Hình tượng cái tôi trữ tình trong thơ Nguyễn Khuyến qua chùm thơ Thu

Hocmai.vn – Website hc trc tuyn s 1 ti Vit Nam
Khóa hc: Ng vn 11 – thy Phm Hu Cng
Thu điu – Nguyn Khuyn

Tng đài t vn: 1900 58-58-12

- Trang | 1-










D. HÌNH TNG CÁI TÔI TR TÌNH TRONG TH NGUYN KHUYN qua chùm th THU
(inh HƠ Triu)
1. Rm tháng giêng K Du (1909), sau 25 nm cáo thoái triu quan, lui v chn quê, hòa vào thôn ,
Nguyn Khuyn, ngh s ln cui cùng ca nn th ca c đin Vit Nam, khép li trang đi, hng th 74
tui.
Sáng tác ca Nguyn Khuyn (gm th, vn , câu đi bng ch Hán và ch Nôm) hu ht đc làm
sau lúc t quan (1884), hin còn khong trên 800 bài [1; 19]. Trong đó đi b phn là th. c bit có nhiu
bài th đc ông vit bng ch Hán ri t dch ra ch Nôm, c hai đu rt điêu luyn. Tính cho đn nay,
cun “Nguyn Khuyn- tác phm” do Nguyn Vn Huyn su tm, biên dch, gii thiu (Nhà xut bn
Khoa hc xã hi, 1984) là cun sách gii thiu nhiu tác phm ca Nguyn Khuyn nht – 432 tác phm.
Nhà th Xuân Diu có nhn xét mng th có giá tr nht ca Nguyn Khuyn là mng th Nôm, trong th
Nôm, nc danh nht là ba bài th Thu (Thu vnh, Thu điu, và Thu m). Chùm th thu ca Nguyn Khuyn
có thi đ là ba cái thú tiêu khin thanh tao và cng tht thanh đm ca mt dt s: làm th, câu cá và ung
ru . Nhìn mt cách chung nht, nhà th đã đóng góp cho vn hc dân tc bc tranh thu tiêu biu v vùng

quê chiêm trng - làng Yên , tnh Hà Nam. Ba thi phm này hu nh đc vit khá gn nhau, rt nht
quán trong cách đt thi đ, trong mch cm hng, hi th; nht quán v không gian, thi gian và c bu
sinh quyn. B ba y t mình làm thành mt th gii. Ông đã to ra nó bng c tâm hn mình, và ông cng
đã chn cái th gii y làm ni neo đu cho ct cách ca mình. TS Chu Vn Sn nhn xét: “ Hn th ca
ông đã chn cái cõi thu này đ kí thác và chn y cng nhn ông v đ ri bin cái phù du khonh khc
nht thi ca thân th cá nhân thành nhng giá tr chung muôn đi” [ 17;7].
T lâu ba bài th Thu đã đc đa vào chng trình ging dy ca môn Vn bc trung hc. Phân
tích ch tinh diu trong cm nhn và miêu t thiên nhiên  ba bài th này là mt trng tâm chú ý trong gi
ging vn ca đa s giáo viên ph thông chúng tôi. S chú ý đó rt cn , rt đúng. Tuy nhiên, theo chúng
tôi, nên chú ý đúng mc đn hình tng cái tôi tr tình th hin qua b ba này. Hình tng đó, nh sau
đây s lun gii, có tính cht quán xuyn toàn b th Nguyn Khuyn.
Vn chng không ch là bc tranh đi sng mà còn là bc chân dung tinh thn ca ch th sáng
to. Ch th không ch là ngi sáng to ra nhng giá tr tinh thn mà còn là đi tng miêu t biu hin;
ch th không ch đc xem nh là mt yu t to nên ni dung tác phm mà còn đc xem nh là mt
THU IU
Giáo viên: PHM HU CNG
TÀI LIU THAM KHO
ây là tài liu tham kho đi kèm bài ging Thu điu
thuc khoá Ng vn 11 – thy Phm Hu Cng ti website Hocmai.vn.
Bn nên kt hp xem tài liu vi bài ging này


Hocmai.vn – Website hc trc tuyn s 1 ti Vit Nam
Khóa hc: Ng vn 11 – thy Phm Hu Cng
Thu điu – Nguyn Khuyn

Tng đài t vn: 1900 58-58-12

- Trang | 2-

phng tin bc l ni dung ca tác phm, là mt thành t ca th gii ngh thut do tác phm to ra. 
nhng nhà th có cá tính sáng to đc đáo, du n ca ch th càng in đm trong tng t, tng hình nh,
tng dòng th, bài th,
Vn đ cn gii thuyt  đây là mi quan h gia ch th vi hình tng nhân vt tr tình, là nhng
hình thc biu hin ca ch th vi t cách là hình tng trung tâm ca tác phm th tr tình.  thy rõ
mi quan h này, cn thit phi phân bit ch th và cái tôi, cái tôi ca nhà th và cái tôi tr tình trong tác
phm.
Ch th là mt phm trù đc xem xét trong mi quan h vi khách th, là phm trù đi lp vi
khách th  tính tích cc, th hin  ý thc, ý chí và kh nng nhn thc, chim lnh hin thc khách quan.
Cái tôi là yu t ca ch th làm cho ch th ý thc đc chính mình, là chc nng t nhn thc ca ch
th.
Cái tôi ca nhà th có mi quan h trc tip và thng nht vi cái tôi tr tình trong th. Nhà th là
nhân vt chính, là hình bóng trung tâm, là cái tôi bao quát trong toàn b sáng tác. Nhng s kin, hành
đng, tâm tình và kí c trong cuc đi riêng cng in đm nét trong th. Cái tôi ca nhà th có lúc th hin
trc tip qua nhng cnh ng riêng, trc tip giãi bày nhng ni nim thm kín. Cái tôi ca nhà th còn
hin din qua cách nhìn, cách ngh, qua tình cm thái đ trc th gii. Tuy nhiên, cái tôi tr tình trong th
và cái tôi ca nhà th không h đng nht. Cái tôi ca nhà th ngoài đi thuc phm trù xã hi hc, còn cái
tôi tr tình trong th thuc phm trù ngh thut. Cái tôi tr tình là cái tôi nhà th đã đc ngh thut hoá và
tr thành mt yu t ngh thut ph quát trong th tr tình, là mt thành t trong th gii ngh thut ca tác
phm.
2.  ba bài th thu (Thu vnh, Thu điu và Thu m), qua ba bc tranh thu ngi đc có th nhn ra mt con
ngi có cách cm nhn đc sc, tinh t đi vi làng cnh Vit Nam:
a- Phong cnh làng quê trong th Nguyn Khuyn, nh nhiu ngi đã nhn xét , đúng là phong cnh quê
hng nhà th, mt làng quê vùng chiêm trng, lng l, nên th- làng Yên  , huyn Bình Lc , tnh Hà
Nam trong hai thp niên cui cùng ca th k XIX đy nhng bin đng d di. Cnh quê đc cm nhn
bng nhiu đim nhìn, nhiu góc nhìn,  nhiu thi đim khác nhau, trong nhng trng thái tâm t khác
nhau nhng thy đu thng nht trong nhãn gii ca mt con ngi canh cánh mt tình yêu quê hng
nng đm.
Có cái nhìn toàn cnh, bao quát mt không gian rng ln  nhiu thi đim khác nhau, trong mt trng thái

minh tnh tuyt đi, mt tm đón nhn tinh t mi biu hin ca cnh thu:
Tri thỐ xanh ngt my tng cao,
Cn trúc l ph, gió ht hiỐ.
Nc bic trông nh tng khói ph,
Song tha đ mc bóng trng vào.
( Thu vnh )
Hocmai.vn – Website hc trc tuyn s 1 ti Vit Nam
Khóa hc: Ng vn 11 – thy Phm Hu Cng
Thu điu – Nguyn Khuyn

Tng đài t vn: 1900 58-58-12

- Trang | 3-


Có cái nhìn t mt không gian c th,  mt khong thi gian c th trong bài Thu điu. ó là cái
nhìn ca ông câu t chic thuyn câu bé to teo, bt đng trên mt ao lng l vào mt chiu thu lnh lo:
Ao thỐ lnh lo , nc trong veo ,
Mt chic thỐyn câỐ bé to teo.
Sóng bic theo làn hi gn tí,
Lá vàng trc gió s đa vèo.
Tng mây l lng , tri xanh ngt,
Ngõ trúc qỐanh co, khách vng teo,
Có cái nhìn chnh choáng bi men tiêu su và đó cng là s b sung mt cách nhìn, mt tâm th nhìn đ
phát hin ra các khía cnh khác nhau ca bc tranh quê t mt đêm trng mun:
Nm gian nhà c thp le te,
Ngõ ti đêm sâỐ đóm lp loè.
Lng giỐ pht ph màỐ khói nht,
Làn ao lóng lánh bóng trng loe.
Da tri ai nhỐm mà xanh ngt?

( Thu m)
Vit v làng quê mình bng chính s quan sát, tri nghim ca c cuc đi gn bó vi quê hng nhà th
nhn ra nhng nét rt đc trng ca cnh thu ni làng quê núm rut ca mình. ó là:
Mt bu tri cao xanh lng lng dù đc ngm nhìn  thi đim ban ngày hay  mt đêm trng:
“ Tri thỐ xanh ngt my tng cao”
“Tng mây l lng, tri xanh ngt”
“ Da tri ai nhỐm mà xanh ngt”
Màu xanh xut hin ba ln nh mt ni ám nh trong chùm th nhng hình nh mi màu xanh
trong mi cnh thu đu có nhng nét riêng ca nó. Màu xanh ngt trong Thu m dng nh pha mt chút
ngc nhiên , hóm hnh, mà đau đn t bên trong; màu xanh ca Thu điu là màu xanh phân vân trc cái
cao rng ca bu tri, còn màu xanh trong Thu vnh là cái nn xanh sâu lng va cao rng va thm sâu
Nc thu trong vt, lãng đãng khói sng vào bui hng đông hoc lúc chiu tà- “Nc bic trông nh
tng khói ph”. Gió thu nhè nh, ht hiu. Lá thu không trút ào t nh mùa thu Trung Quc trong th 
Ph. Nó nhè nh ri cành buông mình ln theo làn gió ht hiu: „Lá vàng trc gió s đa vèo”
Trng thu sáng trong du mát , gi cm, sinh đng:
“ Song tha đ mc bóng trng vào”
“ Làn ao lóng lánh bóng trng loe”
ng thôn , li xóm ngày thu tht yên ng: “ Ngõ trúc quanh co, khách vng teo”.
 trung tâm cõi thu ca Nguyn Khuyn là mt np nhà gin d : “ nm gian nhà c thp le te” nhng luôn
m thông vi thiên nhiên, giao hòa vi trng thu quyn r: “ Song tha đ mc bóng trng vào”. Do vy ,
Hocmai.vn – Website hc trc tuyn s 1 ti Vit Nam
Khóa hc: Ng vn 11 – thy Phm Hu Cng
Thu điu – Nguyn Khuyn

Tng đài t vn: 1900 58-58-12

- Trang | 4-


hình nh „nm gian nhà c” không h gi s ti tàn , mc cm mà là s thích thng, mt np sng thanh

bch ca nhng con ngi cao khit.
C ba bài th đu s dng các t thun Nôm, thng hoc có mt vài t gc Hán đc Vit hoá cao
đ (Mt trong nhng du hiu ca mc đ Vit Hoá t ng gc Hán là  ch chúng có đc dùng trong
dng t đn âm đ đt câu hay không) mc dù C là mt ngi tinh thông ch Hán và làm th ch Hán
nhiu hn là th Nôm. Nh đó ý th tinh xác, c th, cm tính trong tng t ng miêu t, là kt qu ca
mt nng lc quan sát tinh tng, mt tâm hn nhy cm trc v đp thiên nhiên quê king. Nhà th Xuân
Diu tng thán phc C khi C s dng tinh vi các t ch mc đ hot đng ca lá và ca sóng trong hai
câu: “ Sóng bic theo làn hi gn tí . Lá vàng trc gió s đa vèo” [13, 167].
c bit nht là các t láy đc s dng rt đc đa. H thng t láy Nguyn Khuyn s dng là nhng t
có tính tng hình, gi cm cao. Bài nào cng có: Thu vnh có l ph, ht hiu; Thu điu có lnh lo, to
teo, l lng; Thu m có le te, lp loè, pht ph, lóng lánh.
Nhp điu , ging th ca chùm th tuy phi tuân th lut th tht ngôn bát cú cc kì nghiêm ngt nhng
vn ht sc t nhiên sinh đng , không chút gò gm. Dòng ni dòng, li th th c th trôi chy t nhiên,
uyn chuyn gn vi li n ting nói hng ngày nhng vn giàu nhc điu, cht th . T th vn đng hp
lí đi t ngoi cnh đn ni tâm. Ni tâm đc biu hin qua nhiu nhiu sc thái , không trùng lp. ó là
mt du hiu chng t “s thng th ca mt quan nim, mt phng thc t duy ngh thut bc đu tìm
dc mt đnh hng đúng, đ đi nhanh t c l, công thc, đn hòa trn tài tình bút pháp tr tình vi t
thc” [13, trang 76]
Cái tôi tr tình hin lên qua cnh Thu là hình tng mt thi gia n dt, mt lão nông lng l chm
chú ngm nhìn, xúc đng bng con mt và trái tim ca tình yêu xut phát t mt tm lòng gn bó vi đt và
ngi ni chôn nhau ct rn sut trong mt quãng đi dài . ó là cách cm nhn trc tip không b bó buc
vào c l, nhng mô tip có sn trong th c Vit Nam hoc Trung Hoa.
b - Sang bài Thu m , ta bt gp mt nét “ngông” ca nhà nho - tài t (ch dùng ca c PGS Trn ình
Hu).
 th hin nó , nhà th đã s dng mt tâm th ngm nhìn, mt trng nhìn khác . ó là cái nhìn
chunh choáng hi men t ngôi nhà c vng v trong mt đêm trng mun. Nét ngông y có th thy 
cách dng cnh - cnh xao đng qua tng quan sáng- ti; qua vic s dng khuôn vn ( - e ; - oe) giàu tính
biu tng ng âm. Cnh vt c th mà chp chn lay đng vi s m dn ca âm thanh hng ngi đc
đi ti mt quang cnh ngày thu đã đi vào chng vng, cái ti, cái sáng nh c nhòe vào nhau, nhng bóng
ti càng tràn ln thì ánh sáng trng thu li tr nên huyn o lung linh.

Tuy nhiên ngông nht là  cp lun:
Da tri ai nhỐm mà xanh ngt?
Mt lão không vy cng đ hoe.”
Hocmai.vn – Website hc trc tuyn s 1 ti Vit Nam
Khóa hc: Ng vn 11 – thy Phm Hu Cng
Thu điu – Nguyn Khuyn

Tng đài t vn: 1900 58-58-12

- Trang | 5-


Hai câu th không còn là câu miêu t. Ng dng hc cho hay trong mt phát ngôn luôn có phn
ngha thông tin v s vt và hin tng và phn ngha tình thái – th hin cái phn ch quan ca ch th
phát ngôn. Trong phát ngôn vn chng, phn ngha tình thái là ht sc quan trng.
Nguyn Khuyn đem “da tri” đi vi “mt lão”. Th ra “tri” cng có “da”, cng b nhum đn
mc “ xanh ngt” ? Cái màu xanh ngt y qu thc day dt. Nó không hn là màu sc t nhiên ca da tri.
Nó, vi ba ln lp li- trong c chùm - bng nhng sc thái ng điu khác nhau đã tr thành yu t bn
vng trong kt cu hình tng Thu. Và ngi đc nhn ra đc điu gì qua tín hiu thm m ni bt này
trong c chùm th đ thy con ngi thi nhân đã hóa thân vào đy?
Mt khác, mt yu t thi pháp na- cách đi ngu- cng rt cn chú ý. Nguyn Khuyn đem „da tri” đi
vi “mt lão”. Vy thì hoá ra “tri” cng bng vai phi la vi “ lão” đó sao! “ Mt lão” là mt bnh nên đã
đc vua cho cáo lão hi hng !. Da tri “xanh ngt” chng l vì do b “ai nhum” hay sao? Mà ai li c
gan nhum da tri?!
Mt ln khác , trong th Nôm, Nguyn Khuyn cng khách th hóa tri theo đng hng này:
Chót vót trên này có mt tao
Nào tao có mỐn nói đâỐ nào
Da tao xanh ngt pha đen trng
Ch ti dì Oa vá váy vào
( Tri nói)

Sc điu trào lng c tri y rt đáng lu ý . ó tht s là mt tín hiu ngh thut . “Tri thu xanh
ngt my tng cao”, “Chòm mây l lng tri xanh ngt” là cái nhìn ngng vng, là cái nhìn hng lên cái
bao trùm, cao c, cái “ thiên h giai h chi”. Còn khi nói “ Da tri ai nhum mà xanh ngt” hoc “ Da tao
xanh ngt pha đen trng” thì ông tri đã hoàn toàn b “ ngoi hóa” , chng còn gì bí n, thiêng liêng, thm
chí là vô tích s. Cùng thi vi Nguyn Khuyn mt nhà nho – tài t khác – Tú Xng- s tip bc
Nguyn Khuyn đem tri ra đùa bn :“ Lúc túng toan lên bán c tri”.
Giai thoi vn hc k li: C Tam nguyên rt cht ch trong phép đi nên không a cách “đem nho
đi x” ca Chu Mnh Trinh (1862-1905) trong cuc thi vnh Truyn Kiu ti Hng Yên nm 1905, mc
dù c Tam nguyên Yên  cng chm cho Nghè Chu gii nht. Li na, nu nói là nghiêm túc c sao nhà
th li vn hi nguyên nhân ca mt s vic rt “t nhiên nhi nhiên” là da tri có màu xanh ngt đ ri vn
luôn vào mình “ Mt lão không vy cng đ hoe”. Thì ra chng ai nhum c, chng ai vy c mà da tri
vn có màu xanh ngt, mt lão cng có màu đ hoe. Nói vy tc là không mà hoá có đ ri hai câu kt nói
cái có mà li thành không:
“ RỐ ting rng hay , hay ch my;
 dm ba chén đã say nhè.”
Nhà th t nhn mình đc ting „ hay ru”. Hay ru có th mang hai ngha. Hay ru là thng
ung ru, mà cng có ngha là ung đc nhiu ru. Tht tình, th Nguyn Khuyn git gii quán quân
v s ln nhc đn ru. Trong s 432 tác phm đc gii thiu trong Nguyn Khuyn tác phm đã có đn
Hocmai.vn – Website hc trc tuyn s 1 ti Vit Nam
Khóa hc: Ng vn 11 – thy Phm Hu Cng
Thu điu – Nguyn Khuyn

Tng đài t vn: 1900 58-58-12

- Trang | 6-


100 bài nói v ru [13,trang 279] Mt vài con s thng kê – so sánh s cho chúng ta thy rõ : Cao Bá
Quát , ngi t coi mình là “ngôi sao ru” cng ch có 22 bài / 156 bài ( theo Th ch Hán Cao Bá Quát,
NXB Vn hc, H, 1976). Nguyn Công Tr, ngi cho rng “ làng say mi rng ln còn nhân gian là nh

hp” cng ch có 17 / 60 bài ( theo Th vn Nguyn Công Tr, NXB Vn hóa, H, 1958). Tú Xng – thi s
cùng thi vi ông cng ch có 6/ 151 bài ( theo Th vn Trn T Xng, NXB Vn hc; H, 1970) Thi s-
tu đ Tn à cng ch có 22/424 bài( theo Th Tn à, NXB Vn hc, H, 1982) [theo 13; trang 279].
Nhng nhà th Xuân Diu đã tinh tng khi lu ý ngi đc : bc chân dung Nguyn Khuyn còn truyn
li trên tay ch nâng mt chén ru ht mít [4; 146]!
Khi quyt đnh cáo thoái triu quan , ông t nh “ T đây ngt ngng ngi nâng chén” ( Cm tác-
 Ngc Toi dch). V chân dung mình ông cng vit “ M ming nói ra gàn bát sách. Mm môi chén
mãi tít cung thang” ( T trào) , hoc “Lúc hng ung thêm dm chén ru . Khi bun ngâm láo mt câu
th”.
Hu nh ngoi tr bài “ Khóc Dng Khuê”- đon th k v tui tráng niên ti đp, phong lu vi
bn đng khoa, đng điu- Nguyn Khuyn khi nói v ru và chuyn ung ru ca mình đu nói bng
mt ging trào lng. Ngay mng mt tt, nhà th đã vit:
“ Ngh ta ta cng sng ra mà!
Mng thy con ta dng đc nhà
Nm mi l thng lên tỐi mt
C phe ngôi đã trc bàn ba
RỐ ngon đn ba nghiêng bỐ dc
Ch “ di” đỐ nm x túi ra
( Nguyên đán ngu vnh)
“i trc thánh hin đỐ vng v
Có ngi say rỐ ting còn nay
Cho nên say; say kht c ngày
Say mà chng bit rng say ngã đùng
( Ung ru  vn Bùi)
SỐy bnh dic vô hỐ tc nht
Cn lao ch ti túy miên trỐng
Dch ngha:
m yỐ mà cng không có ngày ngh ngi
Ch siêng có vic Ống say và ng k”
(T thán 1)

Mc qỐái bng song liên nht túy
Ngã vi bt túy thc vi tinh
Dch th:
Hocmai.vn – Website hc trc tuyn s 1 ti Vit Nam
Khóa hc: Ng vn 11 – thy Phm Hu Cng
Thu điu – Nguyn Khuyn

Tng đài t vn: 1900 58-58-12

- Trang | 7-


ng trách bên song say kht mãi
Không say thì tnh vi ai mà
Mt s thc na cng rt đáng đc lu ý: T th ung ru ca nhà th hu nh lúc nào cng là “
đc chc”;“ đc ta”, “ đc túy”,‟ đc tnh”, “ đc hu d”, “ đc t liên”, “ tu hng cô”….Ch duy nht
có mt ln cuc ru đc mi mc mt cách xôm t “ chén chú, chén anh, chén tôi , chén bác” thì ngi
đc mi mc , chèo kéo li là “ Ông phng đá” !?! Trng thái cô đn ca nhà th Qu Sn khin ta
bt giác nh li my vn th bt h ca trích tiên Lý Bch “ C bôi khán minh nguyt/ i nh thành tam
nhân”
“ Ru ting rng hay , hay ch my,  dm ba chén đã say nhè.” qu là mt cách nói bông: “ Có
ting mà không có ming”, có danh mà không có thc. Vy là danh thc bt nh ri! Có th nói, tác gi đã
đa vào “ Thu m” cht dí dm, trào lng, uy- mua nh nhàng nhng đm nét. Nh nhàng hn bt c bài
th mang cm hng t trào , t thut nào khác ca C . Và đây là chính là mt tình điu na đ ta nhn ra
gng mt tinh thn ca tác gi chùm th Thu: Tinh thn t phê phán , t ci mình , bông đùa mình.
Tháng ngày thm thot ta chim bay
Ông gm mình ông ngh cng hay
Mái tóc chòm xanh, chòm lm đm
Hàm rng chic rng , chic lỐng lay
Nhp nhèm bn mt tranh m t

Khp khnh ba chân d tnh say
Còn mt ni này thêm chán ngt
i đâỐ cng gi ci cùng chày
( Than già)
(…) C đng d cỐc không còn nc
Bc cha thâỐ canh đã chy làng
M ming nói ra gàn bát sách.
Mm môi chén mãi tít cỐng thang
Ngh mình li gm cho mình nh
Th cng bia xanh , cng bng vàng
( T trào)
Nhà th t ma mai, ch giu cái già nua , vô tích s ca bn thân mình sao li khin tm lòng
ngi đc xót xa đn vy. Không hn vì nhà th chua chát vì thi gian cp mt tui xuân, tui già bnh tt
ùa đn mà ch yu có l là vì thi gian trôi qua không bao gi tr li đã kéo theo c nhng hoài bão c m
tui tr cha thc hin đc đ đn ni cui đi ông vn còn dn vt “ n vua cha chút báo đn. Cúi
trông h đt , ngng lên thn tri ( Di chúc).
Do đó , đc th Nguyn Khuyn chúng ta không ch bt gp nhng hình tng th mà cm hng
ch đo là hng v cái đp, cái cao c, cái bi mà còn có c cái hài.  mng th này nhà th đã khách th
Hocmai.vn – Website hc trc tuyn s 1 ti Vit Nam
Khóa hc: Ng vn 11 – thy Phm Hu Cng
Thu điu – Nguyn Khuyn

Tng đài t vn: 1900 58-58-12

- Trang | 8-


hóa mình đ bin mình thành cái đáng ci và nhà nhà nho n dt- nhà th tr thành ch th ci. Cái hài
do vy là mt kiu nhn thc-thm m, b sung cho kiu nhn thc-thm m ca Nguyn Khuyn  hai bài
Thu vnh và Thu điu. Nhà th đng bên trên nhng hn ch ca bn thân mình mà ly tng nét ra đ ci

ct. Nhà nho xa t lí tng hóa mình, t vn vi các bc danh s quá kh, Nguyn Khuyn bc sang giai
đon t trào , t ph nhn
Ting ci phê phán ph đnh trong th t trào Nguyn Khuyn ch yu ct lên t chng cui con
đng hon l, nht là sau khi ông cáo lão v Yên . Nguyn Khuyn t ha chân dung mình bng nhng
nét rt xa l vi chính bn thân tác gi. Cái xa l đó chính là biu hin ca s tha hóa ca con ngi trc
hoàn cnh mi, s khut phc ca con ngi trc nhng điu kin sng mi, mà trc tip  đây là con
ngi tác gi, mt hình tng đc đáo, đc sc mang đm tính bi kch. iu đc đáo là cái hài y xut phát
t trong lòng đi tng b phê phán, t chính Tam nguyên Nguyn Khuyn. Vì vy, s ph đnh mang tính
cht t ph đnh và Nguyn Khuyn t trào, giu ct mình cng chính là trào phúng c mt tng lp đi
din cho mt xã hi đã tàn li , mt ht vai trò lch s. Nhng bên cnh ting nói t ph đnh y, có mt
ting nói khác , ting nói t phn tnh, hay nói nh Bakhtin là mt li nói nhi li, là mt phn ngôn t đ
khng đnh ting nói ca chính nhà th, luôn hng ti cái tt đp, cái cao c, cái ý thc trách nhim ca
bn thân ông, ca tng lp trí thc nh ông, cng nh ca bt kì mt ngi Vit Nam chân chính nào trc
vn nc lâm nguy, và trc yêu cu mi ca lch s. Chính t xut phát t ni lòng , t chính tâm trng
ca mình nên bài t trào nào ca Nguyn Khuyn cng máu tht, cng mang điu hn ông. iu đó có khác
vi Tú Xng: Ni bun ca Tú Xng là ni bun cay cú vi đi, ông t trào đ chi đi hn là bc bch
tâm s. PGS V Thanh nhn xét: “Trong th Nguyn Khuyn cái hài thng b cái bi ln át” [ 13, 276]
Nguyn Du lo đi không tri k (Bt tri tam bách d niên hu/ Thiên h hà nhân khp T Nh – c Tiu
Thanh kí); Nguyn Công Tr phát phn nguyn: “ Kip sau xin ch làm ngi/ Làm cây thông đng gia
tri mà reo – Cây thông”. Nhng c hai ông đu còn tin chc vào giá tr bn thân, Nguyn Khuyn trái li
cm thy m mt v mình:
Trm chén tng hình nh
Nghìn nm ta là ai
( nh)
Mt gic hoàng lng thôi cng mng
Nghìn nm bay hc, t là ai?
(Bài mun , 2)
Tiên trách k, hu trách nhân. Phi chng t chính vì bit ci mình mà Nguyn Khuyn mi đ
dng khí , tài nng đem li cho vn hc Vit Nam nhng bài th trào phúng đc sc, thâm trm , mang sc
mnh ca mt th bút (ch dùng ca GS Nguyn ình Chú khi bàn v th bút ng Thai Mai) “không tin

khoáng hu” nhm thng vào các hin tng trái khoáy, chng tai gai mt trong xã hi đng thi (Tin
s giy, Ông nghè tháng tám, Hi thm quan tun mt cp, tng c hc Hà Nam, Mng ông nghè mi
Hocmai.vn – Website hc trc tuyn s 1 ti Vit Nam
Khóa hc: Ng vn 11 – thy Phm Hu Cng
Thu điu – Nguyn Khuyn

Tng đài t vn: 1900 58-58-12

- Trang | 9-


đ; Ông phng đá, Li v phng chèo,…). Trào phúng cng là mt phng din ca tr tình trc mt
đi tng phn din.
Tóm li,  Thu vnh và Thu điu Nguyn Khuyn dng nh ch tâm s vi riêng mình nh mt
kiu “mt mình mình bit , mt mình mình hay”. Còn trong Thu m ông đem mình ra đ ch giu nhng
cng có th là thông qua mình đ ch giu tha nhân.
Hai bc chân dung t ha y có s b sung cho nhau, hòa quyn vào nhau to nên sc mnh ngh
thut đ có th vt qua “s chuyên ch ca nhng khong cách”- khong cách thi gian và khong cách
không gian- nh ngh nhân xa xon kt nhng si t mành thành si dây đàn chu đc sc cng đ tr
thành dây v, dây vn ngân lên nhng âm thanh huyn diu đn mc không chu khuôn mình trong mt
biên gii, thi đi nào.
Hai bc chân dung t ha y là s biu hin tn bi kch ging xé trong lòng Nguyn Khuyn, nh
mt s phân thân : Mt bên là mt nhà nho cao khit luôn t vn , t phn tnh mt cách sâu sc , nghiêm
túc; bit nhn chân s đc mt hn thua mt cách cao minh; mt bên là mt n s bt lc trong hành đng
“phn ngha phò nguy” nhng tm lòng gn bó sâu nng vi cuc đi đc th hin qua cht trào lng
thâm thuý mà nh rm máu con tim. Trào lng do vy cng là mt phng din ca tr tình. Gc tr tình
càng sâu thì trào lng càng thâm thúy là nh vy!\
3. Mi kit tác ngh thut là mt thách thc không gii hn đi vi nhng n lc ct ngha, thng thc,
tip nhn. Vì vy tht khó nói cho cùng ch tuyt diu ca chùm th Thu là  đâu? Phi chng chính là 
đim giao thoa ca nhiu đc trng khác bit cùng lúc có mt trong c ba bài th, nó to nên mt ranh gii

mp m, kích thích không cùng trí tng tng ca ngi đc.
 đây, va còn du vt ca tính tng trng c l , mi chi tit ngh thut hin ra va mang trong
nó mt biu tng khái quátnét v rt t m, chun xác phi hp tinh t gia đng nét , sc màu, to nên
nhng quan h so sánh gia gn và xa, cao và rng, đng và tnh, gia cái mênh mông ca to vt và s cô
tch ca lòng ngi; li va là s hình tng hóa tâm trng, cm giác mà mi t ng đc dùng nh là
ting vng t trong lòng, là ngân vang sâu thm ca cm thc thi nhân. cho hn thu x s, va là nhng
Qua tìm hiu cái tôi tr tình trong chùm th thu, ta có th thy đc hình tng này quán xuyn
toàn b th ông. Trong các nhà th c đin Vit Nam, Nguyn Khuyn có t cách nhà th s mt trong đ
tài làng cnh , dân tình nhng ông không ch đn thun là mt nhà th phong cnh., ông còn là mt con
ngi nng mi trm t v đt nc, luôn t giày vò chính mình trên t cách mt công dân – trí thc và
ngc li.
ó là ngun gc sâu xa ca s kt hp và chuyn hóa các nhân t đi lp; hài mà bi; tr tình mà
châm bim; khách th hóa tâm trng đi lin vi tâm trng hóa khách th; nói v cnh làng quê mà kì thc là
cm nhn b sau, b xa, b sâu ca bc tranh xã hi ; suy tng v s đi mà chính là s phn tnh; b
ngoài “ca ngi đ cao” nhng ct nhm tung hê đi tng;. Có th nói , Nguyn Khuyn đã vt qua gii
hn con ngi đn nht trong th trung đi đ hóa thân vào khách th, làm cho th gii ngh thut ca ông
hin ra lung linh rc r.
Hocmai.vn – Website hc trc tuyn s 1 ti Vit Nam
Khóa hc: Ng vn 11 – thy Phm Hu Cng
Thu điu – Nguyn Khuyn

Tng đài t vn: 1900 58-58-12

- Trang | 10-


Chùm th thu là s kt tinh tài ngh ca nhà th Nguyn Khuyn, kt tinh ca tm lòng Nguyn
Khuyn trong mt hoàn cnh riêng – chung đc bit. Chùm th cng là minh chng cho s tinh luyn ca
ting Vit vn chng sau hn na thiên niên k vn đng và phát trin, là tin đ vng chc cho s đi
mi th ca ca lp ngi k cn nh Tn à Nguyn Khc Hiu, Á Nam Trn Tun Khi  nhng nm 20

th k XX, là minh chng cho quá trình vn đng t bút pháp c l ca vn chng trung đi sang bút
pháp vn chng cn – hin đi Vit Nam. Tt c nhng cái đc sc y có th nói lên mt cách đy đ v trí
ca nhà th- mt trong hai đi din u tú cui cùng cho nn th ca trung đi Vit Nam.Và hiu nh vy,
chúng ta càng thêm đy đ lí do đ trân trng chùm th thu đc sc Vit Nam này. Tht là trong cnh có
tình, trong tình có cnh. Ci ngun sâu xa dn đn mi thành tu ngh tht là gì nu không phi là t chân
tài ngh thut ca mt trái tim thit tha vi quê hng đt nc, vi ting nói dân tc trong tng nhp đp;
mt khi óc minh trit bit nhn chân vinh nhc , phi quy , nên chng trong mi ý ngh , vic làm.
Ni tâm y, nh trên đã phân tích, rt đin hình cho tâm trng ca lp nhà nho nng tình vi quê hng, đt
nc, nng tình vi v đp thanh khit, đm nhã ca làng quê truyn thng trong hoàn cnh đt nc ta có
nhiu đi thay bin đng do cuc xâm lng ca thc dân gây ra mà nhân dân ta cha có phng cách nào
chng tr hiu qu. Na cui th k XIX nh C Th tng Phm Vn ng đã gi là mt thi kì “kh
nhc nhng v đi”. Th vn yêu nc Vit Nam cng sm đnh hình hai bè trong dàn hp xng.  bè
cao, sáng chói lên các tên tui Nguyn ình Chiu, Phan Vn Tr, Nguyn Quang Bích, Nguyn Xuân
Ôn, Nguyn Khuyn là gng mt tiêu biu nht ca bè trm. ฀
…………………………………………………………………
Tài liu tham kho
1. Bài ging chuyên đ Th gii ngh thut ca mt nhà th tr tình (TS Chu Vn Sn)
2. n vi th hay- tái bn ln th 3 ( Lê Trí Vin) NXB Giáo dc, H, 2000
3. c vn- Hc vn ( Trn ình S), NXB Giáo dc, H,2001
4. Ging vn vn hc Vit nam (Nhiu tác gi), NXB Giáo dc, H,1998
5. Giáo trình Thi pháp hc (Trn ình S) , Trng HSP Tp H Chí Minh, 1993
6. Hiu vn- Dy vn ( Nguyn Thanh Hùng), NXB Giáo dc, H, 2003
7. Lch s vn hc Vit Nam, tp 4A ( Lê Trí Vin, Phan Côn….) , NXB Giáo dc, H, 1978
8. My vn đ thi pháp vn hc trung đi Vit Nam (Trn ình S ), NXB Giáo dc, H, 1999
9. Mt s vn đ Thi pháp hc hin đi (Trn ình S), B GD và T, V giáo viên, H,1993
10. Nguyn Khuyn (Giang Hà V- Vit Linh), NXB Vn hóa, H, 1987
11. Nguyn Khuyn tác phm (Hi Vn hc- Ngh thut Hà Nam Ninh), NXB Khoa hc xã hi, H, 1984
12. Nguyn Khuyn và giai thoi (Bùi Vn Cng biên son) , Hi Vn hc- Ngh thut Hà Nam, 1987
13. Nguyn Khuyn – V tác gia và tác phm – tái bn ln 2 (V Thanh – Gii thiu và tuyn chn), NXB
giáo dc, H, 2000

14. Nhng bài ging vn  i hc Lê Trí Vin:, NXB Giáo dc, H, 1982
15. Phân tích tác phm vn hc t góc đ thi pháp ( Nguyn Th D Khánh), NXN giáo dc
Hocmai.vn – Website hc trc tuyn s 1 ti Vit Nam
Khóa hc: Ng vn 11 – thy Phm Hu Cng
Thu điu – Nguyn Khuyn

Tng đài t vn: 1900 58-58-12

- Trang | 11-


16. Tác phm vn hc trong nhà trng- Nhng vn đ trao đi (Nguyn Vn Tùng- Tuyn chn và gii
thiu), NXB i hc quc gia Hà Ni, HN, 2000
17. TC. Vn hc và tui tr s 117, NXB Giáo dc, H,2006
18. Thi pháp Truyn Kiu – Tái bn ln th 1 (Trn ình S) , NXB Giáo dc, H, 2003
19. T trong di sn…NXB Tác phm mi, H,1988
20. Vn hc 11 ( SGK), NXB Giáo dc, H, 2000
21. Vn hc 11 ( SGV), NXB Giáo dc, H, 2000

E. BÀN THÊM V CHÙM TH THU CA NGUYN KHUYN
(NCS. LÊ VN TN, Trng i hc S phm HƠ Ni)
Có mt thc t là: nn vn hc trung đi Vit Nam, cùng vi quá trình tip thu vn hoá, vn hc Trung Hoa
trên rt nhiu phng din, t ngôn ng, ch vit, đn h thng th loi, phng thc t duy ngh thut,
xây dng h thng hình tng… là quá trình cha ông ta không ngng Vit hoá, tip thu có chn lc và sáng
to trên c s cn ci vn hoá t tng dân tc đ xây dng mt nn vn hc Vit Nam mang đm bn sc
Vit Nam, th hin bn lnh và tài nng ngh thut ca dân tc trong suôt gn mi th k vn hc y.
Mt trong nhng thành công tiêu biu theo hng này chính là vic cha ông ta đã Vit hoá thành công th
th Nôm ng lut. i t nhng th nghim đn n đnh, đi t nhng tip thu đn sáng to, t c l
tng trng đn phá v c l tng trng, t nhng ni dung quan phng đn hin thc đi sng, hin
thc t tng và tâm hn con ngi, đi t nhng ni dung sang trng đn nhng ni dung gin d, đi

thng, dân dã, t mt đ s dng dày đc t ng Hán đn s kt hp hài hoà và nhun nhuyn c yu t
Hán và yu t Vit, dn dn đn s thng th ca yu t Vit (Nôm)… th Nôm ng lut, t Nguyn
Thuyên, Trn Nhân Tông, Nguyn Trãi, qua Nguyn Bnh Khiêm, Lê Thánh Tông, H Xuân Hng, Bà
huyn Thanh Quan, đn Tú Xng và Nguyn Khuyn đã hoàn thành xut sc nhim v lch s ca mình,
mà nói nh cách nói ca PGS. TS. Lã Nhâm Thìn: “…, din mo th Nôm ng lut là din mo dng
nh không có tui u th chp chng cng nh không có tui già… Th Nôm ng lut có s giao tip
vn hc đc đáo mà các th loi khác không đt ti đc. ó là s tip nhn, k tha di sn nhng đng
thi làm m kí c v di sn…”(1).
Bài vit này, chúng tôi nhìn nhn chùm th thu ca Nguyn Khuyn trong dòng phát trin ca th Nôm
ng lut  giai đon cui cùng, ch ra nhng yu t có tính cht c l tng trng và đc bit nhn
mnh nhng yu t phá v tính c l ca nó vi hi vng b sung thêm mt hng tip cn nhng thi phm
đc sc này.
Chùm th thu đc thi hào Nguyn Khuyn sáng tác vào thi gian ông v n dt ti quê hng: Yên  -
Bình Lc - Hà Nam. ây là mt quãng thi gian có ý ngha rt quan trng trong c cuc đi ca ông. Bn
thân ông là mt đi nho vi khát vng ln lao là đc mang tài nng ca mình ra đ phc v triu đi, phc
v nhân dân, đt nc. Tuy th, hoà c Patnt nm 1884 đã dp tt cái chí hành đo sc sôi trong con
ngi ông. ây là mt ni đau đn khôn khuây vò xé tâm can ông trong sut quãng thi gian còn li. La
Hocmai.vn – Website hc trc tuyn s 1 ti Vit Nam
Khóa hc: Ng vn 11 – thy Phm Hu Cng
Thu điu – Nguyn Khuyn

Tng đài t vn: 1900 58-58-12

- Trang | 12-


chn con đng n dt và con đng y đã đa Nguyn Khuyn đn nhng sáng to thi ca bt h(2). Song
tr đi tr li trong th ca Nguyn Khuyn giai đon này là ni trn tr, day dt đn đn đau ca mt s la
chn cuc đi mãi mãi chng th nào xong xuôi. Bao nhiêu d tính, m c gi đây ch còn có th gi
gm, kí thác vào th vn, vào không gian tri nc ca quê hng. Nhng tháng ngày dng hi y đã cho

ông nhng giây phút thanh thn và s bo tn mt tit tháo đáng trân trng. Ông đc chung lòng mình vào
cùng vi cuc sng thôn quê, khc ho và mô t cuc sng quê hng vi bao điu thân quen và gin d;
ông hng lòng mình lên vi thiên nhiên, vi v tr mà nghim suy v bao l nhân sinh, nhng s thay đi
thi cuc đn chóng mt mà đã có lúc ông dng nh không th chu đng đc. Th là xét đn cùng
ngun cn và nông ni: Nguyn Khuyn v dng hi theo li sng nhi nhiên t ti ca Lão - Trang đy
mà thc cht, theo suy ngh ca chúng tôi, ông ch nhàn đc th xác còn tâm hn ln lao kia vn đau đáu
hng v th tc trong bao khát vng và tht vng. Lc bt tòng tâm, Nguyn Khuyn cm nhn đn đau
hn ai ht cái bi kch ca mt nhà Nho cui mùa.(3) Ông sinh ra t giu mình - điu rt hi hu  nhân cách
Nho gia, t thn v cái tài ca mình, v nhân cách ca mình trong thi cuc by gi
Nc non man mác v đâỐ tá,
Bè bn l x xót my ngi.
i lon đi v nh hc đc,
TỐi già hình bóng ta mây côi
Cm hng
Sáng tác ca Nguyn Khuyn trong thi gian này rt phong phú và đa dng, c  phng din ch
Hán và ch Nôm và  mt s th loi khác. Sáng tác th Nôm ch yu hng đn th hin bc tranh làng
cnh Vit Nam bình d, mt mà, dân dã, đp mà lam l; sáng tác th ch Hán li ch yu th hin nhng
trn tr suy t ca ông v nhân tình th thái.
Và chùm th thu là mt thành công đin hình ca ông trong mng th vit bng ch Nôm. Vi chùm
th này, Nguyn Khuyn đã đc mnh danh là nhà th ca làng cnh Vit Nam (ý ca nhà th Xuân
Diu). Tt nhiên, chùm th thu không ch có làng cnh Vit Nam mà  đó là s cht cha nhng tâm s
thi cuc ht sc ln lao mà trn tr.
Di đây chúng tôi s b ch ra nhng yu t có tính cht c l tng trng và phá v tnh c l tng
trng ca chùm th thu.
Tính c l trong chùm th thu:
u tiên là thi đ. Mùa thu vn là mùa ca thi ca. Thi ca c kim nói rt nhiu đn mùa thu vì đây là
thi gian d mang li nhng cm xúc cho thi nhân. Chn thi đ mùa thu là Nguyn Khuyn đã chn mt thi
đ quen thuc, dng nh khó có th nói thêm đc điu gì khác, điu gì mi v thi đ này. t ra  đây
mt thách thc đi vi Nguyn Khuyn nu nh ông không mun sáng to ca mình chìm vào s lãng quên
ca ngi đc.

Âm hng chung ca th v mùa thu thng là bun. Chùm th thu đã không là mt ngoi l. c k
c ba bài th này, chúng ta rt d dàng nhn ra âm hng chung ca chúng là bun, mt ni bun man mác
Hocmai.vn – Website hc trc tuyn s 1 ti Vit Nam
Khóa hc: Ng vn 11 – thy Phm Hu Cng
Thu điu – Nguyn Khuyn

Tng đài t vn: 1900 58-58-12

- Trang | 13-


bâng khuâng và vi rt nhiu nhng cn c, ngun cn. Cng là mùa thu làm th, cng là mùa thu câu cá,
cng là mùa thu ung ru đy nhng xem ra tt c ch là cái c cho mt điu gì đó ln hn… C th th
nào, theo chúng tôi s li là s sáng to ca thi hào. Phn này chúng tôi s nói phía di.
Nói đn mùa thu thì các hình nh nh tri thu, trng thu, nc thu, gió thu, sng thu, lá mùa thu, khói
thu, ngõ trúc, ng ông, tuý ông đu đã tr nên quá quen thuc và nh là mt công thc cho ngi sáng
tác. Có th coi đây là tính c l ca chùm th thu.
Tính c l, quy phm, công thc ca chùm th thu còn phi k đn là vic tác gi đã s dng thành
tho nhng quy đnh th loi ca th ng lut bát cú: niêm, đi iu này to cho các bài th mt kt
cu cht ch, mc thc, c đin.
Tuy nhiên, vn đ đã không dng li  đó. Phn sáng to ca Nguyn Khuyn trong chùm th thu là
c bn.
S phá v tính c l trong chùm th thu:
Nguyn Khuyn phá v tính c l ngay t thi đ. Nu nh th ca c kim nói đn mùa thu thì thng
đó là hình nh ca mt bc tranh thu có tính cht khái quát, ph quát vi âm hng bun su rt chung
chung thì  đây, qua ba thi phm, nhà th đã đa chúng ta v vi không - thi gian ca mùa thu đng bng
Bc B, rt c th và sinh đng, không ln vi bt kì bc tranh thu nào. T đim nhìn không gian làng V
H, Nguyn Khuyn đã mô t mùa thu ca vùng đng chiêm trng ht sc gn gi và thân quen. Thu vnh
là mùa thu  nét khái quát nht nhng vn là mùa thu ca làng quê nhà th; Thu điu là mùa thu  đim
nhìn c th hn, sinh đng hn; Thu m li có nhng dáng dp riêng so vi hai bài trc. Thi gian thu

đc tip cn  các khonh khc khác nhau nhng gia chúng có mt s kt ni rt cht ch. Ba bài th vi
âm hng chung là tnh lng và đm bun, cht cha tâm s rt riêng, rt v đi ca thi nhân.
Tip theo là vic sáng to các hình nh th: tri thu xanh ngt (xut hin  c ba bài), ngõ trúc quanh
co, ao thu bé to teo, ngõ ti, đóm lp loè, Nói chung các hình nh th  đây hin lên vi đc đim chung
là rt sinh đng, c th, rt riêng ca vùng đng chiêm trng ni quê hng tác gi. Mt s hình nh khác
nh My chùm trc giu hoa nm ngoái, Làn ao lóng lánh bóng trng loe là nhng hình nh th rt đp
và đa ngha, giàu tính ngh thut.
Chúng tôi dng li phân tích câu th My chùm trc giu hoa nm ngoái đ thy đc r hn s sáng to
ca thi nhân.
Câu th này là đ t hoa thu. Có th là hoa cúc - mt biu tng kh tit ca ngi n dt? Hoc là bt
c mt loi hoa nào cng đc. Nói đn mùa thu đng nhiên phi có hoa thu. ây là mt c l ngh
thut. c l còn th hin  ch: câu th gi cho ta s liên tng đn câu th ca Sm Tham:
XỐân lai xỐân phát cỐ thi hoa
(XỐân nay li n hoa nm ngoái)
Sn phòng xuân s
Hoc câu th ca Thôi H:
Nhân din bt tri hà x kh,
Hocmai.vn – Website hc trc tuyn s 1 ti Vit Nam
Khóa hc: Ng vn 11 – thy Phm Hu Cng
Thu điu – Nguyn Khuyn

Tng đài t vn: 1900 58-58-12

- Trang | 14-


ào hoa y cỐ tiỐ đông phong.
(Nay, mt ngi không bit đi  chn nào,
Ch còn, hoa đào vn ci vi gió đông nh c)
 ô thành nam trang

Truyn Kiu cng có mt câu:
Trc saỐ nào thy bóng ngi,
Hoa đào nm ngoái còn ci gió đông.
Ni dung ng ngha ca nhng câu th mà chúng tôi dn ra trên đây v c bn là tng đng. Nhng
đn câu th ca Nguyn Khuyn, ông kí thác  đó nhng ý tình khác, sâu sa hn, đn đau hn. Và theo
chúng tôi đó là ch sáng to, ch phá v tính c l. Vy trong câu th này, thi hào gi gm điu gì?
 đây, trc ht là có s tn ti thc ca my chùm hoa trc giu. Nm ngoái là cm t có tính cht
c l, ch quá kh. Nó n d, tng trng cho quãng thi gian đã mt, mt quãng đi đp đ đã phôi pha
ca thi nhân (đó có th là nhng nm tháng đp đ ca quê hng, đt nc). Trong khi lúc này đây, thi
nhân đang trong tâm trng u bun, lúc nào cng canh cánh mt ni thng đi, thng ngi. Trong lòng
thi nhân lúc nào cng canh cánh, nh tic mt thi xa c, dù nó không hoàn toàn đc nh ý mun thì 
đó thi nhân còn có đc lp t do, và hn ht là cm giác v s hu ích ca bn thân trc cuc đi, trc
nhân dân và đt nc. Câu th là s đi din ca nhà th vi thi gian miên vin, là khong sáng kí c vt
hin trong đn đau, xa xót. Nhìn hoa nm nay mà bng thành hoa nm ngoái, thi nhân đã vut khi thì hin
ti mà tr v vi cái quá kh xa xm. ây chính là ngh thut đng hin: đng hin quá kh và hin ti.
Ngh thut đng hin đc rt nhiu thi nhân s dng trong sáng to thi ca (ví d Tú Xng, Lu Trng
L, T Hu, Hàn Mc T )(4).
Nh vy, vi mt hình nh th, chúng ta đã phn nào thy đc s sáng to ca thi hào Nguyn
Khuyn.
Phá v tính c l trong chùm th thu còn th hin rt rõ  h thng ngôn ng ngh thut. Thy rt rõ
là trong chùm th này Nguyn Khuyn đã s dng dày đc nhng t thun Vit trong sáng, d hiu, giàu
sc gi: xanh ngt, l ph, ht hiu, nc bic, đ mc, thn, lnh lo, trong veo, bé to teo, gn tí, vèo, l
lng, vng teo, bèo, thp, le te, lp loè, nht, làn ao, lóng lánh, loe Tt c góp phn khc ho bc tranh
mùa thu đng bng Bc B rt đin hình, rt riêng. Nhng điu tuyt diu  đây còn là ý này: dùng t ng
thun Vit mà ngi đc vn cm nhn đc  đy s tinh t, tao nhã, cái tao nhã ca mt con ngi đa
cm và kh nng chiêm ngng v đp ca tri đt, v tr, ca mùa thu. Vn eo  bài Thu điu là mt sáng
to ca Nguyn Khuyn. Hn trong th ca c v mùa thu không có đc điu tuyt diu này.
Bc tranh mùa thu s là thiu nu không có hình nh ca con ngi. Chùm th thu ca Nguyn
Khuyn hin rõ lên hình nh ca con ngi thi nhân. Nu trong th ca trc đó, tính c l, quy phm
khin cho hình nh ca tác gi thng m nht, khó có th c th trong ging điu, cm xúc thì  chùm th

thu này, hình nh thi hào Nguyn Khuyn hin lên rt rõ. Hn th, đó là hình nh ca mt con ngi vi
tâm trng th tình vi vi, khôn khuây.
Hocmai.vn – Website hc trc tuyn s 1 ti Vit Nam
Khóa hc: Ng vn 11 – thy Phm Hu Cng
Thu điu – Nguyn Khuyn

Tng đài t vn: 1900 58-58-12

- Trang | 15-


Tp trung th hin điu này là 3 cp câu th kt ca c ba bài:
Nhân hng cỐóng va toan ct bt,
Ngh ra li thn vi ông ào.
Thu vnh
Ta gi, ôm cn lâỐ chng đc,
Cá đâỐ đp đng di chân bèo.
Thu điu
RỐ ting rng hay, hay ch my,
 dm ba chén đã say nhè.
Thu m
Sáng to  đây chính là tâm trng thi th, tâm s đt nc rt riêng ca Nguyn Khuyn. ó là tâm
trng ca mt con ngi tru nng suy t v hnh phúc, v đc lp t do ca quê hng mà bn thân ông thì
bt lc. Tâm s y đã tr đi tr li trong nhiu bài th khác ca ông:
Nm canh máỐ chy đêm hè vng,
SáỐ khc hn tan bóng ngỐyt m.
Có phi tic xỐân mà đng gi
Hay là nh nc vn nm m
Cuc kêu cm hng
iu đó khin cho cái tôi ca thi nhân va nh mun tan vào không gian tri nc mùa thu đ khuây

kho, đ tan loãng li va cm lên bit bao ni nim chong thc. Day dt v mt l xut x, day dt v mt
con đng la chn, day dt v chc nng phn v ca nhà Nho, day dt v quê hng, v đt nc ông
c mc cm, c t trách mình, c h thn vi non sông
n vỐa cha chút báo đn,
Cúi trông thn đt, nga trông thn tri.
Di chúc
Th nên, theo chúng tôi thì: cái thn  Thu vnh đâu ch còn là thn v nhân cách hay v tài th so vi
ào Tim. ó phi chng ch là cái c cho mt ni thn thng trc ca thi nhân vi non sông đt nc?
Còn  Thu điu thì ting cá kia cng ch tn ti trong s liên tng mà thôi ch thc cht bc tranh mùa
thu tnh lng tuyt đi, cái git mình là git mình ca mt tâm trng cha bao gi yên c. Và đn Thu m
thì ni đau, ni cô đn đã hin ra c hành đng mt ri. úng nh nhng câu th trong bài Cm hng mà
chúng tôi dn ra phía trên. Cm giác ca ni cô đn, ca mt thân phn hc đc trong thi tao lon, u ut,
li thi ti tn cùng thi t. Cái vòm tri xa ca hoàng hc thanh cao gi đã không còn na nên mi Nc
non man mác v đâu tá và l chng cái hn th ông cng khut no đi v? Hc đc hoá mây côi nh
chính hn th Nguyn Khuyn còn l lng bao ni nim khôn khuây trên bu tri thi ca đt Vit. ám mây
ca thi nhân thu 100 nm trc nh cng phi m côi vòm tri nh nho s m côi vua, ngi dân m côi
nc Qu là tinh thn hc đc vi mây côi đã bàng bc, xuyên sut thi đi và cuc đi Nguyn Khuyn
Hocmai.vn – Website hc trc tuyn s 1 ti Vit Nam
Khóa hc: Ng vn 11 – thy Phm Hu Cng
Thu điu – Nguyn Khuyn

Tng đài t vn: 1900 58-58-12

- Trang | 16-


làm nên mt phn cn bn nht, sâu sc nht ca t tng, tình cm thm m thi ca ông.  đn chùm th
thu, ln trn vào không gian tri nc y đ c mà quên, đ du mát, đ tan loãng mà tt c đã không tài
nào hoá gii đc nhng ni nim dân nc đau đáu c mt đi con ngi. Mùa thu hn là phi nhìn 
chiu kích y mi mong mt ln tri ng Bit bao ngã r ca cuc đi, t con đng tìm v vi Yên , t

ni hoài vng mt con đng s chng còn có c hi đ thi nhân đi li, đi tip và c ngã r sang phía thi
ca, ci ngã r khin tên tui ông tr thành bt t (ý ca GS. Nguyn Vn Huyn)(5) vy mà thi nhân
cha tng mt ln yên tâm vi mt li đi v
Ni đn đau y ln vô cùng, ni đn đau y là vnh vin.
y là nhng sáng to ch có riêng  thi hào Nguyn Khuyn.
________________________________
(1) Th Nôm ng lut, tái bn ln th nht, Nxb.Giáo dc, Hà Ni, 1998, tr.5, 226.
(2) Xin xem thêm bài vit ca V Thanh - Lê Vn Tn, Nguyn Khuyn vi không gian Yên , Tp chí
Khoa hc - Trng i hc S phm Hà Ni, s 5/2004, tr.39-46.
(3) Xin xem thêm Bin Vn in, Phong cách ngh thut Nguyn Khuyn, Lun án tin s Ng vn,
Trng i hc S phm Hà Ni, Hà Ni, 2001.
(4) Xin xem thêm bài vit ca chúng tôi: “My chùm trc giu hoa nm ngoái”, K yu Ng hc tr toàn
quc, Hi Ngôn ng hc Vit Nam - S Giáo dc ào to Tha Thiên Hu, Hà Ni, 2005, tr.381-383.
(5) Trong “Li gii thiu” ca Nguyn Khuyn tác phm, Nguyn Vn Huyn su tm, biên dch, gii
thiu, Nxb. Khoa hc Xã hi, Hà Ni, 1984.

G. BƠi vn đt gii nht quc gia nm 2002 (Bng A) vit v Chùm th Thu ca Nguyn Khuyn ca
Thí sinh HOÀNG TH LOAN, Trng THPT Lng c Bng – Thanh Hoá:
 BÀI: Theo Xuân Diu, “Trong th Nôm ca Nguyn Khuyn, nc danh nht là ba bài th mùa thu:
Thu điu, Thu m, Thu vnh”. (Nguyn Khuyn - v tác gi và tác phm, NXB Giáo dc, Hà Ni, 199,
trang 160) Anh, ch hãy phân tích nhng sáng tác trên trong mi quan h đi sánh đ làm ni bt v đp
đc đáo ca tng thi phm, t đó nêu vn tt yêu cu đi vi tác phm vn hc.
YÊU CU BÀI LÀM
Trên c s có nhng hiu bit chc chn v Nguyn Khuyn (tiu s, con ngi, s nghip sáng tác), thuc
và hiu ba bài th; t đó, phân tích làm bt đc v đp riêng ca tng thi phm, và thông qua s phân tích
đó, nêu ngn gn yêu cu đi vi mt tác phm vn hc.
1. Trình bày đc mt s nét chung ca c ba bài th: cùng mt đ tài rt quen thuc (mùa thu), cùng mt
bút pháp, cùng mt tác gi, thi đim ra đi không cách xa nhau nhiu. Tt c ba bài th đu toát lên cnh
thu và trong sáng, đm bun qua bút pháp quen thuc ca th trung đi: ch bng vài nét đn s mà ghi
đc cái hn ca cnh vt, ly đng đ t tnh, nhân vt tr tình luôn th thái, t ti…

Hocmai.vn – Website hc trc tuyn s 1 ti Vit Nam
Khóa hc: Ng vn 11 – thy Phm Hu Cng
Thu điu – Nguyn Khuyn

Tng đài t vn: 1900 58-58-12

- Trang | 17-


Mc dù đ bài không yêu cu trc tip trình bày nhng nét chung ca ba bài th, nhng đ làm bt nhng
nét riêng - v đp đc đáo – không th b qua điu này. D nhiên đây ch là ý ph, không cn phi trin
khai k.
2. Bài bt đc v đp đc đáo ca tng thi phm.
- V đp ca cnh thu:
+ Thu điu : Cnh thu đc đón nhn t cn cnh đn vin cnh, ri li t vin cnh tr li cn cnh. T
chic thuyn câu nhìn ra mt ao, nhìn lên bu tri, nhìn ti ngõ trúc ri li tr v vi ao thu và chic thuyn
câu. T cnh ao thu, không gian mùa thu đc m ra theo nhiu hng vi nhng cnh sc khác nhau. Thu
điu đúng là “ đin hình hn c mùa thu ca làng cnh Vit Nam” (Xuân Diu”). Cnh vt  đây lng l,
thanh s, bé nh, chuyn đng rt nh… Có l đây là bài th thm đm cht Vit Nam, dân dã và bình d
hn c trong ba bài th.
+ Thu m: Cnh vt đc phác ho t cn cnh đn vin cnh. Tác gi cm nhn cnh thu t ngôi nhà c
đn s. T đây nhìn ra đng đi trong xóm, nhìn xung mt ao, ri nhìn lên bu tri bic xanh vô tn. Bài
th không miêu t mt thi đim c th mà khc ho nhiu thi đim khác nhau, thi đim nào cng mang
hn thu. Mt trong nhng nét đc sc ca bài này là cách miêu t cnh đêm và cnh bui chiu. Thu m đc
đáo  ging bông đùa nh ca ngi hi chunh choáng…
+ Thu vnh: Cnh vt đc miêu t t vin cnh đn cn cnh, ri t cn cnh ti vin cnh (t bu tri
nhìn xung cành trúc, mt nc, chùm hoa, bóng trng; t mt đt li hng lên bu tri) tuy cùng vi
nhiu thi đim, nhiu không gian khác nhau. ây là bc tranh toàn cnh v mùa thu, mà đc sc nht có l
là tri thu và trng thu. ây có l là bài th trang trng, c kính gn vi th ng nht trong ba bài th.
-V đp ca tình thu:

+ Thu điu là ni cô qunh, un khúc, tâm s đau bun trc hin tình đt nc, nim gn bó vi thiên
nhiên và quê hng, tm lòng yêu nc thm kín.
+ Thu m in rõ nht hình bóng và tâm trng nhà th. Ông sng trong s thanh đm. Và có l con ngi này
rt d xúc đng. Nhà th ung ru đ thng thc cnh thu và quên s đi. Tuy đã n nhng ông luôn
nng lòng trc thi th.
+ Thu vnh th hin ni bun sâu lng, dng nh nó làm mt c ý nim thi gian, không gian. Cái thn
ca nhà th trc ào Tim chng t phm cht tinh thn tuyt vi ca Nguyn Khuyn.
- V đp ca hình nh và ngôn ng:
Hình nh gn gi, quen thuc, rt Vit Nam. Ngôn ng t nhiên mà điêu luyn, phn nhiu là t thun Vit
(so vi mt s cây bút đng thi); bài nào cng có nhng t đc dùng mt cách thn tình; không dùng
đin c, nu có thì cng đn gin, to thêm s hàm súc cho câu th. Thu điu: ít hình nh tng trng, Thu
m: sng đng, pha chút đùa vui; Thu vnh: trang trng, c kính.
- S d mi bài th có mt v đp khác nhau là nh có tài nng và s hiu bit sâu sc, s gn bó máu tht
ca Nguyn Khuyn vi quê hng, đt nc. Nh có v đp riêng nên ba bài th cùng bt t, luôn hp dn
ngi đc.
Hocmai.vn – Website hc trc tuyn s 1 ti Vit Nam
Khóa hc: Ng vn 11 – thy Phm Hu Cng
Thu điu – Nguyn Khuyn

Tng đài t vn: 1900 58-58-12

- Trang | 18-


3. Nêu vn tt yêu cu đi vi mt tác phm vn hc: “Mi tác phm phi là mt phát minh v hình thc và
mt khám phá v ni dung” (Lêônôp), tc là tác phm phi đc đáo, nhà vn phi sáng to.
BÀI VIT:
Thu là th ca đt tri
Thu là th ca lòng ngi
Thu và th t bao gi đã là đôi bn tri âm. Thu vào th mang theo ngun thi hng dt dào. Th làm cho thu

thêm phn đp đ hn, nên th hn gp bi. Chng th nào th v mùa thu đã góp mt gia tài khng l
trong kho vn chng nhân loi. Ch riêng vn hc Vit Nam cng đ to nên mt kho th vi Cm thu,
Tin thu (Tn à), ây mùa thu ti, Ý thu (Xuân Diu)… và nht là chùm th thu ca Nguyn Khuyn.
“Trong th Nôm ca Nguyn Khuyn, nc danh nht là ba bài th mùa thu: Thu điu, Thu m, Thu vnh”
(Xuân Diu). Mi bài mt v đp riêng, sc hp dn riêng trong s hòa điu ca hn th thu Nguyn
Khuyn.
Mùa thu đi vào th ca tr thành ngun mch ngt ngào vun đp cho dòng th. Mi bài th là mt v hp
dn, mang theo sc hút, đ nng, tm cao riêng. Thu vn đp và bun. Thu vào th càng đp hn, bun hn
di cm quan tinh t ca thi s. Tâm hn nhà th vn mn cm trc cái đp, tinh t nhn ra mt nét thu
bun, mt v thu th mng, mê say. Trc đt tri, cnh vt mùa thu, Nguyn Khuyn đã đ cung đàn cm
xúc ca mình ngân lên, bùng cháy lên thành nhng vn th tuyt bút. Dng nh mùa thu đã hút lòng thi
s. Mt bài th v thu cha tho ni lòng Nguyn Khuyn. Mi bài mt v mà bài nào cng hay, cng thm
sâu vào tâm hn bn đc và bám r chc  đy, “đng thu ti nhng min sâu xa nht ca trái tim con
ngi”.
Vit v mùa thu, Nguyn Khuyn đã gp g không ch thi ca truyn thng mà còn thi ca hin đi, không ch
thi ca Vit nam mà c thi ca nc ngoài, không ch gp g hn th Á ông mà còn gp g hn th phng
Tây trc mùa thu. Dng nh mùa thu tr thành ni giao hoà, cng hng, là đim hn ca tâm hn thi s
muôn phng, ngàn đi.
Vn là mùa thu làng cnh Vit nam bình d nhng di con mt, tâm hn cm nhn tinh t ca Nguyn
Khuyn, mùa thu hin lên mang nhng gng mt, dáng điu khác nhau. Nu Thu điu là bc tranh mùa
thu xanh, sc xanh tri ngàn, lênh láng, Thu vnh là bc tranh mùa thu ca gió nh tri cao xanh trong, ca
tâm trng hoài nim thì Thu m là bc tranh mùa thu đa v đa din đc cm nhn trong nhiu thi đim,
nhiu không gian.
Vn là bu tri thu xanh ngt nhng mi bài th là mt sc điu riêng:
Tri thỐ xanh ngt my tng cao _ (ThỐ vnh)
Da tri ai nhỐm mà xanh ngt? _ (ThỐ m)
Tng mây l lng tri xanh ngt _ (ThỐ điỐ)
Xanh ngt là màu xanh nh th nào? Ch mt t nhng Nguyn Khuyn đã thu đc và ny hn tri thu lên
trang th. Mt màu xanh đn quá qut. Bu tri mùa thu không ch xanh, đó còn là bu tri cao vi vi,
xanh bát ngt, rng mênh mông. Không gian m ra thoáng đt đn vô cùng. Xanh ngt tr thành “nhãn t”

Hocmai.vn – Website hc trc tuyn s 1 ti Vit Nam
Khóa hc: Ng vn 11 – thy Phm Hu Cng
Thu điu – Nguyn Khuyn

Tng đài t vn: 1900 58-58-12

- Trang | 19-


ca câu th, tr thành linh hn ca tri thu. Bu tri di con mt Nguyn Khuyn đp l, cao xa, rng đn
ngút ngàn tm mt. Nó tr thành phông nn cho bc tranh thu.
Vn là màu xanh ngt y nhng khi thì Nguyn Khuyn nói li cm nhn, miêu t: Tri thu xanh ngt my
tng cao - mt nét v cho màu xanh chy tràn sut my tng tri cao rng; lúc khác li là mt bn khon,
mt thc mc: Da tri ai nhum mà xanh ngt?
Hn to hoá nhim màu nhum sc xanh ngt cho da tri mùa thu. Trc sc màu ti sáng ca tri thu, thi
s sao tránh khi thong tht git mình vì v đp mê say y. Câu hi không cn li đáp. Hi ch đ th hin
s ngc nhiên, thng tht trc v thu.
Phi chng s cu t, t chc ngôn t khác nhau khin sc xanh ngt kia sng mãi trong c ba bài th thu?
Ta git mình gp li sc màu nhng ta còn git mình, thú v hn khi đc thay đi góc đ cm nhn sc
màu y theo lng kính thi nhân. Nguyn Khuyn qu đã đt đn đ nhun nhuyn, điêu luyn ca s sáng
to trong thi ca. Sc xanh ngt đã mi, đã là s sáng to; cách th hin sc xanh ngt còn mi m, đc đáo
hn. Ba câu th, ba hình nh th mà không ri và th nhàm chán, đn điu. ngc li, câu ch cun ngi
đc vào hành trình bt tn khám phá v đp màu thu.
n vi th gii mùa thu trong Thu điu, ta c h nhn ra cái gì cng nh bé, cng kh khàng:
Mt chic thỐyn câỐ bé to teo
Sóng bic theo làn hi gi tí
Lá vàng trc gió kh đa vèo
Mt chic thuyn bé li còn bé to teo. Tng chng hình nh đã thu nh ht c. Trong không gian đy ao
đm ca làng quê Nguyn Khuyn, con thuyn cng nh bé thôi, nh nhàng trôi trên ao. Nu không phi
trong ao hn con thuyn s chng bé to teo nh th. Và cng vì trong ao nên sóng bic cng ch hi gn tí.

Gn vn là s chuyn đng rt mng, rt nh, khó thy… vy mà câu th Nguyn Khuyn li dùng hi gn
tí. S kt hp t ng đc đáo, mi l đã đa hot đng nh có nh không đt đn đ vi mô, t vi nht.
Ngay c lá vàng trc gió cng ch kh đa vèo nh nhàng, s sàng. Câu th không t gió, ch t lá ri mà
v nh nhàng man mác ca gió heo may vn đc hin hin. Ba câu th, ba hình nh, ba nét v mà hình nh
nào cng nh bé, nh nhàng, nét v nào cng thành thoát. Ch “ ly bút ti tí” mà khí thu, hi thu đã hin lên,
dù nh… c bit Thu điu, vi vic gieo vn eo, đã to nên cm giác cái gì cng thu nh li. Hot đng
cng ít i thôi. Âm thanh cng nh nhàng thôi, không gian hu nh tnh lng tuyt đi. Phi gn bó vi làng
quê Vit Nam, phi tinh t trong cm nhn lm, Nguyn Khuyn mi thu vào trong th mình nét du nh,
c h nh có nh không, nh hu hình mà cng nh vô hình ca nét thu. Khí thu khác hn vi cm nhn
ca  Ph trong Thu hng: Hi thu hiu ht, khí thu loà. Thu trong cm quan nhà th mang linh hn Vit
Nam nh nhàng và thanh s.
Cùng th hin s nh nhàng, man mác ca gió thu, tit thu, Nguyn Khuyn trong thu vnh vit: Cn trúc l
ph gió ht hiu.
Nu trong Thu điu Nguyn Khuyn ly cái đng ca sóng, cái lá vàng ri đ t gió, nói gió thì  đây, trong
Thu vnh, nhà th li dùng hình nh cn trúc l ph đ th hin s du dàng, man mác ca gió heo may đu
Hocmai.vn – Website hc trc tuyn s 1 ti Vit Nam
Khóa hc: Ng vn 11 – thy Phm Hu Cng
Thu điu – Nguyn Khuyn

Tng đài t vn: 1900 58-58-12

- Trang | 20-


thu. Cn trúc là mt hình nh rt quen, rt đin hình ca làng quê Vit Nam, nht là vùng đng bng Bc
B. Nhng đt mng qua thi gian ln lên, kh cong trc gió nh cn trúc. Nhng ch l ph, ht hiu
miêu t s nh, s mng cùng song hành trong mt câu th đã lng vào đy, quyn vào đy không gian đt
tri mùa thu, quyn vào đy hi thu, khí thu, mt nét thu rt Vit Nam nh và êm.
Hoà trong khí thu, tit thu thanh cao, du nh y, không gian, khung cnh mùa thu cng m ra nhiu chiu
nên th và say mê lòng ngi. Tp trung nht, cm nhn nét thu du dàng, th mng nht có l  bài th

Thu điu:
Ao thỐ lnh lo nc trong veo
Mt chic thỐyn câỐ bé to teo.
Sóng bic theo làn hi gn tí.
Lá vàng trc gió kh đa vèo.
Tng mây l lng tri xanh ngt
Ngõ trúc qỐanh co khách vng teo.
Ta gi ôm cn lâỐ chng đc
Cá đâỐ đp đng di chân bèo.
Không gian bc tranh m ra ti ao thu lnh lo, cái lnh không thm vào da tht, không but xng,
nó ch nh nhàng, mn man. Mt chic thuyn câu bé to teo lng l trên mt nc ao thu y. Nc trong
veo, xanh, trong, và sáng đn vô ngn. Phi trong, phi xanh, nht là phi rt sáng mi có đc làn nc ao
trong veo nh th. n sóng gn cng phi bic, cng cha sc xanh đn nao lòng ngi. cùng hoà điu
vi nc xanh, sóng xanh là bu tri xanh ngt. Sc xanh nh đ tràn, kt ni mt nc vi bu tri. Bu
tri xanh in bóng xung mt nc khin mt nc vn trong li xanh thêm. Mt nc phi tnh lng nh
tm gng khng l ca to vt đ bu tri kia nghiêng mình soi bóng. Tri và nc giao hoà, kt ni. Tri
cao vòi vi, nc sâu thm thm, tt c đu kéo giãn không gian, m rng khong cách. Tng không có gì
hn gia cõi thm thm ca nc tri đ thu. Gia không gian cao, rng và sâu y, chic lá vàng vn nh
càng nh thêm, rn ngp thêm. Sc vàng duy nht nh đâm xiên gia bao nhiêu là sc xanh. Mt chic lá,
mt sc vàng nh xíu kh đung đa, tr thành tâm đim, ni bt lên trên nn không gian y. Bc tranh thiên
nhiên cnh vt rt tht và đp, sng đng và xinh xn. Nhìn sc vàng ca lá, ta nh đn câu th.
Mt lá ngô đng rng
Thiên h bit thỐ sang (*)
Chng cn nhiu sc vàng ca lá. Không gian mùa thu Vit Nam di cái nhìn ca Nguyn Khuyn ngp
sc xanh, khác hn màu áo m phai trong th Xuân Diu:
ây mùa thỐ ti – mùa thỐ ti
Vi áo m phai dt lá vàng
âu c phi sc vàng mi dt nên mùa thu, đâu c phi ch bc tranh mùa thu vàng ca Lêvitan mi đp,
mi đm say lòng ngi. Nguyn Khuyn, bng vn ngôn ng giàu cht gi, cht ha, đã v nên mt màu
thu xanh nên th rt Vit Nam làm say đm lòng bt c mt ngi nào đã tng sng vi thu, vi làng quê

Hocmai.vn – Website hc trc tuyn s 1 ti Vit Nam
Khóa hc: Ng vn 11 – thy Phm Hu Cng
Thu điu – Nguyn Khuyn

Tng đài t vn: 1900 58-58-12

- Trang | 21-


đt Vit trong ting thu. Thm chí, nhng câu này ca Nguyn Khuyn đ giúp ai cha tng sng  cnh
y, không gian y thêm yêu mn và khát khao tìm v hoà điu cùng cnh vt, lòng ngi hay chí ít, đ to
cm giác ta đã sng, đã cm nhn sâu sc, cm nhn đ đy mùa thu Vit Nam ni chn quê thanh bình,
yên tnh.
Khác vi không gian Thu điu, Thu vnh, bài th Thu m li to nên mt v đp khác rt quen mà sao vn
hp dn, cun hút, mê say. Bài th m ra không phi là không gian cao trong, rng rãi, khoáng đt đn vô
cùng ca Thu điu, Thu vnh, không phi là tri mây, non nc, là thiên nhiên to vt đm say. Bài th m
ra mt không gian gn gi, thân thuc ca quê nghèo Vit Nam bui y:
Nm gian nhà c thp le te
Ngõ ti đêm sâỐ đóm lp lòe.
Nm gian nhà c hin lên đ đ to cm nhn v s nghèo đói ca quê hng, ca đi riêng Nguyn
Khuyn nhng còn nghèo hn, kh hn, tm ti hn vi cm t thp le te. ã thp li còn le te! Tng nh
nm gian nhà chm đt đc. Phi chng đy là hình nh rt chân thc ca làng quê ông, mt vùng đng
bng chiêm trng cha ma đã úng, quanh nm đói nghèo? Cnh vn đp, vn nên th say lòng nhng cuc
sng thì lm lem, nghèo đói:

Nm gian nhà c thp le te
Ngõ ti đêm sâỐ đóm lp lòe
Nhà thp. Mt s ti. Li thêm ngõ ti, đêm sâu. Không gian càng ti đen, ngt ngt hn. Gi đêm ti mt
mùng, s lp lòe ca đom đóm không làm sáng lên không gian, không làm m lên. Ngc li cm giác ti
càng rn ngp hn, đc quánh li, đy ám nh. Phi nói rng, Nguyn Khuyn đã ri khi không gian tràn

đy ánh sáng, tràn đy màu sc đp đ ca thu đ tr v cm thng trc cnh sng, trc không gian
sng quen thuc quanh mình. c nhng vn th y, ta có cm giác Nguyn Khuyn nh nhói lòng trc
cnh y, trc hin thc tm ti y. Bài th vì th nhng ngot sang hng khác, không còn na s thnh
thi, th thái trc đt tri to vt. Th nhng:
Lng giỐ pht ph màỐ khói nht
Làm ao lóng lánh bóng trng loe.
Câu th không t trng, ch gi v trng nhng đ đ v đp y ngi toát, lung linh. Ta đã gp nhiu
hình nh v trng trong th, nht là th thu. ây là trng trong th Xuân Diu: Thnh thong nàng trng t
ngn ng - mt vng trng nh ngi con gái đy tâm trng ngn ng. Và đây là trng thu trong th Bác:
Trung thu trng sáng nh gng. Nó khác hn trng trong th Nguyn Khuyn. Trng không hin hình,
trng n mt, nhng mt ao vn soi đc bóng trng. Trng dát bc lên mt ao khin cho không gian lung
linh, lóng lánh đy ánh sáng. Sc trng, ánh trng nh loe dài, nh lan ta trên mt ao. T loe đc Nguyn
Khuyn s dng rt đt, to nên duyên riêng ca trng, ca câu th, to nên v đp riêng ca bài th.
Có th nói, bc tranh cnh thu  mi bài th là mt v riêng, mt nét đp riêng không hoà ln. Cùng vi
vic s dng ngôn ng ting Vit trong sáng, điêu luyn, Nguyn Khuyn đã góp nhng ting th hay,
Hocmai.vn – Website hc trc tuyn s 1 ti Vit Nam
Khóa hc: Ng vn 11 – thy Phm Hu Cng
Thu điu – Nguyn Khuyn

Tng đài t vn: 1900 58-58-12

- Trang | 22-


nhng bài th hp dn, đc đáo trong th thu. Có l him có mt tác gi nào có th đ li chùm th cùng đ
tài tài sng mãi, cun hút, giành đc s yêu mn mãi nh Nguyn Khuyn vi ba bài th mùa thu: Thu
điu, Thu m.Thu vnh. c bit không ch sáng to mi m trong th hin cnh thu, Nguyn Khuyn còn
đt du n riêng trong hình nh nhân vt tr tình. Tt c đu mang nét bun nhng mi bài th là mt v
riêng không ging nhau.  Thu điu, nhân vt tr tình dng nh chìm khut trong hình nh. Hin hin lên
trang th là con ngi vui thú “an bn lc đo”, vui cùng đin viên nhng kì thc đã th hn theo đt tri

thu hay ni nim gì ln khut t bao gi. Ta gi ôm cn nhng chng h chú tâm đn vic câu. Thu điu
vy mà điu hu nhng chng đc may may bn tâm. Cái còn li có chng ch là con ngi mang nng
tâm trng, tìm v vi thiên nhiên đt tri đ “thanh lc tâm hn”, đ tìm ch ngh trên chng đng đi. 
Thu m y li là ngi ung ru, say sa vi tâm s u ut, gi vào đó bao nhiêu ni nim không th nào
gii ta. Con mt đ hoe kia hn không phi là say ru. Có l đó là do khóc cho đi, cho kip ngi
chng? đng sau v ung ru đn say nhè, đng sau hình nh mt lão không vy cng đ hoe kia cha
đng bit bao nhiêu tâm trng, bao nhiêu ni nim.
Ri na,  Thu vnh li là con ngi mang tâm trng hoài nim xa xm.

My chùm trc giỐ hoa nm ngoái
Mt ting trên không ngng nc nào?
Tâm trng thng tht nh đang gi  phng nào nay sc tnh. Thi hng tràn v, vy mà chng th nào ct
bút: Ngh ra li thn vi ông ào. Thn vì l tài th cha bng hay thn v ni không có khí phách, chí khí
ca ào Tim? Có l là c hai nhng cn ct vn  phn sau. Phi chng đó cng là ni u un trong hai bài
th trên cha th nói ra. Cùng mt tâm trng, cùng mt ni lòng nhng mi ln mi khác, nhng nét v
riêng, nhng din mo riêng không hoà ln to là không ngng ngh. “Vn chng không cn đn nhng
ngi th khéo tay, làm theo mt vài kiu mu đa cho. Vn chng ch dung np nhng ngi bit đào
sâu, bit tìm tòi, khi nhng ngun cha ai khi, và sáng to nhng cái gì cha có” (Nam Cao). Mt tác
phm nh th tt s to nên mt lc đ đ nâng nó vt lên trên mi dp vùi ca đnh kin.
Tác phm vn hc thc s có giá tr khi nó nói tht, nói chân thành, xúc đng và nht là nói hay v mt v
đp, mt cnh, mt tình. S đòi hi ca vn chng là nghit ngã, là kht khe. Chng th mà Nguyn Bính
tng phi kêu lên:
Ai bo dính vào dỐyên bút mc.
SỐt đi mang ly s long đong.
Tác phm có giá tr trng tn cùng thi gian. Cùng vi nó, tên tui nhà vn, phong cách tác gi
sng mãi. Mi tác phm vn hc đích thc là mt đng lc thúc đy s phát trin ca dòng vn hc, ca
kiu sáng tác và c nn vn hc nói chung.
Có th nói, Nguyn Khuyn, bng tài nng và trái tim ngi ngh s, đã cm nhn và th hin tinh t
mùa thu vi sc v riêng, nên th và hp dn l lì. Nó đã đt đc nhng yêu cu chung đi vi bt kì tác
phm vn hc chân chính nào: “Th là hin thc, là cuc đi và còn là th na”. Cuc đi cng hng

Hocmai.vn – Website hc trc tuyn s 1 ti Vit Nam
Khóa hc: Ng vn 11 – thy Phm Hu Cng
Thu điu – Nguyn Khuyn

Tng đài t vn: 1900 58-58-12

- Trang | 23-


trong cái nhìn, cm quan ngi ngh s to nên vn cht liu làm thành tác phm. Cht h kt dính, nhào
nn nó chính là s liên tng, tng tng, s sáng to ca riêng thi s. Vì th chng mà ba bài th thu
cùng tên tui Nguyn Khuyn sng mãi? Thc t vn hc đt ra yêu cu bc thit cho mi nhà vn khi
bc chân vào làng vn là phi sng thc s mà đón nhn tinh lc cuc đi, đãi cát tìm vàng gia bin đi
rng ln, tinh luyn nên cht mui cuc đi t s kt hp nhun nhuyn gia khách quan hin thc và ch
quan nhà th, kt hp cuc đi vi trái tim giùa xúc cm, d ngân rung ca ngi sáng tác. ó không ch là
đòi hi vi cá nhân nhà th mà c vi dòng th, nn th.


Giáo viên:
Phm Hu Cng
Ngun:
Hocmai.vn

Hocmai.vn – Website hc trc tuyn s 1 ti Vit Nam


Tng đài t vn: 1900 58-58-12

-

5 LI ÍCH CA HC TRC TUYN

 Ngi hc ti nhà vi giáo viên ni ting.
 Ch đng la chn chng trình hc phù hp vi mc tiêu và nng lc.
 Hc mi lúc, mi ni.
 Tit kim thi gian đi li.
 Chi phí ch bng 20% so vi hc trc tip ti các trung tâm.

4 LÍ DO NÊN HC TI HOCMAI.VN
 Chng trình hc đc xây dng bi các chuyên gia giáo dc uy tín nht.
 i ng giáo viên hàng đu Vit Nam.
 Thành tích n tng nht: đã có hn 300 th khoa, á khoa và hn 10.000 tân sinh viên.
 Cam kt t vn hc tp trong sut quá trình hc.
CÁC CHNG TRÌNH HC CÓ TH HU ÍCH CHO BN








Là các khoá hc trang b toàn
b kin thc c bn theo
chng trình sách giáo khoa
(lp 10, 11, 12). Tp trung
vào mt s kin thc trng
tâm ca kì thi THPT quc gia.
Là các khóa hc trang b toàn

din kin thc theo cu trúc ca
kì thi THPT quc gia. Phù hp
vi hc sinh cn ôn luyn bài
bn.
Là các khóa hc tp trung vào
rèn phng pháp, luyn k
nng trc kì thi THPT quc
gia cho các hc sinh đã tri
qua quá trình ôn luyn tng
th.
Là nhóm các khóa hc tng
ôn nhm ti u đim s da
trên hc lc ti thi đim
trc kì thi THPT quc gia
1, 2 tháng.