khảo sát các lỗi sai, các hiện tượng chưa thống nhất về từ, ngữ trên báo in.

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trong thời đại bùng nổ thông tin hiện nay, báo chí là phương tiện thông tin
đại chúng nhanh nhất, hiệu quả nhất, có nhiều công chúng nhất. Báo chí tác động
mạnh mẽ đến mọi mặt của đời sống, là động lực quan trọng cho sự phát triển của xã
hội. Vai trò động lực này không chỉ nhắm tới khía cạnh đời sống xã hội, mà việc sử
dụng từ ngữ trên báo chí còn ít nhiều chi phối tới vốn từ và cách sử dụng từ ngữ ở
nhiều độc giả. Hiện nay, nhiều người vẫn đặt ra câu hỏi: Liệu từ ngữ dùng trên báo
chí đã phải là chuẩn? Và chuẩn hay không chuẩn từ vựng ảnh hưởng ra sao đến khả
năng truyền đạt tư tưởng và giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt ở người làm báo?
Chính những câu hỏi trên đã cuốn hút nhóm làm khoa học chúng tôi đi tìm
lời giải qua đề tài này.
2. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là những vấn đề từ vựng còn tồn tại trên báo
chí hiện nay. Đối tượng cụ thể là những bài báo chứa từ, ngữ chưa hợp chuẩn, chưa
được cộng đồng sử dụng tiếng Việt hiện nay thống nhất chấp nhận.
3. Nhiệm vụ
- Về mặt lý thuyết: Tiểu luận này nhằm làm rõ các vấn đề về từ vựng hiện còn tồn
tại và chưa thống nhất trên báo chí. Do đó, tiểu luận cần bám sát vào lý thuyết
chuẩn ngôn ngữ, đồng thời đặt ra cho mình nhiệm vụ bổ sung, đóng góp vào lý
luận xây dựng chuẩn ngôn ngữ.
- Về mặt thực tiễn: Khảo sát các lỗi và hiện tượng chưa thống nhất trong cách sử
dụng từ ngữ trên một tờ báo để chỉ ra tại sao một số bài báo còn gây khó hiểu, khó
chịu cho độc giả. Từ đó, chúng tôi bước đầu đưa ra các giải pháp thực tiễn để khắc
phục tình trạng trên.
4. Lịch sử nghiên cứu
1
Vấn đề chuẩn ngôn ngữ nói chung và chuẩn từ vựng nói riêng đã trở thành
đối tượng nghiên cứu của nhiều người.
Về mặt lý luận:
- Có các công trình nghiên cứu về chuẩn ngôn ngữ và chuẩn từ vựng khái

quát như:
- Công trình nghiên cứu về chuẩn ngôn từ và lỗi sai trên báo chí như:
Áp dụng lý thuyết vào các nghiên cứu khoa học cụ thể, chúng tôi được biết
tới công trình:
Song, coi các vấn đề từ vựng trên báo chí như đối tượng trung tâm thì chúng
tôi chưa biết tới tác phẩm, công trình nào. Vì thế, bài tiểu luận này, trên cơ sở
những công trình đã được công bố và quan điểm chủ quan, chúng tôi sẽ đi vào làm
nổi bật các lỗi sai về từ trên báo in.
5. Phạm vi tư liệu và phạm vi đề tài
Phạm vi đề tài: khảo sát các lỗi sai, các hiện tượng chưa thống nhất về từ,
ngữ trên báo in.
Phạm vi tư liệu: Chúng tôi sẽ đi vào khảo sát một vài số của báo “Tiền
phong”. Cụ thể: tư liệu khảo sát trên các số: 281, 283.
6. Phương pháp nghiên cứu
Các phương pháp cơ bản mà chúng tôi sử dụng trong báo cáo khoa học này
là:
- Phương pháp thống kê
- Phương pháp phân tích, miêu tả.
- Phương pháp so sánh
Phương pháp thống kê được sử dụng để thu thập tư liệu. Phương pháp phân
tích sử dụng để phân tích tư liêu, xếp tư liệu vào những loại cụ thể. Sau đó chúng
tôi sử dụng phương pháp so sánh để tìm ra những điểm khác biệt và mối tương
quan giữa các kiểu lỗi đã tìm được.
2
NỘI DUNG
I. Cơ sở lí thuyết liên quan đến đề tài
Trước khi đi vào khảo sát, miêu tả, phân loại các loại lỗi chúng tôi sẽ nói về
một vài vấn đề lí thuyết có liên quan đến đề tài này.
1. Từ là gì ?
Hiện nay trên thế giới có khoảng hơn 300 định nghĩa về từ. Tuy nhiên để

chúng ta có thể hiểu một cách đơn giản thì có thể hiểu là “là đơn vị nhỏ nhất có
nghĩa của ngôn ngữ được vận dụng độc lập, tái hiện tự do trong lời nói để xây dựng
nên câu”. (Quan niệm của các tác giả Mai Ngọc Chừ, Vũ Đức Nghiệu, Hoàng Trọng
Phiến)
Quan niệm về từ, cách phân loại các kiểu từ hiện nay chưa có sự thống nhất.
Vì vậy cũng gây ảnh hưởng lớn đến việc chuẩn hoá từ vựng. ở đây có liên quan đến
vấn đề chuẩn. Vậy chuẩn ngôn ngữ , chuẩn từ vựng là gì là gì?
2. Chuẩn ngôn ngữ
Có nhiều cách hiểu về chuẩn ngôn ngữ. Tuy nhiên những quan điểm này hầu
như không có sự mâu thuẫn:
Theo GS Nguyễn Văn Khang thì “ngôn ngữ chuẩn mực có thể hiểu là biến
thể ngôn ngữ đã qua chỉnh lí, đáp ứng được nhu cầu giao tiếp đa dạng và phức tạp
của cộng đồng nói năng để thực hiện hiện đại hoá”.
GS Vũ Quang Hào cho rằng: “Chuẩn mực ngôn ngữ được xem xét trên hai
phương diện: Chuẩn mực mang tính quy ước xã hội tức là phải được xã hội chấp
nhận và sử dụng. Mặt khác chuẩn mực phải phù hợp với quy luật phát triển nội tại
của ngôn ngữ trong từng giai đoạn lịch sử”.
Như vậy chuẩn ngôn ngữ phải đảm bảo tính đúng và thích hợp. Chuẩn ngôn
ngữ có hai điểm quan trọng:
- Chuẩn ngôn ngữ mang tính quy ước xã hội và được xã hội đó cùng chấp
nhận sử dụng.
3
- Chuẩn ngôn ngữ không mang tính ổn định. Nó biến đối phù hợp với quy
luật phát triển nội tại của ngôn ngữ trong từng giai đoạn lịch sử. Vì rất có thể “lỗi
của ngày hôm qua trở thành chuẩn hôm nay, lỗi hôm nay sẽ là chuẩn ngày mai”
(Claude Haugège)
Ngôn ngữ chuẩn phải thể hiện được các chức năng sau:
- Chức năng thống nhất
- Chức năng uy tín
- Chức năng tham dự

- Chức năng khung tham chiếu
Một trong những khái niệm có liên quan đến chuẩn ngôn ngữ là chuẩn hoá
ngôn ngữ. Chuẩn hoá là việc xác định và thực hiện các chuẩn mực ngôn ngữ vào
các điều kiện cụ thể trong xử lí ngôn ngữ.
Chuẩn hoá ngôn ngữ là chuẩn hoá ngôn ngữ văn học. Nói chung chuẩn mực
ngôn ngữ văn học chủ yếu là ngôn ngữ viết.
Chuẩn hoá ngôn ngữc của một quốc gia nói chung là nhằm:
- Loại bỏ trở ngại giao tiếp mà do hàng loạt các lí do đã tạo ra các biến thể,
gây khó khăn cho giao tiếp.
- Thúc đẩy sự phát triển lành mạnh của ngôn ngữ quốc gia dân tộc
- Thực hiện quá độ từ chuẩn cũ sang chuẩn mới
Chuẩn hoá ngôn ngữ đã đựơc xác định là triển khai theo hướng xã hội hoá và
phát triển theo hướng dân chủ hoá.
Những cái không đúng, không phù hợp gọi là lệch chuẩn hoặc lỗi
Theo công trình nghiên cứu của Phạm Thị Hồng Vân thì chuẩn hoá từ vựng
đặt ra một số vấn đề sau:
- Từ ngữ sử dụng trong văn bản phải phù hợp với phong cách của văn bản
ấy
4
- Hiện nay nhiều người thích sử dụng những từ cổ, từ Hán Việt để gây sự chú
ý. Tuy nhiên do chưa hiểu kĩ nghĩa của các từ nên đã sử dụng từ sai. Vì vậy cần
phải nắm chắc nghĩa của từ để sử dụng cho đúng, phù hợp với văn cảnh.
- Sử dụng từ địa phương hợp lí. Nên coi một số từ địa phương là chuẩn trong
các trường hợp sau:
+ Từ địa phương và từ toàn dân được dùng song song
+ Từ để gọi tên sự vật, hiện tượng chỉ có ở địa phương.
3. Lỗi ngôn ngữ
Lỗi ngôn ngữ là những thể hiện ngôn ngữ làm người tiếp nhận thông tin hiểu
sai, không hiểu hoặc không chấp nhận, phù hợp với tư duy của con người.
Tuy nhiên khi nhìn nhận một lỗi ngôn ngữ nên dựa vào những kiến thức

chung mà cộng đồng vẫn chấp nhận hoặc không chấp nhận.
Đôi khi có thể do năng lực ngôn ngữ của người phát tin kém mặc dù trong tư
duy người phát thì đúng nên không truyền đạt hết được những thông tin cần thông
báo. Do đó làm người nghe hiểu sai hoặc không hiểu được nội dung. Điều đó đã
phávỡ nguyên tắc tương ứng 1-1 giữa việc mã hoá và giải mã.
Do người viết muốn sáng tạo ra những cái mới để tạo ra sự hấp dẫn nhưng
đôi khi những cái mới đó làm người đọc hiểu sai nghĩa, không phù hợp với sự chấp
nhận chung của cộng đồng. Tuy nhiên nếu các sáng tạo đó phù hợp với cộng đồng,
được cộng đồng chấp nhận thì nó lại có sức lôi cuốn người đọc. Trường hợp đó
người ta lại không coi là lỗi.
Khi xác định lỗi ngôn ngữ phải dựa trên những đặc trưng về phong cách
chức năng, tức tu từ học chuẩn mực một cách không cứng nhắc, rập khuôn. Mỗi
phong cách chức năng khác nhau lại có cách viết, cách sử dụng từ...khác nhau. Lỗi
ngôn ngữ có liên quan đến nhiều mặt khác nhau của ngôn ngữ học như: phong cách
học, từ vựng học, ngữ pháp học...Mỗi mặt đều có hệ thống chuẩn mực riêng cho
phép người ta nhận định đâu là lỗi ngôn ngữ.
5
Theo ý kiến của Gs Nguyễn Văn Hiệp và Gs Nguyễn Minh Thuyết trong các
văn bản thường mắc phải các loại lỗi sau:
+ Lỗi lặp, thừa từ
+ Lỗi thiếu từ
+ Lỗi dùng từ sai nghĩa
+ Lỗi sai về phong cách
Với tác giả Hoàng Anh lại chia thành 4 loại lỗi:
+ Lỗi về phong cách
+ Lỗi về nghĩa của từ
+ Lỗi về kết hợp từ
+ Lỗi về lặp từ
Qua công trình nghiên cứu Phạm Thị Hồng Vân đã khảo sát được các loại lỗi
sau:

+ Dùng từ sai nghĩa
+ Dùng từ sai kết hợp
+ Dùng từ sai phong cách
+ Lỗi lặp từ, thừa từ
+ Một số lỗi khác: sai quy chiếu, tự tạo từ mới, dùng từ địa phương, sai trật
tự từ...
Còn chúng tôi qua quá trình khảo sát và dựa trên những ý kiến đó có thể chia
ra thành các loại lỗi như sau:
+ Lỗi dùng từ không chính xác
+ Lỗi dùng sai về phong cách
+ Lỗi lặp từ, thừa từ
+ Lỗi thiếu từ
+ Lỗi kết hợp
+ Lỗi dùng từ địa phương
+ Hiện tượng sáng tạo từ mới
6
II. Khảo sát lỗi
1. Lỗi sử dụng từ không chính xác
Mỗi từ khi được dùng phải biểu đạt chính xác nội dung cần thể hiện, tức là
nghĩa của nó phải thích hợp nhất với điều định nói. Nếu người nói hay người viết
không đáp ứng được yêu cầu này phat ngôn của họ sẽ trở nên khó hiểu hoặc bị sai.
Nhìn chung, hiện tượng này thường gặp ở những trường hợp sau đây:
+ Do người viết không nắm được nghĩa của từ, nhất là các từ Hán Việt, các
thuật ngữ khoa học.
+ Do người viết nhầm lẫn các từ gần âm gần nghĩa với nhau.
+ Do ngưòi viết muốn sáng tạo từ mới nhưng lại không có dấu hiệu hình
thức để đánh dấu, khiến ngưòi đọc dễ hiểu sai vấn đề.
Ví dụ 1:
Trong số các nguyên nhân được đề cập đến có vấn đề môi trường sống bị
xuống cấp và các loại thức ăn chế biến ngày càng được sử dụng các loại hoá chất,

mà người ta chưa biết tác hại của chúng thế nào, đến đâu.
(số 88, 2006)
“Xuống cấp” có nghĩa là ở vào tình trạng chất lượng sút kém hẳn so với
trước. Thường dùng cho các cơ sở hạ tầng: nhà cửa, trường, lớp... chứ với “môi
trường sống” không dùng từ “xuống cấp”. Đặt trong trường hợp câu này không phù
hợp lắm, mà ở ví dụ này ý tác giả muốn nói tình trạng môi trường sống bị ô nhiễm
bẩn tới mức độ gây độc hại. Vì vậy nên dùng từ “ô nhiễm ” thay cho từ “xuống
cấp”.
Ví dụ 2:
Tuy nhiên sau nhiều tháng bị cày xới, đường Thạch Bàn giờ đây đã bị xuống
cấp.
Do không có dấu hiệu hình thức giúp ta hiểu từ cày xới theo một nghĩa khác
nên câu này dễ gây ra hiểu lầm cho người tiếp nhận thông tin. Điều mà tác giả bài
báo muốn nói ở đây là: do có quá nhiều ô tô với trọng tải nặng đi qua nên đường
7