Tiểu luận hình sự Hoàn thiện thủ tục tố tụng hình sự đối với người chưa thành niên

LỜI MỞ ĐẦU
Cùng với xu hướng mở cửa hội nhập, giao lưu giữa các nước với
nhau, cùng với sự phát triển của đời sống xã hội, ngoài những tri thức và
giá trị vật chất đời sống công nghiệp hiện đại mang lại nó còn kéo theo
những mặt trái, những tệ nạn khác mà một trong số đó là tình hình tội phạm
trong lứa tuổi vị thành niên ngày càng gia tăng. Có thể nói đây là một nỗi
đau của xã hội và là một sự thật không thể phủ nhận, các bậc phụ huynh ai
cũng muốn chăm lo cho con cái mình thật tốt nên ra sức làm việc vun đắp
cho đời sống vật chất của các em cũng như của gia đình. Nhưng ngược lại,
chính điều đó lại làm chúng ta không thể dành nhiều thời gian quan tâm sâu
sát đến các em. Và chỉ cần một phút lỡ lầm vì những suy nghĩ thiếu chín
chắn mà các em sẽ dễ dàng sa vào con đường phạm tội. Điều này ảnh
hưởng rất lớn đến tương lai của các em sau này và còn ảnh hưởng đến sự
phát triển của xã hội vì chính các em là những người chủ tương lai của đất
nước. Trong những trường hợp như thế, các luật sư, những người am hiểu
pháp luật và được đào tạo chuyên nghiệp, cần phải phát huy vai trò của
mình trong việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các em.
Chính vì vậy, tác giả đã chọn đề tài “Hoàn thiện thủ tục tố tụng
hình sự đối với người chưa thành niên “ đề tài tiểu luận cho học phần Kỷ
năng tranh tụng trong vụ án hình sự.
CHƯƠNG 1
SƠ LƯỢC VAI TRÒ CỦA LUẬT SƯ TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ
Trong tố tụng hình sự, người bào chữa là người tham gia tố tụng để
chứng minh sự vô tội hoặc làm giảm nhẹ trách nhiệm hình sự của người bị
buộc tội, giúp người bị buộc tội về mặt pháp lý nhằm bảo vệ quyền và lợi
ích hợp pháp của họ, thông qua đó góp phần bảo vệ pháp chế xã hội chủ
nghĩa.
Như là một nguyên tắc hiến định, điều 132 của Hiến pháp 1992 ghi
nhận:
“ Quyền bào chữa của bị cáo được bảo đảm. Bị cáo có thể tự bào
chữa hoặc nhờ người khác bào chữa cho mình.”

Tổ chức luật sư được thành lập để giúp bị cáo và các đương sự khác
bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình và góp phần bảo vệ pháp chế xã
hội chủ nghĩa.”
Cùng với chủ trương xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ
nghĩa, tại Bộ luật Tố tụng hình sự 2003 (BLTTHS 2003) đã mở rộng hơn
phạm vi tham gia của người bảo chữa nhằm đảm bảo tốt hơn quyền và lợi
ích hợp pháp của người bị tạm giữ, bị can, bị cáo. Cụ thể Điều 11 BLTTHS
2003 quy định:
“Người bị tạm giữ, bị can, bị cáo có quyền tự bào chữa hoặc nhờ
người khác bào chữa”
Theo Điều 56 BLTTHS 2003, người bào chữa có thể là:
- Luật sư;
- Người đại diện hợp pháp của người bị tạm giữ, bị can, bị cáo
- Bào chữa viên nhân dân.
Xem xét vai trò của từng loại người bào chữa, ta nhận thấy:
 Người đại diện hợp pháp của người bị tạm giữ, bị can, bị cáo
được xác định là người bào chữa trong tố tụng. Tuy nhiên từ khi BLTTHS
năm 1988 ra đời đến nay, về phương diện pháp lý chưa có văn bản quy
phạm pháp luật nào giải thích rõ người đại diện hợp pháp là những ai.
Riêng đối với bị can, bị cáo là người chưa thành niên thì trong Thông tư
liên ngành số 01/TTLN ngày 18/12/1988 của TANDTC và VKSNDTC khi
đề cập đến quyền khàng cáo đã hướng dẫn: “ Đại diện hợp pháp của bị can,
bị cáo chưa thành niên là bố, mẹ hoặc người đỡ đầu của họ”. Nội dung trên
đã gián tiếp làm rõ người đại diện hợp pháp của bị can, bị cáo chưa thành
niện. Nhưng thực tiễn trong những năm qua cho thấy chưa có trường hợp
nào người đại diện hợp pháp của bị can, bị cáo tham gia tố tụng với tư cách
người bào chữa.
 Còn đối với trường hợp ngưòi bào chữa là Bào chữa viên nhân
dân thì chức danh này trước đây được ra đời trên cơ sở Sắc lệnh số 69/SL
ngày 18/06/1949. Sau đó Nghị định số 01-NĐ-VY ngày 12/01/1950 của Bộ

Tư pháp đã quy định rõ tiêu chuẩn của Bào chữa viên nhân dân. Trong suốt
thời gian dài từ 1949-1987, Bào chữa viên nhân dân đã đóng một vai trò rất
lớn trong tố tụng hình sự. Đến năm 1987 cả nước có 30 Đoàn Bào chữa với
tổng số gần 400 Bào chữa viên nhân dân. Tuy nhiên từ năm 1989 đến nay,
khi các Đoàn Luật sư được khôi phục lại ở các địa phương thì các Đoàn
bào chữa đã chấm dứt hoạt động và giải thể, do đó chức danh Bào chữa
viên nhân dân chỉ tồn tại trên phương diện pháp lý.
 Từ những lý do trên mà người bào chữa chủ yếu trong tố tụng
hình sự hiện nay chỉ là luật sư. Không những thế, luật sư còn là người tham
gia tố tụng có hiệu quả nhất, vì:
- Luật sư là người có trình độ, kiến thức pháp luật
- Luật sư là người có nhiều kinh nghiệm trong hoạt động bào
chữa
- Luật sư là người được đào tạo không chỉ đơn thuần là kiến thức
pháp luật mà họ còn được đào tạo về nghiệp vụ, tức kỹ năng hành nghề.
Bảo vệ và lợi ích hợp pháp của người bị tạm giữ, bị can, bị cáo thể
hiện rõ nét nhất ở vai trò của luật sư trong tố tụng hình sự. Luật sư là người
hành nghề chuyên nghiệp. Trong thực tiễn điều tra, truy tố, xét xử trong
những năm qua cho thấy, phần lớn các vụ án có người bào chữa tham gia
đều là luật sư.
Như vậy luật sư đóng vai trò chủ đạo trong việc bảo vệ các quyền và
lợi ích hợp pháp của bị can, bị cáo và ngoài nhiệm vụ này luật sư còn có
nhiệm vụ bảo vệ pháp luật, bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa khi tham gia
tố tụng. Hai nhiệm vụ này có quan hệ mật thiết với nhau và bổ trợ cho
nhau. Muốn bảo vệ tốt quyền và lợi ích hợp pháp của bị can, bị cáo thì phải
tôn trọng sự thật và tôn trọng pháp luật. Ngược lại muốn góp phần vào việc
bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa thì phải làm tốt nhiệm vụ bảo vệ quyền
lợi của bị can, bị cáo trên cơ sở pháp luật. Luật sư luôn phải chú ý đến hai
nhiệm vụ này, nếu chỉ chú tâm đến việc bảo vệ thân chủ thì đễ dẫn đến
ngụy biện, ngược lại nếu chỉ chú trọng bảo vệ pháp luật, pháp chế thì sẽ

biến mình thành người công tố. Như thế cán cân công lý, thế đối trọng giữa
bên buộc tội và bên gỡ tội sẽ không thể cân bằng, lúc ấy pháp luật hay công
lý cũng không được đảm bảo. Vì vậy, vai trò đặc trưng của luật sư trong tố
tụng hình sự là sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa bảo vệ quyền lợi hợp pháp
của thân chủ và bảo vệ chân lý, tôn trọng pháp luật. Và một khi xã hội thừa
nhận tính tối cao của pháp luật thì luật sư ngày càng có vai trò đặc biệt
quan trọng trong việc bổ trợ tư pháp cho các hoạt động tố tụng hình sự.
II/ VAI TRÒ CỦA LUẬT SƯ TRONG VIỆC BẢO VỆ QUYỀN VÀ
LỢI ÍCH HỢP PHÁP CỦA BỊ CAN, BỊ CÁO LÀ NGƯỜI CHƯA
THÀNH NIÊN
1/ Khái niệm người chưa thành niên và tầm quan trọng của luật sư
trong việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bị can, bị cáo là người
chưa thành niên.
Trong các quy định của Bộ luật hình sự năm 1999 thì người chưa
thành niên phạm tội là những người ở độ tuổi từ đủ 14 đến chưa đủ 18 tuổi.
Người chưa thành niên là những người có những khiếm khuyết cả về
thể chất và tinh thần. Về thể chất, sự phát triển của người chưa thành niên
chưa đạt đến độ hoàn thiện và điều ngày gây ảnh hưởng không nhỏ đến tâm
sinh lý của các em. Do chưa đạt đến độ tuổi trưởng thành tức 18 tuổi nên
người chưa thành niên chưa được trang bị để nắm được những kiến thức
cần thiết về các lĩnh vực tự nhiên và xã hội, trong đó có kiến thức về pháp
luật. Ở lứa tuổi này, người chưa thành niên đang ở trong giai đoạn “già trẻ
con, non người lớn” nên chưa thể nhận thức đầy đủ và đúng đắn tất cả
những vấn đề mà Nhà nước, xã hội và pháp luật yêu cầu đối với mỗi thành
viên trong xã hội. Chính vì đặc điểm tâm sinh lý này mà trong nhiều trường
hợp, người chưa thành niên không thể lựa chọn cho mình một cách ứng xử
phù hợp với các quy tắc xử sự chung của xã hội hay các chuẩn mực pháp
luật.
Với lý do đó, Điều 12 BLHS 1999 quy định về độ tuổi chịu trách
nhiệm hình sự như sau:

“Người từ đủ 16 tuổi trở lên phải chịu trách nhiệm hình sự về mọi
tội phạm
Người từ đủ 14 tuổi trở lên, nhưng chưa đủ 16 tuổi phải chịu trách
nhiệm hình sự về tội phạm rất nghiêm trọng do cố ý hoặc tội phạm đặc biệt
nghiêm trọng.”
Và BLHS 1999 đã dành một chương riêng là Chương X nhằm đưa ra
những quy định chung đối với người chưa thành niên phạm tội. Tương tự,
BLTTHS 2003 đã thiết kế một chương trong phần thứ bảy_Thủ tục đặc biệt
đó là Chương XXXII về Thủ tục tố tụng đối với người chưa thành niên.
Với việc dành ra những chương riêng như thế để quy định về luật tố
tụng cũng như luật nội dung áp dụng đối với trường hợp phạm tội của
người chưa thành niên đã chứng tỏ người chưa thành niên phạm tội là một
chủ thể được quan tâm đặc biệt trong tố tụng hình sự bởi những đặc điểm
tâm sinh lý riêng biệt của mình. Cụ thể, trong một vụ án hình sự mà người
phạm tội là người chưa thành niên (đủ 14 tuổi và dưới 16 tuổi) thì bắt buộc
phải có người bào chữa. Tuy nhiên theo nội dung đã phân tích ở phần trên
thì người bảo chữa chủ yếu hiện nay chỉ có thể là luật sư. Do đó sự tham
gia của luật sư trong vụ án hình sự nhằm hạn chế tối đa sự xâm phạm các
quyền và lợi ích hợp pháp của người chưa thành niên là vô cùng quan
trọng, nếu thiếu điều này thì vụ án sẽ không thể nào giải quyết được bằng
một bản án có hiệu lực pháp luật (trừ khi người chưa thành niên từ chối
việc có người bào chữa). Bằng hoạt động của mình luật sư sẽ giúp cho
người chưa thành niên thực hiện tốt hơn nữa quyền và nghĩa vụ của họ theo
quy định của pháp luật, đồng thời giúp cơ quan tiến hành tố tụng giải quyết
và xử lý vụ án một cách khách quan, toàn diện, đầy đủ, đúng người, đúng
tội, đúng pháp luật. Để thực hiện được điều đó, người luật sư, ngoài những
kỹ năng hành nghề chung còn phải biết được những kỹ năng đặc thù trong
những vụ án loại này.
 Thời điểm bắt đầu tham gia của luật sư:
Theo quy định chung tại Khoản 1 Điều 58 BLTTHS 2003 thì luật sư

tham gia bào chữa từ giai đoạn khởi tố bị can, thậm chí ngay từ khi có
quyết định tạm giữ trong trường hợp bắt người khẩn cấp, bắt người phạm
tội quả tang hoặc đang bị truy nã. Ngoại trừ trường hợp cần giữ bí mật điều
tra đối với tội xâm phạm an ninh quốc gia, Viện trưởng VKS quyết định để
người bào chữa tham gia tố tụng từ khi kết thúc điều tra.
 Phạm vi tham gia của luật sư:
Thể theo tinh thần cải cách tư pháp, luật sư ngày nay tham gia vào
hầu hết các giai đoạn của quá trình tố tụng hình sự từ điều tra, truy tố cho
đến xét xử, riêng đối với bị cáo là người chưa thành niên thì sau khi Tòa sơ
thẩm xét xử xong, luật sư còn có thể giúp bị cáo kháng cáo bản án, quyết
định của Tòa án nếu thấy bản án, quyết định hoặc phần bản án, quyết định
đó xâm hại đến quyền và lợi ích hợp pháp của người chưa thành niên.
 Phương thức tham gia:
Luật sư tham gia bào chữa trong các vụ án mà người bị tạm giữ, bị
can, bị cáo là người chưa thành niên thông qua hai con đường (Điều 57
BLTTHS 203):
- Bị can, bị cáo hoặc gia đình bị can, bị cáo mời
- Được giao nhiệm vụ bởi Văn phòng luật sư nơi làm việc trên cơ
sở sự phân công của Đoàn luật sư theo yêu cầu của cơ quan tiến hành tố
tụng.
2/ Biểu hiện cụ thể vai trò của luật sư trong quá trình tố tụng hình
sự
 Vai trò của luật sư trong giai đoạn điều tra
Từ trước tới nay, nhiều người quan niệm việc bào chữa chỉ được
thực hiện tại phiên tòa. Quan niệm sai lầm phổ biến này đã phủ định vai trò
tích cực của luật sư trong giai đoạn điều tra, khiến các cơ quan tiến hành tố
tụng không nhận thức một cách đúng đắn bản chất hoạt động của luật sư
trong giai đoạn này và chính điều đó đã phần nào cản trở những hoạt động
chính đáng của luật sư, khiến luật sư trở nên thụ động trong việc bảo vệ
quyền lợi hợp pháp của thân chủ của mình. Ngược lại, nếu luật sư tham gia

một cách chủ động, tích cực từ giai đoạn điều tra thì không những giúp hạn
chế tối đa những sai phạm về thủ tục tố tụng của cơ quan điều tra, có nhiều
điều kiện hơn để hiểu được bản chất nội dung vụ việc, từ đó giúp bảo vệ tốt
hơn các quyền lợi hợp pháp của thân chủ trong các giai đoạn sau nay, hay
thậm chí có thể giúp thân chủ thoát khỏi vòng lao lý sớm hơn ngay từ giai
đoạn điều tra, rút ngắn thời gian giải quyết vụ án đồng thời giúp Nhà nước
tiết kiệm nhân lực và tài lực, nâng cao hiệu suất đấu tranh phòng chống tội
phạm.
Những công việc mà luật sư cần phải tiến hành trong giai đoạn điều
tra bao gồm:
- Khi tham gia bào chữa bất cứ vụ án nào, luật sư cũng cần tiến
hành hoạt động nghiên cứu hồ sơ vụ án. Cùng với việc tiếp xúc bị cán, bị
cáo, hoạt động nghiên cứu hồ sơ vụ án là cơ sở, nền tảng hình thành luận
cứ bào chữa cũng như những quan điểm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp
của bị can, bị cáo.
- Tiếp xúc, trao đổi với bị can, gia đình bị can và các đương sự
khác
Trong các vụ án mà bị can là người chưa thành niên, việc tiếp xúc
với bị can và gia đình bị can là rất quan trọng. Luật sư thể hiện vai trò của
mình thông qua việc tư vấn, khuyên nhủ và giúp đỡ những công việc cụ thể
mà bản thân họ không thể thực hiên được. Điều này giúp gia đình an tâm
hơn, đặc biệt luật sư nên khuyên họ chủ động khắc phục thiệt hại do bị can
chưa thành niên gây ra nếu có và xoa dịu nỗi đau của gia đình phía bị hại
nếu có thể.
Đối với bị can, vì nhận thức còn bị hạn chế do giới hạn của tuổi tác
và tâm lý chưa được ổn định nên luật sư cần kiên nhẫn, gần gũi tác động
nhẹ nhàng, tình cảm để giải thích với bị can những quy định pháp luật, về
hành vi đã thực hiện cũng như phương hướng bào chữa của luật sư, tìm
hiểu hoàn cảnh phạm tội của bị can như thế nào, có bị người khác xúi giục,
lội kéo, mua chuộc, ép buộc hay không, tìm hiểu tâm tư, nguyện vọng của

bị can. Thông qua đó, luật sư động viên bị can khai báo trung thực, đặc biệt
khai đầy đủ, chi tiết các tình tiết có lợi cho họ. Lưu ý họ những tình huống
họ có thể sẽ gặp trong các giai đoạn tiếp theo để giúp họ bình tĩnh và hợp
tác tốt giúp cho việc bào chữa của luật sư đạt hiệu quả cao. Luật sư tuyệt
đối không nên thu thập thông tin từ họ bằng cách chất vấn, đặt ra những
câu hỏi và buộc họ phải trả lời vì đây là vì quyền lợi của họ, điều này có
thể dẫn đến hậu quả là họ im lặng không trả lời, bất hợp tác thậm chí từ
chối luật sư bởi ở lứa tuổi này các em thường có những phản ứng thái quá
để khẳng định cái tôi của mình bất chấp hậu quả, thậm chí từ chối không
cần luật sư bảo chữa.
Khi tiếp xúc với các đương sự khác thì nên tìm hiểu nguyên nhân
khách quan của vụ việc, xác định các yêu cầu của họ, phân tích để họ thông
cảm với bị can đang ở lứa tuổi trẻ người non da và còn cả tương lai phía
trước nhằm động viên họ thực hiện những hành động có lợi cho thân chủ.
Đồng thời với việc tìm hiểu các tình tiết khách quan của vụ án, luật sư
nên chủ động thu thập thông tin về nhân thân bị can và về những vấn đề
khác như hoàn cảnh gia đình, bạn bè… và trong trường hợp bị can chưa
thành niên luật sư phải xác định chính xác ngày, tháng, năm sinh của bị can
để xác định đúng vấn đề trách nhiệm hình sự của họ.
- Tham gia hỏi cung bị can
Theo quy định của luật TTHS, người giám hộ hay người đại diện
hợp pháp của bị can luôn phải có mặt trong các buổi hỏi cung và bản cung
của bị can chỉ có giá trị pháp lý khi có chữ ký của người giám hộ, người đại
diện hợp pháp. Luật sư có thể thỏa thuận với người giám hộ, người đại diện
hợp pháp của bị can về việc có mặt trong các buổi hỏi cung. Hành động
này của luật sư sẽ giúp gia đình bị can an tâm hơn, không sợ bị can bị oan
sai, bức ép hoặc mớm cung trong quá trình hỏi cung từ phía cơ quan điều
tra và điều tra viên. Đồng thời khi tham gia hỏi cung, luật sư cần chú ý
hướng dẫn thân chủ các quyền và nghĩa vụ của họ, gợi mở để họ khai ra
những tình tiết có lợi cho họ.

-Tham gia các hoạt động điều tra khác
Luật sư nên chủ động yêu cầu được tham gia các hoạt động điều tra
như thực nghiệm điều tra, khám nghiệm hiện trường, giám định và cần chú
ý đến tính khách quan, hợp lý của các kết quả đó để phát hiện kịp thời
những điểm bất hợp lý để có ý kiến đề nghị phù hợp đối với Cơ quan điều
tra, hạn chế tối đa những sơ suất có thể dẫn đến oan sai
- Đề xuất các yêu cầu đối với cơ quan điều tra
Luật sư có thể đề xuất trực tiếp hoặc bằng văn bản gửi cho Cơ quan
điều tra về những vấn đề như: yêu cầu chấm dứt các hoạt động điều tra
không đúng pháp luật, yêu cầu thay đổi điều tra viên, yêu cầu thực hiện các
biện pháp điều tra cần thiết như đối chất, nhận dạng, yêu cầu Cơ quan điều
tra xem xét lại những nội dung có trong bản kết luận điều tra về tội danh,
điều luật, vai trò, mức độ tham gia phạm tội của bị can chưa thành niên,
mức độ bồi thường….
- Khiếu nại hoạt động của Điều tra viên & Cơ quan điều tra
Nếu trong quá trình giám sát hoạt động điều tra, nếu phát hiện có
những hành vi vi phạm pháp luật, luật sư nên giúp bị can chưa thành niên
khiếu nại những việc làm sai trái đó của Điều tra viên và Cơ quan điều tra.
Và luật sư nên có trách nhiệm theo dõi sự phản hồi từ phía cơ quan, người
có thẩm quyền giải quyết khiếu nại.
Ngoài ra, song song với việc thực hiện nhiệm vụ bào chữa trong
giai đoạn điều tra, luật sư nên tích cực vận động nhà trường nơi bị can học
tập, đoàn thể xã hội nơi bị can sinh hoạt có những ý kiến nhận xét, đánh giá
về bị can bằng văn bản gửi cho cơ quan tiến hành tố tụng. Trên cơ sở đó
các cơ quan, tổ chức này đứng ra bảo lãnh hoặc người có uy tín trong gia
đình bị can đứng ra bảo lãnh cho bị can tại ngoại nếu bị can bị tạm giam.
Lý do là vì việc kéo dài tình trạng bị tạm giam của người chưa thành niên
sẽ ảnh hưởng không tốt đến sức khỏe và tinh thần của bị can, khiến họ trở
nên hoang mang và dễ dẫn đến trạng thái tự cô lập, từ bất hợp tác với Cơ
quan điều tra, với cả gia đình và luật sư.

 Vai trò của luật sư trong giai đoạn truy tố và xét xử
Với việc theo dõi vụ án ngày từ giai đoạn đầu của quá trình điều tra
và nắm rõ chi tiết hồ sơ vụ án, cùng những tài liệu thu thập được để có
những đề xuất thích hợp đối với Viện kiểm sát và Tòa án nhằm khắc phục
những thiếu sót trong quá trình điều tra, đảm bảo tính khách quan trong quá
trình tố tụng cũng như để bảo vệ một cách tốt nhất các quyền và lợi ích hợp
pháp của thân chủ.
Luật sư có thể tiến hành trao đổi trực tiếp hoặc bằng văn bản với
Viện kiểm sát và Tòa àn về mặt tố tụng, về các chứng cứ của vụ án, cụ thể
như:
- Cần trả hồ sơ để điều tra bổ sung nếu vụ án còn thiếu những
chứng cứ quan trọng xác định bị can có tội hay không có tội, mức độ tội và
các tình tiết khác của vụ án; hoặc khi thấy có những vi phạm nghiêm trọng
về thủ tục tố tụng làm cho kết quả điều tra không chính xác, ảnh hưởng đến
quyền và lợi ích hợp pháp của thân chủ.
- Cần phải nhập hoặc tách vụ án để thấy rõ vai trò, mức độ nguy
hiểm trong hành vi phạm tội của bị cáo và để xử lý vụ án được nhanh gọn,
tránh kéo dài thời gian
- Cần triệu tập người làm chứng quan trọng đến phiên tòa
- Cần thay đổi, hủy bỏ biện pháp ngăn chặn đối với bị can, bị cáo
- Cần trưng cầu giám định khi thấy có những nghi ngờ về trách
nhiệm hình sự của bị can, bị cáo.
• Trước khi mở phiên tòa xét xử, luật sư có hai nhiệm vụ quan
trọng gồm:
- Xây dựng phương án bào chữa. Trên cơ sở xem xét và đánh
giá toàn diện, khách quan các chứng cứ, luật sư sẽ xây dựng được phương
án bào chữa cho thân chủ của mình nhằm thuyết phục Hội đồng xét xử ra
một phán quyết có lợi nhất cho thân chủ của mình. Nội dung chủ yếu và
quan trọng nhất của việc xây dựng phương án bào chữa là xây dựng được
bài bào chữa để trình bày trước phiên toà, sau đó là dự kiến những câu hỏi

đặt ra trong giai đoạn thẩm vấn cũng như những vấn đề dự kiến sẽ tranh
luận với Viện kiệm sát (và cả với những luật sư khác, nếu có). Tuỳ theo
khả năng, kinh nghiệm của mỗi luật sư cũng như tính chất của mỗi vụ án
mà luật sư có thể chọn phương pháp xây dựng bài bào chữa cho phù hợp.
Cần chú ý nghiên cứu kỹ các căn cứ pháp lý tại Chương X BLHS
1999_Những quy định chung đối với người chưa thành niên phạm tội và
Chương XXXII BLTTHS 2003 _ Thủ tục tố tụng đối với người chưa thành
niên.
- Tiếp xúc với bị can chưa thành niên:
Mục đích cuối cùng của cuộc tiếp xúc này là để khẳng định lại ý chí
của bị can và thống nhất về hướng bào chữa tại phiên tòa. Riêng đối với
người chưa thành niên là những người chưa quen ứng xử ở chỗ đông người
hơn nữa là lại phiên tòa xét xử mình, luật sư nên trấn an, giúp họ bình tĩnh
và chuẩn bị tinh thần thật tốt cho phiên tòa sắp tới. Thường những người
chưa thành niên mới phạm tội lần đầu, khi bị xét xử thì có nhiều khả năng
họ sẽ bị ức chế, sợ hãi khiến quên hết diễn biến vụ án và những gì đã khai
tại cơ quan điều tra. Vì thế luật sư cần khéo léo giúp họ nhớ lại những nội
dung mà mình đã khai với Cơ quan điều tra và Viện kiểm sát để thống nhất
với lời khai tại phiên tòa. Đồng thời phổ biến các quyền và lợi ích hợp pháp
của họ, phổ biến về thủ tục tục tại phiên tòa, dự kiến những tình huống có
thể xảy ra cũng như quyền nói lời sau cùng để bị can có sự chuẩn bị trước
và tích cực hợp tác với luật sư tại phiên tòa.
• Tham gia phiên toà
Trong phần khai mạc phiên toà
- Nắm danh sách những người tiến hành tố tụng để xét xem có
người nào thuộc trường hợp bị thay đổi như tại Điều 42 BLTTHS 2003 hay
không nhằm đảm bảo việc xét xử được công minh, khách quan cho thân
chủ mình. Riêng đối với vụ án mà người chưa thành niên phạm tội thì luật
tố tụng nước ta tại Khoản 1 Điều 307 BLTTHS 2003 quy định “Thành
phần Hội đồng xét xử phải có một Hội thẩm là giáo viên hoặc là cán bộ

Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh” bởi họ là người có những hiểu
biết cần thiết về tâm lý của người chưa thành niên, như thế sẽ góp phần
đảm bảo tính chính xác của việc định tội, đảm bảo tính giáo dục trong hình
phạt được tuyên.
- Nắm danh sách người làm chứng mà toà triệu tập, nếu thấy
thiếu người làm chứng quan trọng và có lợi cho thân chủ của mình thì đề
nghị hoãn phiên toà
- Trong trường hợp cần giám định viên có mặt tại phiên toà để
giải thích kết quả giám định thì đề nghị toà triệu tập giám định viên.
- Nếu thiếu vật chứng để đưa ra xem xét tại phiên toà thì đề nghị
toà giải quyết vấn đề này, nếu thấy có lợi cho thân chủ.
Trong phần xét hỏi
- Ghi chép đầy đủ những vấn đề cần thiết mà những người tham
gia tố tụng đã trả lời Hội đồng xét xử, Kiểm sát viên và những người khác.
- Cần bổ sung những câu hỏi cần thiết sau khi đã nghe xét hỏi
(ngoài những câu hỏi đã chuẩn bị trước khi mở phiên toà).
- Khi xét hỏi cần dứt khoát và xoáy sâu vào những mâu thuẫn
nhằm đảm bảo có lợi cho thân chủ mình.
- Đối với thân chủ của mình, luật sư nên đặt ra những câu hỏi rõ
ràng để họ có cơ hội trình bày, lí giải về những điều có lợi cho họ trước
Hội đồng xét xử.
- Trong trường hợp biên bản giám định có những mâu thuẫn và
có giám định viên tham gia phiên toà thì cần đặt câu hỏi xoáy sâu vào
những mâu thuẫn đó.
Trong phần tranh luận
- Cần bám vào nội dung cáo trạng và bản luận tội của Viện kiểm
sát cũng như ý kiến của người bị hại và quan điểm của luật sư bảo vệ họ để
đưa ra những luận điểm phù hợp và mang tính thuyết phục cao. Các luận
điểm đưa ra cần dễ hiểu, ngắn gọn. Ngôn ngữ, giọnng điệu cần đanh thép,
vừa nhẹ nhàng, biểu cảm khi cần thiết. Trong lời bào chữa của mình, ngoài

những lập luận phản bác lại lời buộc tội của Viện kiểm sát nhằm làm sáng
tỏ bản chất vụ án như bất kì vụ án nào, luật sư cần phải đưa ra được các
tình tiết giảm nhẹ liên quan tới hoàn cảnh gia đình, tâm lý lứa tuổi, vai trò
thứ yếu của bị cáo trong vụ án, nguyên nhân và điều kiện phạm tội. Từ đó
đề xuất với Hội đồng xét xử những quyết định cólợi cho bị cáo như miễn
trách nhiệm hình sự, miễn hình phạt, áp dụng điều luật khác nhẹ hơn,
chuyển sang án treo hay các hình phạt khác không phải là phạt tù…
Trong và sau khi tuyên án
Luật sư cần theo dõi và ghi chép việc Hội đồng xét xử tuyên phạt
thân chủ của mình về tội danh gì, mức phạt cụ thể như thế nào, mức bồi
thường là bao nhiêu để sau khi kết thúc phiên toà giúp thân chủ kháng cáo
theo quy định pháp luật. Bởi khác với các vụ án mà bị can, bị cáo là người
đã thành niên, trong vụ án mà bị can, bị cáo là người chưa thành niên, sau
phiên tòa (ở cấp sơ thẩm hay phúc thẩm) công việc bào chữa của luật sư
vẫn chưa kết thúc. Luật sư có quyền và cần phải thay mặt bị cáo viết đơn
kháng cáo đối với bản án, quyết định sơ thẩm, viết đơn khiếu nại đối với
bản án, quyết định của cấp phúc thẩm, kiến nghị lên cơ quan có thẩm
quyền xem xét, quyết định những vấn đề liên quan đến việc thi hành án,
miễn giảm thời hạn chấp hành hình phạt, xóa án tích hoặc khôi phục lại
những quyền và lợi ích hợp pháp của người chưa thành niên mà lẽ ra họ
được hưởng theo quy định của pháp luật.
Kết Luận
Tóm lại, thông qua việc tìm hiểu và nhận định đúng đắn vai trò của
luật sư với tư cách là người bào chữa cho bị can, bị cáo chưa thành niên
trong một vụ án hình sự giúp ta hiểu được vị trí, tầm quan trọng của đội
ngũ luật sư đối với bị can, bị cáo, gia đình bị can, bị cáo nói riêng và đối
với hoạt động tố tụng hình sự nói chung. Từ đó luật sư ý thức đầy đủ hơn
về trách nhiệm nghề nghiệp của mình, chuyên tâm trau dồi các kỹ năng
nghề luật chung, cơ bản, đồng thời nghiên cứu những kỹ năng chuyên biệt
phục vụ cho từng đối tượng thân chủ khác nhau với những đặc điểm riêng

về nhân thân cũng như tâm lý phạm tội, cụ thể ở đây là người chưa thành
niên phạm tội. Trên cơ sở luật sư bảo vệ tốt hơn các quyền và lợi ích hợp
pháp của thân chủ mình, nâng cao hiệu quả và uy tín nghề nghiệp, đồng
thời góp phần tích cực hỗ trợ các cơ quan tiến hành tố tụng xử lý tội phạm
khách quan hơn, có lý, có tình, hạn chế tối đa oan sai, bảo vệ luật pháp và
công lý, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.