Lý luận hình thái KT-XH trong sự nghiệp CNH-HĐH đất nước

Website: Email : Tel (: 0918.775.368
a. lời giới thiệu
Đề tài: lý luận hình thái kinh tế xã hội trong sự
nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nớc
Từ khi chủ nghĩa xã hội trên thế giới lâm vào thoái trào, chế độ xã hội
chủ nghĩa ở Liên Xô, Đông Âu sụp đổ, các thế lực đối nghịch của chủ nghĩa
Mác Lênin, của chủ nghĩa xã hội cũng có dịp vu cáo, xuyên tạc hòng bác bỏ
chủ nghĩa Mác Lênin. Trong đó lý luận hình thái kinh tế xã hội là một điều
lý luận bị công kích từ nhiều phía. Những con ngời cách mạng luôn phải
đấu tranh với các quan điểm thù địch nhằm bảo vệ sự đúng đắn của chủ
nghĩa Mác Lênin nói chung và lý luận Mác về hình thái kinh tế xã hội nói
riêng.
Việt Nam là một trong bốn nớc còn tồn tại của hệ thống chủ nghĩa xã
hội trớc kia nhng Việt Nam luôn đi theo con đờng mà mình đã lựa chọn,
luôn xây dựng và bảo vệ những gì mà mình đã lựa chọn, luôn xây dựng và
bảo vệ những gì mà mình đã có dới sự lãnh đạo của Đảng và nhà nớc đi
theo con đờng mà Đảng và Bác Hồ đã lựa chọn. Vấn đề là một nớc nghèo
nàn, lạc hậu, nền kinh tế thấp kém, lại còn bị bọn thực dân rồi đế quốc đàn
áp bóc lột, nớc ta đã và đang dần dần từng bớc đi lên và phát triển kinh tế d-
ới sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng cộng sản Việt Nam. Hiện nay trên thế
giới đang diễn ra cuộc chạy đua phát triển kinh tế sôi động, các nớc nhanh
chóng thực hiện các chính sách kinh tế nhằm đa kinh tế phát triển trong đó
con đờng mà các nớc đã và đang lựa chọn là thực hiện công nghiệp hoá,
hiện đại hoá. Thực tế lịch sử đã chứng minh rằng phát triển kinh tế là quy
luật khách quan của tồn tại và phát triển loài ngời, và bất cứ ở giai đoạn
nào, ở bất kỳ đất nớc nào không loại trừ các nớc giàu mạnh về kinh tế suy
đến cùng đều đợc bắt đầu và quyết định phát triển kinh tế nghĩa là phải bắt
đầu từ phơng thức sản xuất . Vấn đề khác nhau giữa các nớc là ở phơng h-
ớng, mục tiêu, nội dung và cách phát triển. Mỗi phơng thức sản xuất nhất
định đều có cơ sở vật chất kỹ thuật tơng ứng. Cơ sở vật chất kỹ thuật của
một xã hội tồn tại trong phạm vi các quan hệ sản xuất nhất định nên nó

1
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
mang dấu ấn và chịu sự tác động của các quan hệ sản xuất trong việc tổ
chức quá trình công nghệ. Trong cơ cấu xã hội khái niệm cơ sở vật chất kỹ
thuật gắn bó chặt chẽ với các hình thức xã hội của nó. Để có cơ sở vật chất
kỹ thuật nh vậy các nớc đang phát triển cần phải tiến hành công nghiệp hoá.
Nớc ta thuộc vào nhóm đang phát triển, là một trong những nớc nghèo nhất
thế giới, nông nghiệp lạc hậu còn cha phát triển xã hội truyền thống đổi
sang xã hội văn minh công nghiệp. Do đó khách quan phải tiến hành công
nghiệp hoá, hiện đại hoá là nội dung, phơng thức là con đờng phát triển
nhanh có hiệu quả. Đối với nớc ta quá trình công nghiệp hoá còn gắn chặt
với hiện đại hoá, nó làm cho xã hội chuyển từ xã hội truyền thống sang xã
hội hiện đại làm biến đổi cơ bản bộ mặt của xã hội trên tất cả các lĩnh vực
kinh tế, xã hội, chính trị công nghiệp hoá, hiện đại hoá là con đ ờng củng
cố độc lập dân tộc, khắc phục lạc hậu, đói nghèo là quy luật khách quan
trong tiến trình phát triển của đất nớc tạo ra một cơ sở vật chất kỹ thuật hiện
đại, bảo đảm cho sự tăng trởng kinh tế nâng cao đời sống vấn đề và văn hoá
của nhân dân. Chúng ta cần biết rằng khi hình thành quan niệm duy vật về
lịch sử, các nhà sáng lập chủ nghĩa Mác đã khẳng định tiến trình phát triển
lịch sử của xã hội loài ngời là sự thay thế hình thái kinh tế xã hội cũ bằng
hình thái kinh tế xã hội mới cao hơn. Việc vận dụng học thuyết hình thái
kinh tế xã hội để xác định con đờng quá độ lên chủ nghĩa xã hội và công
cuộc cuộc đổi mới ở nớc ta đã đang nảy sinh nhiều vấn đề mới, đòi hỏi
chúng ta phải biết vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác Lênin nói chung và học
thuyết hình thái kinh tế xã hội nói riêng để tiếp tục làm sáng tỏ con đờng đi
lên của chủ nghĩa xã hội ở nớc ta và thực hiện thắng lợi các nhiệm vụ của
cách mạng Việt Nam.
Sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nớc là một vấn đề quan
trọng cần phải thực hiện một cách đúng đắn nhanh chóng để đặt tới một nền
kinh tế phát triển mạnh xã hội ổn định, một xã hội có trình độ khoa học

ngày càng cao, hiện đại. Muốn thế chúng ta cần thay đổi hình thái kinh tế
xã hội, cụ thể hơn chúng ta cần phải thay đổi quan hệ sản xuất, lực lợng sản
xuất và phơng thức sản xuất bởi vì lực lợng sản xuất là nền tảng vật chất kỹ
2
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
thuật của mỗi hình thái kinh tế xã hội. Sự hình thành và phát triển của mỗi
hình thái kinh tế xã hội xét đến cùng là do lực lợng sản xuất quyết định.
Lực lợng sản xuất phát triển qua các hình thái kinh tế xã hội nối tiếp nhau
từ thấp lên cao thể hiện tính liên tục trong sự phát triển của xã hội loài ngời.
Từ quan hệ sản xuất dẫn tới các mối quan hệ khác trong xã hội từ đó tạo
nên xã hội và quy luật xã hội. Mỗi hình thái kinh tế xã hội lại có một kiểu
qqh sản xuất của nó tơng ứng với một trình độ nhất định của lực lợng sản
xuất. Trong dự thảo báo cáo chính trị Đại hội IX xác định: Đẩy mạnh công
nghiệp hoá, hiện đại hoá, xây dựng nền kinh tế độc lập tự chủ, đa nớc ta trở
thành một nớc công nghiệp; u tiên phát triển lực lợng sản xuất, đồng thời
xây dựng quan hệ sản xuất phù hợp theo định hớng xã hội chủ nghĩa, phát
huy cao độ nội lực của dân tộc gắn với vận dụng mọi nguồn lực bên ngoài
và chủ động hội nhập kinh tế quốc tế để phát triển nhanh có hiệu quả bền
vững Do đó chúng ta cần nghiên cứu lý luận hình thái kinh tế xã hội với sự
nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá ở Việt Nam hiện nay đêr thấy rõ đợc
thực trạng của vấn đề đó.
3
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
b. Nội dung chính
1, Cơ sở lý luận
Hình thái kinh tế xã hội là một phạm trù của nghĩa duy vật lịch sử
đáng để chủ nghĩa xã hội ở từng giai đoạn phát triển lịch sử nhất định với
những quan hệ sản xuất của nó thích ứng với lực lợng sản xuất ở một trình
độ nhất định và với một kiến trúc thợng tầng đợc xây dựng lên trên những
quan hệ sản xuất đó. Học thuyết Mac Lê nin về hình thái kinh tế xã hội

vạch rõ kết cấu cơ bản và phổ biến của mọi xã hội, quy luật vận động và
phát triển tất yếu của xã hội. Xã hội không phải là tổng số những hiện tợng,
sự kiện rời rạc, những cơ cấu phức tạp trong đó có những mặt cơ bản nhất là
lực lợng sản xuất, quan hệ sản xuất và kiến thức thợng tầng. Mọi mặt đó có
vai trò nhất định và tác động đến các mặt khác tạo nên sự vận động của cơ
thể xã hội. Chính toàn vẹn đó đợc phản ánh bằng khái niệm hình thái kinh
tế xã hội.
Tìm hiểu về học thuyết Mac-Lê nin và hình thái kinh tế xã hội chúng
ta phải xét trên quan điểm của chủ nghĩa duy vật về nguồn gốc động lực của
sự vật, xét đến sự vận động phát triển của thế giới, nó đòi hỏi phải xem xét
các sự vật, hiện tợng trong sự tác động qua lại ảnh hởng lẫn nhau giữa
chúng trong sự vận động phát triển, đó là quy luật và phát triển của sự
thống nhất hay đấu tranh trong xã hội. Sự tác động qua lại của các mặt đối
lập, trực tiếp sự đấu tranh của các mặt đối lập thờng xuyên trong các mặt
đối lập dẫn đến chuyển hoá lên những hình thức cao hơn. Lê nin đã từng
nói: Phát triển là cuộc đấu tranh của các mặt đối lập. Mọi sự vật còn là
một thể thống nhất của chất lợng . Sự thống nhất giữa chất và lợng là thống
nhất của 2 mặt đối lập, chất là mật độ tơng đối ổn định là mặt biến động
hơn. Đó là quy luật chuyển hoá từ những thay đổi về lợng và chất. Còn
trong quy luật phủ định của phủ định Mác đã nghiên cứu lý luận hình thái
kinh tế xã hội dựa trên kết quả nghiên cứu lý luận và tổng kết quá trình lịch
sử. Mác đã nêu ra quan điểm duy vật và lịch sử về hình thái học thuyết về
hình thái kinh tế xã hội. Sự sản xuất xã hội là hoạt động đặc trng riêng của
4
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
con ngời và xã hội loài ngời. Quá trình sản xuất vật chất là cơ sở nền tảng
cho sự tồn tại và phát triển xã hội, sản xuất vật chất quy định và quyết định
đến toàn bộ đời sống xã hội. Học thuyết Mác Lê nin về hình thái kinh tế xã
hội vạch rõ kết cấu cơ bản và phổ biến của mọi xã hội quy luật vận động và
phát triển tất yếu của xã hội. Nh vậy muốn thay đổi xã hội nâng cao xã hội

và trớc hết phải tác động vào chính nền kinh tế xây dựng tác động đến hình
thái kinh tế xã hội cụ thể hơn là thay đổi nâng cao hơn đối với lực l ợng sản
xuất, quan hệ sản xuất, cơ sở hạ tầng và kiến trúc thợng tầng. Mac đã nêu
một t tởng rất quan trọng về vai trò của lực lợng sản xuất trong việc thay
đổi các quan hệ xã hội. Mác việt: Những quan hệ xã hội đều gắn liền mật
thiết với những lực lợng sản xuất . Do có đợc những lực lợng sản xuất mới
loài ngời thay đổi phơng thức sản xuất của mình và do thay đổi phơng thức
sản xuất cách kiếm sống của mình, loài ngời thay đổi tất cả những quan hệ
xã hội của mình. Cái cố xay quay bằng tay đa lại xã hội có lãnh chúa ,cái
cối xay chạy bằng hơn nớc đa lại xã hội có nhà t bản công nghiệp. Nh vậy
theo Mác lực lợng sản xuất xét đến cùng đóng vai trò quyết định trong việc
thay đổi phơng thức sản xuất, dẫn đến thay đổi toàn bộ các quan hệ xã hội
và thay đổi một chế độ xã hội mà về sau Mác gọi là hình thái kinh tế xã hội.
Lịch sử phát triển của xã hội đã trải qua nhiều giai đoạn nối tiếp nhau từ
thấp đến cao. Tơng ứng với mỗi giai đoạn là một hình thái kinh tế xã hội. Sự
vận động thay thế nhau của các hình thái kinh tế xã hội trong lịch sử đều do
tác động của các quy luật khách quan đó là quá trình lịch sử tự nhiên của xã
hội. Mác viết: Tôi coi sự phát triển của những hình thái kinh tế xã hội là
một quá trình lịch sử tự nhiên. Trong các quy luật khách quan cho phối sự
vận động phát triển của các hình thái kinh tế xã hội thì quy luật về sự phù
hợp của quan hệ sản xuất với tính chất và trình độ của lực lợng sản xuất có
vai trò quyết định nhất. Lực lợng sản xuất một mặt của phơng thức sản xuất
là yếu tố bảo đảm tính kế thừa trong sự phát triển tiến lên của xã hội, quy
định khuynh hớng phát triển từ thấp đến cao. Quan hệ sản xuất là mặt thứ
hai của phơng thức sản xuất biểu hiện tính gián đoạn trong sự phát triển của
lịch sử nhân loại. Theo quan điểm của Lê nin thì ông đã quy những quan
5
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
hệ xã hội về các quan hệ sản xuất quy những quan hệ sản xuất vào những
trình độ của lực lợng sản xuất từ đó giải thích đa sự vận động của các hình

thái xã hội. Bởi vì, những quan hệ sản xuất bao giớ cũng tồn tại trân một
trình độ nhất định của lực lợng sản xuất. Hai mặt này thống nhất thành ph-
ơng thức sản xuất và hợp thành nền tảng vật chất của mọi hình thái kinh tế
xã hội. Phép biện chứng của lực lợng sản xuất và quan hệ sản xuất xét cho
cùng là động lực thúc đẩy sự vận động, phát triển của xã hội và đa sự
chuyển biến từ hình thái kinh tế xã hội này sang hình thái kinh tế xã hội
khác cao hơn. Những ý kiến của Lê nin về sự phân tích chủ nghĩa t bản mà
Mác đã tiến hành trong bộ t bản chính sách ý nghĩa đặc biệt đối với việc
vạch ra cấu trúc toàn diện của hình thái kinh tế xã hội nh là sự thống nhất
giữa cơ sở hạ tầng với kiến trúc thợng tầng. Lê nin cho rằng trong khi phân
tích hình thái kinh tế xã hội t bản chủ nghĩa Mác đã tập trung vào quan hệ
sản xuất: Nhng điều chủ yếu là ở chỗ Mác không thoả mãn với cái sờn đó,
không chỉ dừng lại ở cái lý luận kinh tế hiểu theo nghĩa thông thờng là ở
chỗ tuy rằng Mác chỉ dùng độc có những quan hệ sản xuất để giải thích cơ
cấu và sự phát triển của một hình thái xã hội nhất định. Song ở mọi nơi, mọi
lúc, ông đều phân tích những kiến trúc thợng tầng tơng ứng với những quan
hệ sản xuất ấy. Bộ T bản, sở dĩ đợc hoan ngênh nhiệt liệt chính là vì cuốn
sách đó đã vạch ra cho độc giả thấy rằng toàn bộ hình thái xã hội t bản chủ
nghĩa là một cái gì sinh động với những khía cạnh của đời sống hàng ngày.
Với những biểu hiện xã hội cụ thể của sự đối kháng giai cấp vốn có của
những quan hệ sản xuất, với cái kiến trúc thợng tầng chính trị t sản đang
bảo vệ sự thống trị của giai cấp t sản đang bảo vệ sự thống nhất của giai cấp
t bản, với những ý niệm t sản về tự do bình đẳng với những quan hệ gia
đình t bản. Mác đã trình bày rất logic ở trong cuốn Góp phần phê phán
khoa kinh tế chính trị viết năm 1859 rằng: Trong sự sản xuất xã hội ra
đời sống của mình con ngời có những quan hệ nhất định, tất yếu, không
thuỳ thuộc vào ý muốn của họ tức những quan hệ sản xuất, những quan hệ
này phù hợp, với mọi trình độ phát triển nhất định của của các lực lợng sản
xuất vật chất của họ. Toàn bộ những quan hệ sản xuất ấy hợp thành cơ cấu
6

Website: Email : Tel (: 0918.775.368
kinh tế của xã hội, tức là các cơ sở hiện thực trên đó dựng lên một kiến trúc
thợng tầng pháp lý và chính trị và những hình thái ý thức xã hội nhất định
hởng ứng với cơ sở hiện thực đó. Về sau bằng một công thức ngắn gọn
Ănghen đã tóm tắt quan niệm về hình thái kinh tế xã hội nh sau: trong
mỗi thời đại lịch sử phng thức chủ yếu của sản xuất kinh tế và trao đổi,
cùng với cơ cấu xã hội do phơng thức đó quyết định, đã cấu thành cơ sở cho
lịch sử chính trị của thời đại và lịch sử của sự phát triển trí tuệ thời đại, các
cơ sở mà chỉ có xuất phát từ đó mới cất nghĩa đợc lịch sử của sự phát triển
trí tuệ thời đại, cái cơ sở và chỉ có xuất phát từ trí tuệ thời đại, các cơ sở mà
chỉ có xuất phát từ đó mới cắt nghĩa đợc lịch sử. Lịch sử chứng tỏ rằng,
các hình thái xã hội ngay cùng một kiểu cũng không khi nào đợc thể hiện d-
ới hình thức nh sau. Mác viết : cùng một cơ sở kinh tế đó xét về mặt những
điều kiện chủ yếu của nó-nhng do có những tình hình khác nhau về mặt
kinh nghiệm, do những điều kiện tự nhiên, do những quan hệ chủng tộc do
những ảnh hởng lịch sử từ ngoài vào,.. nên lại có biểu hiện ra dới không
biết bao nhiêu là biến thể và màu sắc mà ngời ta chỉ có thể hiểu đợc nhờ
phân tích những tình hình nhất định do kinh nghiệm đem lại . Học thuyết
Mác về hình thái kinh tế xã hội nhấn mạnh vai trò quyết định xét đến
cung cầu của nhân tố kinh tế, song không bao giờ coi kinh tế là nhân tố
quyết định duy nhất trong lịch sử. Ăng ghen viết: Theo quan điểm duy vật
lịch sử, nhân tố quyết định trong lịch sử xét đến cùng là sự sản xuất và tái
sản xuất ra đời sống hiện thực. Cả Mác lẫn tôi cha bao giờ khẳng định gì
hơn thế Do đó nếu có ai xuyên tạc câu đó khiến cho nó có nghĩa là nhân
tố kinh tế là nhân tố quyết định duy nhất thì nh vậy là họ đã biến câu đó
thành một câu trống rỗng, triều tợng về nghĩa. Tình hình kinh tế là cơ sở,
nhng mọi yếu tố khác của thợng tầng kiến trúc cũng đều ảnh h ởng đến
quá trình của những cuộc đấu tranh lịch sử và trong nhiều trờng hợp lại
chiếm u thết trong việc quyết định hình thức của những cuộc đấu tranh đó.
Căn cứ vào những t tởng của các nhà kinh điển và thực tiễn, chúng ta có thể

xác định hình thái kinh tế xã hội luôn gắn liền với sự phát triển của xã hội
muốn đẩy mạnh nền kinh tế của một xã hội ta cần tác động thay đổi hình
7
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
thái kinh tế xã hội. Muốn thay đổi hình thái KTXH chúng ta cần hiểu rõ
học thuyết Mác về hình thái KTXH nó là một cuộc cách mạng trong toàn bộ
quan niệm về lịch sử xã hội. Mác cho rằng hoạt động thực tiễn của con ngời
dới tác động của các quy luật khách quan, Mác đã làm nổi bật lại những
quan hệ xã hội vật chất, tức là những quan hệ hình thái mà không thông qua
ý thức của con ngời. Đó là những quan hệ sản xuất và Mác coi là những
quan hệ cơ bản, ban đầu và quyết định tất cả mọi quan hệ khác. Bằng cách
này, chủ nghĩa duy vật cung cấp cho khoa học xã hội một tiêu chuẩn hoàn
toàn khách quan, từ những phức tạp trong hiện tợng xã hội. Nh vậy học
thuyết Mác về hình thái kinh tế xã hội là cơ sở phơng pháp luận của sự phân
tích khoa học về xã hội là hòn đá tảng của khoa học xã hội. Ngày nay thực
tiễn lịch sử và kiến thức về lịch sử của nhân loại có nhiều bổ sung và phát
triển mới, nhng những cơ sở khoa học mà quan niệm duy vật về lịch sử đa
đem đến cho khoa học xã hội thì vẫn giữ nguyên giá trị. Giá trị không thể
bác bỏ của học thuyết hình thái kinh tế xã hội chẳng những ở tính khoa học
mà còn ở tính cách mạng, học thuyết này chỉ ra những mâu thuẫn bên trong
và chính sự vận động của mâu thuẫn này cuối cùng cũng dẫn đến sự chuyển
hoá từ một hình thái này sang một hình thái khác, từ một một trật tự quan
hệ xã hội này sang một trật tự quan hệ xã hội khác. Gần đây, trớc những
thành tựu kỳ diệu của khoa học và công nghệ , lại trong điều kiện chế độ xã
hội chủ nghĩa ở nhiều nớc bị sụp đổ, khuynh hớng tuyệt đối hoá cách tiếp
cận theo nền văn minh tăng lên nhằm hạ thấp, thậm chí loại bỏ cách tiếp
cận hình thức KTXH. Họ cho rằng lý luận về hình thái đang mất đi cả ý
nghĩa nhận thức /////////////. Vì thế nói không thể áp dujg vào bức tranh thế
giới hiện đại. Đó là một kết luận không có cơ sở và bản thân phơng pháp
tiếp cận hình thái của Mác không hề giới hạn mình chỉ trong phạm vi một

nền văn minh nhất định và nó luôn đánh giá cao vai trò cách mạng của lực
lợng sản xuất và công nghệ, tức là vai trò của những trình độ văn minh vật
chất. Học thuyết Mác về hình thái kinh tế xã hội luôn là quan niệm duy
nhất khoa học và cách mạng để phân tích lịch sử và nhận thức các vấn đề xã
hội. Trong quá trình lịch sử tự nhiên của sự phát triển xã hội chẳng những
8