Cách bảo quản mẫu rong.doc

Cách bảo quản mẫu rong, cỏ, tảo biển
- Đối với các loài rong nhỏ sống trên đá như rong vôi, mứt khi sưu tầm nên dùng các
dụng cụ để đào mang theo cả những viên đá nhỏ đó, những loại có kích cỡ lớn, ta có thể
cắt một số cành hoặc cây non, có thể trưng bày giới thiệu các mẫu rong có giá trị kinh tế
cao như: rong câu chỉ vàng, rong sụn, rong mơ, rong mứt.
- Các loài cỏ biển (15 loài) ở nước ta do việc phân bố và phát triển mạnh ở các vùng biển
miền Trung và Tây Nam bộ một số loại có kích cỡ nhỏ như: co họ, xoan, lươn, có thể sử
dụng cả cây hay khóm nguyên vẹn, loại cỏ phát triển nên sử dụng một phần lá, cành nhỏ.
- Tảo biển: Gồm các loại silic, tảo lam, giáp, kim dụng cụ thu vớt là các lưới mắt nhỏ
sau đó được chắt lọc cho ngay vào các lọ (bằng nhựa). Ngoài lọ nước được dán bằng các
loại băng dính, sử dụng bề mặt viết chữ chống nước, sau đó ta cố định mẫu (không cho
các tế bào phân huỷ biến dạng) bằng chất lugol theo tỷ lệ 3% - 4%, sau khi đã phân tích,
chụp ảnh, đánh giá, đối chiếu, các lọ tảo sẽ được pha ngâm với dung dịch.
- Rong - cỏ: Tảo biển đều sử dụng dung dịch Foocmôn để ngâm theo một tỷ lệ 5%
Foocmôn + 95% nước.
Các mẫu vật được xử lý để bảo quản dưới dạng mẫu khô
- Một số loài cá như: cá đuối, ó dơi, cá mập, nhám, nóc, bò những loại này có lớp da dày,
độ ráp, không vẩy và có khối lượng lớn nên có thể xử lý - giải phẫu ngâm tẩm hoá chất
và nhồi bông vải sợi vụn rồi khâu chúng lại tạo thành các mẫu trưng bày lưu trữ ở dạng
mẫu khô. Nhìn chung chỉ cần chúng có khối lượng chừng 1kg là thực hiện được. Cá nóc
(nóc nhím, nóc hòm) cá bò (bò gai, bò hoa), cá mập (mập trắng, mã lai), nhám (nhám hổ,
mèo).
Giải phẫu chúng bằng cách như sau: Dùng dao sắc nhọn sạch một đường thẳng theo chiều
dọc của bụng cá rồi lách moi hết thịt xương, các bộ phận nội tạng (quá trình làm không
được làm rách các mép da bị rạch; gẫy, cong, dập đuôi, vây cá) nếu có chỗ không đưa
dao kéo vào được thì phải để nguyên vẹn sau đó dùng xilanh – mũi tiêm nhỏ tiêm dung
dịch Foocmôn pha loãng vào, không được lấy quá nhiều thịt của cá, cần để tạo một độ
dày nhất định, phần đã được lấy thịt không nên để lồi lõm.
Sau khi giải phẫu xong tiến hành ngâm chìm mẫu trong bể, thùng chứa dung dịch
Foocmôn pha với nước có tỷ lệ 30% Foocmôn + 70% nước thời gian ngâm từ 7 - 14 ngày
để cho lớp da cá ngấm hoá chất có độ dai, cứng.

- Nhồi mẫu: Gắp cá ra từ bể ngâm vào môi trường nước ngọt sạch từ 3 - 5h, để cho ráo
nước rồi mang ra khâu, nhồi (địa điểm chọn nơi hút gió, sạch) xa nơi ở và làm việc (đeo
bảo hộ lao động đủ) nếu là cá nhỏ thì dùng kim khâu mũi nhỏ, chỉ bền, dùng chủ yếu các
loại sợi bông màu, len vụn, nhồi khâu từ phần giáp đầu xuống, nhồi chặt đến đâu, khâu
buộc thắt nút đến đó, phải nắn chỉnh cho mẫu tròn, căng. Khi tạm dừng công việc phải
cuốn mẫu vào miếng vải thấm nước, cho mẫu không khô nhanh hoặc để cho chúng vào
phòng lạnh. Như vậy làm cho da mẫu luôn mềm không khô cứng và tạo nếp nhăn, sau khi
nhồi xong, tạo đôi mắt cá bằng cách gắn viên bi ve nhỏ, hoặc cắt đáy ống nghiệm (bằng
½ vòng tròn) rồi sơn 2 màu đen + vàng tạo thành mắt giả.
Mẫu giáp xác: Sam, sò, tôm hùm.
- Sam , sò: Moi hết thịt phía bụng rồi xâu các chân của chúng bằng các dây thép nhỏ, nối
với một trục tạo ở phần giữa, những chỗ không lấy được thịt (chân) thì tiêm Foocmôn
pha loãng với nước vào đó, thật cẩn thận khi giải phẫu đôi sam (con đực, con cái) vì lớp
da ngoài cùng rất mỏng, khi nhồi nên dùng các miếng bông nhỏ, không được nhồi căng;
Nhồi xen kẽ với một số bông có tẩm dung dịch Foocmôn để cho chúng ngấm vào một số
vị trí. Sau đó đặt mẫu trên miếng gỗ mỏng hoặc cót ép, phơi ở chỗ có nhiều gió, không
phơi ở nơi có ánh nắng trực tiếp.
- Tôm hùm: chần cả con qua nước sôi 100
0
C, để 7 đến 15 giây rồi mang ra rạch bụng,
moi thịt, riêng phần chân càng, râu để lại tránh làm gãy các đốt chân, râu dập nát, sau đó
để khô rồi dùng bút sơn lại các mầu trên mình, chân, râu của tôm theo như nguyên dạng
ban đầu rồi dùng dao kéo hay dây thép nhỏ buộc gắn (hoặc xâu lỗ theo chiều dọc ở những
bộ phận đó) của chúng. Bày mẫu trên các miếng gỗ mỏng, nhựa dẻo và bọc bóng kính để
không bị bắt bụi bẩn.
Mẫu thú biển bò sát (Rùa biển, rắn, cá heo).
- Rùa biển các loại: cũng giải phẫu dùng dao kéo sắc moi hết lớp thịt, những chỗ như sụn,
và không sử dụng dụng cụ để lách cắt thịt được thì nên để lại, tránh va chạm mạnh làm
vỡ các vây, đầu của rùa, sau khi giải phẫu xong dùng xi lanh, kìm tiêm cỡ lớn tiêm
Foocmôn vào những chỗ còn thịt, sụn sau đó ngâm mẫu vào những bể rộng chứa dung

dịch Foocmôn theo tỷ lệ 40% Foocmôn 60% nước sạch thời gian ngâm 7 ngày rồi mang
mẫu ra ngâm lại và rửa bằng nước sạch từ 2 - 3 giờ sau cho khô ráo nước mới thực hiện
công việc nhồi, sử dụng sợi thép để làm khung cho mẫu, do lớp mỡ da của rùa dày nên
khi khâu không thể dùng kim chỉ mềm được mà phải dùng mũi kim dùi, và các sợi kim
loại dẻo dùng để thay chỉ, và nhồi đến đâu cũng buộc xoắn lại, lúc làm chưa xong cần
nghỉ, những người tác nghiệp có thể đặt cuộn mẫu trên một lớp vài dày giữ được độ ẩm
tốt.
Khi khâu nhồi xong đặt mẫu trong phòng điều hoà có nhiệt độ 20 đến 30
0
C, hoặc dùng
quạt thổi nhẹ, đặt nơi có hướng gió, tránh chỗ mưa nắng, chọn nơi cao ráo, khi mẫu đã
khô, để làm bay hoá chất; có thể sơn lại phần mai rùa bằng sơn giống như hình dạng lúc
đầu.
- Thú biển (cá heo): Thông thường là những loài có khối lượng 30 đến 40 kg trở lên. Khi
giải phẫu con vật có rất nhiều thịt mỡ, cơ quan nội tạng lớn. Phải dùng các dụng cụ sắc,
giữ lại hộp sọ và những phần xương sụn như vây, đuôi và cũng giữ lại lớp mỡ dày để
thuận lợi cho việc khâu nhồi sau này, sau khi giải phẫu xong nhét một số bông thấm
nước vào bụng rồi khâu một số mũi buộc tạm thời ngâm chúng vào dung dịch Foocmôn
có tỷ lệ 40% Foocmôn, 60% nước, chọn bể rộng để ngâm (tránh không bị dồn nén co
cụm) sau này các vây, lớp da ngoài không bị nhăn, vênh, thời gian ngâm từ 6 - 10 tháng
(luôn chú ý dung dịch phải đủ để bảo quản).
Một số biện pháp nhồi:
Da cá luôn gắn liền với lớp mỡ nên thường có độ dày 1 cm trở lân (đối với con có khối
lượng 50 – 70 kg) nên quá trình xỏ lỗ kim khâu những lỗ kim sẽ rỉ ra nhiều mỡ tạo ra khó
khăn cho thao tác và gây ra mùi khó chịu, dùng các loại sợi cước loại tốt để làm chỉ (hoặc
dây kim loại bằng đồng) khâu ở dạng so le nhau sau 4 mũi chỉ thì buộc thắt nút chặt lại
(liên tục duy trì bằng cách mài cho mũi kim sắc nhọn để bảo đảm tiến độ) và giàn chỉnh
cho bông vụn đều và nắn cho mình cá căng tròn, da phẳng, dùng các đoạn gỗ tròn có
chiều dài 1 m, đường kính 3 cm (bằng gỗ lim, táu) để đập nhẹ vào da cá. Nếu thực hiện
thành công việc nhồi đó không xong trong thời gian 4 đến 5h thì tạm thời bảo quản mẫu

bằng các miếng vải thấm được hơi nước, mẫu cá heo lúc hoàn chỉnh phải được tạo dáng
giống như lúc còn sống, các vây phải căng, thẳng (khi vây cá heo hay rùa biển bị cong,
vênh nên dùng các nẹp gỗ cứng bắt ốc ở hai đầu ép cho vây thẳng, đặt mẫu lên trên các
giá đỡ theo hình võng, không được đặt trệt chúng xuống một mặt phẳng). Giá đỡ được
chế tác bằng khung sắt, làm như vậy để cho mẫu luôn được ở tư thế thoáng dễ bay hơi
hoá chất, nước và chóng khô.
Dọc đường thẳng khâu ở bụng rùa và cá heo sau khi mẫu đã khô phải mua bột bả hoặc
keo gắn chít vào những chỗ khâu hở (dùng bột mà các chủ truyền câu nhỏ, thuyền nan
hay sử dụng để gắn những chỗ thủng).
Một số phương pháp bảo quản mẫu chim biển
Không được dùng súng, vật hay loại để săn bắn mẫu vật, chỉ dùng cách bẫy lưới để đảm
bảo sự toàn vẹn của mẫu (tốt nhất là mẫu còn sống) không được làm tổn thương đến toàn
bộ cơ thể hay một phần nào đó (cánh, chân, đuôi), lúc tiến hành giải phẫu mà con vật còn
sống (dùng phương pháp bịt kín thiếu oxy) để cho von vật tắt thở, khi giải phẫu dùng các
loại dao kéo sắc nhỏ mổ từ phần cổ rạch một đường thẳng, tránh không để cho các vết
máu, nước dính vào bộ lông, vì vậy chỗ thực hiện phải chọn nơi khô ráo, thời gian thao
tác nhanh, phần ống chân chim, cánh nên giữ nguyên; không được dùng nước rửa sối trực
tiếp mà chỉ dùng rẻ nhỏ thấm nước bên trong bụng.
Sau khi giải phẫu xong, phanh nhẹ con vật ra, sát loại hoá chất để phân huỷ những mảnh
thịt còn sót đó là: chất AESENIS (có màu trắng dạng bột) lên lớp da bên trong. Một số
chỗ như chân, cánh, đầu dùng bơm xi lanh kim tiêm nhỏ bơm Foocmôn pha loãng với
nước theo tỷ lệ 10% Foocmôn + 90% nước, có thể nhồi ngay hoặc cho hoá chất ngấm
bằng quãng thời gian 30 đến 40; lúc khâu nhồi phải đeo găng tay khẩu trang bịt miệng,
mũi, kính, mắt (vì chất ASENIC rất độc hại), lúc khâu nhồi thật cẩn trọng vì lớp da của
các loài chim rất mỏng dễ bục, rách. Tuỳ theo kích cỡ của hiện vật mà phải làm khung sắt
để tạo dựng cho chim đứng vững sau này, như lồng sợi kim loại vào 2 cánh, lên đầu, 2
chân rồi kết nối với nhau. Khi thực hiện xong phải dùng các tấm chải có răng cưa (bằng
nhựa mềm) để chải cho thẳng theo chiều xuôi của bộ lông.
Cách tạo dáng bộ sưu tập các loài chim: Lựa chọn các cành cây gốc chắc đẹp có nhiều
cành dễ mang về phơi khô, đục, đẽo, gọt, tạc những phần không thích hợp sau đó quét

một lớp sơn theo những gam màu như (nâu, vàng, đen) rồi dung các mũi khoan khoan các
lỗ tuỳ theo cho vừa với đường kính của dây thép xâu ở chân chim, rồi bắt ốc xoắn tạo ren
cho chặt, cành lớn có thể gắn 8 - 10 con loại nhỏ, hoặc 3 - 5 con loại trung bình. Với hơn
200 loài chim biển (tính cả chim trú đông). Bộ sưu tập trưng bày các loài chim sẽ rất đa
dạng, phong phú với đa sắc màu từ các bộ lông tạo sức hấp dẫn cao (hải âu, nhạn, bồ
nông, mòng két, đại bàng, các loại chim quý như chim yến, cò thìa mỏ đỏ ).
Bảo quản mẫu rong ở biển: cắt tỉa, đặt các mẫu nhỏ trên các miếng giấy báo, giấy bản cũ
để ép chúng vào nhau cho chúng ra hết nước chứa trong cá thể, 2 ngày thay giấy ép/ lần.
Lúc ép dùng các tấm kẹp bằng gỗ bản, nẹp chặt bằng cách buộc dây, làm liên tục động
tác này cho đến khi kiểm tra mẫu đã khô kiệt nước, lúc ép mẫu để nơi cao, khô. Sau khi
thấy rong cỏ biển khô, đặt chúng vào các giấy Ruki đẹp gắn biển ghi các thông số, tên
loài, rồi cho ép nhựa plastic. Mẫu rong cỏ biển khô được gắn vào các panô, hoặc gắn vào
các quyển Album có khung nẹp thanh nhôm mỏng 4 góc bắt ốc vít để trên các bục, giá để
người xem lật giở từng tờ giấy như một quyển sách đặt cố định.
Một số phương pháp phụ để bảo quản tóo các mẫu sinh vật biển:
- Luôn để mẫu trong phòng có nhiệt độ ổn định như 19 - 24
0
C.
- Có các lọ chứa bột hút ẩm.
- Mẫu khô nên đặt từ tầng thứ hai của các toà nhà.
- Nếu là các mẫu nhỏ thì đặt trong tủ kính có khung bằng gỗ hoặc nhôm.
- Sơn các loại màu vào vỏ của các loài chân bụng, hai mảnh vỏ để làm nổi bật màu sắc
của chúng (chú ý nguyên tố gốc).
- Không nên kê tủ đựng các mẫu vật sát tường.
- Thường xuyên theo dõi sự xâm hại của các loài vi khuẩn ở những bề mặt của lớp da
khô.
- Không cho khách tham quan sờ vào các hiện vật.
- Các lọ nút mài trước khi nắp dùng mỡ vagiơlin bôi xung quanh rồi xoáy lại thật chặt.
Sưu tầm - lưu trữ - bảo quản và trưng bày các mẫu sinh vật biển là một công việc đòi hỏi
lòng nhiệt tình, say mê nghề nghiệp, có tinh thần và trách nhiệm lớn, nó được coi như là

một ngành khoa học. Ở nước ta hiện nay chưa có các cơ quan hay đơn vị nào có nhiệm
vụ chuyên đào tạo bồi dưỡng ra đời những người chuyên nghiệp thực hiện nhiệm vụ này.
Tuy nhiên những kinh nghiệm phương pháp, mà các nhà sinh vật học thực hiện để lưu
trữ, bảo quản các mẫu phục vụ cho công việc nghiên cứu cơ bản và nghiên cứu ứng dụng
ở nước ta suốt gần một thế kỷ qua là rất quý báu để cho các cán bộ sau này học tập, hiện
tại có rất nhiều những mẫu vật biển quý đã từng tồn tại và phát triển ở vùng biển nước ta
ngày nay bị cạn kiệt và không còn tồn tại nữa như: ốc anh vũ, cá sủ vàng, giá biển, cá
lưỡng tiêm, san hô đỏ, duggo
Đất nước ta thật tự hào vì có nguồn tài nguyên biển đa dạng dồi dào và trong cuộc sống
của nhân loại hiện nay chúng ta càng nhận thấy rõ vị trí, vai trò, chức năng vô cùng quan
trọng của biển và đại dương của nước nhà trong đó có công tác sưu tầm - bảo quản – lưu
giữ hệ thống mẫu sinh vật biển sẽ được Nhà nước quan tâm nhiều hơn nữa để trong thời
gian không xa nước ta còn có những nhà bảo tàng - triển lãm sinh vật biển lớn góp phần
to lớn vào công tác giáo dục, nghiên cứu, du lịch giải trí của du khách.