Tiểu luận vai trò của luật sư trong việc mở rộng tranh tụng hình sự

TIỂU LUẬN
VAI TRÒ CỦA LUẬT SƯ TRONG
PHIÊN TÒA MỞ RỘNG TRANH TỤNG
HÌNH SỰ
1/9
LỜI MỞ ĐẦU
o0o
Luật sư đóng một vai trò ngày càng quan trọng trong việc bảo vệ pháp luật và
bảo vệ quyền và lợi ích của nhân dân. Địa vị pháp lý của luật sư không chỉ được ghi
nhận trong những năm gần đây mà được quy định khá lâu tại các văn bản quy phạm
pháp luật. Và sự ghi nhận ở mức độ ngày càng cao hơn.
Nghị quyết trung ương VIII đã khẳng định và nhấn mạnh điều này trong việc
quy định về cải cách tư pháp trong đó, đặc biệt quan tâm đến nguyên tắc tranh tụng
trong quá trình xét xử. Thật ra, nguyên tắc tranh tụng đã được ghi nhận từ các văn bản
trước đây chứ không phải đến nghị quyết trung ương VIII mới được đề cập. Nghị
quyết này chỉ nhấn mạnh và có những chủ trương, chính sách cụ thể cho những cơ
quan có thẩm quyền thể chế hóa đường lối một cách cụ thể.
Nói đến cải cách tư pháp thì không thể không nhắc đến vai trò của luật sư trong
quá trình này. Bộ luật tố tụng hình sự là một quy định quan trọng thể hiện sự cải cách
này mà một trong những sự thể hiện rõ ràng nhất là sự quy định chi tiết và cụ thể về
địa vị pháp lý của luật sư.
Tranh tụng hình sự là hoạt động xét hỏi, buộc tội, gỡ tội tại phiên tòa hình sự
của các thành phần chính trong phiên xét xử đó là Hội đồng xét xử, kiểm sát viên giữ
quyền công tố tại phiên tòa và luật sư. Hoạt động tranh tụng được tổ chức như thế nào
lệ thuộc vào hình thức tiến hành tố tụng của phiên toà xét xử đó.
Trong lịch sử tư pháp loài người, có hai hình thức tố tụng chủ yếu: Tố tụng xét
hỏi và tố tụng tranh tụng. Tố tụng tranh tụng ra đời trước cả tố tụng xét hỏi và xuất
hiện sớm nhất. Hình thức này rất coi trọng và đề cao vai trò tự lập luận, trình bày và
bảo vệ của các bên đối kháng nhau trong vụ án, tòa án chỉ đóng vai trò là trọng tài
phân xử. Trong quá trình tố tụng, các bên được sử dụng tới mức cao nhất các phương
tiện cần thiết để thu thập tài liệu, chứng cứ làm cơ sở bảo vệ, buộc tội hay gỡ tội cho

2/9
các đương sự hay bị can, bị cáo. Với hình thức này, vai trò của luật sư được đặc biệt
coi trọng.
So với tố tụng xét hỏi, tố tụng tranh tụng không tạo ưu thế, lợi thế cho cơ quan
tiến hành tố tụng, song loại tố tụng này bảo đảm tính khách quan, dân chủ và minh
bạch. Trong các hoạt động tố tụng, luôn có sự tranh luận, phản bác giữa các bên đối
kháng nhau. Ngoài ra, tham gia quá trình tố tụng, còn có sự giám sát của báo chí, các
tổ chức và nổi bật là sự tham gia và biểu quyết của đoàn bồi thẩm trong tố tụng xét xử
của tòa án.
Với hình thức tố tụng tranh tụng, hạn chế được đến mức thấp nhất các biểu hiện
tiêu cực (như sự tùy tiện và lạm dụng quyền của cơ quan tiến hành tố tụng, tính võ
đoán của các phán quyết; tình trạng oan, sai ).
Hình thức tố tụng của nước ta hiện là hình thức tố tụng xét hỏi mà trong đó 2/3
thành phần tại phiên tòa xét xử là bên buộc tội mà cụ thể ở đấy là Hội đồng xét xử và
công tố viên nghiên về bên buộc tội chỉ có luật sư một mình thực hiện nhiệm vụ gỡ tội
thế thì mất đi ý nghĩa tranh tụng vì khi nói đến tranh tụng là phải nói đến vai trò của
ba bên : bên buộc tội là cơ quan công tố , bên gỡ tội Luật sư và vị trí trọng tài là của
Hội đồng xét xử.Pháp luật tố tụng hiện nay quy định việc tranh tụng như thế nào ?
3/9
II. NHỮNG VẤN ĐỀ THỰC TIỄN TRONG PHIÊN TOÀ MỞ RỘNG
TRANH TỤNG.
Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS) hiện hành từ Điều 201 đến Điều 221 thực
chất là đề cập vấn đề tranh tụng tại phiên tòa, trong đó có: trình tự tranh tụng, nguyên
tắc chung khi tranh tụng, tranh tụng trong trường hợp kiểm sát viên rút truy tố (một
phần hoặc toàn bộ) tại phiên tòa.
Thực tế tồn tại trong hoạt động xét xử đòi hỏi một công cuộc cải cách toàn
diện nhằm từng bước đấy mạnh dân chủ trong hoạt động xét xử tội phạm nhưng phải
đảm bảo đúng kết quả xét xử đúng người, đúng tội và phải đúng pháp luật. Song song
với yêu cầu của sự nghiệp đổi mới; sự cần thiết tạo điều kiện phát triển kinh tế, tiến
bộ xã hội; trước xu hướng hội nhập quốc tế, nhất là trước yêu cầu xây dựng nhà nước

pháp quyền XHCN của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân, đề nghị khẩn trương mở
rộng tranh tụng trong tố tụng hình sự. Mở rộng tranh tụng nói chung và mở rộng tranh
tụng hình sự nói riêng là khâu trọng tâm của cải cách tư pháp.
4/9
Như vậy mở rộng tranh tụng ở đây được hiểu như thế nào ? Đó là mở rộng hoạt
động tố tụng hiện nay của Tòa án các cấp và nên hiểu là mở theo hướng chuyển từ tố
tụng xét hỏi sang tố tụng tranh tụng và cần quy định rõ hơn vai trò của Luật sư vì
Luật sư là một tác nhân hổ trợ hết sức tích cực để làm sáng tỏ nội dung của vụ án và
góp phần cho Hội đồng xét xử có những phán quyết đúng đắn khi giải quyết vụ án.
Sự cọ xát giữa các ý kiến khác nhau để tìm ra chân lý trong hoạt động tố tụng
hình sự là quá trình tranh tụng tại phiên tòa. Cụ thể là sự tranh luận giữa kiểm sát viên
thực hành quyền công tố làm nhiệm vụ buộc tội và luật sư làm nhiệm vụ gỡ tội, bảo
vệ quyền lợi hợp pháp cho bị cáo. Chất lượng tranh tụng giữa bên buộc tội và bên gỡ
tội, là một trong những căn cứ quan trọng để tòa án ra bản án đúng người, đúng tội,
đúng pháp luật. Chính vì vậy, một trong những vấn đề bức xúc cần được cải cách
trong hoạt động tư pháp là hoạt động tranh tụng tại phiên tòa.
Cụ thể là chuyển từ tố tụng thẩm vấn hiện nay sang tố tụng tranh luận, nâng cao
vai trò của luật sư, hạn chế bớt quyền năng của kiểm sát viên thực hành quyền công
tố. Có như vậy mới tạo tiền đề pháp lý để luật sư và kiểm sát viên tranh luận ngang
bằng và dân chủ tại tòa.
Quá trình tranh tụng trong tố tụng tranh tụng là quá trình "quyết đấu" hoàn toàn
bình đẳng và dân chủ giữa một bên buộc tội (công tố viên) với một bên gỡ tội (luật
sư), từ đó làm sáng tỏ sự thật khách quan của vụ án. Nhưng không thể không thừa
nhận một thực tế là hiện tại chúng ta chưa đủ các tiền đề về vật chất để chuyển hẳn từ
tố tụng thẩm vấn sang tố tụng tranh tụng. Số lượng luật sư trên toàn quốc hiện nay
mới chỉ có khoảng hơn 2.000 người. Chưa kể lượng án phúc thẩm, giám đốc thẩm, tái
thẩm, chỉ riêng số lượng án khởi tố điều tra hằng năm phải giải quyết đã lên tới hơn
60.000 vụ. Ngoài ra, còn có án dân sự, hôn nhân gia đình, phá sản doanh nghiệp và
rất nhiều lĩnh vực pháp luật khác cần có sự tư vấn, tham gia của luật sư. Như vậy,
điều hiển nhiên là với số lượng luật sư hiện có, chúng ta chưa có khả năng tiến hành

5/9
tranh tụng tại tất cả các vụ án hình sự. Đó là chưa nói đến để tranh tụng ngang bằng,
dân chủ và có chất lượng làm căn cứ cho tòa án ra các phán quyết đúng đòi hỏi trình
độ chuyên nghiệp của luật sư cũng phải tương đương với thẩm phán, kiểm sát viên.
Và vấn đề được đặt ra là cần phải làm gì để mở rộng tranh tụng hình sự, phải
nâng cao vai trò của luật sư trong phiên tòa mở rộng tranh tụng
Bộ luật Tố tụng hình sự hiện hành cũng đã chú trọng vấn đề tranh tụng. Kiểm
sát viên thực hành quyền công tố tại phiên tòa có nhiệm vụ chứng minh tội phạm phải
đóng một vai trò rất quan trọng và chủ động trong quá trình xét hỏi và tranh luận.
Nhưng trong thực tế, quá trình xét hỏi thường do thẩm phán chủ tọa phiên tòa thực
hiện, còn vai trò của kiểm sát viên thực hành quyền công tố lại rất mờ nhạt. Có thể
không đúng hoàn toàn, nhưng không phải là cá biệt khi một số luật sư chỉ chú trọng
đến tình tiết giảm nhẹ, hoàn cảnh gia đình, nhân thân để bào chữa theo dạng năn nỉ.
Nếu bào chữa như vậy thì không cần nghiên cứu hồ sơ vẫn có thể hùng biện trôi chảy.
Thực tế hện nay, phiên tòa chưa thật sự dân chủ, sôi động và chưa đúng tầm
quan trọng phải có của nó trong hoạt động xét xử. Như vậy, chất lượng tranh tụng tại
phiên tòa không phải hoàn toàn phụ thuộc yếu tố quy phạm pháp luật tố tụng hình sự
đã được hoàn chỉnh hay chưa, mà còn phụ thuộc cả vào vấn đề nhận thức, áp dụng
luật và trách nhiệm của người tiến hành tố tụng và người tham gia tố tụng. Chính vì
vậy, chủ trương cải cách tư pháp đã rất chú trọng nâng cao chất lượng tranh tụng tại
phiên tòa xét xử hình sự trên nền tảng những quy định pháp luật tố tụng hình sự hiện
có.
Nói như vậy cũng không đồng nghĩa với việc cho rằng những quy phạm pháp
luật tố tụng hình sự hiện tại đã là nền tảng pháp lý đầy đủ để tiến hành tranh tụng theo
yêu cầu của cải cách tư pháp.
Theo tôi, Bộ luật Tố tụng hình sự nên quy định theo hướng quy định rõ ràng
hơn, cụ thể hơn vai trò của luật sư trong quá trình tham gia tố tụng nói chung và trong
hoạt động tranh luận tại phiên tòa nói riêng. Điều đó sẽ tạo cho luật sư một cơ sở pháp
6/9
lý đủ mạnh để hoàn thành chức năng, nhiệm vụ quan trọng của mình khi tham gia

hoạt động tố tụng, đặc biệt là hoạt động tranh luận tại phiên tòa nhằm góp phần bảo
vệ pháp luật và quyền lợi hợp pháp của công dân.
Cần tạo tiền đề vật chất cho sự chuyển đổi mở rộng tranh tụng. Và đó chính là
quá trình chuyển đổi, tiếp thu những khía cạnh ưu việt của tố tụng trên các yếu tố cơ
bản : Xây dựng luật, tổ chức bộ máy và thực tiễn áp dụng pháp luật. Và một số vấn đề
không thể không đề cập, đó là người nghèo, người ở vùng sâu, vùng xa mà trình độ
dân trí còn thấp thì tranh tụng sẽ được thực hiện như thế nào trong điều kiện kinh tế -
xã hội của nước ta hiện tại ? Chẳng lẽ vì nghèo không đủ tiền thuê luật sư hay ở vùng
sâu, vùng xa trình độ dân trí thấp mà quyền lợi của họ không được bảo vệ ngang bằng
với các tầng lớp dân cư khác? Chế độ chính trị và truyền thống văn hóa, đạo đức của
dân tộc ta không cho phép tồn tại một thực trạng bất công như vậy.
III. VAI TRÒ CỦA LUẬT SƯ TRONG PHIÊN TÒA MỞ RỘNG TRANH
TỤNG HÌNH SỰ
Mở rộng tranh tụng hình sự có ý nghĩa hết sức quan trọng đối với Luật sư bởi lẻ
việc mở rộng tranh tụng hình sự là cơ hội để cho bên gở tội thực hiện chức trách của
mình trong một thế cân bằng “ một chọi một “ cho công lý, sự cân bằng lực lượng đã
tạo cho luật sư một cảm giác thoải mái ,tự tin để cùng buộc gở tội , chứng minh và
thuyết phục hội đồng xét xử nghe và cảm nhận những luận cứ, chứng cứ, lời giải
trình về bị cáo.
Nhưng để đạt được kết quả cao nhất trong quá trình tranh tụng thì trong từng
giai đoạn tố tụng “ điều tra - xét hỏi “ “ truy tố “ “ xét xử “. Luật sư cần làm những
gì ? Luật sư được làm gì ? và quy định về quyền và nghĩa vụ của người bào chữa
trong BLTTHS hiện hành có những điểm mới :
Về quyền của người bào chữa : Người bào chữa được tham gia tố tụng từ khi
khởi tố bị can theo quy định tại khoản 1 và 2 Điều 58 của Bộ luật này. Trong trường
hợp cần phải giữ bí mật điều tra đối với tội đặc biệt nguy hiểm, xâm phạm an ninh
7/9
quốc gia thì Viện trưởng VKS quyết định để người bào chữa tham gia tố tụng từ khi
kết thúc điều tra. Đặc biệt trong các trường hợp bắt người khẩn cấp và bắt người
phạm tội quả tang thì người bào chữa được tham gia tố tụng từ khi có quyết định tạm

giữ. Ngoài ra, người bào chữa còn được quyền có mặt khi lấy lời khai của người bị
tạm giữ, khi hỏi cung bị can và có thể được hỏi người tạm giữ, bị can nếu điều tra
viên đồng ý cũng như được có mặt trong các hoạt động điều tra khác; được đọc, ghi
chép và sao chụp những tài liệu trong hồ sơ vụ án liên quan đến việc bào chữa sau khi
kết thúc điều tra Đồng thời theo quy định tại Điều 19 của BLTTHS năm 2003 thì
người bào chữa còn được bảo đảm quyền bình đẳng trong việc đưa ra các tài liệu,
chứng cứ ở giai đoạn tranh luận tại phiên tòa nhằm làm rõ sự thật khách quan của vụ
án.
Về nghĩa vụ của người bào chữa :Bên cạnh việc bảo đảm các quyền cho người
bào chữa khi tham gia tố tụng thì tại khoản 3 Điều 58 của BLTTHS năm 2003 còn
quy định nghĩa vụ của người bào chữa, là phải sử dụng các biện pháp do pháp luật
quy định để làm sáng tỏ những tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự cho các bị can,
bị cáo tùy thuộc vào từng giai đoạn tố tụng. Đặc biệt, Bộ luật này còn quy định người
bào chữa không được xúi giục người khác khai báo gian dối, cung cấp tài liệu sai sự
thật và không được tiết lộ các bí mật về hoạt động điều tra mà mình biết được khi
thực hiện việc bào chữa
Với những quy định mới về người bào chữa trong BLTTHS hiện hành, đặc biệt
là việc quy định người bào chữa được tham gia tố tụng trong giai đoạn điều tra được
thực hiện nghiêm túc và triệt để sẽ góp phần làm cho việc điều tra - truy tố - xét xử
được đúng người, đúng tội bảo đảm tính dân chủ, khách quan và công minh của pháp
luật.
IV KẾT LUẬN
Theo quy định BLTTHS hiện hành điểm mới so với BLTTHS cũ thì quy định
về quyền bào chữa đã cho phép người bào chữa tham gia tố tụng từ khi có quyết định
8/9
tạm giữ (đối với trường hợp bắt người trong trường hợp khẩn cấp và bắt người phạm
tội quả tang hoặc đang bị truy nã), được tham gia tố tụng sớm hơn trong một số
trường hợp. Như vậy, là một cơ chế mới, thông thoáng hơn, đã nâng cao vai trò của
luật sư trong vụ án.
Tuy nhiên, để bảo đảm thực hiện quyền đó cho người bị tạm giữ, bị can, bị cáo

thì trách nhiệm của cơ quan tiến hành tố tụng sẽ như thế nào?
Bảo đảm quyền bào chữa cho người bị tạm giữ, bị can, bị cáo trước hết phải
nâng cao trách nhiệm của cơ quan tiến hành tố tụng. Trách nhiệm đó phải được cụ thể
hóa trong các văn bản hướng dẫn thi hành. Ngoài ra, cũng cần sớm ban hành các văn
bản có liên quan đến việc thực hiện quyền bào chữa để tạo ra sự áp dụng đồng bộ.
Cùng vơi việc nâng cao vai trò của luật sư trong mở rộng tranh tụng thì vấn đề
cần phải được đặt ra ở đây đó là cần phải giải quyết nhiều vấn đề liên quan như phát
triển, đào tạo luật sư, các chức danh tư pháp, tăng cường công tác kiểm tra giám sát
các cơ quan tiến hành tố tụng, đặc biệt trong giai đoạn hiện nay chúng ta đang đẩy
mạnh cải cách tư pháp theo tinh thần Nghị quyết 08 của Bộ Chính trị. Bên cạnh đó, để
quyền bào chữa có hiệu quả trên thực tế, ngành Tư pháp cần đẩy mạnh công tác tuyên
truyền phổ biến pháp luật cho nhân dân, trang bị cho họ những hiểu biết pháp luật để
khi cần thiết có thể tự bào chữa cho mình trước các cơ quan tiến hành tố tụng.
Nói tóm lại, như các phần trên đã trình bày, một lần nữa chúng ta khẳng định
lại rằng: Vai trò của luật sư trong phiên toà mở rộng tranh tụng là hết sức quan trọng.
Vai trò của người luật sư thật sự được nâng cao hơn trong quá trình tham gia bào chữa
cho thân chủ của mình. Và đồng thời thể hiện được tính dân chủ trong quá trình tranh
tụng tại phiên toà. Chinh vì thế luật sư cũng cần phải nâng cao hơn nữa trình độ
chuyên môn cũng như tư cách đạo đức nghề nghiệp để có thể đảm đương tốt hơn
nhiệm vụ của mình mà đã được sự phân công của xã hội.
9/9