tóm tắt luận án nghiên cứu cảnh quan cho định hướng không gian phát triển nông lâm nghiệp huyện miền núi quỳ châu tỉnh nghệ an

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN




TRẦN THỊ TUYẾN



NGHIÊN CỨU CẢNH QUAN CHO ĐỊNH HƯỚNG
KHÔNG GIAN PHÁT TRIỂN NÔNG LÂM NGHIỆP
HUYỆN MIỀN NÚI QUỲ CHÂU, TỈNH NGHỆ AN

Chuyên ngành: Địa lí tự nhiên
Mã số: 62 44 02 17




DỰ THẢO TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ ĐỊA LÍ







HÀ NỘI, 2015
Công trình 

Khoa Địa lí - Trường Đại học Khoa học Tự nhiên
Đại học Quốc gia Hà Nội



1. GS.TS. Nguyễn Cao Huần
2. PGS.TS. Nguyễn An Thịnh












T

 tháng




Có thể tìm hiểu Luận án tại:
- 
- Trung tâm Thông tin - 

1



Cảnh quan học là một bộ phận của Địa lý tự nhiên, nghiên cứu các địa tổng
thể ở quy mô khu vực và địa phương như những bộ phận cấu trúc của lớp vỏ địa
lý. Cùng với phân vùng địa lý tự nhiên, cảnh quan (CQ) ứng dụng có vai trò quan
trọng trong định hướng tổ chức không gian và sử dụng hợp lí, bảo vệ môi trường
và cải tạo lãnh thổ trong phát triển kinh tế - xã hội (A.G.Ixatsenko, 1991). Nghiên
cứu CQ là cách tiếp cận nghiên cứu toàn diện, khoa học dựa trên mối quan hệ tác
động tương hỗ giữa các hợp phần của tự nhiên và con người nhằm tạo ra “sự thích
ứng giữa hệ xã hội và hệ sinh thái” (G.G. Marten, 2008) bởi “một CQ bao hàm các
đặc trưng về tự nhiên và văn hóa”, “các cộng đồng cư dân và CQluôn được tổ chức
theo một cấu trúc tổng thể ” (Frederick Steiner (2002). Quỳ Châu là huyện thuộc
miền núi Tây Nghệ An, DT tự nhiên 105,6km
2
, trong đó đồi núi chiếm trên 90%.
CQ phân hoá đa dạng, có tiềm năng phát triển nông, lâm nghiệp. Với trên 80% dân
số là dân tộc Thái, lãnh thổ Quỳ Châu hàm chứa những nét đặc trưng về văn hoá -
dân tộc, đặc biệt đây được coi là “quê tổ” của người Thái ở miền Tây Nghệ An.
Trong định hướng không gian phát triển kinh tế - xã hội huyện Quỳ Châu, nông
lâm nghiệp được ưu tiên quan tâm vì đây là lĩnh vực có tiềm năng phát triển và tập
quán sản xuất nông lâm nghiệp của người dân liên quan chặt chẽ nhất đến sử dụng
hợp lí tài nguyên và bảo vệ môi trường khu vực miền núi. Mặc dù lãnh thổ có tiềm
năng lớn về tự nhiên, văn hóa, đồng thời đã nhận được nhiều dự án đầu tư, chương
trình phát triển miền núi của Nhà nước, nhưng nhìn chung kinh tế - xã hội chậm
phát triển. Quỳ Châu là huyện nghèo của tỉnh Nghệ An, nông lâm nghiệp là ngành
kinh tế chủ đạo, chiếm 48% trong cơ cấu kinh tế của huyện (năm 2012), song hiệu
quả sản xuất chưa cao. Thu nhập bình quân thấp: 11 triệu/người/năm, tỉ lệ đói
nghèo cao (25% năm 2013). Sinh kế của cư dân địa phương trước đây chủ yếu dựa

vào nguồn lợi từ rừng, tuy hiện nay đã được giao đất, giao rừng nhưng chưa có
định hướng sử dụng hoặc sử dụng không hợp lí nên vòng xoáy khó khăn vẫn tiếp
tục khi tài nguyên đất, rừng đang suy giảm cả về DT và trữ lượng. Bên cạnh đó,
dân số tăng nhanh, trình độ dân trí thấp nảy sinh vấn đề thiếu việc làm, kéo theo
các tệ nạn xã hội gia tăng. Nhìn chung, cho đến nay trên địa bàn huyện vẫn thiếu
các mô hình sản xuất bền vững, đặc biệt đối với cộng đồng dân tộc Thái. Như vậy,
để phát triển bền vững kinh tế - xã hội huyện miền núi Quỳ Châu, trong đó nông
lâm nghiệp là ngành then chốt cần có các giải pháp đồng bộ, dài hạn được đưa ra
trên sở khoa học vững chắc. Với những lí do trên, đề tài luận án CQ

đã được lựa chọn và hoàn thành.

Xác định được tính đặc thù của sự phân hóa, đặc điểm cấu trúc và tiềm
năng tự nhiên của CQ huyện miền núi Quỳ Châu, kết hợp với tri thức bản địa làm
căn cứ khoa học cho định hướng không gian phát triển nông lâm nghiệp bền vững
huyện miền núi Quỳ Châu với các mô hình hệ kinh tế sinh thái tiêu biểu cho các
tiểu vùng CQ và khu vực nghiên cứu điểm. (1). Xây dựng lí luận và
phương pháp nghiên cứu, đánh giá CQ cho phát triển nông lâm nghiệp huyện miền
núi Quỳ Châu, tỉnh Nghệ An; (2). Phân tích sự phân hóa, đặc điểm cấu trúc CQ,
các tiểu vùng CQ huyện Quỳ Châu và khu vực nghiên cứu điểm; (3). Đánh giá CQ

2

cho phát triển nông, lâm nghiệp huyện Quỳ Châu; (4). Phân tích thực trạng phát
triển kinh tế, khai thác sử dụng tài nguyên, các vấn đề môi trường và tai biến tự
nhiên huyện Quỳ Châu theo quan điểm sử dụng hợp lí tài nguyên và bảo vệ môi
trường trong nông lâm nghiệp; (5). Định hướng không gian phát triển nông lâm
nghiệp hợp lí huyện Quỳ Châu, tỉnh Nghệ An; (6). Tích hợp phân tích tri thức bản
địa và nghiên cứu CQtrong xây dựng mô hình hệ kinh tế sinh thái cho các tiểu
vùng CQ huyện Quỳ Châu; (7). Đánh giá KTST các CQ và xác lập các mô hình hệ

kinh tế sinh thái thuộc khu vực nghiên cứu điểm.

: Khu vực nghiên cứu được giới hạn trong lãnh thổ hành
chính của huyện Quỳ Châu với 12 xã, thị trấn, có DT 105,6km
2
. Trong đó, khu vực
nghiên cứu điểm gồm xã Châu Hạnh và thị trấn Tân Lạc có DT 13.144,24 ha. b)
: Đề tài tập trung nghiên cứu một số vấn đề trọng tâm: (1). Lí
luận về CQhiện đại thông qua phân tích các công trình nghiên cứu lí thuyết và thực
tiễn; (2). Phân tích sự phân hóa và đặc điểm cấu trúc CQ miền núi, phân vùng CQ
quy mô: quy mô huyện ở tỉ lệ 1:50.000 và quy mô khu vực nghiên cứu điểm
1:10.000; (3). Đánh giá tiềm năng tự nhiên của CQ, phân tích diễn thế sinh thái,
mức độ tác động nhân sinh theo các TVCQ, tri thức bản địa và phân tích xói mòn
làm cơ sở cho đề xuất các không gian phát triển nông lâm nghiệp và bảo vệ môi
trường huyện miền núi Quỳ Châu, Nghệ An và xây dựng mô hình hệ KTST cho
các TVCQ và khu vực nghiên cứu điểm; (4). Tại khu vực nghiên cứu điểm, tập
trung đánh giá kinh tế sinh thái các dạng CQ cho phát triển một số cây trồng kinh
tế nhằm cung cấp nguồn nguyên liệu và tạo sản phẩm hàng hóa, nâng cao thu nhập
cho người dân, phục vụ xây dựng mô hình kinh tế sinh thái các quy mô (hộ gia
đình, trang trại, cấp thôn bản, liên kết với nhau trong cụm xã).
4Lãnh thổ huyện miền núi Quỳ Châu
đặc trưng bởi hệ thống CQ đa dạng, đan xen các CQ miền núi và thung lũng, mang
dấu ấn của sự tác động tổng hợp các yếu tố tự nhiên và nhân sinh. CQ lãnh thổ
huyện Quỳ Châu được nghiên cứu ở tỉ lệ 1: 50.000 nằm trong 1 kiểu, với cấu trúc 2
lớp, 4 phụ lớp, 15 hạng và 60 loại CQ thuộc 4 tiểu vùng có những đặc thù riêng về
tự nhiên cũng như mức độ biến đổi do nhân tác. CQ khu vực nghiên cứu điểm (xã
Châu Hạnh – thị trấn Tân Lạc) tỉ lệ 1:50.000 phân hóa thành 34 dạng thuộc 8 nhóm
dạng. Các không gian phát triển nông lâm nghiệp và các mô hình hệ
kinh tế sinh thái đã được đề xuất có cơ sở khoa học theo các đơn vị kiểu loại và
tiểu vùng CQ dựa trên kết quả đánh giá tổng hợp về chức năng, thích nghi sinh

thái, phân tích diễn thế sinh thái, biến đổi nhân sinh, tri thức bản địa và động lực
biến đổi CQ. Các kết quả này phản ánh tính khách quan, thế mạnh truyền thống và
tính đặc thù của kinh tế miền núi huyện Quỳ Châu tạo cơ sở khoa học cho định
hướng phát triển nông thôn mới của huyện miền núi.

 Làm rõ được tính đa dạng CQhuyện miền núi Quỳ Châu ở tỉ lệ
1:50.000 và khu vực nghiên cứu điểm xã Châu Hạnh – thị trấn Tân Lạc tỉ lệ 1:
10.000, đồng thời xác định tính đặc thù về sự phân hóa và đặc điểm CQvới mức độ
biến đổi nhân sinh và diễn thế CQ của lãnh thổ nghiên cứu, tạo cơ sở khoa học cho
định hướng không gian phát triển nông lâm nghiệp.  Các không gian
ưu tiên phát triển nông lâm nghiệp và các mô hình hệ KTST tiêu biểu cho các

3

TVCQ và khu vực nghiên cứu điểm được đề xuất có cơ sở khoa học và tính thực
tiễn dựa trên sự tích hợp các kết quả nghiên cứu, đánh giá CQ, phân tích hiện trạng
sử dụng lãnh thổ và tri thức bản địa của các cộng đồng địa phương.

a. Ý nghĩa khoa học của đề tài: Kết quả nghiên cứu của luận án góp phần làm
phong phú nội dung nghiên cứu CQmiền núi kết hợp với tri thức bản địa phục vụ
phát triển nông lâm nghiệp. b. Ý nghĩa thực tiễn của đề tài: Kết quả nghiên cứu của
đề tài là tài liệu khoa học có giá trị cho các nhà quản lí hoạch định không gian phát
triển nông lâm nghiệp nông thôn miền núi huyện Quỳ Châu.
: Các tài liệu khoa học đã công bố về cả lí
thuyết lẫn thực tiễn (156 tài liệu trong danh mục tài liệu tham khảo). Các tài liệu
nghiên cứu về huyện Quỳ Châu; Các bản đồ: địa chất, bản đồ hành chính, bản đồ địa
hình, bản đồ thổ nhưỡng; Kết quả khảo sát thực địa thực hiện luận án trong các năm
2011 - 2015 và tham gia nghiên cứu đề tài: Địa chí huyện Quỳ Châu (thành viên),
Địa lý Nghệ An (thành viên), Chủ trì đề tài cấp trường (2012); Các bài báo đã công
bố trên Tạp chí khoa học các trường đại học, kỉ yếu Hội thảo Địa lý toàn quốc.

: Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo
và phụ lục, nội dung luận án được trình bày trong 3 chương: Chương 1. Cơ sở lí luận
và phương pháp nghiên cứu, đánh giá CQcho định hướng không gian phát triển
nông lâm nghiệp lãnh thổ miền núi; Chương 2. Đặc điểm và sự phân hóa CQhuyện
Quỳ Châu; Chương 3. Đánh giá CQ , định hướng không gian phát triển nông lâm
nghiệp và xây dựng mô hình hệ kinh tế sinh thái khu vực khu vực nghiên cứu.

 LÝ LUU,
CQ KHU VC MIN NÚI NG
PHÁT TRIN NÔNG LÂM NGHIP
1.1. TNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CU LIÊN QUAN TI
 TÀI LUN ÁN

CQ: Các công trình nghiên
cứu quan niệm CQ như phong cảnh: CQlà phần không gian xung quanh có thể quan
sát và cảm nhận được Grano (1928, p.56), Hàn Tất Ngạn (2012). Quan niệm này
được áp dụng trong quy hoạch, kiến trúc CQ, du lịch. Các công trình nghiên cứu địa
lý: i)quan niệm CQ như địa hệ thống, đồng nghĩa với khái niệm tổng hợp thể lãnh
thổ tự nhiên ở bất kì cấp phân vị nào. Quan niệm này thể hiện trong nghiên cứu của
các tác giả nước ngoài và Việt Nam: L.S.Berg, G.N.Vysotsky, SG.F. Morodov, A.A
Grigoriev, B.N. Xukatrov, BB. Polunop, X.V. Kalexnic, N.A. Xonlxev, N.A.
Gvozdexky, Nhicolaev, A.G. Ixatxenko,…), V.T.Lập (1976), P.H.Hải (1997),
N.C.Huần (1992), T.Q.Hải (1991) và một số nhà địa lý khác. ii) Các công trình
nghiên cứu quan niệm CQ là những cá thể địa lý, là đơn vị cơ bản của phân vùng
địa lý tự nhiên, có nội dung xác định và chỉ tiêu rõ ràng, thể hiện trong các công
trình của L.X. Berg, A.A.Grigoriev, X.V. Kalexnik, A.G. Ixatsenko, N.A.Xolnxev.
Ở Việt Nam, phản ánh trong công trình “CQ Địa lý miền Bắc Việt Nam” (1976).
Tuy nhiên, quan niệm này ít được áp dụng ở nước ta. iii) Các công trình nghiên cứu
quan niệm CQ là đơn vị kiểu loại (loại hình): theo đó, CQ không phải là một lãnh
thổ riêng biệt, mà là tập hợp một số tính chất chung điển hình cho khu vực này hoặc

4

khu vực khác, không phụ thuộc và đặc điểm phân bố của chúng. Quan niệm này
được thể hiện trong phần lớn các nghiên cứu địa lý, như quan niệm của B.B.
Polưnov, K.K. Markov, A.I. Perelman, N.A. Gvozdetxky và V.A. Nhikolaiev. Ở
Việt Nam, hầu hết các nhà CQ đều quan niệm CQ là đơn vị kiểu loại (N.T.Long,
P.H.Hải, N.C.Huần, T.Q.Hải, P.Q.Anh) được áp dụng nghiên cứu cho nhiều khu vực
khác nhau trong cả nước. Ở Tây Âu, CQ là tổng hợp thể (hoslistic entity), bao gồm
hai bộ phận: bộ phận nhìn thấy được (visual unit) và bộ phận không nhìn thấy - bộ
phận “tư duy” (mental unit). Bộ phận nhìn thấy là tổ hợp giữa đường nét sơn văn
của địa hình và lớp phủ mặt đất, tạo nên đơn vị chức năng. Bộ phận không nhìn thấy
bao gồm cả những giá trị tinh thần mà con người cảm nhận được và những giá trị
chức năng của CQ (Antrop Markov). Các nghiên cứu về CQ nhân sinh và CQ văn
hóa: CQ nhân sinh nhấn mạnh vai trò của con người làm biến đổi và thành tạo CQ
(Gozep, 1929, Minkov, 1973, Egler, 1964), Langer, 1973, Frederick Steiner,
Antrop, 2002). Hiện tại, CQ văn hóa có 2 quan niệm: (1). CQVH thuộc CQ NS,
nhưng không phải là cảnh quan bị biến đổi bất kì nào mà là các CQTN thay đổi một
cách đúng hướng trên cơ sở nghiên cứu các kinh nghiệm xã hội, con người và các tư
liệu khoa học (Ixatsenko, 1991); (2). Mọi CQ bị con người biến đổi hoặc được xây
dựng bởi con người đều là CQVH, vì trong bản thân nó chứa đựng tầm văn hóa của
con người. Ở Việt Nam, quan niệm này thể hiện trong các nghiên cứu của Nguyễn
Cao Huần, Trần Anh Tuấn (2002), Nguyễn Đăng Hội (2004, 2007).
b. CQ: Nghiên cứu
các đặc tính tự nhiên – các dòng vật chất và năng lượng trong CQ, giữa các bộ
phận vô cơ và hữu cơ trong đó có con người, được thực hiện với các cách tiếp cận
khác nhau. Tiếp cận địa hóa CQ chỉ được thể hiện trong một số nghiên cứu dòng
di chuyển các yếu tố hóa học trong các bộ phận CQ, có ý nghĩa ứng dụng trong
nghiên cứu CQ nông, lâm nghiệp (Perelman (1974), TT Địa lý và Tài nguyên).
Tiếp cận địa vật lý CQ trong nghiên cứu sự trao đổi nhiệt ẩm trong các hợp phần

thành tạo cảnh quan phản ánh trong “Địa vật lý CQ” (Armand), Hệ sinh thái cà phê
Đắc Lắc” (P.Q.Anh,1982 - 1984). Tiếp cận sinh thái học CQ(STCQ) quan tâm đến
mối quan hệ giữa các quần xã sinh vật với môi trường trong phạm vi cảnh quan.
Tiếp cận này được thể hiện ở nhiều công trình khoa học trên thế giới (ở Đức, Hà
Lan, Liên Xô cũ): Mikhailov, Trupakin, Lưxenko, Carl Troll, Walker,
R.C.Thomas, K.J.Kirby, C.M.Reid (1997), Dovers, Bunce (1998),…và ở Việt
Nam: P.H.Hải, 1992, N.T.Long, P.Q.Anh, N.A.Thịnh (2011, 2012), Tiếp cận
nhân sinh và văn hóa tập trung nghiên cứu hoạt động của con người như là một
nhân tố thành tạo, làm biến đổi và quản lí CQ, hướng tới xây dựng CQ văn hóa.
Tiếp cận này được quan tâm của nhiều nhà Địa lý trên thế giới và ở Việt Nam:
Ixatsenko, Solntsev, Langer (1973), Egler (1964) Carl Sauer, Minkov (1973),
N.C.Huần, T.A.Tuấn (2002), P.H.Hải, (1997), N.Đ.Hội (2004, 2007). c. Các công
CQ: Ở Liên Xô cũ: AG.
Ixatsenko (1969, 1991) xây dựng theo hệ phân vị của các đơn vị đồng phụ thuộc
gồm 8 cấp: kiểu, phụ kiểu, lớp, phụ lớp, loại, phụ loại và thể loại. Theo VA.
Nhicolaev (1960) các cấp đơn vị: thống, hệ, phụ hệ, lớp, phụ lớp, nhóm, kiểu, phụ
kiểu, hạng, phụ hạng, loại CQ. Ở Việt Nam, theo V.T.Lập (1976) gồm: hệ, lớp, phụ
lớp, nhóm, kiểu, chủng, loại, thứ CQ; P.H.Hải, N.N.Khánh, N.C.Huần (1996) theo
bảng phân loại của Nhicolaev; P.T.Long và nnk (1993) xây dựng HTPL: Hệ - phụ

5

hệ - lớp - phụ lớp - kiểu - phụ kiểu - loại CQ. Khi áp dụng cho các khu vực cụ thể
có sự khác nhau: P.H.Hải (1997) xây dựng cho lãnh thổ Việt Nam gồm 7 cấp: Hệ -
phụ hệ - lớp – phụ lớp – kiểu – phụ kiểu – loại CQ. N.C.Huần phân chia CQ Thuận
Hải gồm: hệ - phụ hệ - lớp – phụ lớp – kiểu/phụ kiểu/hạng/loại CQ. 
CQ: Một số hệ thống phân vị đã được thực hiện ở Liên
Xô cũ: (i) Hệ thống phân vị sắp xếp luân phiên, xen kẽ các đơn vị theo tính địa đới
và phi địa đới (Parmuzin, 1958), theo cách này còn có các hệ thống phân vùng của:
A.A. Grigoriev (1957), V.B. Xotsava (1956), F.N. Minkov (1956,1959), L.N.

Mikhailov (1962), N.A. Gvozdetxky (1960),…(ii) Hệ thống phân vị dựa theo tính
địa đới và phi địa đới, nhưng không có sự luân phiên (T.S. Sukin, 1974,
A.G.Ixatrenko, 1953, 1961, 1991). (iii) Hệ thống phân vị dựa vào tính phi địa đới,
loại bỏ quy luật địa đới trong phân hóa lãnh thổ gồm: lục địa – xứ - miền – vùng
(I.A.Xonsev, 1958). (iiii) Hệ thống phân vị dựa vào tổng thể yếu tố phân hóa địa lý
tự nhiên bao gồm: Xứ - đới (ở miền đồng bằng) – khu – á khu – vùng – tiểu vùng.
Ở Việt Nam, hệ thống phân vị phân vùng địa lý tự nhiên cho toàn miền Bắc do Tổ
phân vùng địa lý tự nhiên thuộc UBKHKTNN xây dựng (1975) gồm: Á đại lục –
xứ - đới – á đới – miền – á miền – vùng. Khi nghiên cứu địa lý ứng dụng với quy
mô tỉnh, huyện có thể phân thành cấp vùng, tiểu vùng. Số lượng các tiểu vùng có
thể nhiều hay ít tùy thuộc vào sự phân hóa lãnh thổ. CQ 
núi quan tâm đến vấn đề sử dụng CQ đất dốc, liên quan đến sự chuyển đổi mục
SDĐ, các hoạt động nông nghiệp truyền thống bị loại bỏ (Agnoletti, (2007), M.
Antrop (1997). Tại Việt Nam, nghiên cứu động lực biến đổi, đa dạng CQ miền núi,
canh tác bền vững, mô hình NLKH trên đất dốc được thực hiện bởi N.A.Thịnh,
N.T.Phiên, N.T.Siêm. g. Các NC   CQ    :(i) phục vụ
QQHSDĐ thể hiện trong các nghiên cứu của FAO, B.A. Macrimov (1978), K.V.
Pascan (1980), K.V.Zvorưkin (1984), Đào Khang [55], L.T.N.Khanh (2002) [0],
Đ.V.Thanh (2012), (ii), phục vụ phát triển nông lâm nghiệp: quy hoạch trồng cây
công nghiệp dài ngày (N.C.Huần), các loại hình sử dụng đất trồng cây ăn quả
huyện Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn (P.Q.Tuấn), cây cà phê (P.Q.Anh,1985) Đánh
giá KTCQ được nhiều tác giả thực hiện bằng phương pháp phân tích chi phí - lợi
ích: Hopkins (1986), Đ.N.Toàn (1996), L.Th.Cán (1993), T.V.Trường,
N.A.Thịnh, Đánh giá ảnh hưởng môi trường được thực hiện thông qua việc xác
định và dự báo mức độ ảnh hưởng của các hoạt động sử dụng CQ: Peterman (1996),
L.Th.Cán (1983), Shishenko (1988), N.C.Huần, Đánh giá tính bền vững XH được
thực hiện trong các nghiên cứu của L.Đ.An và nnk, N.C.Huần, P.Q.Tuấn,
N.A.Thịnh, (iii). phục vụ Quy hoạch lãnh thổ: Hà Lan chia lãnh thổ thành 6 vùng
sinh thái, 37 TV, ở Việt Nam có các công trình của Đ.T.Thuận, N.C.Huần, Nhận
xét: Với các cách tiếp cận và kết quả nghiên cứu khác nhau nhưng đều thống nhất

CQ là một địa hệ, trong đó diễn ra mối quan hệ tương hỗ giữa các hợp phần tự
nhiên và nhân sinh tạo ra một thể tổng hợp với đặc tính riêng mà các thành phần
riêng lẻ không có được. CQ học ứng dụng với nhiều khuynh hướng mới đã chứng
minh khoa học CQ không chỉ dừng lại ở nghiên cứu cơ bản, tìm ra sự phân hóa
của các địa tổng thể mà còn phục vụ định hướng KG phát triển NLN, QH, TCLT,
: Trên thế giới, các
mô hình KTST được đề cập chủ yếu là các mô hình canh tác NLN trên đất dốc: cây
trồng cạn có củ (Patru 1972, Krants 1974); Làm đường đồng mức, trồng cỏ thành

6

băng (M. Hoey); Trồng cây theo băng kết hợp chăn thả (A. Agbola 1990); mô hình
KTST kiểu vườn nhà tại Indonexia, vườn-chăn nuôi tại Philipines. Ở Việt Nam, mô
hình KTST được đề xuất trong nghiên cứu của Ph.Q.Anh (1983), N.V.Trương,
Đ.T.Thuận, T.Q.Hải, N.C.Huần, N.A.Thịnh, T.A.Tuấn, B.T.Thu, Các hệ canh tác
NLKH cho đồi núi được: V.B.Linh và N.N.Bình, Đào Khang đề xuất. Nhìn chung,
các mô hình KTST xây dựng phù hợp với kết quả phân tích cấu trúc và thích nghi
của CQ. Mỗi mô hình gồm 3 phân hệ: phân hệ tự nhiên, phân hệ KT và phân hệ xã
hội. Nghiên cứu tri thức bản địa trong sản xuất nông lâm nghiệp được thực hiện ở
các nước đang phát bởi Robert Chamber (1979), Tim Hart, Edda Tandi Lwoga, Kết
quả cho thấy nông dân nắm giữ một số lượng đáng kể kiến thức về kỹ thuật sản xuất.
Tại Việt Nam, tri thức bản địa được quan tâm trong nông nghiệp và quản lí TNTN
(H.X.Tý, L.T.Cúc, 1998), bảo vệ rừng (P.Q.Hùng và H.N.Ý, 2009),
Châu chủ yếu nằm
trong các nghiên cứu về tỉnh Nghệ An: Nghiên cứu ĐGĐĐ, SDĐ: L.Đ.Sơn (1993),
Đ.Khang (1996); N.cứu môi trường (L.H.Anh); TCLT: L.T.T.Vinh (2012),
N.T.T.Thanh (2013), N.T.Hoài (2013). Các công trình nghiên cứu riêng về huyện
Quỳ Châu hạn chế, chẳng hạn: “Địa chí Quỳ Châu” (T.V.Thức, T.T.Tuyến, 2012)
và các báo cáo của huyện về QHSDĐ, QH phát triển KTXH.
CQ 


1.2.1. CQ: CQ được hiểu là một
địa hệ thống trong mối quan hệ tương tác chặt chẽ với nhau bởi dòng vật chất và
năng lượng, vừa là một đơn vị mang tính cá thể, vừa là một đơn vị mang tính kiểu
loại, gồm hai bộ phận cấu thành - đơn vị hiển hiện (hình thái) và đơn vị “tư duy”
(chức năng). b. Với tiếp cận nhân sinh, nhân tố thành
tạo CQ gồm các yếu tố tự nhiên và nhân sinh. 
: Nghiên cứu cấu trúc không, cấu trúc thời gian thông qua động lực mùa
và cấu trúc chức năng thông qua mối quan hệ giữa các thành phần và dòng vật chất
và năng lượng trong CQ nhằm xác lập chức năng KTXH. được hiểu
là sự thay đổi trình tự một cách đồng thời (hoặc có thể bị trễ) của hợp phần sinh vật
và các hợp phần không sinh vật với tư cách là môi trường sống của sinh vật trong
CQ. Trong thực tiễn nghiên cứu STCQ miền núi, có thể sử dụng yếu tố thảm thực
vật làm chỉ thị cho diễn thế CQ, đặc biệt là CQ rừng. 
 Tiếp cận địa hóa học cảnh quan được áp dụng
nghiên cứu dòng di chuyển vật chất qua nghiên cứu xói mòn; Tiếp cận địa vật lý
cảnh quan nghiên cứu sự trao đổi nhiệt ẩm trong cảnh quan. Tiếp cận sinh thái học
cảnh quan được áp dụng nhiều hơn cả, nhất là trong nghiên cứu diễn thế STCQ làm
cơ sở cho định hướng cải tạo, phục hồi CQ; ĐGTNSTCQ cho cây trồng NLN. Tiếp
cận nhân sinh được ứng dụng NC tác động nhân sinh đến diễn thế STCQ thứ sinh,
các nhân tố thành tạo CQNS. CQVH là sản phẩm chức năng hóa CQ, là các cảnh
quan được con người xây dựng và cải tạo với mục đích đạt năng suất cao nhất, hạn
chế thấp nhất các tác hại của tự nhiên, xây dựng hình ảnh, biểu tượng về văn hóa của
cộng đồng. CQ : 
CQ : sự tồn tại song hành như mối quan hệ cộng sinh
của các cặp CQquần cư và CQlúa nước hoặc CQquần cư với CQnương rẫy, và
chúng có thể coi là chỉ thị của nhau. 

7

CQ Sản xuất nông - lâm nghiệp có thể làm thay đổi
cấu trúc CQ , làm suy thoái các điều kiện và tài nguyên trong CQhoặc điều chỉnh
chức năng xã hội theo hướng cải tạo CQ . Tuy nhiên, thực tế mâu thuẫn giữa khai
thác tài nguyên và phát triển kinh tế miền núi ngày càng gay gắt khi dân số gia tăng,
tài nguyên rừng, đất suy giảm. CQđang bị dồn nén dưới áp lực dân số và suy thoái
tài nguyên, sự mai một văn hóa bản địa. 
được biểu hiện rõ hơn theo: i) mức độ biến đổi của cảnh quan từ cảnh
quan rừng tự nhiên, trảng cỏ, cây bụi, rừng phục hồi, rừng trồng, cảnh quan nương
rẫy, cảnh quan lúa nước , trong một số trường hợp sự biến đổi này hình thành các
cảnh quan theo diễn thế sinh thái thứ sinh; ii) mức độ tác động nhân sinh trong một
vùng, tiểu vùng thông qua chỉ số biến đổi nhân sinh phản ánh tiềm năng tự nhiên
của cảnh quan.      CQ    Nằm trong
hệ/phụ hệ CQnhiệt đới gió mùa có đông lạnh, phân loại CQhuyện miền núi Quỳ
Châu được thực hiện ở tỷ lệ 1:50.000 với hệ thống các cấp đơn vị: kiểu - lớp- lớp
phụ - hạng - loại CQ. Đối với quy mô xã, cụm xã CQ được nghiên cứu ở tỷ lệ 1:
10.000 nên bậc đơn vị phân loại cảnh CQ dừng lại ở cấp dạng và nhóm dạng CQ.
: a. n
: Một hệ KTST gồm 3 phân hệ
chính: phân hệ TN, phân hệ XH và phân hệ SX. Trong phân hệ tự nhiên, KGSX
của hệ là KG các CQ với một quỹ sinh thái hiện hữu. Đối với phân hệ XS, vấn đề
nguồn vốn hạn hẹp cần được cải thiện, hoạt động sản xuất chủ yếu là NLN và
TTCN liên quan đến sản phẩm này. Trong phân hệ xã hội, tri thức bản địa của
cộng đồng dân tộc Thái cần được quan tâm để vận hành và duy trì mô hình hiệu
quả. b.     uy mô: hộ gia đình
(nông hộ), quy mô trang trại, quy mô thôn bản, quy mô cụm xã trên cơ sở tiềm
năng tự nhiên (thích nghi CQ), tri thức bản địa, vốn, KHKT và khả năng liên kết
giữa các hợp phần của mô hình hệ KTST.
NC
      Quan điểm hệ thống, Quan điểm lãnh thổ,
Quan điểm kinh tế sinh thái, Quan điểm phát triển bền vững. 

  : Nhóm phương pháp khảo sát và điều vẽ CQ ngoài thực địa
(khảo sát theo tuyến, điểm, phỏng vấn bằng phiếu điều tra); Các phương pháp
(PP) bản đồ - GIS và xử lý thông tin trong phòng: PP thu thập, xử lý thông tin, tài
liệu, PP xây dựng lát cắt CQ , PP xây dựng BĐCQ, PVCQ , PP bản đồ - GIS, PP
xác định mức độ biến đổi nhân sinh; Các phương pháp ĐGCQ: PP ĐGTN, PP
phân tích chi phí - lợi ích. (1). Xây dựng lí luận và
phương pháp nghiên cứu, ĐGCQ cho phát triển NLN huyện miền núi Quỳ Châu;
(2). Đặc điểm phân hóa CQ huyện Quỳ Châu và khu vực nghiên cứu điểm; (3).
ĐGTNCQ cho phát triển các nhóm cây trồng NLN huyện và ĐGKTSTCQ cho một
số cây trồng ở khu vực NC điểm; (4). Phân tích thực trạng phát triển kinh tế, khai
thác sử dụng tài nguyên, các vấn đề MT và TBTN trong nông lâm nghiệp; (5).
Định hướng KG phát triển NLN huyện Quỳ Châu (6). Tích hợp phân tích tri thức
bản địa và nghiên cứu CQ trong xây dựng mô hình KTST cho các TVCQ (7).
Đánh giá hiệu quả KT và xác lập các mô hình hệ KTST quy mô hộ, trang trại, làng
bản và cụm xã thuộc khu vực NC điểm.

8

T  1: (1). Các kết quả phân tích công trình nghiên cứu trong và
ngoài nước với nhiều quan điểm, cách tiếp cận khác nhau. Kết quả nghiên cứu,
đánh giá CQ đã được ứng dụng trong nhiều lĩnh vực, đặc biệt là trong định hướng
không gian phát triển nông lâm nghiệp, xây dựng mô hình hệ kinh tế sinh thái. Kết
quả các phân tích nghiên cứu trong và ngoài nước tạo cơ sở tư liệu cho việc xây
dựng lí luận và phương pháp nghiên cứu trong luận án. (2).CQ cần được hiểu một
cách đầy đủ và toàn diện hơn: CQ đồng thời là một địa hệ thống (khái niệm
chung), là đơn vị loại hình (khái niệm loại hình) và đơn vị cá thể (khái niệm các
thể). Bất kỳ CQ nào cũng gồm 2 bộ phận: bộ phận nhìn thấy (đơn vị hình thái) và
bộ phận không nhìn thấy (đơn vị chức năng). (3).Các tính chất cơ bản của CQ về
cấu trúc, chức năng, động lực mùa, diễn thế CQ có thể được nghiên cứu theo tiếp
cận địa hóa CQ, địa vật lý CQ , sinh thái CQ và tiếp cận nhân sinh, trong đó đối

với Quỳ Châu tiếp cận sinh thái và tiếp cận nhân sinh được coi là những tiếp cận
chủ đạo. Chức năng hóa các CQ để đạt tới CQVH với năng suất sinh học tối đa,
giảm tác động xấu tới mức tối thiểu là mục tiêu của nghiên cứu CQ học ứng dụng
liên quan đến khai thác TN và BVTN, đặc biệt đối với lãnh thổ miền núi. (4). Các
định hướng SD hợp lý CQ trong NLN và các mô hình hệ KTST đề xuất cần được
thực hiện dựa vào kết quả nghiên cứu đánh giá CQ và tri thức bản địa của người
Thái với việc áp dụng các phương pháp nghiên cứu, đánh giá phù hợp theo một
quy trình mang tính khoa học .

. VÀ PHÂN HOÁ CQ 
2.1. CÁC NHÂCQ 
 : Quỳ Châu là huyện miền núi phía tây tỉnh Nghệ An, DT tự
nhiên là 1.057,63 km
2
, phía tây và tây bắc giáp huyện Quế Phong, phía tây nam
giáp huyện Tương Dương, phía bắc và đông bắc giáp huyện Như Xuân, tỉnh Thanh
Hóa, phía đông giáp huyện Nghĩa Đàn, phía nam và đông nam giáp các huyện Quỳ
Hợp và Con Cuông. Với vị trí này, Quỳ Châu nhận được lượng bức xạ dồi dào, nền
nhiệt ẩm cao thể hiện tính nhiệt đới của điều kiện tự nhiên gió mùa nóng ẩm, có
mùa đông lạnh, các ĐKTN và CQ có sự phân hóa theo đai cao.
: Một số đứt gãy chạy theo phương đông bắc - tây nam, tạo nên địa
hình Quỳ Châu phân hóa rõ rệt: thấp ở phần trung tâm tựa lòng máng, cao dần về 2
phía bắc và nam của lãnh thổ. Trong lãnh thổ nghiên cứu có những loại đá sau:
Nhóm đá magma hệ tầng Đồng Trầu, Mường Hinh phân bố ở Châu Bính, Châu
Phong. Nhóm đá trầm tích chủ yếu gồm: cát kết, cuội kết, sạn kết, phiến sét hệ tầng
Sông Cả, Huổi Nhị, La Khê, Đồng Trầu; Đá vôi hệ tầng Bắc Sơn, hệ tầng Huổi Lôi,
La Khê; Trầm tích bở rời gồm các trầm tích hỗn hợp tuổi Đệ Tứ; Đá biến chất thuộc
hệ tầng Bù Khạng và hệ tầng Sông Cả có thành phần chủ yếu là phiến sericit, đá
phiến thạch anh. Theo nguyên tắc nguồn gốc - hình thái, lãnh thổ
Quỳ Châu được chia thành 3 nhóm kiểu và 15 kiểu địa hình. Nhóm kiểu địa hình có

nguồn gốc bóc mòn – xâm thực gồm: (1). Dãy núi trung bình bóc mòn trên đá phun
trào axit kéo dài theo phương TB – ĐN, phân bố ở các xã Châu Nga, Châu Thuận,
Châu Hoàn, Diên Lãm. (2). Khối núi thấp bóc mòn trên đá phun trào axit phân bố
thành từng khối, phân bố ở các xã: Châu Bính, Châu Thuận, Châu Thắng Châu
Bình. (3). Khối núi thấp bóc mòn – xâm thực trên đá cát kết phân bố chủ yếu ở Châu
Phong, Châu Hoàn, Diên Lãm. (4). Dãy núi thấp bóc mòn – xâm thực trên đá phiến

9

sét có DT không lớn, phân bố ở Châu Thuận, Châu Hội. (5). Khối núi thấp bóc mòn
trên đá biến chất phân bố ở xã Châu Hạnh, Châu Phong, Châu Hoàn, Diên Lãm, tạo
nên vùng núi rộng lớn ở phía tây nam lãnh thổ. (6). Đồi cao bóc mòn tổng hợp trên
đá macma axit cao trung bình 200 – 500m, dốc 15- 20
0
, phân bố ở xã Châu Bính,
Châu Phong, Châu Thắng. (7). Đồi cao bóc mòn tổng hợp trên đá cát kết cấu tạo chủ
yếu là cuội sạn kết, phân bố men theo thung lũng sông Hiếu và các suối lớn. (8). Đồi
cao bóc mòn tổng hợp trên đá phiến sét phân bố thành vùng tương đối rộng ở các xã
Châu Hội, Châu Bình. (9). Đồi cao bóc mòn xâm thực trên đá biến chất phân bố
thành dải hẹp chạy men theo thung lũng sông suối (Nậm Gươm, Khe Cát, ) ở xã
Châu Phong, Châu Hoàn, Diên Lãm. (10). Đồi thấp dạng sót bóc mòn trên đá cát
kết gồm các dải đồi sót hình thành trên đá biến chất, cát, bột kết, phân bố ở xã Châu
Bình, Châu Hội. (11). Đồi thấp dạng sót bóc mòn trên đá biến chất phân bố chủ yếu
ở xã Châu Hạnh, Châu Bình. (12).
Núi đá vôi với quá trình rửa lũa phân bố ở xã Châu Tiến, Châu Thuận, Châu Hạnh.
(13). Thung lũng Karst phân bố ở Châu Bính, Châu Tiến. 
 (14). Thung lũng xâm thực - tích tụ proluvi – deluvi: thành phần chủ yếu là vật
liệu thô, độ mài tròn, chọn lọc kém. (15). Dạng thung lũng tích tụ proluvi – deluvi có
bề mặt khá rộng và bằng phẳng. Chế độ nhiệt - ẩm: Nhiệt
độ TB năm khoảng 23,7

0
C. Biên độ nhiệt ngày - đêm có sự chênh lệch lớn, nhất là
mùa hạ. Tổng nhiệt hoạt động khoảng 8.500
0
C/năm. Cân bằng bức xạ: 75
kcal/cm
2
/năm. Số giờ nắng trung bình: 1.580 - 1.590 giờ/năm. Lượng mưa TB năm
là 1.663,5mm, tập trung từ tháng tháng 5 đến tháng 10. Lượng bốc hơi trung bình:
697,6 mm/năm. Một số hiện tượng thời tiết đặc biệt: Gió Tây khô nóng (gió Lào),
mưa đá, sương mù. Khí hậu phân hóa thành 4 kiểu: IB1b, IIB2b, IIIB3b, IVB3b.
2.1.5: Đặc điểm nguồn nước mặt: Quỳ Châu có hệ thống sông
ngòi khá dày đặc, mật độ 5 - 7 km/km2. Chế độ dòng chảy sông suối Quỳ Châu chia
thành hai mùa rõ rệt: mùa lũ từ tháng 5 đến tháng 10, mùa cạn từ tháng 11 đến tháng
4 năm sau. Các sông suối chính: sông Hiếu và sông Hạt. Nước ngầm: nước ngầm
xuất hiện ở độ sâu trung bình 7 - 10m, nơi thấp nhất 1 - 2m, nơi sâu nhất 10 - 15m.
 Các loại đất theo thành phần đá mẹ gồm: Đất nâu đỏ
hình thành trên đá vôi (Fv), Đất đỏ vàng trên đá sét (Fs), Đất đỏ vàng trên đá biến
chất (Fj), Đất vàng đỏ trên đá macma axit (Fa), Đất đỏ vàng trên đá cát kết (Fq), Đất
mùn vàng nhạt trên đá cát (Hq), Đất mùn đỏ vàng trên đá sét (Hs), Đất dốc tụ (D),
Đất phù sa không được bồi (Pb), Đất phù sa không được bồi lắng (Pk). Ngoài ra,
trên các núi đá vôi có SP phong hóa trong các khe nưt, hang hốc. 
 : (1). Kiểu thảm thực vật khí hậu: Theo đai cao, thảm thực vật rừng
tự nhiên phân hóa thành 2 đai: Rừng kín cây lá rộng thường xanh á nhiệt đới trên
700m và dưới 700m. (2). Kiểu phụ thảm thực vật khí hậu – thổ nhưỡng: rừng trên
núi đá vôi (3). Kiểu phụ thảm thực vật khí hậu - nhân tác: (3.1). Kiểu phụ rừng thứ
sinh nhân tác, (3.2). Kiểu phụ thảm thực vật rừng trồng, (3.3). Kiểu phụ trảng cây
bụi nhân tác, (4). Kiểu phụ thảm thực vật nông quần hợp: 4.1. Kiểu phụ thảm thực
vật cây trồng hàng năm gồm lúa nước, cây rễ hương, thực vật nương rẫy, cây công
nghiệp ngắn ngày. 4.2. kiểu phụ thảm thực vật trong khu dân cư. ng

nhân sinh gồm các hoạt động: khai thác, trồng rừng, tái sinh rừng; sản xuất nông
nghiệp (canh tác nương rẫy, lúa nước, trồng cây công nghiệp,…) tạo nên CQ trảng
cỏ cây bụi, CQ lúa nước, CQ cây công nghiệp ngắn ngày (Tl58, Tl59, Dc42).

10

2.2. CQ
2.2.1. Phân CQ : a. Hệ thống phân loại CQ huyện Quỳ Châu
ở tỉ lệ 1:50.000 được xác lập gồm 5 cấp từ trên xuống: kiểu lớp  phụ lớp 
hạng  loại với các tiêu chí cụ thể.
Lãnh thổ huyện Quỳ Châu được phân hóa thành 60 loại CQ thuộc 15 hạng
của 4 phụ lớp, 2 lớp trong phạm vi 1 kiểu CQ(xem bản đồ và chú giải bản đồ CQ
huyện Quỳ Châu).            
Châu: Quỳ Châu nằm trong hệ CQ nhiệt đới gió mùa, phụ hệ CQ nhiệt đới gió
mùa có mùa đông lạnh. Kiểu CQ rừng kín cây lá rộng TXNĐ mưa mùa. Lớp CQ
núi đặc trưng bởi độ cao (trên 500m), địa hình chia cắt mạnh, thảm thực vật rừng
phát triển trên các loại đất đỏ vàng. Lớp CQ này chia thành 2 phụ lớp: phụ lớp CQ
núi trung bình (>700m) và phụ lớp CQ núi thấp (<700m). Ngưỡng 700m thể hiện
sự xuất thay đổi CQ: trên ngưỡng này xuất hiện thảm thực vật á nhiệt đới và tăng
hàm lượng mùn trong đất. CQ : độ cao tuyệt đối trung bình 200 –500m, độ
cao tương đối dưới 100m, sườn thoải đến dốc. Phụ lớp CQđồi cao (200 - 500m):
chủ yếu là các bề mặt san bằng 200 - 400m, bề mặt đỉnh tương đối bằng phẳng.
Xen kẽ các đồi cao là thung lũng xâm thực - tích tụ proluvi. Phụ lớp CQđồi thấp
và thung lũng (< 200m): có địa hình chủ yếu là các bề mặt Pediment cao 100 - 200
m, lớp phủ thổ nhưỡng chủ yếu là đất Fq, Fj, phân bố chủ yếu ở các xã: Châu
Hạnh, Châu Hội, Châu Bình, CQ trên địa hình thung lũng chiếm DT đáng kể
trong phụ lớp đồi thấp, đặc biệt còn có các bề mặt tích tụ, bãi bồi ven sông. 
CQ : lãnh thổ nghiên cứu phân hóa thành 15 hạng CQ. Hạng CQ núi trung
bình bóc mòn trên đá phun trào axít (H1) gồm 3 loại CQ(Ntb1, Ntb2, Ntb3), trong
đó Ntb1 chiếm DT lớn nhất. Hạng CQ núi thấp bóc mòn trên đá macma axit (H2)

gồm 4 loại CQ(Nt4 - Nt7). Trong đó, có DT lớn nhất, phân bố ở xã Châu Bính,
Châu Bình. Hạng CQ núi thấp bóc mòn - xâm thực trên đá cát, cuội kết (H3) gồm
5 loại CQ(Ntb8 – Nt12), phân bố ở xã Châu Nga, Châu Hội. Hạng CQ núi thấp bóc
mòn trên đá phiến sét (H4) gồm 2 loại cảnh (Nt13, Nt14). Hạng CQ núi thấp bóc
mòn - xâm thực trên đá biến chất (H5) gồm 6 loại CQ , trong đó xuất hiện
CQrừng trồng (Nt18), cây hàng năm (Nt19), quần cư (Nt 20). Hạng CQnúi đá vôi
với quá trình rửa lũa (H6): Thực vật rừng tự nhiên ít bị tác động (NDV21) và
trảng cỏ - cây bụi thứ sinh (NDV22), phân bố ở xã Châu Hạnh, Châu Bính, Châu
Tiến. Hạng CQđồi cao bóc mòn trên đá macma axit (H7) gồm 3 loại CQ : Dc23,
Dc24, Dc25, phân bố ở xã Châu Bính, Châu Thắng, Châu Phong. Hạng CQđồi cao
bóc mòn tổng hợp trên đá cát kết, cuội kết (H8) gồm: Dc26 - Dc29. Hiện trạng
thảm thực vật chịu tác động nhân sinh là trảng cỏ - cây bụi trên đất Fq (Dc27) rất
lớn, tiếp đến là rừng trồng (Dc28), cây hàng năm (Dc29). Hạng CQđồi cao bóc
mòn tổng hợp trên đá phiến sét (H9) gồm 6 loại CQ , từ Dc30 – Dc35. Hạng
CQđồi cao bóc mòn rửa trôi trên đá biến chất (H10) gồm 6 loại CQ : Dc36 -
Dc41, phân bố ở Châu Bình, Châu Hội, Châu Nga, Hạng CQđồi thấp bóc mòn
dạng sót trên đá cát kết (H11): gồm 3 loại thảm thực vật chủ yếu: trảng cỏ - cây
bụi và rừng trồng. Hạng CQđồi thấp dạng sót bóc mòn lượn sóng trên đá biến chất
(H12 phân bố men theo thung lũng sông Hiếu, thuộc các xã: Châu Bình, Châu
Hạnh, gồm các loại CQ: Dt44, Dt45, Dt46, trong đó loại CQcây hàng năm (chủ
yếu là mía) và lúa nước trên đất Fj có DT lớn nhất. Hạng CQthung lũng Karst
(H13) phân hóa thành 3 loại CQ : Tl47, Tl48, Tl49 với thảm phủ hiện tại là rừng

11

trồng, lúa nước, quần cư. Hạng CQthung lũng xâm thực - tích tụ hỗn hợp proluvi–
deluvi - aluvi (H14) gồm 8 loại CQ(Tl50 -Tl57), ưu thế trong hạng này là lúa nước
và quần cư (Tl52, Tl53, Tl56, Tl57). Hạng CQthung lũng với bậc thềm sông và bãi
bồi không phân chia (H15): gồm 3 loại CQ : Tl58, Tl59, Tl60 (cây hàng năm, lúa
nước và quần cư). 2.2.2. Phân vùng CQ: a. Phân vùng CQlãnh thổ huyện Quỳ

Châu: Dựa trên các nguyên tắc: cùng chung lãnh thổ, cùng nguồn gốc phát sinh, đồng
nhất tương đối; áp dụng phương pháp phân tích tổng hợp, nhân tố trội và khảo sát thực
địa, lãnh thổ Quỳ Châu phân thành 4 tiểu vùng CQ : TVCQ núi Tang Quai có DT
18.750 ha, chiếm 17,74%DTTN, gồm các loại CQ: Ntb1 – Ntb3, Nt4 – Nt6, Nt9,
Nt10, Nt13, Nt14, TVCQ đồi cao Sán Sư có DT 20.730 ha, chiếm 19,62%, gồm
các loại CQ NDV21 – 22, Dc26 – Dc28, Dc30 – Dc32, TVCQ đồi thấp và thung
lũng sông Hiếu có DT 22.710ha, chiếm 21,50%DTTN gồm: Dt41, Dt42, Tl47,
Tl49, Tl50, Tl57, Tl58, Tl59. TVCQ đồi núi Pù Xen - Pù Huống có DT
43.464,63ha, chiếm 41,14, gồm: Nt8 – Nt19, Dc37 – Dc40, Tl47, Tl48. 2.2.3. Tính
Tính trội trong sự
phân hóa CQ huyện Quỳ Châu được biểu hiện ở các đặc điểm sau: Phân hóa
CQtheo đai cao: Cảnh quan huyện Quỳ Châu phân hóa thành 2 đai: nhiệt đới và á
nhiệt đới trên núi thể hiện rõ rệt nhất với chỉ thị là thảm thực vật. Phân hóa
CQtheo điều kiện kiến tạo - địa mạo: Địa hình lãnh thổ phân hóa thành các bậc và
kéo dài dạng dải tạo nên tính phân bậc của địa hình: Núi trung bình - núi thấp - đồi
cao - đồi thấp - thung lũng ở trung tâm. CQphân hóa theo cặp quan hệ con người –
CQthể hiện rõ qua bức tranh các CQquần cư song hành với CQlúa nước (Tl59 và
TL60), CQquần cư và nương rẫy (Nt19, Nt20). Tính trội trong phân hóa CQhuyện
Quỳ Châu tạo nên cơ sở cho việc xác định chức năng, phân vùng CQ và định
hướng phát triển kinh tế gắn với bảo vệ CQ .
2.3. PHÂN HÓA CQ - :
Trong phạm vi nghiên cứu của đề tài, khu vực xã Châu Hạnh – Thị trấn Tân Lạc có
DT 13.144,24 ha được lựa chọn là khu vực nghiên cứu điểm, phân hóa đến cấp
dạng CQ làm cơ sở đánh giá cho các loại cây trồng và xác lập các mô hình hệ
KTST. Sự phân bố, nguồn gốc các đơn vị CQ phản ánh cấu trúc đứng và cấu trúc
ngang CQ, thể hiện rõ trên bản đồ, lát cắt CQ và được minh chứng tại một số điểm
khảo sát tại khu vực NC.
2.3.1. Đặc điểm cấu trúc đứng CQ khu vực Châu Hạnh – Tân Lạc: Sự phân
hóa và mối liên hệ giữa các hợp phần thành tạo CQ tạo nên cấu trúc đứng khu vực
nghiên cứu, thể hiện trên lát cắt CQvà kết quả phân tích một số điểm khảo sát mẫu

thuộc địa hình núi thấp, địa hình đồi, địa hình bậc thềm sông, và địa hình núi đá
vôi. CQ: Khu vực xã Châu Hạnh và thị trấn Tân Lạc được
chia thành 8 nhóm dạng và 34 dạng CQ. Các dạng CQcó số lượng và tần suất lặp
lại trong không gian khác nhau, tạo ra sự đa dạng trong phân hóa lãnh thổ.
 CQ
2.4.1. Tính nCQ: Lãnh thổ Quỳ Châu chia thành 3 mùa: Mùa chuyển tiếp
(1<K<2) ngắn, từ cuối tháng 3 đến đầu tháng 5; Mùa khô (K<1) kéo dài 5 tháng, từ
tháng 11 đến tháng 3 năm sau; Mùa mưa (K>2) kéo dài 6 tháng, bắt đầu từ tháng 5
đến tháng 10, chiếm 85% lượng mưa cả năm. 2.4.2. 
: Xói mòn đất: Kết quả đánh giá xói mòn đất huyện miền núi Quỳ
Châu cho thấy: Mặc dù DT xói mòn tiềm năng cao là khá lớn (25,4%) nhưng

12

thấp (60% DT), điều này phụ thuộc vào lớp phủ thực vật. Trượt lở đất: phổ biến
trên lớp cảnh quan đồi, đặc biệt là dọc các tuyến đường giao thông DT có nguy cơ
trượt lở đất ở Quỳ Châu khá cao, chiếm gần 24% DTTN của huyện. Lũ ống, lũ
quét là loại tai biến thường xảy ra vào mùa mưa, đặc biệt là mùa mưa lớn hè thu tại
Quỳ Châu, gây thiệt hại nặng nề. Sạt lở, xói lở bờ sông: xảy ra ven sông Hiếu (Châu
Thắng, Châu Hạnh, Châu Tiến, ). 2.4.3. 
: Chức năng phục hồi, bảo tồn (Ntb1 - Ntb3), chức năng phòng hộ, bảo vệ môi
trường tự nhiên (Nt4, Nt7, Nt8, Nt11, Nt13, Nt17, Nt18, Dc23, Dc30), chức năng
phát triển kinh tế (Nt5, Nt9, Nt16, Dc24, Dc27, Dc31, Dc37, Dt42, Nt12, Nt19,
Dc29, Dc34, Dc40, Dt45, Tl47, TL48, Tl52), chức năng định cư (Nt20, Dc35,
Tl49, Tl53, Tl57, Tl60). : Tiểu vùng CQnúi Tang
Quai có tác dụng phòng hộ, bảo vệ môi trường sinh thái, Tiểu vùng CQđồi cao Sán
Sư đảm nhiệm chức năng hạn chế bóc mòn, xâm thực, rửa trôi (bào mòn vật chất).
Tiểu vùng CQ đồi núi Pù Xen - Pù Huống có chức năng phòng hộ và bảo tồn.
: Sự phân hóa phức tạp và tác động của các hợp phần tự nhiên và
nhân sinh tạo nên sự đa dạng về CQ lãnh thổ huyện Quỳ Châu. Đặc điểm và sự

phân hóa CQ huyện Quỳ Châu được nghiên cứu ở hai quy mô: quy mô huyện ở tỷ
lệ 1: 50.000 và quy mô cụm xã tỉ lệ 1:10.000. Toàn bộ lãnh thổ huyện Quỳ Châu
được phân hóa thành 60 loại CQ trong 15 hạng, thuộc 4 phụ lớp, 2 lớp, trong 1
kiểu. Khu vực nghiên cứu điểm (xã Châu Hạnh – thị trấn Tân Lạc) được phân chia
thành 34 dạng CQ . CQlãnh thổ huyện Quỳ Châu thể hiện tính trội trong đặc điểm
và sự phân hóa của lãnh thổ miền núi: phân hóa theo đai cao, phân hóa theo điều
kiện kiến tạo - địa mạo hướng tây bắc - đông nam và tính gắn kết, song hành giữa
CQVH lúa nước, nương rẫy và CQ quần cư. Tính mỏng manh, dễ bị tổn thương
bởi các quá trình tự nhiên theo trọng lực chiếm ưu thế. Bằng cách nhóm gộp
ĐVCQ kết hợp phân chia lãnh thổ, huyện Quỳ Châu được chia thành 4 TVCQ với
đặc điểm riêng về mặt tự nhiên, dân cư, kinh tế và có mức độ biến đổi nhân sinh
khác nhau. Nghiên cứu động lực CQ trên các TVCQ cho thấy: các quá trình địa lý tự
nhiên, tai biến thiên nhiên xảy ra theo nhịp điệu mùa có ảnh hưởng lớn đến đặc điểm
cấu trúc CQvà hoạt động sản xuất nông lâm nghiệp. TVCQ II và TVCQ IV có nguy
cơ trượt lở, lũ ống lũ quét cao nhất, cần được bảo vệ bởi lớp phủ rừng. Chính vì vậy,
chức năng các TVCQ được xác định trên cơ sở tổng hợp từ chức năng các loại CQ
trong tiểu vùng được xác định, một mặt nhằm phát triển kinh tế, mặt khác phục vụ
mục đích bảo vệ môi trường tự nhiên. Đây là cơ sở cho các nghiên cứu ứng dụng, cơ
sở cho định hướng không gian sử dụng hợp lí CQ phục vụ phát triển nông lâm
nghiệp lãnh thổ miền núi Quỳ Châu.

3. CQ PHC VIAN
PHÁT TRIN NÔNG LÂM NGHIP VÀ XÁC LP CÁC MÔ HÌNH
H KINH T SINH THÁI HUYN QU CHÂU
   CQ CHO PHÁT TRIN NÔNG LÂM NGHIP HUYN
QU CHÂU: Đơn vị đánh giá CQ cho các nhóm cây trồng được lựa chọn là loại
CQ, tỉ lệ bản đồ 1:50.000. Tiếp cận ở tỉ lệ lớn hơn (1:10.000) thực hiện để đánh giá
CQ cho một số cây trồng cụ thể với đơn vị đánh giá là dạng CQ tại khu vực xã
Châu Hạnh – thị trấn Tân Lạc.

13

3.1.1. , quy trình CQ 
(i). Đánh giá thích nghi CQ được tiến hành dựa vào nhu cầu sinh thái của
loại hình sử dụng và tiềm năng tự nhiên của CQ. Điểm đánh giá được xác định
theo công thức:
0
1
1
n
ii
i
M k d
n



(3.1)
Trong đó:Mo: Điểm đánh giá chung (tổng hợp); di: Điểm đánh giá yếu tố thứ i; n:
Số chỉ tiêu đánh giá; ki: Hệ số tầm quan trọng của yếu tố thứ i. (ii). Đánh giá hiệu
quả kinh tế của dạng sử dụng CQ thực hiện bằng phương pháp phân tích chi phí –
lợi ích. (iii). Đánh giá ảnh hưởng về môi trường và xã hội thực hiện thông qua
đánh giá tác động môi trường các hoạt động sử dụng CQ. Hiệu quả xã hội được thể
hiện ở các chỉ tiêu như: khả năng tạo việc làm, nâng cao thu nhập, bảo tồn và phát huy
tri thức bản địa,
3.1.2.  các nhóm cây  và các

a.              
. Trên cơ
sở phân tích nhu cầu sinh thái cây trồng, bảng đánh giá cơ sở cho các chỉ tiêu đối

với nhóm nhóm cây trồng theo các mức thích nghi được xây dựng tại Bảng 3.1. Trong
đó, S1 – rất thích nghi tương ứng với 3 điểm, S2 – thích nghi (2 điểm) và S3 – ít thích
nghi (1 điểm), không thích nghi - N (0 điểm).
  
Nhóm
cây






N

Nhóm
cây
lương
thực,
thực
phẩm
Loại đất
Pb; Pk; Fv
Fs; Fj; Fq; D
Hs, Hq
Fa; Ha;
Độ dốc (
0
)
0 - 3
0

3 - 8
0

8 - 15
0

> 15
0
Tầng dày (cm)
> 100
50 - 100
< 50

Khả năng tưới
Chủ động
Gần nguồn
nước
Tưới hạn chế
Nước trời
Nhóm
cây công
nghiệp
ngắn
ngày
Loại đất
Fv;Pk; D, Fj
Fs; Pb
Fq; Fa
Hs; Hq; Ha;

Độ dốc (
0
)
0 - 3
3 - 8
8 - 15
> 15
0

Tầng dày (cm)
> 100
50 - 100
< 50

Nước tưới
Chủ động
Gần nguồn
nước
Tưới hạn chế
Nước trời
Nhóm
cây
ăn quả
Loại đất
D, Fj, Fv
Fq, Fa, Fs
Pk, Pb
Hq, Hs, Ha
Độ dốc (
0

)
3 - 8;
0 - 3
8 – 20
> 20
0
Tầng dày (cm)
> 100
50 - 100
< 50

Nước tưới
Chủ động
Gần nguồn
nước
Tưới hạn chế
Nước trời

14

*Xác định trọng số: Trọng số đánh giá đối với các nhóm cây trồng được tính bằng
phương pháp ma trận tam giác

Thực hiện ĐGCQ theo quy trình 3.1, kết quả như sau:
Đối với nhóm nhóm cây lương thực, thực phẩm: Các loại CQ thích nghi với nhóm
cây Lt,tp gồm: Tl48, Tl49, Tl51, Tl52, Tl54 - Tl56, Tl58, Tl59 có DT 20.868,56ha,
chiếm 19,75% tổng DTTN lãnh thổ. Đây là các đơn vị CQ nằm ở thung lũng,
thuận lợi nguồn nước tưới, có địa hình khá bằng phẳng, thuộc Châu Tiến, Châu
Thắng, Châu Hạnh, thị trấn Tân Lạc. Các đơn vị CQ ở mức "S1" chủ yếu bị hạn
chế bởi yếu tố loại đất, khả năng tưới (chiếm 11,73% DT huyện), phân bố chủ yếu

ở địa hình đồi thuộc Châu Bình, Châu Hội, Châu Nga. Các CQ “S3” chiếm tới
31.692,61ha (33,08%), chủ yếu hạn chế về độ dốc, tầng dày, khả năng tưới, Các
ĐVCQ không đưa vào đánh giá, xếp loại “không thích nghi” đối với nhóm cây
Lt,tp chiếm gần 35,44% DT lãnh thổ, phân bố ở các CQ núi trung bình, núi thấp,
núi đá vôi thuộc Châu Bính, Châu Hoàn, Châu Phong, Diên Lãm. Đối với nhóm
cây CNNN: 19.937,53ha S1, chiếm gần 18,87% DT lãnh thổ, phân bố trên các CQ
đồi cao, đồi thấp và thung lũng, thuộc TVCQII và TVCQIII (Châu Bình, Châu
Hội, Châu Hạnh). DT thích nghi chiếm 21,37% với 20 loại cảnh quan, chủ yếu
phân bố trên các CQ đồi cao, núi thấp (Châu Nga, Châu Thuận, Châu Bính). Cấp ít
thích nghi chiếm DT 6.607,3ha, phân bố trên các CQ núi thấp, đồi cao thuộc các xã
thuộc TVCQI và TVCQ IV (Châu Nga, Châu Thuận, Châu Phong, Châu Hoàn,
Diên Lãm). Đối với nhóm cây ăn quả: Các CQ rất thích nghi đối với cây ăn quả
gồm: Dc38, Dc39, Dt42 - Dt46, Tl47, Tl49 với DT 10.275,15ha, chỉ chiếm 9,72%
DT lãnh thổ, phân bố ở các xã: Châu Bình, Châu Hội, Châu Hạnh. DT thích nghi là
23.357,01ha, chiếm 21,1%, phân bố trên CQ núi thấp, đồi cao thuộc Châu Nga,
Châu Hoàn, Diên Lãm. Cấp không thích nghi chiếm DT lớn nhất 50.923,42ha,
chiếm 48,2%, gồm các CQ núi TB, núi thấp thuộc TVCQI, TVCQIV và núi đá vôi
thuộc xã Châu Bính, Châu Hạnh.         
: Các chỉ tiêu đánh giá cho phòng hộ đầu nguồn và rừng sản xuất được lựa
chọn và phân cấp ở bảng 3.7, 3.8.
7
TT


S1 (3 điểm)
S2 (2 điểm)
S3 (1 điểm)
1
Địa hình
Núi TB, Núi thấp,

NĐV
Đồi
Thung lũng
2
Độ dốc (
0
)
> 20
15 - 20
< 15

3
Vị trí phòng hộ
đầu nguồn
gần bồn tụ thủy
Thung lũng

8. 
TT


S1 (3 điểm)
S2 (2 điểm)
S3 (1 điểm)
1
Độ dốc (
0
)
8
0

- 15
0

15
0
- 25
0

> 25
0
, < 8
0

2
Địa hình
Đồi, núi thấp
Núi TB
NĐV, T. lũng

3
Loại đất
Hs, Hq, Ha, Fs, Fj
Fa, Fq, Fv
Pb, Pk, D
4
Thảm thực vật
Rừng TN, RTS
Rừng trồng
Trảng cỏ - CB

15

* Kết quả đánh giá CQ đối với phát triển lâm nghiệp: Đối với yêu cầu ưu
tiên phát triển phòng hộ: DT yêu cầu phòng hộ rất xung yếu và xung yếu rất lớn,
chiếm khoảng 36% DT tự nhiên, phân bố chủ yếu ở các dãy núi tây bắc, tây nam
của huyện (Châu Nga, Châu Thuận, Châu Bính, Châu Phong, Châu Hoàn, Diên
Lãm). Đây là các CQ nằm ở vị trí đầu nguồn, có độ dốc lớn. Cấp phòng hộ ít xung
yếu (ưu tiên thấp), chiếm 23,31% DT, chủ yếu là các ĐVCQ nằm ở hạ lưu sông
suối, thung lung, thuộc xã Châu Tiến, thị trấn Tân Lạc, trung tâm xã Châu Hạnh,
Châu Thắng. Kết quả đánh giá CQ cho nhu cầu phát triển RSX: Các đơn vị CQ S1
với RSX ở Quỳ Châu khá lớn, chiếm trên 24,05% DT tự nhiên của huyện, phân bố
chủ yếu ở các CQ đồi cao và núi thấp (Dc26 - Dc28, Dc 30, Dc36, Dc38, Dc39,
Nt16, Dc31) thuộc TVCQII (xã Châu Nga, Châu Hội, Châu Hạnh). Các đơn vị
không thích hợp với rừng sản xuất chủ yếu ở vị trí phòng hộ xung yếu, CQ núi đá
vôi, các đơn vị CQ ít thích nghi nằm ở thung lũng thoát nước kém TVCQIV,
TVCQIII.
3.1.3CQ cho  
- :  thích nghi CQ
 3.13. 
 
Cây


thích nghi
S1 (3 
S2(2 
S3(1 
N(0 

Cây Mía
Loại đất
Fv, Dv
Pk, Fj
Pb

TPCG
Thịt trung bình
Thịt nhẹ
Thịt nặng

Thành phần cơ giới
> 70
50 - 70
30 - 50
< 30
Độ dốc (
0
)
0 - 3
3 - 8
8 - 15
>15
pH
5,5 – 7,5
> 7,5

< 5,5

K
2
O (mg/100g)
> 20
10-20


P
2
O
5
(mg/100g)
0,06 - 1
<0,06


N tổng số
> 0,2
<0,1


Khả năng tưới
Chủ động
Gần nguồn nước
Tưới hạn chế
Nước trời

Cây


Loại đất
Fj, Fv, Dv
Pk

Pb
TPCG
Thịt TB
Thịt nhẹ
Thịt nặng

Tầng dày (cm)
>100
50 – 100
< 50

K
2
O (mg/100g)
10-20
<10


P

2
O
5
(mg/100g)
0,05-0,1
<0,05


N tổng số
>0,08
<0,08


pH
5,2-7,2
4,2<5,2
<4,2

Độ dốc (
0
)
< 8
8 – 15
15- 20
> 20
Khả năng tưới
Chủ động
Gần nguồn
nước
Tưới hạn chế

Nước trời



Cây na
Loại đất
Fv, Dv
Pk, Fj

Pb
TPCG
Thịt trung bình
Thịt nhẹ
Thịt nặng
Cát pha
Tầng dày đất
>100
70 - 100
50 - 70
< 50
Độ dốc
< 8
8 – 15
15 – 25
>25
pH
5,5 – 6,5
6,5 – 7,5
4,5 – 5,5
< 4,5

Khả năng tưới
Chủ động
Gần nguồn nước
Tưới hạn chế
Nước trời


16

 3.14.  ph 
cây lùng
* CQ : Cây mía: Mức độ
thích nghi nhất (S1): Gồm các dạng CQ 27, 29, 30, 32, 33, có DT ha 1.018,32 ha. S2:
Gồm các dạng CQ 1, 3 – 15, 18, 20 – 22, 32, 33, có DT lớn: 3.670 ha (chiếm 30%
DTTN). S3: gồm các dạng CQ 4, 17, 20, 26, 27, 28, 29, 30, 39, 40, 41, 42, 47, DT
7213,10 ha (chiếm khoảng 58% DTTN). Không thích nghi (N): gồm dạng CQsố 26,
DT 510,68 ha (chiếm khoảng 4% DT tự nhiên).  Mức độ thích nghi
nhất (S1): Gồm các dạng CQ 3, 5, 6, 8, 9, 20, 21, 22, 27, 29, 30, 32, 33, DT là: 3.298,58
ha (chiếm 27% DTTN), phân bố ở bản Khe Hán, Khe Súng, Tà Sỏi. S2: Gồm các dạng
CQsố 1, 4, 7, 10, 13, 14, 17, 24 có tổng DT là 3.121,71ha (chiếm 25% DT đất tự
nhiên). S3: Gồm các dạng CQ11, 12, 15, 16, 18, 19, 25 có tổng DT là 5481,01 ha
không thích nghi (N): 510,37 ha (chiếm 4% DTTN). Cây na: Mức độ thích nghi nhất
(S1) gồm 2 dạng CQ (27, 29), DT: 112.249ha. S2: gồm các dạng CQ30 DT là 310,55
ha. S3:gồm các dạng CQlà 3 – 9, 20 – 22, 26, 32, 33, với DT lớn là 4.608,97 ha (chiếm
37% DTTN). Các dạng CQnày có tầng đất dày >100cm nhưng hạn chế về độ dốc. Mức
độ không thích nghi (N): Các dạng CQ không thích nghi gồm: 1, 10 – 19, 24, 25 có DT
lớn 4.931,58 ha (chiếm 59% DT đất tự nhiên), chủ yếu là hạn chế về yếu tố độ dốc, loại
đất và các chỉ tiêu dinh dưỡng đất. Mức
độ thích nghi nhất (S1): gồm các dạng CQ10,11,16,17,18 với DT 4.210,74 ha (chiếm
34% tổng DTTN). S2: gồm các dạng CQ3, 4, 12 – 15, 19, 20 với DT: 2.829,99 ha

(chiếm 23% DTTN). S3: gồm các dạng CQ : 1, 5, 6, 7, 21, 26, 29 có DT là 3.897,06ha
(chiếm 31% DTTN). Thảm thực vật chủ yếu là cây bụi hoặc rừng trên núi đá vôi.
Không thích nghi (N) gồm các dạng CQ: 8, 9, 22, 24, 25, 27, 30, 32, 33 có DT là
1.480,88ha (chiếm 12% DTTN). cây
mía có chu kì 4 năm đạt hiệu quả cao nhất: NPV = 149,43 triệu/ha/năm, BCR = 3,2
(cao gấp đôi so với mía 3 năm và gần gấp 3 so với mía 2 năm). Na có hiệu quả cao vượt
trội so với cây hằng năm (mía, rễ hương). Cây lùng: Chi phí để sản xuất lùng không lớn
(tổng chi 4,1 triệu đồng) do giống rẻ, công chủ yếu là phát dọn thực bì, trồng (1 lần),
cần ít công chăm sóc. Tuy sản lượng cây lùng đạt khá cao (29 tấn/ha) nhưng mỗi năm
chỉ khai thác 30% số lượng cây/khóm để đảm bảo độ che phủ và duy trì rừng lùng nên
tổng thu thấp (9,13 triệu đồng). Hiệu quả đầu tư cao nhất là cây rễ hương vì đây là cây
trồng có chi phí thấp nhất.
c 
 theo các tiêu chí: a. Khả năng tạo việc làm, giá trị
ngày công lao động. Giá trị ngày công càng cao thì cây trồng được duy trì ổn định,
tạo việc làm bền vững cho người lao động. Giá trị ngày công của loại hình mía 4
năm cao nhất (gấp 4 lần so với cây na). Lùng là cây lâu năm, ngày công ít, giá trị
ngày công trung bình. Ưu thế của sản xuất lùng là không cần có DT quy hoạch riêng

Khoanh nuôi,

  
 
lùng
Chỉ tiêu


S3(1



Loại đất
Fj, Fv
Pk

Pb
Tầng dày (cm)
>100
70 - 100
<70

Độ dốc (độ)
> 20

<20

Thảm thực vật
Rừng tự nhiên,
Rừng thứ sinh
Trảng cỏ -
CB thứ sinh
Rừng rồng
Các loại
còn lại

17

mà được trồng xen trong tán rừng. b. Bảo tồn, phát huy tri thức bản địa trong sản
xuất nông lâm nghiệp: Người Kinh: trồng mía, rễ hương, Thái: khoanh nuôi rừng
(dựa vào màu sắc, độ ẩm đất, ). c. cung cấp sản phẩm phục vụ tiêu dùng, cung cấp
nguyên liệu cho TTCN (sản xuất hương trầm, Nhà máy đường mây tre đan xuất

khẩu). Chống xói mòn: Hiệu quả bảo vệ đất chống xói
mòn của rừng phục hồi cao nhất, sau đó là rừng tre, nứa, lùng. Mía, rễ hương là các
loại cây ngắn ngày có nguy cơ gây xói mòn cao nhất khi trồng trên đất dốc. Cây mía
sử dụng phân bón hóa học với số lượng lớn nhất, ít nhất là cây lùng.
3.2. CQ  
3.2.1.   CQ:
a) Hiện trạng và tác động của yếu tố phát triển kinh tế đến biến đổi CQ
Hiện trạng kinh tế chung: NLN là ngành kinh tế chủ đạo. Công nghiệp kém phát
triển, chủ yếu tập trung trong lĩnh vực xây dựng và sản xuất tiểu thủ công nghiệp.
Dịch vụ - thương mại nhỏ tập trung ở thị trấn Tân Lạc và phụ cận. Hiện trạng các
CQ nông nghiệp: Các CQ cây Lt,tp chiếm 56,2% (4.484,1ha/7.986,1ha) tổng DT
CQ nông nghiệp. Lúa có DT lớn nhất (3.679,5 ha), ngô (804,6 ha), phân bố nhiều
nhất xã Châu Tiến, Châu Bình, Châu Phong. Các loại rau có DT 500 ha (2010),
phân bố ở thị trấn Tân Lạc, Châu Hạnh. Cây CNNN chiếm 18% (1.433,3 ha), phân
bố trên địa hình bậc thềm, bãi bồi và đồi thấp thuộc các xã: Châu Hạnh, Châu Bình,
Châu Hội, Hiện trạng các CQ rừng: Các CQ rừng chiếm DT lớn (86.671,9 ha);
lớn nhất là rừng sản xuất (55.140,7ha, chiếm 63,7%); rừng phòng hộ: 20.542,9 ha;
rừng đặc dụng: 10.988,3 ha, chủ yếu là keo, mét, b) Quy hoạch phát triển nông lâm
nghiệp đến 2020 của huyện Quỳ Châu: Phân tích quy hoạch phát triển NLN cho
thấy sự thay đổi của CQ nông lâm nghiệp theo hướng: Tăng DT CQ lúa nước và
hoa màu. Các CQ này phân bố tập trung ở TVCQ III (trọng điểm là Châu Tiến,
Châu Thắng), TVCQIV (tập trung ở cánh đồng Châu Phong). Mở rộng DT các CQ
trồng cây công nghiệp, chủ yếu là mía, lạc, tập trung ở TVCQ II và TVCQ III.
CQtrồng cây ăn quả được mở rộng ở TVCQ II và TVCQ III (Châu Hội, Châu Bình,
Châu Hạnh, ). Trong các CQ rừng, rừng đặc dụng, rừng phòng hộ được giữ nguyên
và phục hồi tốt, CQ rừng trồng có xu hướng tăng nhanh thay thế cho CQ rừng đang
phục hồi hoặc trảng cỏ - cây bụi. c) Cộng đồng dân tộc và vai trò đối với sự biến đổi
CQ trong lịch sử: Quỳ Châu có dân số: 54.258 người/13.084 hộ, dân tộc Thái chiếm
80%. Mỗi dân tộc có đặc trưng văn hóa và tập quán sinh hoạt, canh tác khác nhau.
Trước 1970, 1970 – 1986, 1986 – 2003, 2003 – nay, hoạt động phát triển kinh tế

của con người đã có các tác động làm biến đổi CQ.

a Kết quả khảo sát về thảm thực vật,
quan trắc, phân tích phẫu diện đất và phỏng vấn người dân địa phương tại một số CQ
điển hình cho phép khái quát diễn thế sinh thái các CQ rừng theo sơ đồ sau (hình 2.4).
 
Hiện trạng CQ trảng cỏ - cây bụi với xu hướng diễn thế phục hồi tự nhiên;
trảng cỏ - cây bụi với xu hướng diễn thế phục hồi nhân tác với hoạt động khoanh
nuôi (xã Châu Hạnh); rừng đang phục hồi với xu hướng phát triển thành CQrừng
trồng; Khu vực nghiên cứu mỗi loạt diễn thế CQ có đặc điểm, mức độ thoái hóa và
xu hướng phát triển khác nhau. Dựa vào kết quả phân tích diễn thế sinh thái CQ có
thể định hướng SDHL các CQ trong phát triển LNN (Hình 3.3).

18


CQ 

3.2.3.  trên các TVCQ
Kết quả của quá trình tác động của con người là sự biến đổi CQ, thể hiện rõ
rệt nhất trên thảm thực vật. Mỗi TVCQ có mức độ cư trú và đặc thù trong sử
dụng CQkhác nhau tạo nên một hệ số biến đổi nhân sinh nhất định. Vận dụng
phương pháp phân tích mức độ biến đổi nhân sinh của P.G. Shishenko (1983,
1988) và Nguyễn Cao Huần [0] để xác định mức độ biến đổi nhân sinh cho các
TVCQ theo công thức sau:
100
K
1





n
i
ii
i
qf
r
Trong đó, r là bậc biến đổi nhân
sinh, giá trị phụ thuộc vào loại hình SDCQ, q là hệ số tầm quan trọng thể hiện
mức độ tác động mạnh hay yếu của các dạng sử dụng CQ. Kết quả
tính toán cho thấy: khu vực nghiên cứu thay đổi từ 1,78 - 4,50. TVCQ núi Tang
Quai (TVCQ I) có mức độ biến đổi nhân sinh yếu với K =1,78, TVCQ đồi núi
Sán Sư (TVCQ II) có mức độ biến đổi nhân sinh trung bình với K =2,71, TVCQ
đồi núi Pù Xen - Pù Huống có mức độ biến đổi nhân sinh trung bình (K = 2,39).
Mức độ biến đổi rất mạnh là các CQ thuộc Tiểu vùng đồi và thung lũng sông
Hiếu (K =4,5 ). Hệ số K càng lớn chứng tỏ mức độ khai thác mạnh, cần có các
biện pháp cải tạo, sử dụng hợp lí CQ . K càng nhỏ thì cần ưu tiên bảo tồn, phục
hồi các CQ.
3.3. PHÂN TÍCH          

3.3.1.  trên các
TVCQ: Mô hình KTST trên TVCQ I: nghề rừng - chăn nuôi đại gia súc - canh tác
lúa nước. Mô hình KTST trên cảnh quan TVCQ II: vườn - chuồng - rừng (V-C-R),
vườn - rừng (V-R), rừng (R). Mô hình KTST TVCQ III: Lúa nước  CN (Châu
Tiến, Châu Thắng), V - R, V - A - C (Châu Bình, Châu Hạnh), Trong đó, mô
hình CN (đại gia súc) - R và V-A-C đem lại hiệu quả kinh tế cao nhất. Mô hình
KTST trên TVCQ IV: Mô hình kinh tế sinh thái phổ biến ở đây là canh tác trên
nương rẫy và nghề rừng, ruộng nước. b. 

19

   Hiệu quả các mô hình
KTST tại xã Châu Hạnh – thị trấn Tân Lạc được khảo sát và tính toán bằng
phương pháp chi phí – lợi ích. Kết quả cho thấy: hầu như các mô hình đều có hợp
phần: rừng (chủ yếu trồng keo), mía và chăn nuôi. Dễ thấy, mô hình có hợp phần
khoanh nuôi, phục hồi rừng tự nhiên đạt hiệu quả cao về kinh tế, xã hội và môi
trường, không đòi hỏi đầu tư nhiều. Tuy nhiên, hợp phần này có chu kì sản xuất
dài (20 năm) nên cần kết hợp với các hợp phần khác cho thu nhập hàng năm (lấy
ngắn nuôi dài). Hợp phần rừng trồng (keo) phổ biến nhưng hiệu quả không cao.
Đây là một trong những căn cứ để đề xuất các mô hình KTST quy mô hộ gia đình
tại các bản thuộc xã Châu Hạnh.
3.4CQ 
: Trong sử dụng CQ ở lĩnh vực NLN cần
đảm bảo về kinh tế, xã hội và môi trường.     : kết quả
ĐGTNCQ, phân tích diễn thế CQ , kết quả phân tích XM đất và các TBTN, thực
trạng, quy hoạch và xu hướng tổ chức KG phát triển các CQ NLN của địa phương.
3.4.2. LNN
CQ  theo CQ 
Đặc điểm, chức năng, định hướng phát triển các TVCQ

 
CQ
    

  
 




Nhóm cây
 
I. Tiểu vùng
CQ
núi Tang
Quai
- Núi TB và núi thấp, độ
dốc, độ cao lớn. Rừng tự
nhiên ít bị tác động,
trảng cỏ - cây bụi, rừng
phục hồi. Nguy cơ
XMTN, trượt lở đất, lũ
ống, lũ quét cao.
- Dân cư
thưa thớt
(100% dân
tộc Thái )
- BĐNS yếu
(K=1,76)
- Phòng hộ đầu
nguồn, rừng SX,
Mô hình lâm
nghiệp công đồng,
CNđại gia súc
- Nhóm cây
lâm nghiệp:
lát, lim, lùng,
tre mét, mây
II. Tiểu vùng
CQ

đồi cao Sán
Sư
Địa hình đồi cao. Thực
vật rừng trồng,
CB, Nguy cơ XM, trượt
lở đất, lũ quét cao.
- Dân cư:
Thái. BĐNS
trung bình
(K =2,71 )
- RSX
- NLKH
- Chăn nuôi đại gia
súc
Nhóm cây
LN; cây
CNNN

III. Tiểu vùng
CQ đồi thấp
và thung lũng
sông Hiếu
- Các dải đồi lượn sóng
xen kẽ đồi đá vôi sót,
thung lũng sông Hiếu ở
trung tâm lãnh thổ.
- Nguy cơ XM, trượt lở
đất, lũ quét thấp.
- Dân tộc
Kinh:

(Thái:)
- BĐNS: rất
mạnh
(K =4,50)
- Nông nghiệp:
+ Trọng điểm lúa
nước và hoa màu.
+ Cây công
nghiệp, quy mô
trang trại.
- Du lịch
- Nhóm cây
lương thực,
thực phẩm
- Nhóm CCN:
mía, lạc,

IV. Tiểu vùng
CQ đồi núi
Pù Xen -
Pù Huống
- Núi TB và núi thấp, đồi
cao chiếm ưu thế, xen kẽ
các thung lũng nhỏ hẹp.
Thực vật rừng tự nhiên,
nương rẫy,
- Nguy cơ XMTN, trượt
lở đất, lũ quét cao.
- Dân tộc
Thái:

- BĐNS:
tung bình
(K =2,39 )
- Phát triển nông
nghiệp;
- Phòng hộ đầu
nguồn, Rừng sản
xuất, Bảo tồn

- Cây gỗ: lát,
dẻ, quế
- Cây phi gỗ:
lùng, tre mét,
mây, bo bo

20

 
CQ :* Các không gian  NN bao gồm:
KGƯT phát triển nhóm cây Lt,tp: Xây dựng vùng lúa cao sản, lúa chất lượng cao
trên CQ S1 (Dt41, Tl48, Tl49, Tl51, Tl52, Tl54 - Tl56, Tl58, Tl59), phân bố chủ
yếu ở TVCQIII, TVCQIV (Châu Tiến, Châu Phong). KGƯT nhóm cây CNNN
(mía, đậu, vừng, lạc, ngô…) bố trí trên các CQ S1, phù hợp với quy hoạch của địa
phương: Dc39, Dt41, Tl44, Dt45, Tl56, Tl59,…Trong đó, cây mía cần mở rộng
DT, trồng tập trung trên DT thích nghi ở các xã gần quốc lộ 48 thuận lợi cho việc
vận chuyển nguyên liệu và giảm cước phí (xã Châu Hạnh, Châu Bình, Châu Hội).
KGƯT phát triển cây ăn quả: Phát triển vùng trồng cây ăn quả tập trung theo
hướng sản xuất hàng hóa: các CQ đồi thấp, thung lũng thuộc TVCQ III (Dt42,
Dt44, Dt45, Tl49, Tl56).
* Các K LN : KGƯT bảo tồn (rừng đặc dụng): Giữ

nguyên DT thuộc KBTTN Pù Huống (10.696,30 ha) gồm các ĐVCQ Ntb1,Ntb2,
Ntb3 thuộc xã Châu Hoàn, Diên Lãm. KGƯT rừng phòng hộ: tập trung ở đầu
nguồn sông suối (Ntb1, Ntb2, Ntb3, Nt5 - Nt13, NDV21, ). KGƯT phát triển
rừng sản xuất: Các CQ được đánh giá là S1 cho LNSX có DT 18.035,26 ha, gồm các
loại CQ: Nt14, Nt15, Nt18, Dc26, Dc30, Dc32,…định hướng cụ thể: Hoạt động bảo
vệ: (Nt5, Nt6, Nt9, Nt10, Dc31, ); Hoạt động khoanh nuôi (Nt8, Nt14, Nt15…);
Khoanh nuôi, trồng bổ sung (Nt9, Nt10, Nt16, Dc27, ). KGƯT phát triển
NLKH: được xác định ở các CQ hiện trạng là trảng cỏ - cây bụi, cây hàng năm hoặc
rừng trồng trên đồi cao, núi thấp (Nt12, Nt9, Dc27, Dc37, ). cng CQ
 : (1). Các dạng CQ ưu tiên trồng lúa
nước: CQ trên bãi bồi, bậc thềm sông l (30, 32), phân bố ở bản Đồng Minh, Kẻ Bọn.
Chọn trồng giống lúa nếp bản địa (Cù Phạng), tạo sản phẩm nông sản chất lượng
cao. (2). Các dạng CQ ưu tiên trồng rau xanh: CQ được đánh giá là S1 đối với rau
màu, trên bãi bồi ven sông Hiếu (33), ở khối 1, 2 TT.Tân Lạc, bản Kẻ Bọn (xã Châu
Hạnh). (3). CQ ưu tiên trồng mía: CQ21 22, phân bố ở bản Minh Châu, Hạnh Khai,
Hạnh Tiến. (4). CQ ưu tiên trồng rễ hương: CQ 3, 5, 6, 21, tạo thành vùng trồng rễ
hương tập trung tại bản Tà Sỏi, Khe Hán và bản Na Xén. (5). CQ ưu tiên trồng na:
CQ 27, 29, phân bố ở địa hình bề mặt tích tụ chân núi đá vôi, thuộc bản Minh Tiến
và Hạnh Tiến. (6). CQ ưu tiên trồng rừng (keo): dạng CQ 1, 7, 13, 13, 14, 15, 19,
phân bố ở khu vực phía nam của xã, thuộc bản Khe Lan, bản Mỵ, Na Xén. (7). CQ
ưu tiên phục hồi rừng tự nhiên kết hợp trồng lùng: các dạng CQ hiện trạng là rừng
thứ sinh nhân tác, trảng cỏ - cây bụi thứ sinh trên địa hình dốc mạnh (>20
0
) và một
số dạng CQ rừng trồng đất bị thoái hóa, bạc màu (10, 11, 12, 17, 18, 20, 24, 25). (8).
CQ ưu tiên bảo vệ rừng tự nhiên: Các CQ hiện tại là rừng kín cây lá rộng thường
xanh, rừng trên núi đá vôi, CQ rừng thứ sinh cần được ưu tiên bảo vệ (rừng lim phục
hồi, rừng lát,…), gồm các dạng CQ16, 26. (9). CQ ưu tiên phát triển làng nghề, kinh
doanh: Các CQ quần cư (dạng CQ 2, 23, 28,31) được kết nối bởi hệ thống giao
thông thực hiện chức năng: cung ứng và tiêu thụ sản phẩm nông lâm nghiệp, làng

nghề sản xuất hương trầm và kinh doanh (CQ31 phân bố TT.Tân Lạc), nơi cung cấp
NL cho TTCN: mía, rễ hương (CQ23 phân bố ở Hạn Tiến, Khe Súng, Khe Hán,…),
sơ chế lâm sản từ rừng (CQ2 phân bố ở bản Thuận Lập, Kẻ Ninh, Minh Châu),…

21

3.4.3 c:
KTST trên các TVCQ: Trên cơ sở không
gian ưu tiên cho các loại hình SX NLN, đặc điểm, chức năng các TVCQ và kết quả
ĐGTN, phân tích diễn thế, dân cư với tri thức bản địa, các mô hình KTST hiện
trạng trên từng TVCQ, luận án đưa ra định hướng xây dựng một số mô hình hệ
KTST phù hợp với ĐKTN, tập quán SX của từng TV (bảng 3.6).

C cho các TVCQ
TT
Mô hình
Quy mô
TVCQ
TVCQI
TVCQII
TVCQ
III
TVCQ
IV
1
Rừng - CNđg - lúa
Hộ gia đình
x

2
Rừng- cây CCNN
Trang trại

x
x

3
Rừng - TTCN - DL
Hộ GĐ,
Trang trại,
Thôn bản


x

4
Rừng - Vườn -
Ruộng bậc thang –
CN
Hộ gia đình



x
5
Rừng - CN - N. rẫy
Hộ gia đình

x

b. KTST  
: Định hướng mô hình KTST cấp hộ gồm: (GĐ1). Keo - Rễ hương - CN, (GĐ2).
Keo – CN - gà – cá (GĐ3). Lúa màu – nuôi nhím – TTCN; các mô hình KTST cấp
trang trai gồm: (TT1). Rừng –Mía 3 - Chăn nuôi dê, bò, (TT2). Rừng KN - Cây na-
Mía3 – Cá, (TT3). Rừng - Chăn nuôi - Mía 3 –TTCN; hình hệ KTST quy mô thôn bản
với mục tiêu sản xuất các sản phẩm nông nghiệp truyền thống của địa phương
gắn kết với thị trường tiêu thụ sản phẩm, tạo ra một chuỗi hoàn chỉnh, góp phần
duy trì ổn định các mô hình hệ KTST hộ gia đình và trang trại (bản Kẻ Ninh,
Minh Tiến, bản Minh Châu, xã Châu Hạnh). g  Keo 
  CN - TTCN. Mô : mô hình cần có sự
liên kêt các cụm xã trong và ngoài huyện, tạo chuỗi cung ứng - tiêu thụ sản phẩm;
liên kết giữa vùng nguyên liệu và làng nghề TTCN; chuyên môn hóa lao động,
chuyển đổi cơ cấu kinh tế - lao động nông thôn. 
 : Châu Hạnh có TNTN phong phú, có trục đường quốc
lộ 48 đi qua, là vùng đệm của trung tâm kinh tế của huyện. Châu Hạnh là nơi cung
cấp nguyên liệu, nông – lâm sản, lao động cho làng nghề, hoạt động dịch vụ -
thương mại tại thị trấn Tân Lạc; đồng thời tiêu thụ các dịch vụ nông – lâm nghiệp
(phân bón, máy NN, DV thú y, ) cho TT.Tân Lạc (hình 3.4).
Mô hình KTST quy mô cụm xã có thể áp dụng cho các xã khác trong TVCQ
III như xã Châu Bính – Châu Tiến – Thị trấn Tân Lạc, với đặc trưng sinh thái +
kiến thức bản địa + kiến thức khoa học. Trong đó các hợp phần cần được liên kết
vơi nhau và với thị trường gồm:  -  -  (gia cầm) – TTCN
(dệt thổ cẩm) -  (hang động, lễ hội, nghiên cứu khoa học, ).

22

 
Tiu k: 1. Kết quả ĐGTNCQ cho sản SXNLN huyện Quỳ Châu phù
hợp với đặc điểm CQ lãnh thổ: Quỳ Châu có tiềm năng phát triển LN với 15 loại
CQ thuộc cấp yêu cầu phòng hộ xung yếu (chiếm 36% DTTN), 24,05% DTTN
thích nghi nhất với LNSX. Trong các nhóm cây trồng NN, nhóm cây Lt,tp và cây
CNNN có khả năng thích nghi cao với DT S1 tương ứng là 19,75% và 18,87%
DTTN của huyện. Tại khu vực NC điểm (Châu Hạnh - Tân Lạc), rễ hương và mía
có khả năng thích nghi, hiệu quả KT, XH, MT cao nhất. Na có DT thích nghi nhỏ
nhưng hiệu quả tổng hợp cao. 2. Kết quả tác động NS là quá trình biến đổi sinh thái
CQ theo các loạt diễn thế khác nhau. Phát hiện diễn thế sinh thái CQ chính là phát
hiện tính quy luật của sự phát triển CQ. Các CQ rừng thứ sinh có xu hướng phục
hồi nhanh cho phép định hướng phát triển rừng khoanh nuôi, phục hồi thay cho
rừng trồng mới theo quy hoạch địa phương. Mức độ BĐNS được lượng hóa bằng
chỉ số BĐNS, có ý nghĩa định hướng mức độ khai thác, SD lãnh thổ và định hướng
chức năng cho các TVCQ. 3. Trên lãnh thổ toàn huyện, KGƯT phát triển NLN
được định hướng trên các TVCQ, trong đó KGƯT phát triển rừng tập trung ở
TVCQ I và TVCQ IV, phát triển NN lúa nước, cây thực phẩm, cây CNNN tại
TVCQ III, TVCQ II. Tại khu vực nghiên cứu điểm, KGƯT các cây trồng được chỉ
rõ: ưu tiên trồng lúa nước, hoa màu trên các CQ hiện trạng (bãi bồi, bậc thềm),
trồng rễ hương xen keo lai trên dạng CQ đồi, núi thấp,…Các dạng CQ quần cư
được kết nối bởi mạng lưới giao thông được định hướng thực hiện chức năng
TTCN, kinh doanh. 4. Mô hình KTST đề xuất xây dựng cho 4 TVCQ dựa trên cơ
sở các đặc điểm CQ, thực trạng và định hướng phát triển NLN huyện Quỳ Châu,
tri thức bản địa và các mô hình KTST hiện trạng. Tại khu vực NC điểm, các mô
hình hệ KTST quy mô nông hộ, trang trại, thôn bản và cụm xã được xác lập có
CSKH và thực tiễn dựa vào kết quả ĐGKTST của các dạng CQ, đặc biệt nhấn
mạnh hiệu quả KT và hiệu quả XH khi phát triển cây rễ hương, cây lùng, cây mía,
cây na. Sự liên kết sản phẩm của các mô hình này tạo thành chuỗi giá trị sản phẩm
NLN trong mô hình hệ KTST cụm xã Châu Hạnh – thị trấn Tân Lạc.

Tạo bóng mát, phục hồi hồi CQ

23

KT LUN
CQ CQ
CQ được coi là một địa hệ thống, gồm bộ phận nhìn thấy - đơn vị hình
thái và bộ phận không nhìn thấy - đơn vị chức năng, được hình thành do các yếu tố
tự nhiên và các hoạt động nhân sinh trong mối tương tác lẫn nhau. Các đặc điểm cơ
bản về cấu trúc, động lực mùa và diễn thế CQ miền núi có thể được nghiên cứu
dựa theo cách tiếp cận chủ đạo mang tính khoa học và phù hợp, bao gồm tiếp cận
sinh thái CQ và tiếp cận nhân sinh. Mục tiêu của CQ học ứng dụng liên quan đến
khai thác, SDHLTN&BVMT là chức năng hóa các CQ để đạt tới xây dựng các
CQVH với năng suất sinh học tối đa, giảm tác động xấu tối thiểu tạo mối quan hệ
hài hòa giữa con người với thiên nhiên. Với tính phức tạp của sự phân hóa CQ và
sự phong phú tiềm năng phát triển NLN huyện miền núi Quỳ Châu có thể tiến
hành nghiên cứu đa tỉ lệ: 1:50.000 cho huyện và 1:10.000 cho khu vực điểm cho
phép thu được các kết quả mang tính khách quan trong nghiên cứu cơ bản về cấu
trúc, sự phân hóa CQ, động lưc mùa, diễn thế sinh thái CQ, mức độ BĐNS, kết
hợp với tri thức bản địa cùng kết quả ĐGKTST. Các kết quả này tạo CSKH cho
định hướng KG phát triển NLN và xác lập các mô hình hệ KTST phù hợp cho
huyện miền núi Quỳ Châu. 2. CQ 
 Nằm trong hệ/ phụ hệ CQ nhiệt đới gió mùa có mùa đông lạnh,
dưới tác động tổng hợp, CQ huyện Quỳ Châu có đặc điểm riêng về cấu trúc về tính
quy luật của sự phân hóa. Ở tỉ lệ NC 1:50.000, cấu trúc CQ huyện Quỳ Châu rất đa
dạng, bao gồm 2 lớp, 4 phụ lớp, 15 hạng, 60 loại CQ thuộc 4 tiểu vùng trong 1
kiểu CQ. Loại CQ được coi là cấp cơ sở để đánh giá thích nghi sinh thái cho các
nhóm cây trồng NLN. Đối với khu vực Châu Hạnh - Tân Lạc, ở tỉ lệ 1:10.000, cấu
trúc CQ khá dạng, bao gồm 34 dạng CQ thuộc 8 nhóm dạng. Dạng CQ là cấp cơ sở
để đánh giá KTST cho phát triển một số cây trồng kinh tế cụ thể của khu vực

nghiên cứu điểm. Các TVCQ là những khu vực riêng biệt, có đặc điểm riêng về
điều kiện và tiềm năng tự nhiên, chịu tác động nhân sinh và mức độ biến đổi khác
nhau, có ý nghĩa lớn đối với việc xác định chức năng kinh tế - xã hội trong phát
triển nông lâm nghiệp và bảo vệ thiên nhiên. Tính trội trong phân hóa và đặc điểm
CQ huyện Quỳ Châu thể hiện trong sự phân hóa CQ theo đai cao (đai trên 700m và
dưới 700m); phân hóa theo điều kiện kiến tạo địa mạo hướng tây bắc - đông nam;
tính phân hóa song hành của CQ văn hóa lúa nước dọc thung lũng – bậc thềm sông
với CQ quần cư nông thôn và CQ nương rẫy, rừng trồng, và dường như chúng là
chỉ thị của nhau; dòng vận chuyển vật chất, năng lượng theo trọng lực tạo nên tính
mỏng manh, dễ bị tổn thương của CQ miền núi mà con người phải quan tâm trong
sản xuất và sinh hoạt. 3. CQ 
Châu: Phân tích yếu tố hiện trạng và QHPTKTXH lãnh thổ như là yếu tố động lực
làm biến đổi CQ Quỳ Châu cho thấy: nền kinh tế tập trung vào NLN, khai thác
khoáng sản với hiệu quả sản xuất thấp, tạo sức ép lớn lên chức năng kinh tế của các
CQ nông lâm nghiệp. Theo QH địa phương, một số CQ có xu hướng mở rộng DT
tương đối hợp lí, tuy nhiên, đối với CQrừng trồng cần xem xét bởi kết quả nghiên
cứu biến đổi CQ lãnh thổ miền núi huyện Quỳ Châu trong lịch sử (4 giai đoạn tác
động nhân sinh) và diễn thế các CQ rừng cho thấy: các CQ cây bụi, rừng non có
khả năng phục hồi nhanh (Nt17, Dc37, ). Vì vậy, cần thay hình thức tác động nhân