báo cáo khoa học nông nghiệp Ngành hàng Lúa gạo Việt Nam tầm nhìn chiến lược trước cơ hội và thách thức.

1

Ngành hàng lúa go Vit Nam:
Tm nhìn chin lc trc c hi và thách thc
H Cao Vit
1


Gn 3 thp niên qua t khi Vit Nam có mt trên bn đ lúa go th gii và đnh v
đc vai trò không th thiu trong nn kinh t lúa go và lng thc th gii, ngành
hàng lúa go Vit Nam đã vt qua nhiu th thách và đng trc nhng vn hi rt
ln. Là va go va có vai trò nuôi sng hn 87 triu dân ni đa va đm bo mt
phn an ninh lng thc trong khu vc và th gii.

Hin nay Vit Nam đang đng th 2 v lng go xut khu bình quân hàng nm t
6-7 triu tn ch sau Thái Lan. Nm 2011, nh nhn đnh ca nhiu nhà kinh t, lúa
go Vit Nam s “soán ngôi” Thái Lan đ tr thành nc xut khu go s 1 th gii
vi lng xut d kin 7,5 triu tn (cha tính lng go xut tiu ngch). Vì sao Vit
Nam làm đc điu k diu này trong tình hình kinh t th gii rt nhiu bt n ? Câu
tr li cng chính là ni dung ca bài tham lun này.

Theo d kin trong chin lc phát trin nông nghip Vit nam giai đon 2011-2020:
sn lng lúa s duy trì  mc 41 triu tn và 3,9 triu ha lúa đn nm 2020 (nm
2011 vi v mùa Hè Thu & ông Xuân bi thu, sn lng lúa c đt trên 41 triu
tn). Vi sn lng nh vy, Vit Nam s có th duy trì lng go xut khu trên 5
triu tn/nm mà vn đm bo lng thc cho hn 90 triu dân trong thp niên ti.

Theo thng kê ca B Nông nghip M (USDA, 2000), t nhng nm 2000, Vit
Nam đã chim 18% tng th phn go xut khu trên th gii (Thái Lan chim 26%;
M, n  và Trung Quc cùng chim 11%) (ph lc 5), nhng hin nay tình th đã
đi thay, Trung Quc đang phi nhp khu go t Vit Nam, M & n  gim

lng go xut khu, Thái Lan tp trung xut khu go đc sn có cht lng cao (go
thm, go np)…và lúa go Vit Nam đng trc nhng thun li và c hi đó là: (i)
Tng lng go xut khu; (ii) Gi giá xut khu  mc cao & cnh tranh; (iii) Tng
lng ngoi t thu đc t xut khu go đ tái đu t c s h tng nông thôn, c s
ch bin lúa go và c gii hóa sn xut lúa; (iv) Nâng cao li tc đ khuyn khích
nông dân gi đt trng lúa. V mt kinh t và li th cnh tranh, nu Vit Nam tha
hip, liên minh vi Thái Lan trong xut khu go, hai nc s có th đnh đot th
phn, đnh giá xut khu go  mc cao. Tuy nhiên, vn đ này đc xem là “con dao
hai li” vì có th s gây nên nhng khng hong v giá lng thc th gii và làm
tng giá go  th trng ni đa, vô hình đy mt b phn dân c nghèo thiu go n
 1 đt nc trng lúa và xut khu go. Vn đ này còn mang tính xã hi và đo đc
kinh doanh.

Theo Hip hi lng thc Vit Nam (VFA, 2011) trong 9 tháng đu nm 2011 Vit
Nam đã xut khu 5,9 triu tn go vi giá tr kim ngch 2,8 t USD, tng 9,1% v


1
Tin s Kinh t. Ging viên thnh ging môn Marketing Intelligence. Vin Khoa hc K thut Nông
nghip min Nam. 121 – Nguyn Bnh Khiêm – Qun 1 – Tp.HCM.
2

lng xut và 23,7% v giá so vi nm 2010. ây là mt tín hiu th trng đáng lc
quan cho ngành hàng lúa go Vit Nam. D kin t nay đn cui nm s còn xut
thêm trên 1 trin tn go nâng tng s lng go xut (chính ngch) nm 2011 là 7
triu tn. Vn đ đt ra là chúng ta có nên tng lng go xut khu liên tc nhng giá
tr xut khu không tng hoc thp không ?

Hn na, trong khu vc Châu Á Thái Bình Dng (ASEAN), go Vit Nam cng có
vai trò rt quan trng. Theo thng kê ca Hip hi xut khu go Thái Lan (Thai Rice

Exporter Association, 2010) : Vit nam & Campuchia nm 60% th phn go xut
khu qua các nc ASEAN, Thái Lan ch chim 30% (trc đây là 60%). Các nc
Singapore, Malaysia, Philippines trc đây nhp khu go ch yu t Thái Lan, nay
đã chuyn sang nhp go Vit Nam (Nm 2010: Vit Nam xut khu 2,8 triu tn
sang các nc ASEAN trong khi đó Thái Lan ch xut khu 640 ngàn tn trong tng
s 8,5 triu tn go Thái xut khu). Vì sao ngi Thái xut khu ít qua ASEAN, phi
chng do th hiu tiêu dùng (?), do thu hp th trng (?)…đây là vn đ chin lc
marketing mà chúng ta cn xem xét cn trng.

Mt điu thành công do s đóng góp rt ln ca các doanh nghip lúa go Vit Nam
đó là giá go Vit và go Thái ngày càng thu hp dn và ngang bng nhau trên thng
trng quc t. Hin nay giá go xut khu  mc khá cao, tng thêm bình quân 56
USD/tn so vi nm 2010 vi giá FOB bình quân 479 USD/tn đã nâng cao giá mua
lúa trong th trng ni đa, ngi nông dân sn xut có li nhun cao hn (giá lúa
trong nc bin đng t 6.650 đng/kg đn 6.900 đng/kg, cao hn s liu điu tra v
giá lúa v Hè Thu 2010 t 1.500 – 2.500 đ/kg
2
; go 5% tm 9.300 đng/kg; go 15%
tm giá 9.200 đng/kg; tng 300-500 đng/kg so vi tháng trc). Ngoài nhng
nguyên nhân giá go và lng thc th gii tng, giá go Vit Nam ngày càng tng là
do cht lng go đc ci thin khá nhiu nh h thng thu mua go (mua lúa ti
thay vì mua lúa khô nh trc), sy lúa, ch bin go đc tin hành đng b và đm
bo cht lng. Hin nay c nc đã có 125 doanh nghip đ các điu kin cho xut
khu go và 80 doanh nghip trang b đy đ kho cha, dây chuyn ch bin, máy sy
và h thng xay xát đng b và hin đi (VFA, 2011).

Bên cnh đó, theo Bloomberg (tháng 7-2011), giá go th gii tng 233,84 đim so
vi thi đim trc đây, tng đng mc tng 20% và đây là mc tng giá cao nht
t trc đn nay, có li cho các nc xut khu go nh Vit Nam.

Nu chính ph Thái Lan làm đúng nh cam kt vi nông dân Thái thì h s nâng giá
mua lúa  mc 15 ngàn baht/tn (tng đng vi 480 USD/tn lúa), do vy giá xut
khu s phi  mc t 750-800 USD/tn go và đây là 1 c hi vàng cho ngành hàng
lúa go Vit Nam vì các lý do sau đây: (i) Tng c hi và li th cnh tranh cho go
Vit Nam, đc bit tng th phn xut khu sang các nc có thu nhp thp; (ii) Khng
đnh thng hiu & v th ca thng hiu Vit trên thng trng th gii; (iii) Tng
giá go xut khu ca Vit Nam, tng lng ngoi t và li nhun cho các tác nhân
tham gia trong chui giá tr lúa go (nông dân, t thng, nhà máy xay xát, doanh


2
Giá bán lúa v Hè Thu 2010  4 tnh An Giang, Long An, Kiên Giang & Hu Giang theo kt qu điu
tra chi phí sn xut.Vin Khoa hc K thut Nông nghip min Nam.
3

nghip/công ty xut khu…), đc bit là ci thin đi sng nông dân Vit Nam, kích
thích h duy trì din tích canh tác lúa, tp trung rung đt đ sn xut theo quy mô
ln, ci tin công ngh sn xut và c gii hóa.

Phi nói rng ngành hàng lúa go Vit Nam đã và đang đng trc nhiu vn hi,
thun li (nêu trên). Tuy nhiên, không ít nhng thách thc cn đc xem xét, đó là:

Vit Nam vn còn thiu mt chin lc xut khu go, đây là nhn đnh ca nhiu
chuyên gia kinh t nghiên cu v tình hình kinh doanh - xut khu go ca Vit Nam
trong hn 2 thp niên qua. Cho đn nay, Vit Nam cha có nhng phân tích th trng
lúa go quc t mt cách bài bn, có các đi th cnh tranh nào trong lnh vc lúa go
(?), nng lc ca doanh nghip Vit Nam ra sao có đáp ng đc nhu cu ngày càng
cao v lng và v cht hay không (?), chin lc marketing lúa go nh th nào (?),
da trên nhng phân khúc th th trng nào (?) và khách hàng mc tiêu ca go Vit
là ai (?). Ngành hàng lúa go cha xác đnh đc chin lc marketing đúng nên vn

buôn bán theo chuyn, theo cách “ai mua thì tôi bán” và “bán th mình có ch không
bán th mà th trng cn”, gây thit hi ngun tài nguyên ni đa (thu nhp nông dân
trng lúa không đc đn bù xng đáng, hu hoi môi trng do s dng lm dng
thuc bo v thc vt đ tng v & tng nng sut, v.v…). Trong khi đó, mt “đi th
cnh tranh” trong ngành lúa go ca Vit Nam là Thái Lan có chin lc rt rõ ràng
và thông minh nhm không “đi đu vi Vit Nam và các nc xut khu go khác”,
đó là: (i) Xut khu go thm, go đc sn vi giá bán rt cao, cao hn nhiu so vi
go thng nhm tng giá tr gia tng (Added Value), nâng giá tr ht go và tng li
tc cho nhà nông; (ii) Không thâm canh và tng đn 3 v lúa/nm (nh Vit Nam)
nhm gim nhng chi phí sn xut không cn thit (thuc bo v thc vt) và tái to
đ phì đt cng nh mc tiêu bo v môi trng đc đm bo. Vi chin lc này,
Thái Lan vn gia v trí hàng đu v lng go xut khu, v kim ngch xut khu
go, li nhun cho các tác nhân tham gia trong chui giá tr lúa go, bo v mi
trng và sc kho cho ngi sn xut, giá tr gia tng toàn chui rt cao.

Thách thc khá ln đi vi nn nông nghip Vit Nam nói chung và ngành hàng lúa
go nói riêng là bin đi khí hu đã, đang và s tác đng mnh m. Theo kch bn v
bin đi khí hu,  ng bng Sông Cu Long, tng lng ma đn nm 2030 s
gim 20%, ma tr hn 2 tun và l đn sm hn 2 tun (Lê Anh Tun, 2011) và nu
nc bin dâng thêm 1 mét thì Bn Tre s mt 50% din tích đt, k đn là Long An
(mt 49%), Tin Giang (32,7%), Cn Th (24,7%) (Sihymette, 2009). Nh vy din
tích lúa chc chn s b đe da, sn lng lúa s gim đáng k (H Cao Vit, 2011).

Hn na, nhu cu tiêu th go ca các nc tiêu th go ch yu trong ba n và 
các quc gia Châu Á có xu hng gin dn, c cu chi tiêu cho go chim cha đn
5% (Timmer, 2010). Trc nm 1970, go là lng thc chính chim 38,2% lung
calori tiêu th hàng ngày ca h gia đình Châu Á nhng đn nm 2007, lng go
chim ch còn 29,3% (gim 1% mi nm trong giai đon 1990-2007) (Timmer, 2010).
ây là xu hng mà nhng nhà qun tr marketing lúa go Vit Nam nên cân nhc
trong chin lc marketing lúa go trong thp niên ti.

4

Hin nay các sn phm ch bin t lúa go  Vit Nam còn rt đn điu v mu mã và
mt hàng, nghèo nàn v chng loi và cha xem công ngh ch bin thc phm t
nguyên liu bt go là lãnh vc mang li giá tr gia tng cao trong c cu thu nhp t
ngành hàng lúa go. Rt nhiu quc gia trong khu vc (Singapore, Trung Quc, Nht
Bn…) nhp khu go không ch đn thun s dng trong ba n hàng ngày nh cm
mà còn ch bin rt nhiu sn phm công nghip (h, keo thc phm…), thc phm
n nhanh (các loi bánh truyn thng), thc phm bo qun (bánh các loi, ph gia…)
mang li giá tr gia tng cao và h tr phát trin ngành công nghip ch bin  các
quc gia này và xut khu sn phn ch bin ngc tr li Vit Nam. Vì sao chúng ta
không đnh hng chin lc phát trin ngành ch bin t nguyên liu go đ thay th
các sn phm nhp khu đang tràn ngp th trng Vit Nam và xut khu sang các
nc có cng đng ngi Vit và ngi Châu Á đông (?).

Chi phí sn xut lúa go  Vit Nam tng đi cao.  va lúa vùng đng bng sông
Cu Long, trong v lúa Hè Thu 2010, chi phí phân bón bình quân là 4,1 triu đng/ha
(khong 200 USD/ha), bin đng t 1,5 – 9,3 triu đng/ha, chim 27-30% tng chi
phí sn xut lúa. Chi phí thuc bo v thc vt chim 17-20% tng chi phí sn xut
(bình quân 2,6 triu đng/ha, khong 130 USD/ha). S dng thuc bo v thc vt
trong thâm canh lúa đã và đang gây ô nhim nng n môi trng đt và nc  2 đng
bng sông Cu Long & sông Hng. Tng chi phí thuê lao đng và máy móc là 6,9
triu đng/ha/v (khong 380 USD/ha). Tng chi phí sn xut 1 v lúa khong 15
triu đng/ha (750 USD/ha) và giá thành bình quân 3,2 triu đng/tn lúa (khong 160
USD) (H Cao Vit, 2010) (Ph lc 7).

T nhng phân tích c hi & thách thc thit ngh cn có tm nhìn xa cho ngành hàng
lúa go Vit Nam:
1. Tm nhìn v quy hoch đ ng phó vi vn đ bin đi khi hu đe da ngành

lúa go; duy trì 3,9 triu ha lúa liu có kh thi cho đn nm 2020 không ?
2. Chin lc marketing cho ngành hàng lúa go da trên nhng nghiên cu và
d báo nhu cu ca khách hàng tiêu th go đ tìm ra phân khúc th trng phù
hp vi điu kin sn xut – ch bin – c s h tng nông thôn ca Vit Nam
trong bi cnh cnh tranh quc t.
3. Chính sách phát trin ngành công nghip ch bin nhng sn phm s dng
go là ngun nguyên liu đu vào.
4. Nghiên cu và phát trin hài hòa li ích ca các tác nhân trong chui giá tr lúa
go (Nông dân trng lúa – Thng lái – Nhà máy xay xát & ch bin – Doanh
nghip xut khu) nhm huy đng hiu qu nng lc và tng li th cnh tranh
cho lúa go Vit Nam.
5. Tm nhìn v liên minh, liên kt thng mi vi Thái Lan, n  cng nh các
quc gia sn xut và xut khu go chim th phn ln trên th gii.
6. Tm nhìn v hp tác m rng đu t và chuyn giao công ngh sn xut – ch
bin lúa go cho nhng quc gia lân cn có din tích lúa khá ln nh
Campuchia, Lào nhm tng lng go nguyên liu cung cp cho th trng
xut khu (Vit Nam s tng lng go xut khu có giá tr cao không ch da
vào lng go sn xut trong nc mà còn da vào lng go  các quc gia
5

nêu trên. Vit Nam đóng vai trò nh quc gia trung gian cung cp, phân phi
lúa go trên toàn th gii).

Tài liu tham kho
1. C. Peter Timmer (2010). The Changing Role of Rice in Asia’s Food Security.
ADB Sustainable Development Working Paper Series, No. 15.
2. H Cao Vit (2010). Xây dng c s d liu v c cu chi phí sn xut, giá
thành ca mt s nông sn ch lc  Nam B.  tài cp c s. B NN &
PTNT.
3. H Cao Vit (2011). Tng quan v thích ng và ng phó vi bin đi khí hu

trong lnh vc nông nghip. Báo cáo ti Hi tho Thích ng & ng phó vi
BKH ti Tp.HCM tháng 8-2011.
4. IFPRI (2010). Agricultural adaptation to climate change in the developing
world: What will it cost?.
5. Lê Anh Tun (2011). Tác đng ca bin đi khí hu đn vùng BSCL. i hc
Cn Th
6. Market Trend in 2000-2001.
/>i_gr_rice0201_01.htm
7. Thai rice market share down in ASEAN. />rice-market-share-down-in-ASEAN/20106/10048.vnplus

Ph lc

Ph lc 1 – Thay đi vai trò lúa go trong c cu tiêu th lng thc  Châu Á
Nm
Tng
calori
Calori t
go
% go/tng
s
1961
1.806
656
36,3
1970
2.069
790
38,2
1980
2.200

797
36,2
1990
2.443
848
34,7
2000
2.606
803
30,8
2007
2.668
783
29,3
Tng/gim trung
bình/nm (%)



1961-1970
1,53
2,09
0,57
1961-1990
1,05
0,89
-0,25
1970-2007
0,69
-0,03

-0,71
1990-2007
0,52
-0,47
-1,00
Ngun: Tài liu đã dn (Timmer, 2010).

6

Ph lc 2 – Phân b din tích lúa có ti theo kch bn bin đi khí hu

Ngun: IFPRI (2010).
Ph lc 3 – Bin đi khí hu làm giá lng thc & giá go tng

Ngun: IFPRI (2010).

7

Ph lc 4 – Sn lng lúa go bin đng gim theo 3 kch bn bin đi khí hu

Ngun: IFPRI (2010).
Ph lc 5 – Th phn xut khu go trên th gii, 1999-2000


Source: United States Department of Agriculture (USDA), 2000.
Ph lc 6 - C cu giá thành lúa  mt s tnh sn xut lúa ch lc  BSCL
Ch tiêu
VT
An Giang
Hu Giang

Long An
Kiên Giang
BSCL
nh phí
ng/ha/v
431.868
209.991
190.043
257.332
295.229
Bin phí
ng/ha/v
16.334.543
13.773.020
16.013.435
13.544.360
15.012.908
Tng chi phí
ng/ha/v
16.590.065
13.855.190
16.096.063
13.721.449
15.169.818
Nng sut
Kg/ha
5,26
4,77
4,59
4,83

4,89
Giá thành 1
ng/kg
3.235
3.004
3.640
2.911
3.199
Giá thành 2
ng/kg
2.787
2.348
3.118
2.478
2.690
Ngun: H Cao Vit (2010).
Chú thích: Tính toán t s liu điu tra v lúa Hè Thu 2010.
Giá thành 1: giá thành có tính chi phí c hi lao đng gia đình; Giá thành 1: giá thành không tính chi
phí c hi lao đng gia đình;