BÁO CÁO THỰC TẬP-BÀI GIẢNG MÔN CÔNG NGHỆ SƠN VECNI

1
BÀI GING MÔN HC: CÔNG NGH SN - VECNI
Giáo viên ph trách: DNG TH HY
Khoa Hóa - HBK à Nng
C LC
Chng I. M U
Chng II: DUNG MÔI MÔI -MÔI TRNG PHÂN TÁN
Chng III CHT LÀM KHÔ
Chng IV. BT MÀU
Chng V CHT TO MÀNG
Chng VI : CÔNG NGH SN XUT SN
Chng VII : QUÁ TRÌNH GIA CÔNG MÀNG SN
Chng VIII: MT S PH GIA DÙNG TRONG SN
TÀI LIU THAM KHO
Nguyn Vn Lc - K thut sn - Nhà xut bn giáo dc - 1999.
Swaraj Paul - Surface Coatings - John Wiley & Sons - 1997.
Zeno W. wicks, JR. Frank, N. Jones, S. Peter Pappas- Organic Coating - Wiley -
Interscience 1999.
Dieter Stoye, Werner Freitad - Paints, Coatings and Solvents - Wiley - VCH -
1998
Gunter Buxbaum - Industrial Inorganic Pigments - Wiley - VCH - 1998
Henry Fleming Payne - Organic Coating Technology - John Wiley & Sons, INC -
1960.
Chng I. M U
I/ Vài nét v lch s phát trin:
Vào thi k trc công nguyên, ngi Ai Cp ã bit trang trí tng, hang hc
mình  và các vt dng trên c s cht kt dính là lòng trng trng, sáp ong, nha cây
trn vi bt màu thiên nhiên.
Vài ngàn nm sau ó ngi Trung Hoa ã phát hin và dùng m cây sn làm sn ph và
keo. Trc ây sn c sn xut t các loi du tho mc, nh du lanh, du tru, du gai, du
2

da, du hng dng, du ngô, du cao su Các loi nha thiên nhiên nh cánh kin, nha
thông, bi tum thiên nhiên Các loi bt nh cao lanh, oxit st.
n th k 20, cùng vi s phát trin chung ca ngành công nghip hoá cht, công
nghip sn tng hp ra i và phát trin mnh, t bit là  nhng nc có công nghip hoá cht
phát trin mnh. Toàn th gii nm 1965 sn xut khon 10 triu tn sn, nm 1975 tng lên 16
triu tn.
Trong công nghip sn ngày nay ngi ta s dng khon 2700 loi nha làm cht to
màng, 700 loi du, 2000 loi bt màu, 1000 loi dung môi và khon 600 cht ph gia.
Trc ây, sn du chim u th trong công nghip ch to sn. Nhng trong vòng 10
nm tr li ây sn tng hp ã tin lên chim u th hàng u trong các loi sn.
II/ Sn là gì?
Trc ây mt s nhà nghiên cu ã a ra mt vài khái nim nh sau:
- Sn là huyn phù ca bt màu, cht n trong dung dch cht to màng vi dung môi
tng ng (Liên Xô).
- Sn là t hp lng cha bt màu, khi ph lên nn thành lp mng s to thành màng
ph không trong sut (M).
Hai nh ngha này bao gm các loi sn màu c, men (Pigment Paint)
Dng vt liu sn không cha bt màu gi là vec ni - là dung dch to màng trong dung
môi thích hp.
nh ngha tng quát: Sn là h phân tán gm nhiu thành phn (cht to màng, cht
màu trong môi trng phân tán). Sau khi ph lên b mt vt lin nn nó to thành lp màng
u n, bám chc, bo v và trang trí b mt vt liu cn sn.
Nh vy: chc nng ca màng sn là trang trí và bo v vt liu nn.
III/ Phân loi sn:
Có rt nhiu cách phân loi :
- Cn c vào bn cht ca cht to màng:
+ Sn du thun tuý: Thành phn cht to màng ch có du tho mcnên ít dùngdo không
bn.
+ Sn du nha: thành phn cht to màu gm du tho mc và nha ( thiên nhiên, nhân
to). Loi này c dùng ph bin trong i sng hng ngày nhng ít dùng trong các nghành k

thut.
+ Sn tng hp: Cht to màng là nha tng hp (gi tên cn c vào tên ca loi nha:
Sn epoxy, sn alkyd )
- Cn c bn cht ca môi trng phân tán:
+ Sn dumg môi môi trng phân tán là dung môi hu c
+ Sn nc môi trng phân tán là nc.
+ Sn bt không có môi trng phân tán.
- Cn c vào ng dng:
+ Sn g.
+ Sn kim loi
+ Men tráng gm, s
+Sn chng hà.
+sn cách in
+ Sn chu nhit
+ Sn bn hoá cht
+ Sn bn khí quyn.
3
- Cn c vào phng pháp sn:
+ sn phun.
+ Sn tnh in
+ tráng, m kim loi.
- Các dng sn t bit khác:
+ Sn dn in
+ Sn cm quang
+ Sn phát sáng
IV/ Thành phn ca sn:
Bao gm các thành phn sau:
- Thành phn chính:
+ Cht to màng: là thành phn ch yu quang trng nht quyt nh các tính cht ca
màng sn.

Cht to màng bao gm: du tho mc, nha thiên nhiên, nha tng hp.
ôïi vi du tho mc thì ch có loi khô (CI >130) nh du tru, du lanh mi có kh
nng to màng (do trong phân t có nhiu ni ôi) còn loi bán khô (95 < CI <130) và không
khô ( CI < 95) thì ch dùng  bin tính nha tng hp dùng làm cht hoá do.
Nha thiên nhiên, nha tng hp c bin tính  thayi tính cht.
+ cht màu ( bt màu, bt n)
+ Môi trng phân tán
- Thành phn ph:
+ Cht hoá do
+ Cht làm khô, óng rn
+ Cht n nh
Ngoài ra còn có nhng hp cht c bit nh: cht dit khun, dn nhit, dn in, cht
phát sáng, cm quang
Chng II: DUNG MÔI MÔI -MÔI TRNG PHÂN TÁN.
Trong sn, dung môi là hp phn chính nó thng chim khi lng ln hn so vi cht
to màng. Mt s loi sn, dung môi chim n 80%, ch có 20% là cht to màng nh: sn
nitro xenlulo, clo cao su
Dung môi: là cht lng d bay hi dùng  hoà tan các cht to màng, cht hoá
do chuyn h sn vào trng thái thun li cho vic ch bin và s dng và s bay hi ht trong
quá trình to thành màng sn.
I/ Yêu cu i vi dung môi.
1/ Kh nng hoà tan.
- Mi dung môi ch có mt kh nng hoà tan mt s cht to màng nht nh. Nu dung
môi và cht to màng có  phân cc càng ging nhau thì càng d hoà tan.
Ví d: Axetat xenlulo là mt este có  phân cc tng i nên tan trong nhng dung
môi có  phân cc tng t là các este hoc ceton nh axeton, etyl axetat hoc cao su là hp
cht không phân cc nên không tan trong nhng dung môi không phân cc là các hidrocacbon
thng hoc vòng nh xng.
-Ngoài ra kích thc phân t cng có kh nng hoà tan
Ví d: Xenlulo là hot cht rt phân cc, l ra hoà tan trong nc nhng do khi lng

phân t ca nó quá cao nên nó ch trng trong nc ch không tan.
4
- Da vào kh nng hoà tan ngi ta chia dung môi làm ba loi:
+ Dung môi tht (dung môi hot ng)
+ Dung môi n: bn thân nó không hòa tan cht to màng nhng hn hp ca nó vi dung
môi tht làm tng kh nng hòa tan so vi ch dùng dung môi tht.
+ Cht pha loãng.
Dung môi tht i vi mt cht to màng là nhng cht lng hoà tan tht s cht to
màng ó. Còn cht pha loãng t mình nó không th hoà tan cht to màng mà ch góp phn làm
gim  nht ca dung dch.
T l cht pha loãng vi dung môi thng có mt gii hn nht nh. Nu vt quá gii
hn ó s làm keo kt cht to màng, làm dung dch b c. T l s dng thng bé hn h s
keo t K (hay ch s c m) sau:
Lng cht pha loãng
K = Lng dung môi tht
Trong thc t K có th t n 0,5 ÷0,8. Cht pha loãng c chn phi:
+ D bay hi hn dung môi tht
+R tin
 ánh giá kh nng hòa tan cht to màng ca dung môi ngi ta dùng khái nim lc
dung môi:
Lc dung môi: Lc dung môi ca mt dung môi i vi mt cht tan là kh nng phân tán cht
tan ca dung môi ó. Mt dung môi có lc dung môi cc i khi nó có th phân tán mt cht tan
hoàn toàn trong mt khong thay i nng  rng.
Nhiu phng pháp có th dùng  ánh giá lc dung môi ca các dung môi nh phng
pháp im Kauri - butanol, im aniline, phng pháp dimethyl sulfat i vi hydrocacbon,
phng pháp t l pha loãng và hng s  nht i vi dung môi lacquer. Mt dù các phng
pháp này rt hu dng tuy nhiên cn phi nh rng các phng pháp này ch cung cp các tiêu
chun ngu nhiên (arbitrary criteria) (ngha là ây không phi là tiêu chun thc  ánh giá).
Chúng không cung cp c giá tr lc dung môi tuyt i ca mt dung môi nào ó khi s
dng  hòa tan hn hp các nguyên liu sn mà loi nguyên liu có th thay i theo tng loi

sn.
Ch s dung môi là mt tiêu chun tt  ánh giá lc dung môi, có th áp dng nó i
vi bt k dung môi hoc h sn nào.
Ch s dung môi bng t s gia  nht ca sn trong dung môi tiêu chun và  nht
ca sn trong dung môi ó.
Do nhng dung môi tt thng to ra dung dch có  nht thp nên nu dung môi ó tt
hn dung môi chun thì ch s dung môi ln hn 1, ngc li thì nh hn 1. Phng pháp này
có u im là có th o c lc dung môi ca mt dung môi nào ó c thêm (hoc thay th)
vào h sn. Ngi ta có th tin hành o vi nhiu giá tr nng  khác nhau ca cht hòa tan
sau ó thit lp  th.
Giá tr Kauri - butanol (kí hiu là KB) c xác nh bng cách chun  20 gam dung
dch kauri - butanol 33% bng dung môi hydrocacbon cho n khi hn hp tr nên c n ni
không th c c mt trang in khi nhìn xuyên qua dung dch này. Mt s gái tr KB cho 
bng 4, 5 trang 258.giá tr KB dùng  ánh giá lc dung môi ca hydrocacbon rt tt. Tuy
nhiên kh nng hòa tan ca dung dch nha kauri trong các dung môi này có th khác vi kh
nng hòa tan ca các loi cht to màng khác trong các dung môi hydrocacbon ó.
5
Phng pháp th dimetylsunphat ch ra phn trm ca hydrocacbon thm hoc
hydrocacbon béo không no trong dung môi hydrocacbon. Do hn hp hai cht này có lc
dung môi cao hn hydrocacbon béo no nên thí nghim c thc hin  ánh giá kh nng
này. Tuy nhiên hin ti phng pháp này không dùng nhiu do dimetylsunphat rt c.
T l pha loãng dùng ch yu  ánh giá lc dung môi ca các cht pha loãng loi
hydrocacbon c dùng trong nitroxenlulo lacquer thinner (các cht bay hi nhanh). Thí nghim
cng có th ch ra lc dung môi tng i ca các dung môi tht. Ví d mt dung môi có th
pha loãng nhiu hn bng toluen s là dung môi tt hn so vi dung môi cho phép pha loãng
bng toluen ít hn. Nh ã bit lacquer là hn hp ca dung môi tht, cht pha loãng và dung
môi n. Các hydrocacbon thm có th dùng làm cht pha loãng vi t l cao hn so vi các
hydrocacbon béo. T l pha loãng là t l gia cht pha loãng và dung môi tht  va to ra
s c trong dung dch nitroxenlulo có nng  cui cùng là 10% (tc là ti im to ra s
c thì nng  ca dung dch nitroxenlulo là 10%). Các giá tr tiêu chun hóa là o  nng 

này còn thc t có th o  các giá tr nng  khác. Nh vy s có nhiu giá tr v t s pha
loãng ph thuc vào nng  dung dch nitroxenlulo. T ó có th thit lp  th và có th
ngoi suy t  th vì ây là quan h ng thng. Trong mt s trng hp cn dung dch
nitroxenlulo có nng  8%. Tt nhiên phng pháp xác nh ch vi nitroxenlulo là cht tan
duy nht. Thc t lacquer thng mi có cha cht hóa do và mt s loi nha khác mà loi và
lng có th thay i. Do nhiu cht pha loãng có th là dung môi i vi các cht này nên t l
pha loãng trong thc t có th khác so vi tiêu chun. Tuy nhiên kinh nghim cho thy rng có
th s dng t l pha loãng  thit lp n s b cho các lacquer.
Thông thng im dng ca phép chun  rt khó xác nh, nó ph thuc vào s phát
trin ca s c t s kt ta ban u ca các cu t rn. Vì vy cn phi hiu rng t l pha
loãng c xác nh t im cui ca phép chun  ch không phi  mu sau mt thi gian
mi c kt qu (vì khi  theo thi gian thì s có mt s trng hp kt ta tan ra còn mt s
trng hp thì kt ta phát trin mnh hn).
Phng pháp  nht không i ánh giá hn hp dung môi tht và cht pha loãng thông
qua thông s  nht ca dung dch nitrocellulose vi các nng  khác nhau. Có th thit lp
 th quan h gia  nht thay i theo nng  ca nhiu cp dung môi - cht pha loãng, t
ây có th chn c giá thành thp nht  to ra mt dung dch có mt  nht cho trc. Tuy
nhiên các d liu này không phù hp khi dùng  ánh giá lc dung môi.
Trong tt c các phng pháp dùng  o lc dung môi  trên, các kt qu da trên giá tr
 nht hoc kt ta ca mt dung môi ã bit. Khi sn c ng dng  sn thì t l gia các
cu t thay i do tc  bay hi ca các dung môi khác nhau. Phng pháp  nht không i
c xác nh i vi các hàm lng rn khác nhau gn vi iu kin to màng, c bit là ti
giá tr hàm lng rn cao. Tuy nhiên thi gian cn thit  làm thí nghim nh vy là rt ln nên
giá tr t s pha loãng c dng rng rãi hn.
2/ im sôi(nhit  sôi):
- Nhit  sôi ca mt dung môi là nhit  ó áp sut hi bng áp sut khí quyn. Mi
dung môi có mt im sôi xác nh  mt áp sut xác nh. Tuy nhiên i vi mt cht lng
gm hn hp các hp cht hoá hc tng t nhau nh xng hoc xilen thng phm s sôi 
mt khong nhit .
- Nhit  sôi không phi là tiêu chun thc  ánh giá tc  bay hi ca dung môi.

Các phân t có kích thc càng nh thì bay hi càng nhanh. iu này ch úng i vi các cht
lng không phân cc nh các hidrocacbon (các phân t tn ti c lp nhau). Còn các cht lng
phân cc thì các phân t kt hp cht ch vi nhau do tn ti các lc hoá tr ph gia chúng. S
kt hp này làm tng nhiu kích thc ca chúng. Do vy s bay hi s b cn tr. Mc  kt
6
hp gia các phân t s b gim khi nhit  tng và  im sôi s kt hp thc t bng 0. Do
vy 2 cht lng có th có im sôi nh nhau nhng nu mt cht lng có s liên kt mnh gia
các phân t còn mt cht không thì tc  bay hi ca chúng  nhit  thng rt khác nhau.
Ví d: Cellosolve (tên thng phm ca dung môi ete etandiol C2H5OCH2CH2OH) bay
hi chm hn rt nhiu so vi Butylacetat (CH3COOC4H9) mc dù khi lng phân t ca nó
thp hn do cellosolve là mt cht lng phân cc và có s liên kt mnh gia các phân t.
Tng t etyl alcol (C2H5OH) là cht lng bay hi chm hn rt nhiu so vi etyl axetat
hoc benzen mt dù im sôi ca nó gn bng vi hai cht này.
Ngc li i vi cht lng hu c không phân cc (benzen, tuloen ) thì tuân theo quy
lut thông thng, ngha là nhit  sôi tng thì tc  bay hi  nhit  thng gim.
3/ Tc  bay hi.
Tc  bay hi c trng cho kh nng ri khi b mt ca mt cht lng. Tc  bay hi
ca dung môi nguyên cht và dung dch ca dung môi ó khác nhau do vi cùng mt din tích
b mt thì nng  các phân t dung môi trên b mt dung môi ln hn dung dch. Ngoài ra cht
tan còn cn tr s bay hi ca dung môi tu thuc vào ái lc ca nó vi các phân t dung môi.
- Tc  bay hi không ch bnh hng bi loi và nng  các phân t cht rn mà còn
ph thuc vào  dày ca màng và s tun hoàn (lu thông) ca không khí trên b mt màng.
- Tc  bay hi là mt yu t rt quan trng i vi quá trình to màng t sn dung môi.
Nu dung môi bay hi quá nhanh thì s có nhng nhc im:
+ Sn nhanh chóng b c li do vy khó gia công.
+ Các phân t không bay hi cha kp sp xp li  nhng v trí thun li làm cho tính
nng c lí ca màng b gim.
+ Lp dung môi trên cùng bay hi quá nhanh làm cho rn li sm trong khi các phân t
dung môi  các lp bên di cha kp thoát ra ht gây nên hin tng phng rp, nhn màng.
Vi nhng sn cha dung môi bay hi quá chm thì màng s chm khô, làm gim nng

sut.
Do vy khi dùng dung môi nên dùng dung môi gm 3 loi: bay hi nhanh, va, chm. B
3 này giúp màng sn có  chy tt nht, b mt sn u, bóng và p.
Ngoài ra trong sn còn có mt mt mt trong nhng dung môi tht bay hi chm hn
nc  tránh cho mt sn b c m.
4/ Kh nng c hi và cháy n.
Do c im ca dung môi là d bay hi nên khi sn xut và gia công dung môi s vào c
th con ngi qua:
+ Hô hp.
+ Ming.
+ Da (hp th qua da)
Hu ht dung môi u c hi: Mt s dung môi gây viêm da, cháy da, gây mê hoc trng
thái không nhn thc c, mt snh hng mnh n ni tng nh máu, thn. Các nh hng
này tu thuc vào loi da và bn thân mi ngi. Do vy trong nhng nhà máy, xí nghip cn
thông gió tt  ngn nga s thâm nhp ca dung môi vào c th. Nên tránh tip xúc trc tip
vi dung môi, nht là ra tay, chân.
- Vi nhng dung môi có hàm lng cho phép ti a < 100 ppm rt c hi, 100÷200
ppm c hi bình thng.
Ví d 1: benzen, CS2, cyclohecxan, dioxan (rt c)
Ví d 2: metyl acol, metyl clorua (c bình thng)
Ngoài ra dung môi còn có c im d cháy, hn hp dung môi và không khí trong gii
hn nào ó có th gây n. Do vy khi s dng dung môi cn phi lu ý (Bng 6/260)
7
Dung môi Nhit

 chp
cháy
(
o
F)

Nhit 

t cháy
(
o
F)
Gii hn n
(% th tích
trong không
khí)
Th tích hi
(Ft
3
/gallon)
T trng
hi
(không
khí = 1)
Khi
lng
lng
(pound/
gallon)
 60oF
Di Trên 80
o
F 212
o
F
Gasoline 0 495 1,3 6 3-4 6,15

Benzol 13 1070 1,4 8 38 47 2,77 7,36
Methyl alchol 52 1065 6 36,5 83 107 1,11 6,63
Ethyl alchol (99%) 57 1034 4 14 58 72 1,59 6,61
Isopropyl alchol (99%) 59 1148 44 55 2,07 6,57
Ethyl acetate 26 1130 34 43 3,04 7,4
Sec-buthyl acetate 60 25 31 4 7,22
Aceton 6 1340 2,15 13 27 35 2 6,64
Methyl ethyl keton 24 37 47 2,41 6,75
Hexane 0 450 1.2 6,9 27 34 2,97 5,77
Heptane 22 450 1 6 24 30 3,51 6,07
Octane 45 450 0,9 6 23 28 3,65 6,05
Process naphtha 21 450 1 6 24 30 3,51 6,1
VM & P naphtha
55 450 1,2 6 21 26 4,04 6,11
Varsol # 1 105 450 1,1 6 19 24 4,76 6,53
Varsol # 2 110 450 1,1 6 20 24 4,73 6,67
Varsol B 105 450 1,1 6 18 23 4,9 6,55
Varsol C 105 450 1,1 6 18 23 4,9 6,7
Varsol high-flash 112 450 1,1 6 17 22 5,1 6,46
H.S.D. naphtha 122 500 1,1 6 17 21 5,41 6,55
Solvesso toluol 45 1026 1,3 6,7 31 39 3,17 7,23
Solvesso xylol 81 900 1 5,3 27 34 3,65 7,25
Solvesso 100 110 900 1 6 23 29 4,24 7,25
Solvesso 150 149 900 1 6 21 27 4,8 7,42
High aromatic naphtha 140 20 25 5,14 7,53
5/  n nh hoá hoc:
- Khi dùng dung môi phi lu ý xem dung môi ó có cha nhng nhóm hot ng có kh
nng phn ng hoá hc vi các phn t khác hay không, nu có snh hng rt ln n tính
nng ca màng sn.
- Dung môi c dùng không nên cha nhng hp cht sunfua và không c có tính

axit vì nó s n mòn kim loi hoc phn ng vi mt s bt màu hoc nha trong sn.
+ Tính axit c xác nh bng vic chun  bng dung dch KOH, cht ch th
phenol Phtalein.
+Sunfua c xác nh bng cách nhúng ming ng sch vào dung môi, nu ming ng
chuyn sang màu ti có mt sunfua.
6/ Mùi và màu:
- Mùi mnh hoc khó chu trong dung môi có nh hng sinh lí trm trng n công nhân
và ngi s dng sn. Mùi ôi lúc do lng nh tp cht không th tách ra c khi ung môi
gây nên hoc do bn cht ca dung môi ó.
8
Mi ngi có phn ng khác nhau vi mùi. Ví d butyl alcol không h gì vi mt s
ngi nhng i vi mt s ngi khác thì nó li gây nôn ma => Tt nht nên chn dung môi
không mùi.
- Màu cng nh hng không tt n các loi sn trng và màu sáng nên cng phi lu ý.
7/ T trng; Giá thành.
- Trên th trng, có ni dung môi c bán theo khi lng có ni dung môi c bán
theo th tích và giá c s khác nhau. Nên  tin vic s dng và theo dõi giá c thì nên chú ý
n t trng ca dung môi. Mt khác dung môi thng c mua theo khi lng và n phi
liu trong sn xut cng tính theo khi lng, nhng khi bán sn phm sn thì thng bán theo
n v th tích. Cho nên t trng cng là c s  thnh lp n và tính giá thành sn phm.
- Dung môi c dùng phi m bo giá c phi chng, d kim.
- Vic s dng cht pha loãng làm gim áng k giá thành sn phm.
Ngoài ra dung môi phi không cha nc (hút m) và tp cht c hc, tp cht màu,
mùi nh trên. Nu dung môi cha nc s làm màng sn c m, kém bám dính.
II/ Mt s dung môi:
1/ Dung môi terpen: c ly t cây thông.
Là dung môi c dùng sm nht trong công nghip sn.
- Trc ây ngi ta tách nha thông và du thông t cây thông nhng sau ó do nhn
thy hiu qu kinh t không nên ngi ta ch chic t gc cây thông còn thân thì ùng vào vic
khác.

- - Mt s terpen và các dn xut ca nó:
Terpen và các dn xut ca nó là các hidro mch vòng, không no.
2/ Dung môi hidro cacbon:
- Thng
- Thm
- Naphtenic: là các hp cht mch vòng, no hoc không no, có hoc không có mch
nhánh alkyl.
Ví d:
CH
CH
C
3
3
3
_
_
CH
CH
CH
CH
CH
C
3
3
3
CH
CH
CH
C
2

3
3
CH
CH
CH
HC
3
3
3
_
_
C
CH
CH
CH
=
3
3
2
_
_ Pinen
_Pinen
Di penten
( Ter Pinolen )
( P_ xynen )
CH
CH
C
C
H

OH
3
3
3
_
_
_ Ter pineol
9
- Dung môi hp hp cht mnh thng:
n- hexan ; 2,2 -dimetyl butan ; 2-metyl pentan.
- Dung môi hp cht thm:
C
6
H
6
; 0- xylen ; p-xylen ; m- xylen ; toluen
- Dung môi naphtenic:
Xiclopentan ; xiclohexan ; etyl xiclohexan.
3/Dung môi có cha oxi.
Thng là nhng dung môi phân cc, giá thành cao nên trong sn ngi ta thng dùng
kt hp vi các dung môi khác  thay i tính nng ca màng và gim giá thành.
- Các loi sn cha oxi:
Alcol:
CH3OH c nên ít dùng ; C3H7OH
C2H5OH ph bin ; C4H9OH
Este: etyl axetat ; butyl axetat
Ceton : axeton ; MEK (metyl, etyl xeton)
Ete:
Ete ca etylen glicol:
CH

3
OCH
2
CH
2
OH metylcellosolve
C
2
H
5
OCH
2
CH
2
OH cellosolve
4/ Dung môi cha clo:
Có kh nng chng cháy, giá thành cao, thng là c nên hn ch s dng.
Mt s dung môi cha clo thông dng:
Cloroform ; Tricloetylen ; CCl
4
5/ Dung môi Nitro Parafin:
Nitrometal ; Ntroetal ; 1- Nitro Propal ; 2- Nitropropal (4 loi thông dng nht)
Nó dùng tt cho các sn có cht to màng là polyvinyl, xenlulo và các dn xut ca
xenlulo, t bit là axetat xenlulo.
Các loi dung môi này thng không c, không có kh nng gây cháy n tr nitro metal
6/ Dung môi furan và các dn xut:
O
CH
2
OH

Tetra Hidro Fufuryl Alcol
O
Furan
O
CHO
Fufuryl Alcol
O
CH
OH
2
Fufuran
O
Tetra hidro furan
10
Chng III CHT LÀM KHÔ.
 tng nhanh quá trình óng rn màng sn ngi ta a vào sn mt cht gi là cht
làm khô hoc cht óng rn.
Cht làm khô gi vai trò làm tng nhanh tc  khô cng màng sn gc du, du nha,
sn gc tng hp bin tính du (sn alkyd, epoxi )
I/ Thành phn cht làm khô:
Trc ây cht làm khô ch yu làm bng xà phòng chì, cobalt, mangan ca axit béo du
lanh hoc axit nha nh: cht làm khô linoleat, cht làm khô resinat.
Hin nay còn có xà phòng ca mt s axit hu c c dùng làm cht làm khô.( cht làm
làm khô là xà phòng kim loi nng ca các axit hu c )
Bng sau ây là c im ca mt s cht làm khô thng mi:
Loi % rn % kim loi T trng riêng
Pounds/gallon  nht
Linoleates
Pb
Pb

Co
Co
Mn
Zn
100
100
100
100
100
100
13
26,5
4,26
8,5
4,35
8,2
1,05
1,25
0,97
1,03
0,98
1,03
8,75
10,45
8,05
8,58
8,15
8,58
Heavy liquid
Solid

Heavy liquid
Solid
Heavy liquid
Solid
Resinates (acid nh
Pb
Pb
Co
Mn
Zn
100
100
100
100
100
16
24
3
3,5
1
1,27
1,4
1,11
1,13
1,08
10,63
11,7
9,23
9,4
9,02

Solid
Solid
Solid
Solid
Solid
Naphthenates
Pb
Pb
Pb
Co
Co
Mn
Mn
Zn
Ca
Ca
Fe
42
62
100
56
100
62
100
60
62
58
72
16
24

34
6
10
6
10
8
5
4
6
1
1,15
1,44
0,96
1,15
0,97
1,15
0,98
0,95
0,93
1,01
8.33
9,6
12
8
9,6
8,1
9.6
8,2
7,9
7,76

8,4
0,5
0,5
Paste
0,5
Paste
0,5
Paste
0,5
0,5
0,5
1,4
Octoates ( CH
3
(CH
2
)
3
CHCOOH
11
Pb
Co
Mn
Zn
Ca
54
40
45
41
43

24
6
6
8
4
1,12
0,9
0,9
0,9
0,9
9,33
7,5
7,5
7,5
7,5
0,5
0,5
0,5
1,6
0,65
Tallates (acid béo và acid nha thông)
Pb
Pb
Co
Co
Mn
Mn
57,6
71,3
45,4

74,6
48,2
72,4
16
24
4
6
4
6
1.04
1,16
0,9
0,98
0,9
0,97
8,7
9,7
7,5
8,15
7,5
8,1
0,5
1,25
0,5
3,7
0,5
2,5
Cht làm khô c bán trên th trng  dng dug dch trong xng pha sn (mineral
spirite ) hàm lng kim loi c th và  dng không có dung môi dùng trong mc in và sn
không dung môi.

-  bng là c im ca mt vài cht làm khô thng phm tuy nhiên chúng có th thay
i tu thuc vào mi nhà sn xut khác nhau.
- Trên th trng cht làm khô linoleat và resinat c bán vi tên ca nó nhng nhng
loi khác c bán vi tên thng mi
tên thng mi ca mt s cht làm khô:
Loi cht làm khô
Hãng sn xut Naphthenate Octoate Tallate
Advance Solvent and Chem.Corp.
Ferro Chemical Corp.
Fred. A. Stresen - Reuter, Inc.
Nuodex Products Corp.
Harsaw Chemical Corp
Soligen
Naphthenate
Naphthenate
Nuodex
Uversol
Hexogen
Catalox
Octoate
Octoate
Octosol
Advasol
Tallate

Nuolates
Linoresinate
Yêu cu rt quan trng i vi cht làm khô là phi duy trì  hoà tan tt và n nh trong
dung dch, kt hp tt vi cht to màng.
- Cht làm khô linoleat, resinat và tallat c iu ch t các axit có kh nng b oxi hoá

nên có khuynh hng thay i theo thi gian.
- Nhng cht làm khô naphtenat và octoat c iu ch t axit hu c no do ó không b
oxi hoá nên n nh hn
+ Cht làm khô linoleat c iu ch t axit hn hp ca du lanh.
+ Cht làm khô resinat c iu ch t axit nha thiên nhiên.
+ Cht làm khô naphtenat c iêìu ch t nhng axit naphtenic là sn phm ca quá
trình tinh luyn u m vi công thc tng quát CnH2n-2O2, CnH2n-4O2,
CnH2n-6O2 và cha c hai n xut cyclopentan và xiclohexan.
R: hidro hoc gc alkyl
COOH
R
RR
R
R
2
2
2
2
COOH
R
R
R
R
R
R
2
2
2
2
2

12
Naphtenic là axit no không nhy vi s oxi hoá nên to các xà phòng n nh hn.
Tuy nhiên chúng cha mt lng nh tp cht mang màu và phn nào có mùi khó chu. Loi
cht làm khô octoat khc phc c nhc im này. Nó c iu ch t axit octoit.
2-etyl hexoic axit.
Axit này không b oxi hoá nên dùng làm cht làm khô nhng t hn axit naphteic.
II/ Sn xut cht làm khô:
Cht làm khô c tng hp bng cách nu mui hoc oxit kim loi trong du khô và
nha ri pha loãng sn phm vi xng pha sn và gi la “cht làm khô lng” chúng có khuynh
hng “to cn” theo thi gian do s oxi hoá làm gim  hoà tan
- Du thng dùng là du lanh hoc du cá và nha cây mà ch yu là nha thông.
- Trong mt vài cht làm khô ngi ta cho vào mt lng nh vôi nhm tng  phân tán
và n nh.
Chì c dùng ch yu là oxit chì PbO. Ngoài ra còn dùng cacbonat và axetat chì
Cobalt c dùng  dng acetat cobalt vì oxit cobalt rt khó tan
Mangan c dùng  dng oxit mangan hoc Borate (MBO2 ,M3BO3, M2B4O7)
Do oxit Mangan phn ng chm vi du và òi hi  nhit  cao, sn phm có màu ti
do ó dùng loi bt mn MnO2  phn ng xy ra d dàng hn nhng t hn. Nu yêu cu
màu sáng hn nên dùng Borat mangan.
-Tin hành:
Du và nha c gia nhit t 3500÷5000F ph thuc vào mui kim loi c cho vào, mui
này c cho vào t t và khuy trn mnh. Gia nhit t t n khi phn ng xy ra hoàn toàn.
im dng phn ng rt khó xác nh và hàm lng cui ca kim loi không th ng nht gia
các m. Làm ngui n 4000F, pha loãng trong xng pha sn và bm vào thùng cha.
ng tháo sn phm phi cách áy khong 0,3 m  cn không vào thùng cha. Cn c
ly ra theo nh k ng ng di áy hoc m np.
+Cht làm khô thng phm tiêu chun c iu ch bng mt trong hai phng pháp
nu chy hoc kt ta.
• Phng pháp nu chy:
Lng mui kim loi ã tính toán c gia nhit vi axit hu c. Do phn ng vi axit d

dàng hn vi du nên nhit  phn ng thp hn và màu sn phm p hn. Mui kim loi
c cho vào t t và khuy trn u .Nhit  tng lên t t do nhit phn ng to ra. Sau khi
phn ng xy ra hoàn toàn tng nhit  n 225÷ 3000F  tách nc ca phn ng, phi gia
nhit chm  tránh s to bt. Nu cht làm khô c bán vi hàm lng rn 100% thì m lúc
ó c làm ngui và óng gói sau khi iu chnh hàm lng kim loi. Nu bán  dng dung
dch thì lúc ó m sn phm c bm vào thùng pha loãng cha dung môi khuy trn mnh 
to dung dch ôìng nht. Cho vào mt ít cht tr lc và lc vào thùng trn. Ly mu và xác nh
hàm lng kim loi. Hàm lng kim loi thng cao hn tiêu chun và c iu chnh bng
cách cho thêm dung môi vào.
• Phng pháp kt ta:
Cho dung dch nc ca mui kim loi nng vào dung dch nc xà phòng natri ca axit
béo
( c iu ch bng phng pháp NaOH + axit béo)  to xà phòng trung tính (xà phòng ca
kim loi nng). Xà phòng này càng sch (không cha) cacbonat càng tt do các kim loi ca
CH
CH
CH
C
H
COOH
3
2
3
5
2
_
_
_
i
()

13
cht làm khô to cacbonat mà các cacbonat này không tan trong du. Dung dch xà phòng c
lc và thng cho vào lng d axit  ci thin n nh ca cht làm khô.
Các mui kim loi tan trong nc nh axetat chì, nitrat chì, sunfat colt hoc sunfat
mangan c cho t t vào dung dch xà phòng nóng, khuy u n khi kt ta hoàn toàn. Tách
lp nc kt ta ra vài ln bng nc nóng ri làm khô bng cách gia nhit  nhit 
210÷3000F tu thuc vào cht làm khô iu ch. Nó có th c bán  dng 100% hàm lng
cht rn hoc hoà tan trong xng pha sn bán  dng dung dch.
• Cht làm khô kt ta thng có màu sáng hn và hàm lng kim loi ôìng u hn cht
làm khô nu chy .
III/ S dng cht làm khô:
Lng châït làm khô c tính toán da trên hàm lng kim loi ã bit.
Lng kim loi c tính da vvào hàm lng u. Ví d: vi vecni yêu cht làm khô
da trên % kim loi so vi hàm lng du trong vecni.
Vi các nha tng hp: alkyl, silicol thì lng cht làm khô c dùng trên c s % kim
loi so vi hàm lng nha rn.
Ví d 1: 0,6% chì, 0,04 % cobalt, 0,004% mangan so vi du.
Ví d 2: 0,3% chì, 0,03% cobalt so vi hàm lng nha rn.
- Cht làm khô c dùng ph bin nht trong sn oxi hoá và óng rn  nhit  thng
(có mt oxi không khí). Ngoài ra còn dùng trong sn sy nóng.
- Trong mi trng hp nên dùng cht làm khô vi lng ti thiu va  áp ng yêu
cu làm khô màng.
Nu dùng d:
• Tng giá thành.
• Tng khuynh hng bin màu ca màng sn theo thi gian hoc khi sy.
• Gim  mm do ca màng theo thi gian. Nu dùng d cht làm khô cobalt và mangan có
th làm nhn màng trong sn sy nóng và ngui, c bit nu màng dày hn bình thng.
VI/ C ch tác dng ca cht làm khô:
Mt dù cht làm khô c dùng ã lâu nhng c ch tác dng ca nó n nay vn
cha r ràng.

Tuy nhiên, qua kho sát ngi ta cho thy rng lúc u xut hin giai on cm ng tc giai
on na không có gì thay i xy ra nhng nu thay vì du thiên nhiên ta dùng este glixerin ca
axit linolenic có  tinh khit cao thì thi gian cm ng không còn. Do vy ngi ta cho rng
trong du thiên nhiên có cha cht chng oxi hoá, cht này c oxi hoá bi cht làm khô trc
khi s oxi hoá ca du xy ra  to thành màng.
Khi có mt cht làm khô thì tc  hp th oxi ca màng u tng do s thay i hoá tr
mà cht làm khô ly oxi phân t t bên ngoài không khí bin thành oxi nguyên t hot ng hn
ri truyn cho du  thúc y phn ng to màng.
Khi có mt cht làm khô, lng oxi tng cng c hp th bi màng trong quá trình khô
bé hn do cht làm khô làm tng quá trình phân hu các peroxit cng nh hidroperoxit làm tng
tc  to ni ngang  to màng khô.
2(RCOO)
2
Mn O
2
2(RCOO)
2
Mn
+4
O
2Mn(RCOO)
2
+ 2 O
+
__
14
V/ Các kim loi dùng trong cht làm khô:
Khi kho sát kh nng làm khô màng ca 20 kim loi và mt s xà phòng ca chúng,
klebsattel kt lun rng: Cobalt, Vanadi và Mn hot ng nht. Tác dng làm khô ca Ni và Cu
bng không, không có kim loi nào cn tr tc  khô.

Trong cht làm khô thng kt hp 2 hay nhiu kim loi do mi kim loi có mt tác dng
riêng trong quá trình làm khô.
Ví d: Pb c xem là cht làm khô chiu sâu.
Co là chát làm khô b mt.
Mn làm khô b mt nhiu hn chiu sâu.
Zn ngn chn khô b mt nhng thúc y khô chiu sâu bng cách gi b mt
không khô  Oxy c liên tc xâm nhp và hp th vào.
Cht làm khô Fe thng có màu rt ti, c bit không có hiu qu nhit  thng
nhng rt có hiu qu nhit  cao và c dùng rng rãi trong sn en sy nóng.
Ca nu dùng mt mình thì tác dng làm khô không cao nhng khi có mt Co thì rt hiu
qu.
Pb khi có mt hi H2S thì s có màu ti vì vy tránh dùng Pb vi nhng màng sn tip
xúc vi hi H2S.
Ca không có tính c nh Pb nên c dùng trong sn không c, không có Pb nhng 
bn nc ca màng sn cha cht làm khô Ca không tt bng Pb. Do vy Ca luôn c dùng
vi lng ti thiu.
Trong thc t vic dùng kt hp các loi cht làm khô thng làm tng nhanh tác dng
làm khô.
Ví d: Gi s màng sn không có cht làm khô s khô trong thi gian 120 n 125 gi.
Nu dùng mt mình cht làm khô Mn thì thi gian khô (t) là 12 gi. Nu dùng Pb thì t = 26 gi.
Pb + Mn thì t = 7,5 gi. Pb + Mn + Co thì t = 6 gi.
VI. iu kin i vi kim loi trong cht làm khô:
Kim loi dùng làm cht làm khô phi  dng hoà tan trong du, nha và các dung môi
dùng vi nó.
Kim loi dùng làm cht làm khô hiu qu nht khi nó có th tn ti  hn mt tng thái
Oxy hoá. Chúng thng là nhng kim loi nng. Nhng kim loi này có lp v in t bên trong
cha bo hoà nên hot ng hn.
Ví d: Ni tng t nh Co v nhiu mt (ch nói v tính cht vt lý) và xà phòng
Naphtenat ca nó cng tan tt trong du, nha nhng không c dùng làm cht làm khô do
in t lp v bên trong ca nó ã bão hoà nên n nh vi Oxy  trng thái hoá tr thp.

Ngày nay ngi ta c bit quan tâm sn xut sn không mùi, do vy ngoài vic chn la
dung môi không mùi còn phi chú ý n mùi ca cht làm khô, c bit i vi sn ni tht.
VII/ S ht ph cht làm khô:
Mt s bt màu (mui than, TiO2 ) có kh nng hp ph cht làm khô làm cho cht làm
khô không còn có sn trong du  xúc tin quá trình khô do vy tc  khô b gim.
 khc phc hin tng này có các bin pháp:
+ X lý b mt bt màu sao cho  hp ph ca bt màu i vi cht làm khô là bé nht.
Tuy nhiên vic x lý rt phc tp nên tn kém và có thnh hng không tt n mt vài tính
cht ca bt màu.
+ Dùng d cht làm khô  sau khi t c  hp ph ca bt màu i vi cht làm
khô thì vn còn  cht làm khô  xúc tác cho qúa trình khô xy ra. Tuy nhiên bin pháp này
15
thc t không tt vì  hp ph cht làm khô chm do vy s còn mt lng ln cht làm khô
trong du nu sn c dùng trc khi  hp ph ã bão hoà.
+ thêm vào mt cht c hp ph chn lc bi bt màu. Cht này thng c cho vào
trong quá trình nghin. ây là bin pháp tt nht.
Chng IV. BT MÀU
Các vt có màu st khác nhau vì chúng có kh nng hp th và phn x khác nhau i vi
ánh sáng nhìn thy. Ánh sáng nhìn thy là t hp ca 6 màu c bn có bc sóng t 400÷700 A0
Màu Bc sóng (A0)
Tím 400÷465
Lam 465÷510
Lc 510÷580
Vàng 560÷590
Cam 590÷620
 620÷700
Khi chiu mt chùm ánh sáng trng lên mt cht nào ó có th có các trng hp sau:
+ Cht phn x hoàn toàn ánh sáng trng chiu vào s có màu trng.
+ Cht hp th hoàn toàn ánh sáng trng chiu vào s có màu en.
+ Cht hp th mt vài tia ng vi mt vài bc sóng và phn x phn ánh sáng còn li

thì s mang màu ca nhng bc sóng phn x.
Do vy màu ca b mt là do s hp th và phn x chn la ánh sáng trng chiu vào.
Ti sao các cht hp th và phn x chn lc ánh sáng trng thì có màu ?
Yu t c bn ca s to màu trong các cht là do s sp xp và dao ng c trng ca
các in t trong nguyên t và phân t. Nhng yu t này thay i tu thuc vào các yu t sau:
dng tinh th , dng ht, kích thc ht, mc  phân tán trong màng sn và mt phn ph thuc
vào bn cht ca cht to màng.
Khi các in t dao ng vi các tng sô ï tng ng bc sóng nào thì s hp th tia
sáng có bc sóng ó và phn x phn còn li to nên màu ca cht ó.
Ví d: Cht có cu trúc in t dao ng vi tng s tng ng vi bc sóng ánh sáng
màu lc thì nó s hp th tia sáng và phn x các tia còn li làm cho cht ó có màu .
Kích thc ht cng làm thay i màu ca bt màu.
Ví d: khi thay i kích thc ht thì Fe2O3 có th có màu t cam n sm.
Nh vy mt cht (hay bt màu) có th có các màu sc c bn sau: 6 màu, , cam ,
en, trng, ghi (xám) là màu to nên do phi trn hai màu trng và en.
V mt quang hc: en, trng, xám không tng ng vi bc sóng riêng nên gi là
không màu sc.
V mt công ngh thì các mt này vn c coi là có màu. Bt màu ta dùng có th mang
mt trong 6 màu c bn hoc phi trn gia các màu ó và phi trn màu trng vi en, xám.
Nhng cht hp th hoc phn x hoàn toàn ánh sáng trng là nhng cht c (không
trong sut). Nhng cht cho ánh sáng xuyên qua hoàn toàn là nhng cht trong sut hoàn toàn
(nc ct, ru tinh khit, thu tinh ). Nhng cht trong sut nhng vn có màu ó là màu ca
nhng tia sáng xuyên qua.
Ví d: Dung dch Fe(CNS)3 có màu  do Fe(CNS)3 hp th mnh tia màu xanh, xanh lá
cây còn nhng tia khác thì cho xuên qua.
16
Khi pha mu, mun bit mu ó t cha ngi ta dựng phng phỏp so mu vt liu sn
vi nhng thang mu tiờu chun. Hin cha cú thang mu tiờu chun chung mang tớnh quc t
nhng nhiu nc tiờn tin hay nhiu hóng sn xut ln cú nhng thang mu tiờu chun gn nh
nhau v lu hnh trờn th trng nhng thang mu in sn trờn giy nha hay kim loi.

Vic chn v pha mu trờn thc t c tin hnh bng thc nghim, tin cy ph thuc
vo kinh nghim ca k thut viờn.
-C s k thut pha mu l cỏc gin phng, tam giỏc, t giỏc nhng ph bin nht
l s ũ cu
I. Bt mu.
1/ Khỏi nim:
Bt mu l thnh phn quan trng to mu cho mng sn. Bt mu khụng ho tan trong
dung mụi hoc du. Nú c nghin ng u viù cht hoỏ do cú tỏc dng che ph b mt,
chng xuyờn thu ca tia t ngoi lm cho mng sn cú mu, chu nc, chu khớ hu, nõng cao
cng mi mũn, kộo di tui th mng sn
-Bt mu l nhng cht cú mu sc, cú nhiu cỏch phõn loi cht mu: Theo mu sc,
theo thnh phn, theo tớnh cht, theo lnh vc s dng,
cú tm nhỡn tng quỏt ta cú th h thng di dng s :
Cụng nghip sn s dng phn ln cht mu khụng tan (bt mu, Pigment) v mt lng
nh cht mu tan trong du dựng sn xut vecni.
Nh vy, bt mu trong sn xut sn l nhng cht mu dng ht mn (mt vi àm)cú
mu sc khỏc nhau khụng ho tan m cú kh nng phõn tỏn trong nc, trong dung mụi v cht
to mng.
Tỏc dng ca bt mu:
khọ ngh oaỡ tan
(bọỹt maỡu (Pigment) )
hoaỡ tan phỏứm maỡu
(thuọ ỳcnhuọỹm)
ồn chỏỳt
Hồỹp chỏỳt
Hổợu cồ
Tan trong dung mọi
Tan trong nổồùc
Nguyón gọỳc
Taùch kóỳt

Bọỹt
Al
Cu
Zn
Pb
Muọỹi than
Tha n nung
Than chỗ
Azo
a voỡng
Phổùc nit rozo
Muọỳi kóỳt
Azo, axit
-
Muọỳi k óỳt
phenyl metal
Tan trong dỏửu Tan trong cọửn
-
Thu ọỳc nhuọỹm:
xồ, sồỹi, vaới, len
bọng, tồ sồ ỹi tọứng
hồỹp
-
Mổỷc vió ỳt
-
Chỏỳt maỡu
thổỷc phỏứm
Oxit: TiO
2
, ZnO(ZnS)

Fe
2
O
3
, Pb
3
O
4
,Cr
2
O
3
Muọỳi: Sunfat
Fọtfat,titanat
Cromat, Molipdat
Phổùc chỏỳt:
xanh lam (xanhpari)
xanh bióứn ( ultra marin)
Họứn hồỹp:
Litopon (Zn s
+
BaSO
4
)
Sunfopon (ZnS
+
CaSO
4
)
CHT MAèU

17
- To v m quan cho sn phm sn ( làm cho b mt vt liu sn có màu sc p, nhn)
- To  bn ánh sáng (chng xuyên thu ca tia t ngoi), chu nc, chu khí hu, tng
 bn chc, tng kh nng bo v chng n mòn, mài mòn cho màng sn. Chng gh cho kim
loi nn (bt chng gh).
*. Mt s tính cht ca bt màu:
- Kích thc ht:
Bt màu dng bt, nu kích thc quá ln thì s phân tán trong h không ng nht dn
n màng sn kém bng phng nhng nu quá bé thì din tích b mt riêng ln dn n 
hp ph cht to màng ln nên phi s dng t l gia cht to màng và bt màu cao dn n
tn kém nhiu cht to màng, ng thi to nhng tp hp nh trong sn gi là vón cc cc
b.
Thông thng kích thc ht nh sau.
Sn lót: 20 ÷ 40 µm ( tiêu chun quc t)
40 ÷ 50 µm (tiêu chun Vit Nam)
Sn ph: 5 ÷ 10 µm (tiêu chun quc t)
20 ÷ 40 µm(tiêu chun Vit Nam).
i vi sn lót trong mt s trng hp có th duy trì 60 ÷ 70 µm  to cho màng có
nhám nht nh.
-  ngm du:
Là lng du (Polymer) tính bng gam cn dùng  ngm vi 100g bt màu to thành bt
nhão.
 ngm du càng bé càng tt vì tn ít du nhng không c bé quá do lúc ó bt màu
khó b thm t bi cht kt dính làm màng kém cht ch, do vy màng s kém bn và thm m.
Cn c vào  ngm du  xác nh lng du cn dùng khi sn xut sn màu.
Thc t lng du cn dùng gp ôi  ngm du.
 ngm du ph thuc vào bn cht bt màu và cht to màng.
- Kh nng che ph:
Là lng bt màu cn thit (tính bng gam)  ph lên 1m2 b mt sn.
Kh nng ph ln thì s cn ít bt màu. Mun vy bt màu không nên mn quá.

- Cng  màu: là lng màu cn thit  t n tông màu.
-  bn màu: theo thi hoc di tác dng ánh sáng, các yu t môi trng.
*. Mt s bt màu vô c thng dùng:
Tên gi T.Phn ch yu Trng lng
riêng g/cm3
Tác dng và
phm vi s dng
1. Bt màu trng
- Litopon
- Cacbonat chì
- Oxid km
- Sulfat Bary
- Oxid Titan
ZnS + BaSO
4
nPbCO
3
.Pb(OH)
2
ZnO
BaSO
4
TiO
2
4,18 - 4,20
6,7 - 6,86
5,66
4,35 - 4,49
3,85 - 3.9
Bt màu ph bin cho các loi sn

gy dùng trong nhà
Dùng cho sn bn thi tit
Bt màu ph bin
Dùng ph bin vi nhiu loi sn
2. Bt màu xám
- Bt nhôm
- Bt km
Al
Zn
2,64
7,06
3. Bt màu en
- Mui than
- Bt chì
94% C
Pb
1,6 - 2
11,344
Dùng cho nhiu loi sn
Làm sn nn chng g
18
4. Bt màu vàng
- Cromat chì
- Bt Cromo km
PbCrO
4
m.ZnOn.CrO
3
pK
2

Oq.H
2
O
6 - 6,12

Dùng cho nhiu loi sn
Làm sn nn chóng g tr
ên nhôm và các
kim loi khác
5. Bt màu , da cam
- Qung st Mumia
- Xuric st
- Xuric chì
Qung Fe2O3
Qung Oxid st
Pb
3
O
4


8.3
Dùng ph bin. R, bn và sáng
Dùng php bin, r và bn
Bt màu chng g tt nht
6. Bt màu nâu
- Oxid mangan Mn
2
O
3

n.H
2
O 4,2 - 4,4 (n=1) Dùng cho sn ngoài tri
7. Bt màu tím
- Ph phm Pyrite Fe
2
O
3
4,95
II/ Bt màu trng.
Bt màu trng là hp phn quan trng trong các loi sn trng và sn màu sang (kem, ghi
nht, cm thch ). c dùng rng rãi nht là oxit titan, oxit km, litopon, sunpopon, cacbonat
chì.
- Các bt màu cng khác nhau nhiu v tính cht vt lý và hoá hc. Do vy ngi lp n
pha ch cn nm rõ c s khác nhau ó.
Bng: Mt s tính cht vt lý ca các bt màu trng tiêu biu
Bt màu Gal/100lb  hp ph du* Ch s khúc x Lc ph**
Basic carbonate white lead
Basic sulfate white lead
Basic silicate white lead
Oxit chì
Sunfit km
Litopon
TiO
2
(A)
TiO
2
(R)
1,78

1,9
3
2,14
3
2,79
3,08
2,86
8 - 15
10 - 14
15
12 - 25
22
12 - 18
20 - 25
18 - 22
1.94 - 2,09
1,93 - 2,02

2,08
2,37

2,55
2,76
15 - 25
13 - 16
12
20
58
27
115

147
* s g du d thm t 100g bt màu
** n v là feet vuông trên 1 puond bt màu. Nó ch có giá tr tng i vì lc ph bnh hng bi nng  (kích
thc) ca bt màu
1 gallon = 4,55 lit, 1 pound = 450 gam, 1 feet = 0,3048 met.
1/ Titan ioxit (TiO2):
TIO2 có hai dng thù hình: anataz và rutin. ây là loi bt màu trng có cng  màu và
lc ph ln nht, trong ó dng rutin có ch s khúc x ln hn,  ht mn hn nên lc ph cao
hn nên nó c dùng nhiu hn.
Trong vùng có ánh sáng nhìn thy c hai dng u có kh nng phn x cao nên  trng
cao. Tuy vy trong vùng sóng ngn (tím và t ngoi gn) kh nng phn x gim.  dng rutin
gim nhiu (nên không chng tia t ngoi tt) do ó dng rutin vàng hn.
TIO2 có hot tính quang hoá cao. Di tác dng ca ánh sáng, c bit là vùng sóng ngn
b mt b tách oxi làm màng sn b hoá phn và có th làm bc màu các cht hu c khi tip xúc
vi chúng. Do vy TIO2 cao cp thng có các ph gia  hn ch thp nht kh nng quang
hoá này.
Tp cht kim loi (Fe, Mn ) làm TIO2 có th thay i màu khi chu tác ng ca ánh
sáng, nhit , không khí Hin tng “vàng hoá “ này  dng rutin nhy hn dng anataz. Ph
gia  chng li hin tng này là các cht hunh quang hay có kh nng ty trng quang
hc(tím mangan, xanh bin).
19
TiO2 bn hoá hc: Không tan trong nc, chu c kim loãng, axit c, ch hoà tan
hoàn toàn trong hn hp sunfat amon và H2SO4 m dc, chu nhit cao (1840 + 100C mi
nóng chy) không b i màu di tác dng ca khói công nghip.
TiO2 c dùng nhiu trong hu ht các loi sn màu sn men dng dung môi và tan
trong nc. TiO2 loi có  mn cao và tinh khit c dùng trong mc in.
2/ Chì trng:
Có 3 loi c dùng nhiu nht hin nay là:
Basic cacbonat white lead ( B. C. W. L), Basic sunfate white lead ( B. S. W. L) và basic
silicate white lead ( B. S. W. L)

a/ Basic carbonate white lead (carbonate chì trng):
Có hai dng:
- Dng hn hp:
+ 4PbCO
3
.2Pb(OH)
2
.PbO
+ 2PbCO
3
.Pb(OH)
2
- Carbonate chì PbCO3:
Carbonate chì có các hot tính hoá hc vi axit trong cht to màng và màng sn bé hn
carbonate chì kim do ó  bn màng sn khi dùng carbonate chì kim bé hn khi dùng d
carbonate chì thng.
b/ Basic sunfat white lead (sunfat chì trng):
có 5 dng:
- Tetrabasic chì sunfat (PbSO4.4PbO).
- Tribasic chì sunfat ngm nc (PbSO4.3PbOnH2O)
- Monoobasic chì sunfat (PbSO4.PbO)
- Chì sunfat bình thng (PbSO4)
Sunfat chì kim cho màng sn có tính cht tt hn sunfat chì thng do oxit chì trong bt
màu chì có vai trò quan trng quyt ng tính cht ca màng sn.
c/ Basic silicate white lead (silicate chì trng)
Quá trình tng hp c tin hành nh sau:
4PbO.SO
3
+ SiO
2

= 2PbO.SO
3
+ 2PbO.SiO
2
Thành phn sn phm thay i tu theo t l nguyên liu u. thng thành phn ca nó
nh sau:
HO Pb O Pb O O O O O Pb OH
HO Pb O Pb O O O O O Pb O Pb OH
C C C C
__
_
_
_
_
_ _
_
_ __
_
_
HO Pb O O O
HO Pb O O O
C C Pb
_
_
_
_
4PbO + H
2
SO
4

4PbO.SO
3
H
2
O
+
20
PbO : 47,9%
SiO
2
: 47,9%
SO
3
: 4,2%
3/ Oxit km:
Bt màu oxit km có loi cha và không cha chì. Nu oxit km cha > 5% sunfat chì thì
c xem là oxit km - chì.
Oxit km có dng bt màu trng, cu trúc tinh th, kích thc ht 0,1 ÷ 0,5µm
Kích thc ht ti u  lc ph ln nht t 0,2 ÷ 0,3µm.
Khi ht càng mn thì  ph càng cao nhng càng nhy vi tác nhân khí quyn, quang
hoá, hoá hc.
ZnO là bt màu có tính kim yu phn ng c vi axit béo t do trong du hay sn
phm phân hu ca cht to màng. Khi lng axit t do này thp thì hin tng này làm tt tính
thm t ca bt màu, gim sa lng bt màu trong sn, tng chút ít tính chu m ca màng. Nu
lng axit t do ln s làm keo t, màng sn m và kém bám dính.
- Nu  lâu ngoài không khí s b carbonat hoá làm tng mui tan trong nc và gim
lc ph.
- So vi TiO2, ZnO kém v nhiu mt nhng nh có  trng khá cao và giá thành thp
nên c dùng nhiu trong các loi sn, màu, sn men cht lng trung bình dùng sn trong
nhà.

4/ Litopon (ZnS + BaSO
4
):
Là bt màu trng kt tinh (thu c bng cách ng kt ta ZnS và BaSO4 theo ng
lng) có ch s khúc x 2,0
Khi tng Zn thì lc ph tng
Bn kim, kém bn axit. ZnS b axit loãng phân hu y H2S ra. Tuy vy nó  bn vi
axit béo t do trong du hay cht to màng, bn vi khí công nghip hn ZnO.
- c dùng trong sn c có dung môi và sn pha nc làm vic trong nhà, ngoài tri,
ni có khí hu không khc nghit.(Trong sn loãng litopon d b sa lng)
- Giá thp hn ZnO.
III/ Bt màu en:
T ngi ã dùng than xng và mui t các ám cháy có khói  làm nguyên liu màu
en. Hin nay ngi ta vn dùng than xng và mui làm bt màu en trong sn và trong mc
in. Ngoài ra mt s hp cht khác cng c dùng làm bt màu en.
21
Mt s loi bt màu en:
1/ Than mui:
Mui nh dn khói, mui lò thuc loi than mui.
Mui ng dn khói có màu en m.
Mui lò có màu en xám.
Than mui c dùng rng rãi làm bt màu en trong cơng nghip sn, mc in. Cơng
nnghip cao su dùng khon 90% sn lng than mui. Nó dóng vai trò là tác nhân gia cng và
n hn là to màu.
- Kích thc càng bé thì càng en và lc ph càng ln. Ngc li thì có màu en xám.
- Thành phn C t 83 ÷ 95 % tp cht là mt lng nh khống
- Than mui có dng ht cu rt nh (bt cc mn) 0,01 ÷ 0,6µm b mt riêng ln 5 ÷ 30
m2/g,  thm du cao 50 ÷ 250g du 100g mui. T trng thc 1,75 ÷ 2 g/cm3, t trng biu
kin 0,1 ÷ 0,4 g/cm3 (do xp).
- Mui than hp ph cht làm khơ trong sn cha du TV làm gim hiu lc khơ.

2/ Mui èn:
Màu và kích thc ht ging mui lò nhng mm hn và d phân tán trong sn hn. Nó
c to thành khi t nhiên liu t du m vi khi lng khơng khí khơng   t cháy
hồn tồn, khi thay i lng khơng khí thì kích thc ht cng thay i. Nu lng khí tng thì
sn lng bt màu gim nhng ht mn hn và màu en hn.
Kích thc ht: 0,06 ÷ 0,1µm
 hp ph du: 50 ÷ 150gam du / 100gam mui
T trng: 1,75 ÷ 1,83
Cng  màu và lc ph ln do kích thc ht bé và gn nh hp ph hồn tồn ánh
sáng nhìn thy.
2/ Than chì (graphic):
Là loi bt màu en xám, có ánh kim.
- Graphic thiên nhiên loi cht lng cao cha 80 ÷ 85 % cacbon còn li là hp cht silic
và oxit st. Graphic tng hp t 98% cacbon.
Loải Thnh pháưn
-Müi tỉì äúng khọi 83 ÷ 95 % C
-Müi l 99 ÷ 99,5 % C
-Müi ân 95 ÷ 99,9 % C
-Graphic (Natural or synthetic) 80 ÷ 98 % C
-Than gäø 50 ÷ 70 % C; 30÷50%CaCO
3,
K
2
CO
3
-Than âạ Fe
2
O
3
, SiO

2
, MgSiO
3
-Oxit sàõt (tỉû nhiãn) Fe
2
O
3
, SiO
2
, âáút sẹt
-Oxit sàõt (täøng håüp) 99% Fe
3
O
4
-Antimon (tỉû nhiãn) khon 65% Sb
2
S
3
-Antimon (täøng håüp) háưu hãút l Sb S
22
- Trong thiên nhiên than chì tn ti  3 dng: vãy mng, gân lá và vô nh hình.
- Cu trúc tinh th lc giác, các tinh th này sp xp thành lp nguyên t. Các lp cách
nhau  xa nên d tách lp.
- Rt bn nhit , bn hoá cht và nhiu môi trng xâm thc, dn nhit, nhit  tt.
4/ Than nung:
Là sn phm t không tip xúc vi không khí các loi có ngun gc t ng vt, thc
vt.
Chng V CHT TO MÀNG.
Là thành phn quan trng quyt nh nhng tính cht ca sn và màng sn.
i vi nhng loi sn và quá trình to màng do hin tng vt lý (bay hi dung môi) thì

cht to màng c gi là “không chuyn hoá”, loi này gm: các polimer nhit do, nha thiên
nhiên Còn các polimer nhit rn, sn phm cha du béo thuc loi cht to màng “ chuyn
hoá” nh s tham gia các phn ng hoá hc to mng không gian làm cho màng bn vng vi
nhng iu kin khc nghit.
Có th phân bit các cht to màng nh sau:
+ Cht to màng thiên nhiên: du thc vt (du béo),nha thiên nhiên, bitum thiên
nhiên
+ Cht to màng bán tng hp: các dn xut hoá hc ca polimer thiên nhiên (cao su )
+ cht to màng tng hp.
§ 1. DU THC VT VÀ DU CÁ.
Du và du cá thuc loi du thiên nhiên, nó c dùng trong sn, vecni, nha bin tính
và làm cht hoá do trong sn nitro xellulo. Du c ly t cây, ht, qu hoc mt s loài cá.
Nói chung là có th có ngun gc t ng vt hoc thc vt. S dng nhiu nht là du thc vt
hay còn gi là du tho mc.
I/ Du tho mc:
1/ Công thc chung:
Du tho mc là este ca glixeri vi axit béo và thuc loi triglixeric, có cha thêm lng
rt ít cht không béo.
- Công thc chung ca du:
V cu trúc có th biu din nh sau:
CH OCOR
CH OCOR
CH OCOR
_
_
_
"
'
2
2

C
C
C
1
2
3
23
Các ng 1, 2, 3 tng trng cho các gc axit béo.
Nu 1 nm trên t giy, 2 hng ra xa ngi c thì 3 hng v phía ngi c.
- Thành phn ca du bin i tu theo phng pháp sn xut, iu kin và thi thi gian
bo qun du trc khi s dng.
- Các axit béo ch yu có trong du là nhng axit mch cacbon có cu to thng no hoc
không no.
+ Các axit béo no:
a. capric C
10
H
20
O
2
a. Lauric C
12
H
24
O
2
a. Myristic C
14
H
28

O
2
a. Palmitic C
16
H
32
O
2
a. Stearic C
18
H
36
O
2
a. Arachidic C
20
H
40
O
2
a. Behenic C
22
H
44
O
2
+ Axit béo không no:
a. oleic: CH3(CH2)7CH = CH(CH2)7COOH (có nhiu trong du lc)
a. linoleic: CH
3

(CH
2
)
4
CH = CH - CH
2
- CH = CH - (CH
2
)
7
COOH
a. linolenic: C
2
H
5
CH = CH - CH
2
- CH = CH - CH
2
- CH = CH(CH
2
)
7
COOH
a. rixinobic:CH3(CH2)5CH - CH2 - CH = CH(CH2)7COOH (có nhiu trong du ve)
OH
a. oleostearic:
CH3 -(CH2)3- CH = CH -CH = CH -CH = CH - (CH2 )7COOH (có nhiu  trong du
tru >80%).
Nhìn vào các công thc cu to ta thy gia nhóm cacboxyl và các ni ôi ca axit không

no u có 7 nhóm -CH2 Tm quan trng ca các nhóm không hot ng này c xem nh là
hoá do ni.
- Các axit béo phân b trong du theo quy lut phân b ng u:
Nu du có cha % axit béo A Toàn b triglixeric là s gc axit béo A
100 3
>
60 2 ÷ 3
33 ÷ 66 1 ÷ 2
<
33 0 ÷ 1
Tuy nhiên mt s nhà nghiên cu khác thì cho rng s phân b axit béo trong du không
tuân theo quy lut phân b ng u mà nó phân b mt cách hn n.
- Ngoài axit béo, trong du còn có các thành phn không béo ( chim khon 0,1 ÷ 1 %
trng lng ) nh sáp, photphatic, cht màu.
+ Sáp: là este ca axit béo vi ru cao phân t.
Ví du: ru xerilic C26H53OH.
24
+ Photphatic: là este ca glixerin trong ó ngoài axit béo còn có c gc photphatic, trong
gc này có mt nguyên t H c thay th bng mt baz có N.
Ví d: kephalin
2/ Phân loi du tho mc:
Ngi ta phân loi du tho mc da vào kh nng khô ca chúng, kh nng khô do tính
không no ca axit béo trong du quyt nh.  không no c ánh giá bng ch s Iod CI (CI
là s gam iot phn ng vi 100 g du). Da vào ch s này ngi ta phân loi du nh sau:
a/ Du khô:
Có CI > 130 cha nhiu axit béo không no có 2 n 3 ni ôi nên khô nhanh. Ví d: du
tru, du lanh.
b/ Du bán khô: CI = 95 ÷ 130
Màng sn chm khô, d nóng chy, d hoà tan do ó dùng kt hp vi du khô.
Ví d: Du u nành, du hng dng, du ngô

c/ Du không khô: CI< 95 , không dùng  sn xut sn c.
Ví d: du ve, du da
3/ Sn xut du:
Du có th c sn xut bng hai phng pháp: chic di áp lc và chic bng dung
môi.
Chic di áp sut:
Ví d: dùng  tách du lanh t ht cây lanh:
Sau khi ht c làm sch khi tp cht l, v và thân bng phng pháp thi hoc sàng
c a vào nghin trong máy nghin ng (3 ÷ 5 trc). Sau ó chuyn sang ni nu hình tr
có các a nm ngang và các dao gt quay quanh trc nm trên a. Các ht ã nghin c cho
vào giá trên ni ri nh dao gt y chúng xung các a thp hn. Ni có trang b v bc un
nóng bng hi nc và mt phn hi nc c cho vào trc tip  làm m n hàm m yêu
cu, khi i n l thoát  áy ni nhit  ca “bt” lanh t 190 ÷ 2000F.
Trng thái vt lý và hàm m thích hp là nhng yu t rt quan trng quyt ng hiu qu
ca quá trình chic di áp sut. Ra khi ni nu, bt c chuyn sang thit b chic loi thu
lc hoc loi expeller
Vi loi thu lc, bt phi c to thành ming, sau ó bc trong tm c bn bng
lông lc à trc khi c gia các a ca thit b ép thu lc (mi thit b trên 20 a). Khi tng
áp lc, lc nén tác dng lên báng bt tng, lúc u tng chm sau ó t n cc i (khong
4000 PSi). Thi gian ép 1 gi. Du chy qua b phn lc thô ri vào thùng lng. Bánh bt c
nghin  làm thc n gia súc.
Thit b xpeller khác thit b trên là có vít xon hoc thit b iu hoà c ép di áp lc
áng k qua thùng tròn (xi lanh) nh trc vít du c chy ra qua l nh c lc và chy vào
thùng lng. Bt cha khon 4% du c tháo ra  dng ming vn.
CH
2
OCOR
CH OCOR
CH O P CH
2

CH
2
NH
2
1
2
_
_
__
__ _
II
I
O
OH
25
Nhit  ca du c tách ra bng phng pháp trên t 170 ÷ 180oF. khi làm lnh trong
thùng cha, mt vài hp cht c tách ra (sterin, photphatic )  dng kt ta. Cho thêm vào
cht tr lc ri tin hành lc  tách tp cht, sau ó cho vào thùng cha. Du này c bán 
dng du “thô, lc hai ln” có th dùng làm sn ngoi tht, kho, sn xut linoleum (vi sn) và
nhng ng dng khác.
Chic bng dung môi:
u im ln nht ca phng pháp này là hiu sut thu hi du t ht cao (99 ÷ 99,5%).
u im na là công nhân lao ng ít (hin nay tt c các nhà máy u dùng thit b liên tc,
iu khin t ng). Du u nành rt d chic bng phng pháp này:
u c làm sch, cán nt, trn vi hi nc, to mnh và c a vào h thng chic
dung môi. Nhng mãnh u nành c cán mng khon 0,008 ÷ 0,01 inch và vn  bn khi
qua x lí trong h thông chic. Nh vy s tách c du nhiu mà không to nhng ht mn do
s b, gãy ca các phin mng này (s b, gy này làm cn tr tc  lc ca du).
Vi các loi ht không to phin mng bn nh ht lanh, bông thì kt hp vi phng
pháp chic bng áp lc  hiu sut chic cao nht và loi b nhng vn  do ht mn gây nên.

Quá trình chic c thc hin theo phng pháp ngc dòng vi dung môi nóng, hn
hp dung môi và du sau ó c tách bng cách cho bay hi và chng ct. Dung môi còn li
trong nhng ming này c tách ra nh nhit  và hi nc trc tip.
Dung môi là hexan hoc tricloruaetylen.
Yêu cu ca dung môi:
+ Giá thành thp.
+ Gii hn sôi hp
+ n nhit hoá hi bé
+ Không gây c hi
+ Không cháy n
Tricloruaetylen ít cháy n hn so vi hexan.
4/ Làm sch du:
Là quá trình tách các hp cht không béo  dng huyn phù hay  dng hoà tan, các acid
béo t do, các cht màu.
• Tác hi ca các hp cht cn tách i vi màng sn:
- Hp cht không béo dng huyn phù: làm màng sn kém ng nht, kém óng ánh, d
hút nc và gây khó khn trong quá trình sn xut nh làm bn thit b hoá du.
- Hp cht không béo dng hoà tan có tính keo nh photphatic, cht nhn làm màng sn
d hút nc do chúng là nhng cht a nc, d trng trong iu kin thng nên d làm cho
màng sn b rn nt.
- Các acid béo t do và sn phm phân hu ca chúng là các acid, andehyd phân t thp
làm gim tc  khô ca màng sn, d tác dng vi bt màu ( to xà phàng) gây ra hin tng
keo hoá, làm gim tính cht ca màng sn.
- Các cht màu: làm cho du có màu thm, do ó không dùng  sn xut các loi sn có
màu sáng c.
Vì vy cn phi làm sch du trc khi s dng
a/ Phng pháp lng:
 lng trong thi gian nm ngày hoc hn, các tp cht c hc s lng xung.
Phng pháp này n gin nhng tn kém thi gian nên ít dùng.Mun rút ngn thi gian
có th:

+ Nâng nhit  lên 35 ÷ 405 C
+ Thêm vào các cht rn hot ng b mt nh t hot tính.
+ Lc qua màng lc.