QUẢN LÝ DI SẢN KIẾN TRÚC ĐÔ THỊ ĐỀ TÀI DI TÍCH LỊCH SỬ VĂN HÓA ĐÌNH HIỆP NINH TỈNH TÂY NINH

BẢO TỒN VÀ TRÙNG TU DI TÍCH GVHD: THS. TRẦN ĐỨC PHI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÔN ĐỨC THẮNG
KHOA KỸ THUẬT CÔNG TRÌNH
QUẢN LÝ DI SẢN KIẾN
TRÚC ĐÔ THỊ

ĐỀ TÀI: DI TÍCH LỊCH SỬ VĂN HÓA ĐÌNH
HIỆP NINH_TỈNH TÂY NINH
GVHD: TH.S.KTS TRẦN ĐỨC PHI
SVTH: NGUYỄN HOÀNG PHÚC_071762C
LỚP: 07QH1D
TPHCM, THÁNG 05 - 2011
NGUYỄN HOÀNG PHÚC_071762C 1
BẢO TỒN VÀ TRÙNG TU DI TÍCH GVHD: THS. TRẦN ĐỨC PHI
DI TÍCH LỊCH SỬ VĂN HÓA ĐÌNH HIỆP
NINH_TỈNH TÂY NINH
I. Giới thiệu chung
1.Vị trí
Đình Hiệp Ninh nằm sát quốc lộ 22B thuộc khu
phố 4, phường 2, TX Tây Ninh, tỉnh Tây Ninh. Đình
thờ những người có công khai phá vùng đất Tân Ninh
xưa, là 1 trong 2 huyện thuộc phủ Tây Ninh dưới thời
vua Minh Mạng.
2.Lịch sử
Đình được xây dựng vào khoảng năm 1880, đến
nay đã trải qua nhiều lần trùng tu, sửa chữa. Năm
Khải Định năm thứ 2, ngày 18/3/1917, đình được sắc
phong Thành hoàng bổn cảnh. Năm 1943, đình được
xây thêm cổng chính.
3.Kiến trúc
Nội thất đình kiến trúc gỗ với trên 50 cột tròn và

vuông, 30cm. Toàn bộ nội thất được bố cục hài hòa
theo nghi thức đình thần toát lên sự lộng lẫy, uy nghi,
nhưng cũng rất gần gũi với đời thường với hai màu sắc
chủ đạo là vàng và đỏ của sơn son thếp vàng. Ngoài sự
NGUYỄN HOÀNG PHÚC_071762C 2
BẢO TỒN VÀ TRÙNG TU DI TÍCH GVHD: THS. TRẦN ĐỨC PHI
bề thế của kiến trúc, đình còn lưu giữ nguyên vẹn các
vật thờ cúng quý hiếm như: Nghi thờ, kiệu sắc phong,
chín bức hoành phi đại tự, mười hai bộ liễn đối … có
nội dung đều ca tụng công đức của các vị được thờ
trong đình.
Đình Hiệp Ninh là một công trình kiến trúc cổ được
xây dựng cách nay trên 100 năm, còn lưu giữ nhiều công
trình nghệ thuật điêu khắc tinh xảo với nghệ thuật chạm
nổi, chạm thủy, sơn son, thếp vàng tinh xảo với trình độ
tạo tác mỹ thuật cao, lưu dấu lại tài hoa của ông cha ta khi
xây dựng công trình này. Đình đã được công nhận là di
tích lịch sử văn hoá năm 1990.
Nói tóm lại, đình Hiệp Ninh có thể được coi như
một hình mẫu chuẩn về cấu trúc của đình Nam bộ. Chỉ
nhìn từ ngoài thôi đã thấy một kiến trúc chững chạc và
bề thế, có tỷ lệ hài hoà giữa các tấm đắp, phù điêu
trang trọng ở mặt tiền đình. Hai bên là hai gác một lầu
cũng thật ưa nhìn với những vòm cong nhẹ dịu dàng,
với mái ngói âm dương tạo hình bánh ít và hàng lan
can con tiện. Nhô lên phía trên, sau các trang trí mặt
tiền là ba lớp mái ngói âm dương đã sẫm màu nâu đen.
NGUYỄN HOÀNG PHÚC_071762C 3
BẢO TỒN VÀ TRÙNG TU DI TÍCH GVHD: THS. TRẦN ĐỨC PHI
Chỉ thấy đôi chỗ ánh lên màu men xanh trên những

trang trí gốm sứ đặt ở các bờ nóc và đuôi mái. Đấy là
rồng chầu mặt trời, những vị bát tiên, những đôi cá
chép quẫy đuôi như muốn hoá rồng và những đôi nghê
(có nơi còn gọi là đôi sấu đá). Đi theo con đường bên
hông phải của đình, ta sẽ còn nhận rõ hơn ba bộ mái
ngói hình bánh ít, lớp trước lớp sau theo kiểu “trùng
thềm điệp ốc” (nghĩa là cùng một nền nhưng nhiều lớp
mái). Hai lớp trước của gian võ ca và chính điện giáp
nhau. Lớp mái hậu đình tách một khoảng ra sau. Và
nối giữa hai phần ấy còn có một mái ngói thấp hơn,
cũng ngói âm dương nhưng chỉ có hai tấm mái tụ về
đỉnh nóc. Trên ấy là những hoa văn bằng xi măng đắp
hình giản dị nhưng xinh xắn. Đây chính là hai mái nhà
cầu nối, ôm choàng lấy chiếc sân trời mà người Hoa
thường gọi là sân thiên tĩnh. Giữa sân trời ấy có một
hồ nước với hòn non bộ ở bên trong.
Nhiều ngôi đình chùa ở Tây Ninh cũng có kiểu
kiến trúc tương tự, như ở các đình An Tịnh, Thái
Bình, Gia Lộc Sự “độc nhất vô nhị” ở kiến trúc
đình Hiệp Ninh là kho tàng điêu khắc gỗ quý giá.
Đấy là những đôi liễn đối mặt cong được tách ra từ
nguyên một thân cây gỗ lớn, dài bằng thân cột sơn
son hoặc sơn then thếp vàng theo nghệ thuật cổ
NGUYỄN HOÀNG PHÚC_071762C 4
BẢO TỒN VÀ TRÙNG TU DI TÍCH GVHD: THS. TRẦN ĐỨC PHI
truyền. Phần nhiều số liễn đối này được làm từ những
năm 20 của thế kỷ 20, trải gần 100 năm vẫn óng ánh
màu đỏ, đen, vàng của chất liệu sơn ta huyền hoặc,
hay óng ả màu son. Đấy là những bộ cửa võng (bao
lam) với nghệ thuật chạm thủng cầu kỳ các hình

tượng người, tứ linh, hoa trái đặc biệt sống động và
tinh xảo. Tiếc rằng, cùng với sự tàn phá của thời gian
và cả những bàng quan của con người thời hiện đại
đã làm cho kiệt tác kiến trúc và điêu khắc này trở nên
gần như hoang phế
Hậu đình dột nát đã từ lâu nên chỉ chờ có dịp là
sụm xuống. Một ngày của vài năm trước, đến cả bức
bình phong xây tường đôi có trụ gạch hẳn hoi cũng bị
một cơn mưa giông quật đổ, kéo theo hai cổng phụ.
Là di tích quốc gia, nên đình cũng đã có đôi lần được
đầu tư chống xuống cấp, lần cao nhất được 50 triệu
đồng, chỉ vừa vặn xây được phần bó hè bao quanh tứ
phía ngôi đình.
II. Quá trình trùng tu
NGUYỄN HOÀNG PHÚC_071762C 5
BẢO TỒN VÀ TRÙNG TU DI TÍCH GVHD: THS. TRẦN ĐỨC PHI
Có mặt tại đình Hiệp Ninh một ngày giữa tháng 6, sau
khi trời đất Tây Ninh đã có vài trận mưa đầu mùa xối
xả. Nghĩa là đã qua trọn một mùa khô dài hơn 6 tháng
trời. Ngày chủ nhật nhưng vẫn có 5 - 6 người thợ đang
cắm cúi trên những đống gỗ cột kèo cũ cần gia cố.
Ngôi chính đình lúc này đã được dỡ xuống phần ngói
cũ cùng với rui mè. Lô xô dàn giáo giữa lòng nhà, trên
đó vẫn có một anh thợ kiên nhẫn dùng máy cầm tay
mài từng cây xiên cũ. Ở phần nhà ngôi võ ca, tiến độ
thi công có vẻ khẩn trương hơn với những bộ cột, kèo,
xiên, trính đã được phục chế nửa chừng nên đã lấy lại
được màu nâu bóng trên từng kết cấu gỗ. Mái chưa lợp
lại nên được thay thế bằng bạt nilon để che tạm nắng
mưa. Ngôi hậu đình tương tự như gian chính điện, đã

được dỡ bung ra phần mái. Nhiều cây cột cũng đã
được hạ xuống để “khám” xem cần phục chế hoặc
thay thế mới. Là do mái hậu đình đã tàn tạ từ lâu, nên
kết cấu gỗ của gian này bị hư hại nặng, phải làm lại
nhiều phần mới. Vậy mà hai bức tường góc nhà, dù đã
bị nứt toác vẫn không được dỡ ra xây lại.
Các anh thợ giải thích: - Bên thiết kế buộc phải
giữ nguyên, kể cả từng phần tường gạch cũ chỉ được
gia cố chứ không cho đập đi xây lại. Xem kỹ loại gạch
xây, cỡ gạch 11 x 22cm, chắc cũng chỉ là tường mới
xây trong những lần tu sửa về sau, không phải là bản
gốc từ thời gian đầu lập đình vào cuối thế kỷ 19. Vậy
mà vẫn phải giữ, đủ biết những người có trách nhiệm
với công trình này đã thận trọng đến mức nào! Củng
NGUYỄN HOÀNG PHÚC_071762C 6
BẢO TỒN VÀ TRÙNG TU DI TÍCH GVHD: THS. TRẦN ĐỨC PHI
cố thêm cho nhận định bước đầu này là những vật
trang trí bằng gốm sứ được đặt làm ở trong chiếc hồ
cạn của sân Thiên tĩnh. Đấy là những bộ lưỡng long
chầu nhật, chim phượng và những đôi cá chép quẫy
đuôi, sấu đá… vốn được ngự trên đỉnh và các bờ nóc
mái. Và còn sót lại cả một “bà tiên” đứng mủm mỉm
cười, nhìn ngắm một con chim sẻ đang vờn trên một
cành hoa. Trò chuyện với nhóm thợ, còn được biết
thêm là những điêu khắc quý giá như liễn đối, bao
lam, tủ thờ, ngai thần sơn son thếp vàng đều đã được
chuyển về xưởng chính của công ty ở TP. Hồ Chí
Minh phục chế, nhằm đảm bảo đúng quy trình kỹ
thuật. Còn ở đây, các anh chỉ lo phần “xương cốt”, bao
gồm toàn bộ cấu trúc gỗ của đình.

Vâng! Bấy nhiêu đó thôi cũng đã kỳ công lắm rồi, nếu
nhìn kỹ từng việc các anh đang thực hiện. Thận trọng
chèn chống, rồi dỡ xuống từng cây xiên, trính, cột kèo
và sau đó là từng viên ngói âm dương cũ kỹ. Cột hư
hại nặng phải được thay bằng cột mới. Cột của đình lại
toàn là thứ cây sao, gõ lớn đến nay khó tìm trong
nước, phải nhập khẩu rồi gia công theo đúng mẫu hình
cũ. Còn may là đa số cột cây kết cấu đình chỉ hư hại
một phần. Những cây này được dỡ xuống, “thăm
khám” kỹ càng để tìm ra từng khuyết tật. Để rồi chúng
lại được chắp nối, hàn gắn bằng cả tay nghề kinh
nghiệm lâu năm với những vật liệu tốt nhất, đảm bảo
cho cấu kiện phục hồi bền chắc vừa trở lại nguyên
hình bản gốc như xưa. Được biết thêm, các anh đều là
NGUYỄN HOÀNG PHÚC_071762C 7
BẢO TỒN VÀ TRÙNG TU DI TÍCH GVHD: THS. TRẦN ĐỨC PHI
những thợ của các làng nghề nổi tiếng ngoài Bắc. Họ
cũng “khăn gói” đi làm ăn khắp nước với tay nghề
chuyên phục chế những nhà xưa.
Nhưng, dẫu sao cũng phải thừa nhận một thực tế là
tiến độ công trình quá chậm. Mà lại đã tới mùa mưa.
Dưới những tấm bạt mong manh che tạm kia, công
việc trong những ngày tới đây hẳn sẽ khó bội phần.
Mặc dù hiện đang là mùa mưa, những cơn mưa
lớn với gió mạnh đã gây nhiều khó khăn cho công tác
trùng tu và bảo quản các hiện vật thờ cúng và trang trí
trong Đình nhưng tất cả các công nhân viên quản lý và
thi công vẫn luôn làm việc với tinh thần trách nhiệm
cao. Công trình không những chứa đựng những giá trị
lịch sử văn hóa mà còn là sự thể hiện long biết ơn sâu

sắc của người dân Tây Ninh đối với những người đã
có công khai phá nên vùng đất Tây Ninh xưa.
Để đảm bảo điều kiện tốt nhất cho việc phục chế các
hiện vật trong Đình, Xí nghiệp HACOMY đã kê khai
các hiện vật trước sự giám sát của Sở Văn hóa Tỉnh
Tây Ninh và tiến hành đưa hiện vật về xưởng chính tại
Tp.HCM để phục chế đúng theo quy trình nghiêm ngặt
đã đặt ra. Hiện công trình đang bước vào giai đoạn lắp
ráp mái và lợp ngói âm dương, phục chế hoàn toàn
phần cổng đã bị đổ ở phía trước Đình, hoàn thành việc
tu bổ, phục chế Lầu Chiêng và Lầu Trống. Toàn bộ
công trình sẽ được hoàn thành trong cuối năm nay.
NGUYỄN HOÀNG PHÚC_071762C 8
BẢO TỒN VÀ TRÙNG TU DI TÍCH GVHD: THS. TRẦN ĐỨC PHI
Thế nhưng, điều thú vị nhất ở cuộc trùng tu đình
Hiệp Ninh lần này- suốt trong năm 2010, nếu nhìn từ
bên ngoài thì đấy là mái ngói. Tất cả các mái đều lợp
ngói âm dương, loại hình lợp ngói cổ điển nhất của cư
dân Nam bộ. Viên ngói gần vuông vức, chiều thẳng
22,3cm, chiều cong dài 23,5cm được uốn cong như
một mảnh trăng liềm.
Trong quá trình trùng tu thì phải mua thêm
60.000 viên ngói âm dương cũ của các chùa trong,
ngoài Thị xã. Phần của đình còn tận dụng được 30.000
viên. Vậy là tổng cộng có 90.000 viên ngói để lợp
đình, 90.000 cái thương cái nhớ của những người yêu
nhau, chứ không phải là vô hạn độ. Mà cái sự lợp bằng
ngói cũ, mới nhiêu khê và phức tạp làm sao! Phải cọ
rửa từng viên, tuyển lựa từng viên, kẻo lợp lên mà bị
dột thì phải mất bao nhiêu công làm lại.

Đình Hiệp Ninh là kiến trúc cổ đầu tiên được xây
dựng phục hồi một cách quy mô và căn bản ở Tây
Ninh với kinh phí đầu tư trên 4 tỉ đồng. Trong quá
trình trùng tu phải giữ được phần lớn những cấu trúc,
vật liệu của di tích, đặc biệt là các tác phẩm điêu khắc
có trong kết cấu ngôi đình. Bên cạnh đó tiến hành gia
cố làm chắc bền để kéo dài tuổi thọ công trình hàng
chục, hàng trăm năm nữa.
Trải qua bao biến cố thăng trầm của lịch sử, sự
khắc nghiệt của khí hậu ở vùng đất Tây Ninh, ngôi
Đình đã bị xuống cấp nghiêm trọng. Nhưng với năng
NGUYỄN HOÀNG PHÚC_071762C 9
BẢO TỒN VÀ TRÙNG TU DI TÍCH GVHD: THS. TRẦN ĐỨC PHI
lực và kinh nghiệm đã thi công nhiều công trình, cùng
đội ngũ phục chế chuyên nghiệp được tập hợp ở nhiều
vùng trong cả nước của Xí nghiệp HACOMY, ngôi
Đình sẽ còn đứng mãi theo thời gian.
III. Ưu khuyết điểm.
1) Ưu điểm
• Giữ nguyên được bản gốc:
Từng phần tường gạch cũ chỉ được gia cố chứ không
cho đập đi xây lại.
Cột của đình lại toàn là thứ cây sao, gõ lớn đến nay
khó tìm trong nước, phải nhập khẩu rồi gia công theo
đúng mẫu hình cũ.
Sử dụng lại những ngói cũ được mua lại từ các chùa
khác.
• Làm tăng thêm giá trị cổ tích.
• Phục hồi lại những cái đã mất.
2) Khuyết điểm

• Tiến độ thi công chậm.
• Quá trình thi công vào mùa mưa sẽ ảnh hưởng đến
chất lượng kết cấu công trình
• Người dân ở làng xóm đã sửa chữa lại những công
trình bị tàn phá trong thời kỳ có chiến tranh: Do
không nắm được về truyền thống kiến trúc và với ý
thức chỉ cần có chỗ để thờ cúng nên những công trình
NGUYỄN HOÀNG PHÚC_071762C 10
BẢO TỒN VÀ TRÙNG TU DI TÍCH GVHD: THS. TRẦN ĐỨC PHI
này được làm tùy tiện theo tinh thần ăn chắc mặc
bền, thực dụng nông dân
• Những kiến trúc tôn giáo mới hiện nay cũng như
nhiều công trình đã xếp hạng thường vẫn bị một số
người tu bổ làm méo mó, biến chất.
NGUYỄN HOÀNG PHÚC_071762C 11
Hình
ảnh
Đình
Hiệp
Ninh
trước
khi
trùng
tu và
tôn tạo
BẢO TỒN VÀ TRÙNG TU DI TÍCH GVHD: THS. TRẦN ĐỨC PHI
NGUYỄN HOÀNG PHÚC_071762C 12
Đình
Hiệp
Ninh vừa

được
trùng tu,
tôn tạo
Kiến trúc
Đình
Hiệp
Ninh
BẢO TỒN VÀ TRÙNG TU DI TÍCH GVHD: THS. TRẦN ĐỨC PHI

NGUYỄN HOÀNG PHÚC_071762C 13
Hình ảnh cổng phụ Đình Hiệp Ninh
Hình ảnh chi tiết mái ngói
BẢO TỒN VÀ TRÙNG TU DI TÍCH GVHD: THS. TRẦN ĐỨC PHI

NGUYỄN HOÀNG PHÚC_071762C 14
BẢO TỒN VÀ TRÙNG TU DI TÍCH GVHD: THS. TRẦN ĐỨC PHI
NGUYỄN HOÀNG PHÚC_071762C 15
Chi tiết
chạm
khắc trên
gỗ
BẢO TỒN VÀ TRÙNG TU DI TÍCH GVHD: THS. TRẦN ĐỨC PHI
NGUYỄN HOÀNG PHÚC_071762C 16