Bài giảng lý thuyết kiểm toán chương 4: gian lận và sai sót trọng yếu và rủi ro

Chương 4:
Gian lận và Sai sót- Trọng yếu và
rủi ro
Tài liệu tham khảo
-
Giáo trình Lý thuyết kiểm toán, NXB Tài chính, 2009
-
Chuẩn mực kiểm toán số 320
-
Chuẩn mực kiểm toán số 240
-
Auditing, Alvin Aren,1997
Mục tiêu và phương pháp nghiên
cứu
1. Mục đích của chương này:
Nắm được gian lận, sai sót, trọng yếu, xét đoán, vận dụng tính trọng
yếu trong kiểm toán, nắm được rủi ro kiểm toán, từng loại rủi ro và
các yếu tố ảnh hưởng đến từng loại rủi ro trong kiểm toán, cũng
như mối quan hệ giữa trọng yếu và rủi ro trong kiểm toán
2. Yêu cầu:
Sinh viên phải có đầy đủ tài liệu (giáo trình, chuẩn mực kiểm toán)
và đọc tài liệu trước khi lên lớp.
3. Phương pháp học tập:
Tự nghiên cứu tài liệu, nghe giảng, thảo luận.
Kết cấu chương 4
4.1.Gian lận và sai sót
4.2.Trọng yếu
4.3.Rủi ro kiểm toán
4.1.Gian lận và sai sót
4.1.1.Khái niệm và nhận dạng
** Gian lận

- Khái niệm: là những hành vi cố ý làm sai lệch thông tin kinh tế, tài
chính do một hay nhiều người trong hội đồng quản trị, ban giám đốc,
các nhân viên hoặc bên thứ ba thực hiện làm sai lệch BCTC.
- Nhận dạng:
Xử lý chứng từ theo hướng chủ quan
Che giấu hoặc cố ý bỏ sót các thông tin, tài liệu …
Cố ý áp dụng sai các chuẩn mực, nguyên tắc chế độ kế toán
Cố ý tính toán sai về mặt số học để làm sai lệch BCTC hoặc đem
lại lợi ích cá nhân
Ghi chép các nghiệp vụ không đúng sự thật
4.1.Gian lận và sai sót (tiếp)
** Sai sót
-
Khái niệm: Là những lỗi hoặc sự nhầm lẫn không cố ý nhưng có ảnh
hưởng đến BCTC
-
Nhận dạng:
+Lỗi tính toán về số học hay ghi chép sai
+Bỏ sót hoặc hiểu sai dẫn đến làm lệch các khoản mục hoặc các
nghiệp vụ kinh tế do thiếu hiểu biết
+Áp dụng sai các chuẩn mực, nguyên tắc phương pháp kế toán,
chính sách tài chính do hạn chế về năng lực
Việc phát hiện và nhận biết gian lận thường khó hơn sai sót vì gian lận
thường được che giấu bằng hành vi cố ý, tinh vi.
Gian lận và sai sót đều có thể ảnh hưởng trọng yếu đến BCTC
4.1.2.Các nhân tố ảnh hưởng đến gian
lận sai sót
-
Những vấn đề liên quan đến tính chính trực, năng lực của ban
giám đốc

-
Các sức ép bất thường bên trong hoặc bên ngoài đơn vị tồn tại
trong BCTC
-
Các nghiệp vụ và sự kiện không bình thường
-
Những điểm khó khăn liên quan đến thu thập đầy đủ bằng chứng
kiểm toán thích hợp
-
Những nhân tố từ môi trường tin học liên quan đến các tình huống
và sự kiện nêu trên.
4.1.3.Trách nhiệm của doanh nghiệp đối
với gian lận và sai sót
-
Trước khi kiểm toán BCTC: Việc ngăn chăn, phát hiện và
xử lý gian lận, sai sót là trách nhiệm và bổn phận của bản
thân của chủ doanh nghiệp được kiểm toán bằng cách xây
dựng, thiết kế và thực hiện một cách thường xuyên hiệu lực
đối với hệ thống kế toán và hệ thống kiểm soát nội bộ
-
Trong quá trình kiểm toán:
+ Có trách nhiệm cung cấp thông tin, tài liệu kế toán
kịp thời, đầy đủ trung thực và minh bạch
+ Tiếp thu và giải trình một cách kịp thời, đầy đủ về
các hiện tượng gian lận, sai sót do KTV phát hiện và yêu cầu
sửa chữa trong quá trình kiểm toán.
4.1.4.Trách nhiệm của KTV đối với gian
lận, sai sót.
4.1.4.1.Kiểm toán viên phải có trách nhiệm trong
việc phát hiện và đánh giá ảnh hưởng của gian lận

sai sót đã phát hiện được
4.1.4.2.Trách nhiệm của KTV trong việc thông báo
về gian lận và sai sót
4.1.4.1.Kiểm toán viên phải có trách nhiệm trong việc phát
hiện và đánh giá ảnh hưởng của gian lận và sai sót đã phát
hiện được
- Khi lập kế hoạch kiểm toán:

Đánh giá rủi ro về gian lận, sai sót có thể ảnh hưởng trọng yếu đến BCTC

Lập kế hoạch, xây dựng các thủ tục kiểm toán phù hợp
- Trong quá trình kiểm toán: Có trách nhiệm trong việc giúp đơn vị ngăn ngừa phát hiện và xử lý gian lận sai
sót`
Khi ngi ngờ BCTC có gian lận, sai sót, KTV phải có trách nhiệm thực hiện các thủ tục cần thiết để phát
hiện ra gian lận, sai sót

Khi phát hiện các gian lận, sai sót > KTV phải đánh giá ảnh hưởng của gian lận và sai sót này đến
BCTC

Nếu không trọng yếu, có thể bỏ qua (nhưng vẫn thông báo cho đơn vị được kiểm toán)

Nếu trọng yếu, KTV cần thực hiện các bước đi cần thiết và sửa đổi bổ sung những thủ tục kiểm
toán thích hợp. Link1

Khi KTV vẫn có sự nghi ngời gian lận sai sót KTV phải đánh giá ảnh hưởng của gian lận và sai sót này
đến BCTC

Khi thực hiện các thủ tục kiểm toán toán bổ sung mà không giải tỏa nghi ngờ > KTV phải thảo
luận vấn đề này với chủ doanh nghiệp, đồng thời phải đánh giá ảnh hưởng của gian lận và sai sót
này đến BCTC


Nếu giải tỏa được nghi ngờ > có thể dừng thủ tục kiểm toán.
Mức độ sửa đổi và bổ sung các thủ tục
kiểm toán
-
Các loại gian lận, sai sót đã được phát hiện
-
Tần suất xảy ra gian lận, sai sót
-
Khả năng tái diễn của một loại gian lận sai sót cụ thể có
thể ảnh hưởng trọng yếu đến BCTC
-
Việc tổng hợp, đánh giá và xem xét các gian lận, sai sót có
quan hệ ràng buộc với nhau, kể cả đơn lẻ.
-
Sai phạm phát hiện được liên quan đến cấp quản lý nào ở
đơn vị được kiểm toán.
Chú ý: Gian lận, sai sót phải được thực hiện trên cả hai mặt
bản chất và độ lớn
4.1.4.2.Trách nhiệm của KTV trong việc
thông báo về gian lận và sai sót
-
Thông báo cho đơn vị được kiểm toán

Mọi GL,SS mà KTV phát hiện trong quá trình kiểm toán (không phân biệt trọng yếu hay
không trọng yếu)thì đều phải thông báo cho chủ doanh nghiệp trước ngày phát hành
BCKT hoặc BCTC.

Cần cân nhắc xem thông báo cho cấp nào sẽ có lợi nhất (thường là thông báo cho cấp
cao hơn)

-
Thông báo cho người sử dụng báo cáo kiểm toán
Dưới dạng một BCKT với các dạng ý kiến nhận xét thích hợp
Lưu ý: với một BCTC đã phản ánh đầy đủ GL, SS mà những GL, SS này có thể ảnh hưởng
trọng yếu đến BCTC thì KTV vẫn phải chỉ rõ về GL, SS này trong BCKT
-
Thông báo cho cơ quan chức năng có liên quan
KTV có trách nhiệm bảo mật các thông tin, số liệu của khách hàng, trừ trường hợp đơn vị
được kiểm toán có GL, SS mà theo quy định của pháp luật, KTV phải thông báo cho các cơ
quan chức năng có liên quan.
-
Trường hợp rút khỏi hợp đồng kiểm toán
Khi KTV nhận thấy đơn vị được kiểm toán không có biện pháp cần thiết để xử lý đối với
gian lận mà KTV cho là cần thiết trong hoàn cảnh cụ thể, kể cả các GL không ảnh hưởng
trọng yếu đến BCTC.
4.2.Trọng yếu
4.2.1.Khái niệm và ý nghĩa của tính trọng yếu trong
kiểm toán
4.2.2.Vận dụng tính trọng yếu trong kiểm toán.
4.2.1.Khái niệm và ý nghĩa của tính
trọng yếu trong kiểm toán
-
Khái niệm: Trọng yếu là một khái niệm chỉ độ lớn, bản chất của sai phạm
hoặc là đơn lẻ hoặc là từng nhóm mà trong bối cảnh cụ thể, nếu dựa vào
thông tin này để xét đoán thì sẽ không chính xác hoặc rút ra những kết
luận sai lầm
Sự xem xét về tính trọng yếu được KTV nhìn dưới góc độ của người sử
dụng thông tin tài chính để đưa ra quyết định
-
Ý nghĩa: có ý nghĩa quan trọng trong quá trình lập kế hoạch kiểm toán và

thiết kế xây dựng các thủ tục kiểm toán

Xác định nội dung, thời gian và phạm vi của các thủ tục kiểm toán

Xác định mức độ trung thực và hợp lý của các thông tin tài BCTC

Đánh giá ảnh hưởng của những sai sót đến BCTC
4.2.1.Khái niệm và ý nghĩa của tính
trọng yếu trong kiểm toán (tiếp)
-
Xét đoán tính trọng yếu: Là một vấn đề phụ thuộc rất nhiều vào bản thân
mỗi KTV về tính chủ quan và khả năng xét đoán nghề nghiệp
+ Tính trọng yếu là một khái niệm tương đối hơn là tuyệt đối
+ Tính trọng yếu luôn phải được xem xét trên cả hai mặt định lượng và định
tính
Định lượng: chỉ độ lớn của một sai phạm
Định tính: nói lên bản chất của sai phạm
+ Tính trọng yếu luôn phải được xem xét trong mối quan hệ chặt chẽ giữa các
sai phạm về mặt định lượng với nhau
Chú ý: Việc xem xét tính trọng yếu phải được đặt ra trong từng hoàn cảnh và
điều kiện cụ thể với những tình huống nhất định
4.2.2.Vận dụng tính trọng yếu trong kiểm
toán
-
Bước 1: Ước lượng sơ bộ ban đầu về tính trọng yếu
-
Bước 2: Phân bổ ước lượng ban đầu về tính trọng
yếu cho từng bộ phận, từng khoản muc
-
Bước 3: Ước tính sai sót trong từng bộ phận

-
Bước 4: Ước tính sai sót kết hợp trong từng bộ phận
-
Bước 5: So sánh sai sót kết hợp ước tính với ước
lượng ban đầu về tính trọng yếu
4.3.Rủi ro kiểm toán
4.3.1.Rủi ro kiểm toán và các loại rủi ro có liên quan
4.3.1.1.Rủi ro kiểm toán
4.3.1.2.Các loại rủi ro trong kiểm toán
4.3.1.3.Mối qun hệ giữa các loại rủi ro trong
kiểm toán
4.3.2.Mô hình rủi ro kiểm toán trong khâu lập kế
hoạch kiểm toán
4.3.3.Một số lưu ý khi sử dụng mô hình rủi ro kiểm
toán
4.3.1.1.Rủi ro kiểm toán
-
Định nghĩa: là rủi ro mà KTV đưa ra ý kiến nhận xét không thích
hợp khi BCTC đã được kiểm toán vẫn còn có những sai sót trọng
yếu.
-
Để giảm rủi ro kiểm toán đến mức có thể chấp nhận được KTV
thường mở rộng phạm vi kiểm toán và áp dụng thêm các thủ tục
kiểm toán so với kế hoạch
-
Rủi ro kiểm toán có thể chấp nhận được là khả năng trong BCTC
đã được kiểm toán còn chứa đựng những sai phạm mà những sai
phạm này có thể chấp nhận được chưa đến mức độ trọng yếu.
-
RRKT gồm ba bộ phận: Rủi ro tiềm tàng (RRTT), rủi ro kiểm

soát (RRKS), và rủi ro phát hiện (RRPH)
4.3.1.2.Các loại rủi ro trong kiểm
toán
a.Rủi ro tiềm tàng
-
Định nghĩa: là rủi ro tiềm ẩn, vốn có do khả năng từng ngiệp vụ,
từng khỏan mục trong BCTC chứa đựng những sai sót trọng yếu
khi tính riêng rẽ hoặc tính gộp, cho dù có hay không hệ thống
kiểm soát nội bộ
-
Các yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro tiềm tàng

Bản chất kinh doanh của khách hàng

Bản chất của các bộ phận, khoản mục được kiểm toán

Bản chất của hệ thống kế toán và thông tin trong đơn vị
-
Ý nghĩa đánh giá rủi ro tiềm tàng:
Có ý nghĩa rất quan trọng trong khâu lập kế hoạch kiểm toán. Vì nó
là căn cứ và cơ sở để KTV xác định về khối lượng, quy mô,
phạm vi công việc kiểm toán cần thực hiện
4.3.1.2.Các loại rủi ro trong
kiểm toán (tiếp)
-
Rủi ro kiểm soát là rủi ro xảy ra sai sót trọng yếu trong từng nghiệp vụ, từng khoản
mục trong BCTC khi tính riêng rẽ hoặc tính gộp mà hệ thống kế toán và hệ thống
kiểm soat nội bộ không ngăn ngừa hết hoặc không phát hiện và sửa chữa kịp thời
-
Các yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro kiểm soát


Tính chất mới mẻ và phức tạp của các loại giao dịch

Khối lượng và cường độ của giao dịch

Số lượng và chất lượng của hệ thống nhân lực khi tham gia kiểm soát trong doanh
nghiệp

Tính hiệu lực, hợp lý và hiệu quả của các thủ tục kiểm soát và trình tự kiểm soát
trong doanh nghiệp

Tính khoa học, thích hợp và hiệu quả của hệ thống kiểm soát nội bộ
-
Ý nghĩa của việc đánh giá rủi ro kiểm soát

Giúp KTV xem xét những nhân tố có khả năng gây ra sai phạm trọng yếu

Xác đinh được phạm vi kiểm toán cần thiết đối với những sai sót trọng yếu có thể tồn
tại trong BCTC

Xác định, lựa chọn và xây dựng được thủ tục kiểm toán cơ bản thích hợp về phạm vi,
quy mô và thời gian vận dụng các thủ tục kiểm toán
4.3.1.2.Các loại rủi ro trong kiểm
toán (tiếp)
-
Rủi ro phát hiện: là rủi ro xảy ra sai sót trọng yếu trong từng nghiệp vụ,
từng khoản mục trong BCTC khi tính riêng rẽ hoặc tính gộp mà trong
quá trình kiểm toán, KTV không phát hiện ra được
-
Các yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro phát hiện


Phạm vi kiểm toán càng rộng thì rủi ro phát hiện giảm và ngược lại

Trình độ kinh ngiệm và khả năng xét đoán nghề nghiệp của KTV

Phương pháp kiểm toán
-
Ý nghĩa của việc đánh giá rủi ro phát hiện
Trong một cuộc kiểm toán, với mức rủi ro tiềm tàng và rủi ro
kiểm soát là cố định thì nếu rủi ro phát hiện càng tăng thì rủi ro kiểm
toán cũng càng tăng.
Ngược lại để hạ thấp rủi ro kiểm toán, KTV thường phải hạ thấp
rủi ro phát hiện
4.3.1.3.Mối quan hệ giữa các loại
rủi ro trong kiểm toán
-
RRTT và RRKS tồn tại độc lập trong
hoạt động của đơn vị được kiểm toán,
không phụ thuộc vào công việc kiểm
toán có tiến hành hay không
-
RRPH hoàn toàn phụ thuộc vào công
việc kiểm toán. Có RRPH là có RRKT
-
RRTT và RRKS quyết định đến khối
lượng, quy mô, phạm vi chi phí, biên
chế và thời gian kiểm toán Bảng 4.4
-
Ma trận rủi ro (dự kiến của KTV về
RRPH)

Mức độ RRPH dự kiến luôn có quan hệ
ngược chiều với mức độ RRTT và
RRKS
Đánh giá của KTV về
RRKS
Cao Trung
bình
Thấp
Đánh
giá
của
KTV
về
RRTT
Cao Thấp
nhất
Thấp Trung
bình
Trung
bình
Thấp Trung
bình
Cao
Thấp Trung
bình
Cao Cao
nhất
Bảng 4.4
Rủi ro tiềm tàng
Rủi ro kiểm soát

Rủi ro phát hiện
Rủi ro kiểm toán
Hoạt động kinh doanh của doanh
nghiệp luôn tồn tại những gian
lận sai sót
Phát hiện gian lận sai sót bằng
các thủ tục kiểm soát của hệ
thống KSNB
Phát hiện gian lận sai sót bằng
công việc kiểm toán của KTV
Kiểm toán không phát hiện hết
các gian lận sai sót trọng yếu dẫn
đến ý kiến sai
4.3.2.Mô hình rủi ro kiểm toán trong
khâu lập kế hoạch kiểm toán
-
Mối quan hệ giữa các loại rủi ro trong kiểm toán
`
-
Ý nghĩa: công thức dùng để xác định RRPH thích hợp dựa trên RRTT
và RRKS đã được KTV đánh giá cùng với mức RRKT có thể chấp
nhận được KTV dự kiến trước cho một cuộc kiểm toán
-
Trong thực tế, các KTV thường dự kiến và ấn định mức RRKT trong
khâu lập kế hoạch thường thấp hơn mức RRKT có thể chấp nhận được
nhăm tạo một khoảng lề an toàn cho KTV
-
Việc đánh giá RRKT có thể được thay đổi trong quá trình thực hiện
kiểm toán.
AR=IR x CR x DR

DR= AR
IRxCR
4.3.2.Mô hình rủi ro kiểm toán trong
khâu lập kế hoạch kiểm toán (tiếp)
- Mối quan hệ giữa trọng yếu và rủi ro kiểm toán
Trong một cuộc kiểm toán, mức trọng yếu và RRKT có mối quan hệ tỉ lệ
nghịch tức là nếu mức trọng yếu có thể chấp nhận được càng tăng lên
thì RRKT sẽ giảm đi và ngược lại
- Ý nghĩa của mối quan hệ giữa trọng yếu và rủi ro kiểm toán
Có ý nghĩa rất quan trọng khi lập kế hoạch kiểm toán để nhằm xác định
nội dung, phạm vi, thời gian và các thủ tục kiểm toán cần áp dụng
Lưu ý : Kết quả đánh giá mức trọng yếu và RRKT của KTV ở thời điểm
lập kế hoạch kiểm toán ban đầu có thể khác với kết quả đánh giá ở các
thời điểm khác nhau trong quá trình kiểm toán.