Phân tích bài thơ “Sang thu” của Hữu Thỉnh

Phân tích bài thơ “Sang thu” của Hữu Thỉnh.
Không phải Thu mà là Sang thu. Thi nhân muôn đời yêu mến mùa
thu, cũng không hiếm trường hợp say sưa trước những đổi thay của tạo
vật khi đất trời giao chuyển. Đọc Sang thu của Hữu Thỉnh, thêm một lần
ta được thưởng thức vẻ đẹp của sự cảm nhận tinh tế, những rung động
của một tâm hồn nhạy cảm nghệ sĩ lúc thu sang. Nhưng sẽ chẳng có mấy
ý nghĩa khi xúc cảm ấy chẳng mang nét duyên riêng. Người ta từng nói
về Hữu Thỉnh với chất dân gian trong thơ. Quả vậy, ở đây, sự độc đáo
bắt đầu bằng "hương thu":
Bỗng nhận ra hương ổi
Phả vào trong gió se
Gió chùng chình qua ngõ
Hình như thu đã về
Không phải lá ngô đồng, không phải hương cốm mới, không phải
hoa cau rụng, mùa thu bất chợt hiện diện với hương ổi chín thơm lựng
trong gió hanh se. Hai chữ phả vào vừa gợi ra cái bất chợt trong cảm
nhận, vừa gợi ra một cách thực thể cái hương thơm của ổi, lại vừa gợi ra
sự vận động nhẹ nhàng của gió. Từ chùng chình gợi ra sự lay động của
cây lá, vẻ tư lự của lòng người, cái man mác của không gian chớm thu.
Sao lại là hình như chứ không phải là chắc chắn? Một chút nghi hoặc,
một chút bâng khuâng, có cái gì đó không thật rõ ràng. Đúng là một
trạng thái cảm xúc của thời điểm chuyển giao. Cảm xúc ấy tiếp tục lan
toả, mở ra trong cái nhìn xa hơn, rộng hơn:
Sông được lúc dềnh dàng
Chim bắt đầu vội vã
Có đám mây mùa hạ
Vắt nửa mình sang thu
Sự vận động của mùa được cụ thể hoá bằng những sắc thái đổi thay
của tạo vật. Đó là vẻ "dềnh dàng" của dòng sông, cái "bắt đầu vội vã"
của cánh chim và, thật đặc biệt, đám mây mang trên mình cả hai mùa.
Tất cả đang hoà trong khúc biến tấu giao mùa. Có cái gì đang mơ hồ

xâm chiếm, đang thay thế, đang mờ đi, nhạt ra, đang trôi. Không có gì
hiện ra thật sắc nét, không có gam màu tương phản nào, ngay cả ở hai
nửa của một đám mây thuộc về hai mùa khác biệt. Không phải vẻ đẹp
của mùa hạ, cũng không phải vẻ đẹp của mùa thu, mà là vẻ đẹp của
chính sự chuyển mùa, vẻ đẹp của tâm hồn con người gần gũi, giao cảm
với thiên nhiên để lắng nghe và dự cảm:
Vẫn còn bao nhiêu nắng
Đã vơi dần cơn mưa
Sấm cũng bớt bất ngờ
Trên hàng cây đứng tuổi.
Khoảnh khắc giao mùa được cảm nhận bắt đầu từ hương ổi phả trong
gió se chùng chình qua ngõ, cái "hình như" của lòng người, vẻ dềnh
dàng của sông, vội vã của chim, và đến đây là nắng, là mưa, là sấm,
hàng cây. Chưa hết hẳn cái nắng của mùa hè nhưng những cơn mưa đã
không còn ào ạt. Hai chữ "bao nhiêu" nghe như say mê, như luyến tiếc.
Nắng lắm thì mưa nhiều. Đó là đặc điểm của mùa hè. Nhưng nắng vẫn
còn mà mưa thì đã vơi dần. Vơi dần thì không chỉ là ít mưa đi mà còn là
mưa ít nước đi. Đây cũng là dấu hiệu của sự chuyển mùa. Rồi đây, nắng
sẽ hanh hao, mưa sẽ trở nên hoạ hoằn. Khi ấy mới thực sự là thu. Tưởng
chừng chỉ là những câu thơ tả cảnh mà thực ra là kín đáo bộc lộ xúc cảm
giao mùa, những rung động ngọt ngào của lòng người trong mối luyến
giao thấm quyện với thiên nhiên.
Bài thơ khép lại với hình ảnh sấm và hàng cây vừa có tính tả thực
vừa mang ý nghĩa ẩn dụ, gợi ra những suy tư thâm trầm. Cuối hạ - đầu
thu, khi đã không còn những cơn mưa xối xả thì sấm cũng bớt bất ngờ
và dữ dội. Hàng cây đứng tuổi là hàng cây đã qua bao cuộc chuyển mùa?
Không biết chính xác là bao nhưng chắc cũng đủ để điềm nhiên trước
những biến động. Tựa như con người lịch lãm, từng trải có thể bình tâm,
đạt được trạng thái ôn tồn trước những vang chấn của ngoại cảnh.
Với hình ảnh thơ tự nhiên, không chau chuốt mà giàu sức gợi cảm,

thể thơ năm chữ vắt dòng tạo ra những liên tưởng thú vị, nhà thơ Hữu
Thỉnh đã thể hiện một cách đặc sắc những xúc cảm tinh tế trước bước
chuyển giao của mùa. Qua đó bộc lộ một tình cảm yêu mến thiên nhiên,
một tâm hồn nhạy cảm, sâu sắc.