hộ gia đình và tổ hợp tác

I. Khái quát về hộ gia đình và tổ hợp tác
Điều 106,BLDS năm 2005 nước ta qui định: “Hộ gia đình mà các
thành viên có tài sản chung, cùng đóng góp công sức để hoạt động kinh tế
chung trong sản xuất nông, lâm, ngư nghiệp hoặc một số lĩnh vực sản
xuất, kinh doanh khác do pháp luật qui định là chủ thể khi tham gia quan
hệ dân sự thuộc các lĩnh vực này”. Điều 111 qui định: “Tổ hợp tác được
hình thành trên cơ sở hợp đồng hợp tác có chứng thực của Ủy ban nhân
dân xã, phường, thị trấn của từ ba cá nhân trở lên, cùng đóng góp tài sản,
công sức để thực hiện những công việc nhất định, cùng hưởng lợi và cùng
chịu trách nhiệm là chủ thể trong các quan hệ dân sự”.
II. Nội dung
Hiện nay, đang có 2 quan điểm trái ngược về việc BLDS nước ta
có nên quy định hộ gia đình và tổ hợp tác như một chủ thể của quan hệ
pháp luật dân sự hay không. Theo đánh giá chủ quan của bản thân em thì
hiện nay việc qui định hộ gia đình và tổ hợp tác là chủ thể trong quan hệ
pháp luật Dân sự vẫn phù hợp, và không nên hủy bỏ các qui định này.
Ở nước ta, hộ gia đình chiếm một vị trí đặc biệt quan trọng. Hiến
pháp năm 1992 (được sửa đổi và bổ sung năm 2001) đã khẳng định tại
Điều 21 là kinh tế hộ gia đình cần được khuyến khích, phát triển. Kinh tế
hộ gia đình ngày càng phát triển, và có sự đóng góp lớn hơn vào sự phát
triển nền kinh tế chung của cả nước. Cho nên sẽ không tránh khỏi việc hộ
gia đình tham gia vào các quan hệ pháp luật dân sự mà ở đó hộ gia đình
với tư cách là một chủ thể nhằm đảm bảo tính hợp thức và thuận lợi trong
các giao dịch dân sự, đồng thời cũng để đảm bảo lợi ích chung của các
thành viên trong hộ gia đình. Thực tiễn cho thấy việc hình thành và phát
triển của kinh tế hộ gia đình với các hình thức sản xuất vừa và nhỏ, trong
các lĩnh vực nông, lâm sản, ngư nghiệp, tiểu thủ công nghiệp là phổ biến
và là một thực tế khách quan. Bên cạnh đó, kể từ khi có luật đất đai năm
1993, vai trò chủ thể của hộ gia đình trong quan hệ sử dụng đất đã thể
hiện đậm nét. Xuất phát từ tình hình thực tiễn trên đây, BLDS năm 1995
đã quy định hộ gia đình là một chủ thể đặc biệt, hay còn gọi là chủ thể

hạn chế trong quan hệ dân sự. Mặt khác, ở Việt Nam, hộ gia đình tồn tại
như một yếu tố thể hiện truyền thống của dân tộc, việc tồn tại hộ gia đình
ở Việt Nam mang tính chất bền vững, nó bị chi phối bởi yếu tố truyền
thống và đạo đức con người…Do đó việc qui định hộ gia đình là một chủ
thể trong quan hệ pháp luật dân sự là phù hợp với yêu cầu và đòi hỏi của
thực trạng hiện nay và cũng phù hợp với truyền thống đạo đức của dân
tộc.
Về tổ hợp tác, đây là một mô hình rất phù hợp với nước ta trong
giai đoạn phát triển kinh tế hiện nay. Việc tham gia vào các giao dịch dân
sự là nhu cầu thiết yếu để các tổ hợp tác phát triển. Tổ hợp tác là mô hình
kinh tế linh hoạt, thích hợp với trình độ sản xuất của kinh tế hộ ở nhiều
1
vùng, nhất là khu vực nông nghiệp, nông thôn, có phương thức tổ chức
hoạt động kinh tế phù hợp với đông đảo quần chúng nhân dân lao động.
Thông qua tổ hợp tác, người lao động có điều kiện tham gia vào quá trình
phân công lao động xã hội và hưởng lợi từ các thành quả phát triển kinh
tế, sử dụng có hiệu quả hơn nguồn lực về đất đai, lao động, vật tư và tiền
vốn, góp phần phát triển kinh tế và giải quyết các vấn đề xã hội. Nghị
quyết số 13-NQ/TW Hội nghị lần thứ năm Ban chấp hành Trung ương
Đảng (khoá IX) cũng đã định hướng việc lựa chọn mô hình kinh tế phù
hợp với trình độ, khả năng và nhu cầu hợp tác của người dân: “tiếp tục
phát triển rộng rãi kinh tế hợp tác với nhiều hình thức, quy mô, trình độ
khác nhau trong các ngành, lĩnh vực, địa bàn có điều kiện”. Từ đó, cho
thấy việc Luật dân sự nước ta qui định tổ hợp tác là chủ thể của quan hệ
pháp luật dân sự hiện nay là phù hợp với yêu cầu, đòi hỏi của thực tiễn,
phù hợp với đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước.
 Nhận xét về các qui định về hộ gia đình và tổ hợp tác trong bộ
luật Dân sự nước ta năm 2005:
Điều 107 BLDS qui định: "1.chủ hộ là đại diện của hộ gia đình
trong các giao dịch dân sự vì lợi ích chng của hộ.Cha mẹ hoặc một thành

viên khác đã thành niên có thể là chủ hộ”.
"2. Giao dịch dân sự do người đại diện của hộ gia đình xác lập, thực
hiện vì lợi ích chung của hộ làm phát sinh quyền, nghĩa vụ của cả hộ gia
đình".
Tuy nhiên nhưng quy định này có một số bất cập: Đó là dễ làm cho đối
tác của hộ gia đình cũng như những người trong hộ khó nhận biết được
cụ thể thời gian một người có còn hay không còn tư cách chủ hộ. BLDS
không có quy định nào liên quan đến việc thay đổi, chấm dứt tư cách của
chủ hộ gia đình, không quy định về thủ tục xác lập chủ hộ cho nên việc
xác định ai là chủ hộ hiện nay chỉ dựa trên sự cảm nhận của các bên tham
gia, mà không được thể hiện bằng một thủ tục pháp lý nào. Mặt khác theo
quy định của BLDS về chủ hộ gia đình cho phép một hộ gia đình có thể
do nhiều người trong hộ đứng tên chủ hộ tùy theo từng nơi từng lúc,
trong giao dịch dân sự này do người này đứng tên chủ hộ, nhưng trong
giao dịch dân sự khác do người khác đứng tên chủ hộ. Như vậy sẽ rất khó
cho các chủ thể đối tác xác định tư cách của người tham gia giao dịch dân
sự có phải chủ thể hay không.
Ví dụ: Trong hoạt động tín dụng ngân hàng đã xảy ra không ít trường
hợp một hộ đi vay nhiều ngân hàng, một hộ đi vay nhiều lần một ngân
hàng nhưng do đứng tên chủ hộ từng lần vay vốn khác nhau và việc ngân
hàng đăng ký mã số khách hàng theo hộ tên chủ hộ, vì vậy vô hình chung
một hộ gia đình trở thành nhiều hộ vay khác nhau, rất khó cho công tác
quản lý khách hàng và dư nợ của từng hộ, nhất là việc quản lý về tài sản
2
bảo đảm tiền vay, mức cho vay tối đa một hộ không phải bảo đảm tài
sản.
BLDS đưa ra hai điều luật có nội dung không thống nhất nhau.
Theo khoản 2 điều 107 quy định: " giao dich dân sự do người đại diện
của hộ gia đình xác lập, thực hiện vì lợi ích chung của hộ làm phát sinh
quyền, nghĩa vụ của cả hộ gia đình", nhưng theo khoản 1 điều 110 thì: "

hộ gia đình phải chịu trách nhiệm dân sự về việc thực hiện quyền, nghĩa
vụ dân sự do đại diện của hộ gia đình xác lập, thực hiện nhân danh hộ gia
đình". Như vậy, theo khoản 1 điều 110 thì chỉ cần giao dịch dân sự do
người đại diện hộ tham gia là làm phát sinh quyền và nghĩa vụ của hộ gia
đình. Nhưng theo khoản 2 điều 107 thì ngoài giao dịch do người đại diện
tham gia thì còn phải vì lợi ích chung của hộ. Vấn đề không thống nhất
của hai điều luật dẫn đến tranh chấp và viện dẫn khác nhau.
Trong BLDS không qui định về điều kiện thành viên của hộ gia đình
và các mối liên quan cần thiết để tạo lập nên quan hệ đó. Mặc dù, trong
giáo trình luật dân sự trường Đại học luật Hà Nội nói rằng: xuất phát từ
pháp luật về hôn nhân và gia đình, những qui định của BLDS và phong
tục tập quán, thì thành viên hộ gia đình là những người trong gia đình có
các quan hệ huyết thống nuôi dưỡng và hôn nhân; tuy nhiên vấn đề này
theo em cần phải được qui định một cách rõ ràng trong bộ luật Dân sự. Vì
luật không qui định nên vẫn có thể xảy ra trường hợp quan hệ giữa những
người trong hộ gia đình là quan hệ làm ăn kinh tế đơn thuần chứ không
phải là quan hệ hôn nhân, huyết thống, nuôi dưỡng...và một vấn đề đặt ra
trong trường hợp này là ai sẽ đại diện cho người chưa thành niên trong
mối quan hệ với các thành viên khác của hộ nếu có các tranh chấp dân sự
xảy ra, căn cứ vào cơ sở pháp lý nào để giải quyết…? hoặc cũng có thể sẽ
xảy ra thắc mắc, hộ gia đình là các thành viên theo sổ hộ khẩu hay hộ gia
đình bao gồm các thành viên có quan hệ huyết thống và quan hệ hôn
nhân.
Khoản 2 Điều 109 qui định: "Việc định đoạt tài sản là tư liệu sản
xuất,tài sản chung có giá trị lớn của hộ gia đình phải được các thành viên
từ đủ 15 tuổi trở lên đồng ý ; đối với các loại tài sản chung khác phải
được đa số thành viên từ đủ 15 tuổi trở lên đồng ý"; quy định này sẽ bộc
lộ một nhuợc điểm lớn khi có một thành viên trong hộ gia đình từ đủ 15
tuổi trở lên không đồng ý ký tên vào văn bản bán căn nhà của hộ gia đình
và xảy ra một trường hợp pháp luật vì bảo vệ quyền của một người ( một

thành viên trong hộ gia đình ) mà cản trở một số đông người khác ( các
thành viên còn lại trong hộ gia đình ) không thực hiện được quyền của
mình đây chính là điều bất cập. Do vậy, em đồng ý với ý kiến đề nghị
(diễn đàn các doanh nghiệp Việt Nam) có thể quy định lại nội dung của
khoản 2 này như sau : " Việc định đoạt tài sản là tư liệu sản xuất, tài sản
chung có giá trị lớn và các loại tài sản chung khác của hộ gia đình phải
được đa số thành viên từ đủ 15 tuổi trở lên đồng ý "
3
Về tổ hợp tác, Luật Dân sự qui định hợp đồng hợp tác của tơ hợp
tác phải có chứng thực của Ủy ban nhân dân phường, xã, thị trấn; nhưng
trên thực tế là các tổ hợp tác phần lớn chưa thực hiện đăng ký chứng thực
(gần 80% số tổ đang hoạt động hiện nay), tư cách pháp lý không rõ ràng.
Luật bắt buộc hợp đồng hợp tác của THT phải chứng thực ở UBND cấp
xã, phường, thị trấn là hợp lý; nhưng vấn đề đặt ra hiện nay là chưa có
chế tài xử phạt tổ chưa đăng ký (tổ hợp tác mà hợp đồng hợp tác chưa có
chứng thực của Ủy bân nhân dân xã, phường, thị trấn). Vậy nên theo em
trong bộ luật Dân sự vẫn còn thiếu một qui định rõ ràng liên quan đến
việc vô hiệu hóa các giao dịch dân sự do người đại diện tổ hợp tác không
có đăng ký này thực hiện. Bởi trên thực tế chúng ta thấy các tổ chưa đăng
ký chưa gặp nhiều vướng mắc trong hoạt động; đời sống xã hội dân sự
lấy chữ tín, niềm tin đặt lên trên, lấy thoả thuận dân sự để ứng xử.
3. Kết luận
Hiện nay, xã hội không ngừng vận động, phát triển mọi mặt mọi
mặt, nền kinh tế thị trường thúc đẩy sự thay đổi không ngừng mọi mặt
của đời sống con người, hoạt động của tất cả các chủ thể pháp luật. Trong
đó, đối tượng điều chỉnh của Luật dân sự cũng luôn vận động dưới mọi
hình thức, đòi hỏi bộ luật Dân sự nước ta cũng phải “vận động” để kịp
thời tác động và điều chỉnh.
Hộ gia đình và tổ hợp tác là các chủ thể của quan hệ pháp luật dân
sự, nó cũng “vận động” và nhu cầu giao dịch dân sự ngày càng mở rộng;

do đó Luật chúng ta cũng cần phải chỉnh sửa những điểm hạn chế và bất
cập, bổ sung những cái thiếu sót, ngày càng mở rộng phạm vi điều chỉnh
đối với các loại chủ thể này.


4