- GV: Cái tôi trong thơ mới mang ý
nghĩa tuyệt đối, điều này khác hẳn với
cái tôi trong thơ cũ. Nhưng trước đó, cái
tôi đã phải trải qua một hành trình khó
khăn để xác lập một địa vị vững chắc
trong thi đàn Việt Nam hiện đại. Em hãy
nói rõ về hành trình của cái tôi?
- GV:
Đầu thế kỉ XX, xã hội Việt Nam trải qua
một cuộc biến thiên lớn trong lịch sử,
cùng với sự du nhập của chủ nghĩa tư
bản phương Tây là sự phát triển của đô
thị và sự ra đời của các tầng lớp khác
trong xã hội. Sự thay đổi về lối sống ảnh
hưởng đến tư duy của con người. Những
cuốn tân thư tân văn của Montesqueu và
Russo đã soi rọi một luồng tư tưởng
mới của Tây phương vào tầng lớp trí
thức Tây học. Người ta nói tiếng Tây,
dùng đồ Tây và học cách nghĩ của người
Tây. Tư tưởng cá nhân được khơi nguồn
mạch từ đó. Khi cái tôi bắt đầu cất tiêng
nói đầu tiên thì công chúng cảm thấy khó
chịu, bởi vì nó quá lạ lẫm, nó khiến
người ta “dị ứng”. Cái tôi mang dấu ấn
của phương Tây, người Việt Nam, trừ bộ
phận Tây học,vẫn còn mang nặng tư
tưởng Nho gia, bảo thủ, không muốn

thay đổi tư duy nhận thức. Nhưng dần
dần, người ta nhận ra cái tôi thật đáng
thương và tội nghiệp, bởi vì thân phận
của nó cũng chính là thân phận của mỗi
con người trên mảnh đất đau thương
này, bởi vì, chính nó đã khơi thấu nỗi
niềm của những con người mất nước, bế
tắc trước thời cuộc. Nó là một sự sẻ chia,
bởi vậy mà người ta đồng cảm với nó từ
lúc nào không hay.
- GV: Em có nhận xét gì về nghệ thuật
viết văn nghị luận của tác giả trong
phần 2? (biện pháp nghệ thuật, hiệu
quả)
- HSTL
- GV: Ý nghĩa của phần tìm hiểu tinh
thần thơ mới này là gì?
- HSTL
- GV: Hoài Thanh là một nhà phê bình
văn học tiêu biểu của nền văn học dân
tộc. Ông không chỉ có một tư duy sắc sảo
mà còn có một thứ cảm xúc thẩm mĩ đặc
biệt dành cho văn chương. Có thể nói,
“Thi nhân Việt Nam” là trái tim, là tâm
huyết, là hơi thở và là nguồn sống của
một con người sinh thời đã bén duyên nợ
với văn chương.
- GV: cho HS làm bài tập trắc nghiệm
IV. Củng cố:
- Nguyên tắc đi tìm tinh thần thơ mới và

- “Cái tôi” mang ý nghĩa tuyệt đối-tinh thần thơ mới
V. Dặn dò:
- Tìm hiểu sự vận động của thơ mới xung quang cái tôi và bi kịch của nó
- Liên hệ một số bài thơ tiêu biểu liên quan đến nội dung đoạn trích
VI. Rút kinh nghiệm












GVHDCM SVTT
Nguyễn Thị Thanh Lê Thị Thúy Hằng